Επιβίωση στην κρίση

 Μιχάλης Μ. Μαδιανός, Μαρίνα Οικονόμου

Ελληνική κρίση, «εθνική» 

κατάθλιψη και ασκήσεις επιβίωσης

Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014, 

σελ. 224, τιμή 14,91 ευρώ

Τι δεξιότητες χρειάζονται για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τις ψυχοπαθολογικές συνέπειες που προκαλούνται από την οικονομική αβεβαιότητα

Η έννοια της ψυχικής ή ψυχολογικής ή ψυχιατρικής νόσου νοείται υπό ποικίλες οπτικές γωνίες, όπως ποικίλλουν και οι τρόποι που ερμηνεύουμε τις ψυχολογικές διαταραχές. Τα παραδοσιακά ιατροκεντρικά μοντέλα αναζητούσαν τα αίτια αυτών των διαταραχών/νόσων εντός και μόνο του «ασθενούς», ενοχοποιούσαν το άτομο που πάσχει. Τα παραδοσιακά αυτά μοντέλα ήρθαν να ανατρέψουν σύγχρονα ρεύματα όπως η γενική θεωρία συστημάτων, η γνωσιακή - συμπεριφορική προσέγγιση, αλλά και η κοινωνική ψυχιατρική, οι οποίες διερευνούν το σύνθετο τοπίο της ψυχικής νόσου ή διαταραχής υπό ένα ευρύτερο πρίσμα που θέλει το άτομο ως δυναμικά αλληλεπιδρών μέλος του κοινωνικού, του πολιτισμικού, του οικονομικού και άλλων πλαισίων που το περιβάλλουν. Στο πνεύμα της αντιμετώπισης του ανθρώπου στο σύνολο της συμπλοκότητάς του -  ως βιολογικής, ψυχολογικής και κοινωνικής οντότητας - είναι γραμμένο και το ιδιαιτέρως επίκαιρο βιβλίο του Μιχάλη Μαδιανού και της Μαρίνας Οικονόμου με τίτλο Ελληνική κρίση, «εθνική» κατάθλιψη και ασκήσεις επιβίωσης των εκδόσεων Καστανιώτη. Ενα βιβλίο που δεν περιορίζεται στην παροχή πολύτιμης γνώσης αλλά ταυτόχρονα απενοχοποιεί και δυναμώνει τον άνθρωπο που πάσχει από ψυχική νόσο.

Οι συγγραφείς τονίζουν την κοινωνική και οικονομική διάσταση της ψυχικής νόσου μέσα από μια ενδελεχή διερεύνηση των παραγόντων που συσχετίζονται με τη δραματική αύξηση της κατάθλιψης, των αυτοκτονιών, της λήψης ψυχοφαρμάκων και άλλων σημαντικών δεικτών της ψυχικής καταπόνησης του ελληνικού πληθυσμού από το 2009 ως το 2013 - τα πρώτα χρόνια της οικονομικής, και όχι μόνο, κρίσης.

Εκτός από τα έξι κεφάλαια που αποτελούν τον βασικό κορμό του βιβλίου και χωρίζονται σε δύο μέρη (στο πρώτο αποτυπώνεται η υπάρχουσα κατάσταση, ενώ το δεύτερο αποτελεί έναν οδηγό αυτοβοήθειας με ψυχοεκπαιδευτικό προσανατολισμό), ο πρόλογος, η εισαγωγή, το επίμετρο, η βιβλιογραφία και τα δύο παραρτήματα έρχονται να πλαισιώσουν με τον πιο βοηθητικό τρόπο για τον αναγνώστη τον κορμό του βιβλίου με πλούτο πληροφοριών.

Τα διαρκώς αυξανόμενα ποσοστά ανεργίας και οι συνεχείς περικοπές προνοιακών παροχών συντελούν στην επιδείνωση της ψυχικής υγείας

Η ραγδαία έκπτωση

Το βιβλίο ξεκινά με τα ερευνητικά τεκμήρια που αναπόφευκτα οδηγούν στη διαπίστωση της ραγδαίας έκπτωσης που υφίσταται η πατρίδα μας συνολικά και ιδιαιτέρως στον καίριο τομέα της υγείας. Η φτωχοποίηση του έλληνα πολίτη συνδέεται άρρηκτα, όπως καταδεικνύουν τα ερευνητικά πονήματα των συγγραφέων, με τις θλιβερές συνέπειες που διαπιστώνονται τα τελευταία χρόνια στην ψυχική του υγεία. Ξεκινώντας από τα διεθνή δεδομένα για τις επιπτώσεις της κοινωνικοοικονομικής εξαθλίωσης, διαπιστώνουμε ότι η φτώχεια είναι τοξική! Οδηγεί σε δραματική αύξηση των ψυχικών νοσημάτων και στη συνέχεια στον φαύλο κύκλο που περιλαμβάνει περαιτέρω οικονομική εξαθλίωση, στέρηση, ανέχεια, ακόμη μεγαλύτερη έκπτωση στην ψυχική υγεία κ.ο.κ. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρατίθενται τα πλούσια και αξιόπιστα δεδομένα που απορρέουν από πανελλήνια έρευνα που διεξήγαγαν οι συγγραφείς μεταξύ 2008 και 2013, η οποία αφορά τις επιπτώσεις της τρέχουσας οικονομικής κρίσης στην ψυχική υγεία του ελληνικού πληθυσμού. Δύο ενδεικτικά παραδείγματα από τα ευρήματα αυτά είναι, πιστεύω, ικανά για να μας οδηγήσουν στη διαπίστωση ότι η ψυχική υγεία στην πατρίδα μας βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης: το ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού που χρήζει διάγνωσης μείζονος (κλινικής) κατάθλιψης ξεπερνά το 13% (αύξηση της τάξεως του 300%!), όταν το αντίστοιχο ποσοστό διεθνώς δεν ξεπερνά το 3,3% - διαφορά που δικαιολογεί τη χρήση του όρου «εθνική» κατάθλιψη, όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς! Επιπλέον, οι απόπειρες αυτοκτονίας από το 2008 ως το 2011 αυξήθηκαν κατά 161,5%, ενώ περαιτέρω αυξήσεις σημειώθηκαν μεταξύ 2011 και 2013. Ακόμη υψηλότερες αυξήσεις παρουσιάστηκαν και σε άλλες μορφές αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς!

