Η στιγμή της αλήθειας για Μέρκελ και Μακρόν

  
Δύο ημέρες μετά την ορκωμοσία της, η Αγκελα Μέρκελ φρόντισε να επισκεφθεί το Παρίσι και να συναντηθεί με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, και όχι μόνο για συμβολικούς λόγους.

Με την ορκωμοσία της Αγκελα Μέρκελ, για τέταρτη κατά σειράν φορά, στο αξίωμα της καγκελαρίου, την περασμένη Τετάρτη, τερματίστηκε η κυβερνητική παράλυση στο Βερολίνο, που είχε καθηλώσει σε νεκρό σημείο την Ευρωπαϊκή Ενωση εδώ και ένα εξάμηνο. Πιστή στις διδαχές του πολιτικού της μέντορα Χέλμουτ Κολ, ο οποίος συνιστούσε στους επιγόνους του να υποκλίνονται τρις στη γαλλική σημαία προτού υποκλιθούν στη γερμανική, η Αγκελα Μέρκελ φρόντισε, μόλις δύο ημέρες μετά την ορκωμοσία της, να επισκεφθεί το Παρίσι για να συναντηθεί με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν. Μια επίσκεψη που, πέραν του συμβολισμού της, είχε μεγάλη πολιτική σημασία, καθώς εγκαινίασε μια φάση πυρετωδών διαβουλεύσεων για το μέλλον της Ευρωζώνης και ευρύτερα της Ενωσης.

Εχοντας διατυπώσει τολμηρές ιδέες για τη μεταρρύθμιση της Ενωσης, με τις διαδοχικές ομιλίες του στην Πνύκα και τη Σορβόννη, τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο Γάλλος ηγέτης εννοεί να τις θέσει στην ημερήσια διάταξη προς λήψη αποφάσεων με ορίζοντα την ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής του Ιουνίου. Η κυβέρνηση GroKo (μεγάλου συνασπισμού), με τον Σοσιαλδημοκράτη Ολαφ Σολτς στο υπουργείο Οικονομικών να έχει αντικαταστήσει τον κέρβερο της δημοσιονομικής πειθαρχίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, δημιούργησε ελπίδες για μια πιο ελαστική στάση του Βερολίνου απέναντι στις γαλλικές προτάσεις. «Οφείλουμε να αναιρέσουμε την εδραιωμένη εντύπωση ότι η Ευρωζώνη είναι διχασμένη ανάμεσα σε σπάταλους και λιτούς», διεμήνυσε πρόσφατα στον Γερμανό ομόλογό του ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρινό Λε Μερ.

Ωστόσο υπάρχουν πολλοί λόγοι που επιβάλλουν να κρατάει κανείς μικρό καλάθι. Το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών έχει θεσμική μνήμη και «η καχυποψία απέναντι στους σπάταλους ξένους είναι διάχυτη στους διαδρόμους του», έγραφε πρόσφατα το βρετανικό περιοδικό Economist. Το ογκώδες κοινό πρόγραμμα του γερμανικού κυβερνητικού συνασπισμού ξεκινάει με ένα κεφάλαιο για την Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά στις 177 σελίδες του οι συγκεκριμένες δεσμεύσεις σπανίζουν, ενώ τα ευχολόγια αφθονούν.

Δεν έχουν πειστεί

Οι πιο τολμηρές προτάσεις του Μακρόν, όπως ο προϋπολογισμός, το Κοινοβούλιο και ο υπουργός Οικονομικών της Eυρωζώνης, δεν έχουν πείσει ακόμη το Βερολίνο. Η γερμανική πολιτική ελίτ παραμένει εξαιρετικά επιφυλακτική απέναντι στη γαλλική ιδέα για μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων, θεωρώντας ότι θα μπορούσε να ενδυναμώσει τις ήδη ισχυρές φυγόκεντρες δυνάμεις στο εσωτερικό της Ενωσης, προκαλώντας ταυτόχρονα έντονη δυσαρέσκεια σε σημαντικές χώρες όπου πνέουν οι άνεμοι του εθνικισμού, όπως η Πολωνία. Εξάλλου, οποιαδήποτε πρόταση για αμοιβαιοποίηση του χρέους ή ακόμη για σύνδεση της αποπληρωμής του με ρήτρα ανάπτυξης –κάτι που προτείνει η Γαλλία και ενδιαφέρει ζωηρά την Ελλάδα– προσκρούει, τουλάχιστον για την ώρα, στη γερμανική αδιαλλαξία.

Γεγονός είναι επίσης ότι τα ζητήματα που αφορούν την Ευρωπαϊκή Eνωση και το μέλλον της δεν απασχόλησαν παρά μόνον περιθωριακά τα γερμανικά πολιτικά κόμματα στην τελευταία προεκλογική εκστρατεία τους. Oσο για τον Σολτς, αν και κληρονόμησε ένα μεγάλο πλεόνασμα που του δίνει περιθώρια ευελιξίας (πλεόνασμα σκανδαλωδώς μεγάλο για τους Ευρωπαίους εταίρους της Γερμανίας, αλλά και για τις Ηνωμένες Πολιτείες), το πρώτο του μέλημα ασφαλώς δεν θα είναι να στηρίξει τις πιο αδύναμες χώρες της Eνωσης. Ακόμη και αν στραφεί σε μια κάπως πιο χαλαρή δημοσιονομική πολιτική, πράγμα αμφίβολο, θα επιδιώξει πρωτίστως να ικανοποιήσει τους Γερμανούς ψηφοφόρους, που γυρίζουν την πλάτη στο κόμμα του, το SPD. Κινδυνεύουν μάλιστα να αποξενωθούν πλήρως από αυτό μετά τη νέα κυβερνητική του σύμπραξη με τους Χριστιανοδημοκράτες, την οποία η κομματική βάση κατάπιε με έντονη δυσφορία, όπως ο ασθενής που υποχρεώνεται να καταπιεί ένα δύσοσμο φάρμακο.

Δύο άλλοι παράγοντες απειλούν να δυσκολέψουν ακόμη περισσότερο τον δρόμο προς την ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση. Ο πρώτος είναι η χαώδης πολιτική κατάσταση στην Ιταλία, την τρίτη οικονομία της Eυρωζώνης, ύστερα από τις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές, όπου τα κεντρώα, φιλοευρωπαϊκά κόμματα ηττήθηκαν κατά κράτος.

Στην επόμενη ιταλική κυβέρνηση θα συμμετέχουν είτε οι ακροδεξιοί της Λέγκας είτε οι λαϊκιστές του Γκρίλο (είτε, στην πιο απίθανη περίπτωση, αμφότεροι). Δύο κόμματα που, αν και έχουν βάλει στην άκρη την ιδέα του δημοψηφίσματος για έξοδο από την Eυρωζώνη, θα πιέζουν από ευρωσκεπτικιστικές θέσεις. Ο σχηματισμός ενός ηγετικού τριγώνου Γερμανίας - Γαλλίας - Ιταλίας, που θα οδηγούσε το ευρωπαϊκό σκάφος σε καινούργιες θάλασσες, κάτι που επιθυμεί ζωηρά το Παρίσι, φαίνεται να απομακρύνεται από τον ορίζοντα, τουλάχιστον για την ώρα.

Τα εσωτερικά

Ο δεύτερος παράγων που ενδέχεται να επιβραδύνει τις ευρωπαϊκές διεργασίες είναι τα εσωτερικά προβλήματα που αρχίζει να αντιμετωπίζει ο Εμανουέλ Μακρόν, ύστερα από μακρά περίοδο χάριτος. Ιδιαίτερα οι αντιδράσεις που συναντά στη Βουλή και ακόμη περισσότερο στη Γερουσία για τη συνταγματική μεταρρύθμιση δεν αποκλείεται να τον οδηγήσουν στην επιλογή του δημοψηφίσματος. Μια επιλογή εξαιρετικά επικίνδυνη για Γάλλο πρόεδρο, όπως έμαθαν ο Ντε Γκωλ το 1969, όταν η ήττα του τερμάτισε την πολιτική του καριέρα, ο Μιτεράν το 1992, όταν καρδιοχτύπησε για τη συνθήκη του Μάαστριχτ, και ο Σιράκ το 2005, όταν οι συμπατριώτες του απέρριψαν το ευρωσύνταγμα που είχε ως αρχιτέκτονα έναν άλλο πρώην πρόεδρο της Γαλλίας, τον Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν.

Βεβαίως, ο Εμανουέλ Μακρόν έχει πολλά ισχυρά επιχειρήματα να επικαλεστεί στη δύσκολη προσπάθειά του. Σε μια εποχή όπου ο Τραμπ απειλεί (και) την Ευρώπη με εμπορικό πόλεμο, η Βρετανία ετοιμάζεται για το Brexit και ο ευρωσκεπτικισμός ανακάμπτει ως πραγματική απειλή, η μεταρρύθμιση της Ενωσης προβάλλει ως επιτακτική αναγκαιότητα επί ποινή περιθωριοποίησης ή και διάλυσής της. Οι επόμενες ημέρες και εβδομάδες θα δείξουν αν το δίδυμο Μέρκελ-Μακρόν καταφέρει να συγκεράσει τις διαφορές που εμποδίζουν τον γαλλογερμανικό κινητήρα να πάρει στροφές και να βγάλει το ευρωπαϊκό σχέδιο από την αποτελμάτωση.

Οδικός Χάρτης

«Μπορούμε πάντα να υπολογίζουμε ότι ο Πούτιν θα ενώνει τους Ευρωπαίους όταν το χρειάζονται», εξομολογούνταν Γάλλος διπλωμάτης την Παρασκευή, με αφορμή το νιοστό «δείπνο εργασίας» Μακρόν - Μέρκελ στο Παρίσι. Ο αστεϊσμός εναρμονίζεται με την ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα στις σχέσεις Δύσης - Ρωσίας, αλλά μάλλον δεν προοιωνίζεται ιδιαίτερα προωθητικές εξελίξεις στην Ε.Ε. Πριν από το δείπνο, οι υπουργοί Οικονομικών των δύο χωρών, Μπρινό Λε Μερ και Ολαφ Σολτς, δεσμεύθηκαν να παρουσιάσουν ένα είδος «Οδικού Χάρτη» για τη μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης στη σύνοδο κορυφής του Ιουνίου. Οι κακεντρεχείς θα πουν ότι ο όρος «Οδικός Χάρτης» έχει γίνει κακόφημος από την πρώτη χρήση του, στο Παλαιστινιακό, μια και 16 χρόνια αφ’ ότου τον λάνσαρε ο Τζορτζ Μπους, τα πράγματα μάλλον δεν έχουν βελτιωθεί. Πάντως, ο Σολτς άφησε να διαφανεί μια κάποια ελπίδα, δηλώνοντας ότι η χώρα του συνειδητοποίησε, μετά το Brexit, πως πρέπει να βάλει πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη. Μακάρι, αλλά μέχρι αυτό να αποδειχθεί, η επιφυλακτικότητα θα είναι δικαιολογημένη.

ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ


18/3/2018