Τι άλλο θα μπορούσε να ενοχοποιηθεί για αυτές τις δραματικές αυξήσεις στα ποσοστά αυτά που δηλώνουν έκπτωση της ψυχικής υγείας παρά η κοινωνικο-οικονομική εξαθλίωση που καταγράφεται με τα διαρκώς αυξανόμενα ποσοστά ανεργίας ή τις συνεχείς περικοπές προνοιακών παροχών; Πώς να αγνοήσει κανείς την υψηλότατη συσχέτιση φτώχειας και κατάθλιψης όταν στον πληθυσμό των Ελλήνων, με μηνιαίο εισόδημα χαμηλότερο των 400 ευρώ, ένας στους δύο πληροί τα κριτήρια κλινικής κατάθλιψης; Οπως καταδεικνύουν οι συγγραφείς, η μείζων κατάθλιψη δεν αποτελεί εξαίρεση, τα αποτυπώματα της τρέχουσας κρίσης είναι εμφανή στα αυξανόμενα ποσοστά και άλλων διαταραχών, όπως η διαταραχή γενικευμένου άγχους, των εξαρτήσεων από ουσίες και οινοπνευματώδη, αλλά και στην αύξηση της κατανάλωσης ψυχοφαρμάκων.

Αναζητούν βοήθεια

Παρά τις κάποιες υπάρχουσες δυνατότητες πρόσβασης σε δημόσιους φορείς παροχής στήριξης, μόλις ένα στα τρία άτομα που πάσχουν από ψυχικά νοσήματα αναζητεί βοήθεια, γεγονός που συνιστά ένδειξη είτε έλλειψης πληροφόρησης του γενικού πληθυσμού σε θέματα ψυχικής υγείας είτε μια αίσθηση ανημπόριας και εγκατάλειψης. Η προσπάθεια ψυχοεκπαίδευσης που καταβάλλουν οι συγγραφείς καθίσταται ακόμη πιο σαφής στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, όπου παρέχεται με ευσύνοπτο και προσιτό τρόπο αφενός η περιγραφή των δυσκολιών - διαγνωστικών κριτηρίων της μείζονος κατάθλιψης και των διαταραχών άγχους και αφετέρου ένα πλήθος «ασκήσεων επιβίωσης»: τεχνικές αυτοαξιολόγησης και αυτοβοήθειας που απορρέουν από το γνωσιακό - συμπεριφορικό μοντέλο ψυχοθεραπείας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι και οι προοπτικές που δίνονται στα δύο τελευταία κεφάλαια. Στο έκτο κεφάλαιο για τη σύσταση και συμμετοχή σε ομάδες αυτοβοήθειας όπως οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί και στο έβδομο κεφάλαιο, όπου επισημαίνεται η ανάγκη ανάπτυξης κοινοτικών υποστηρικτικών συστημάτων για την προαγωγή της ψυχικής υγείας μέσω δικτύων που συντονίζουν τοπικές δυνάμεις με στόχο τη συνεχή παροχή ψυχιατρικών, ψυχολογικών και κοινωνικών υπηρεσιών.

Τέλος, θα ήθελα να σταθώ στο επίμετρο του βιβλίου, γραμμένο από τον Μιχάλη Μαδιανό, το οποίο συνιστά μια προσπάθεια διερεύνησης των συνιστωσών που οδήγησαν την πατρίδα μας στην προϊούσα κοινωνικοοικονομική κρίση μέσα από μια ιστορική αναδρομή της πολιτικής που χαράχθηκε τα τελευταία 50 χρόνια, η οποία οδήγησε σε υποβάθμιση της κοινωνικής συνοχής και σε παγίωση της πολιτικής και οικονομικής διαφθοράς. Οι ερμηνείες που δίνονται είναι σαφείς και σύνθετες ταυτόχρονα. Αξίζει να σταθεί κανείς σε δύο διαπιστώσεις του συγγραφέα. Η πρώτη αφορά τη «δημοκρατικότητα» που χαρακτηρίζει την εμφάνιση της κατάθλιψης στην πατρίδα μας σήμερα - δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες ομάδες αλλά αφορά πλέον μεγάλα ποσοστά και τους άνδρες, και τους έγγαμους, τους μορφωμένους, επιτυχημένους, νέους και εργαζομένους. Η δεύτερη αφορά το ότι η επιστήμη, αν και δεν μπορεί να δώσει σαφείς απαντήσεις στα αίτια που προκάλεσαν την κρίση, είναι σαφές ότι μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη διαχείριση της κρίσης, με όρους ανθρωποκεντρικούς, που προάγουν την ψυχική υγεία.

Μια και οι συγγραφείς αναφέρονται στην αξία της εκπαίδευσης και του πολιτισμού ως βασικών παραμέτρων αντιμετώπισης της κρίσης, θα συνηχήσω μαζί τους με μια ευχή, εξίσου επίκαιρη με το βιβλίο, διατυπωμένη στο «Εν λευκώ» του Οδυσσέα Ελύτη: «...να μπορούσαν και τη σημασία των λαών να τη μετράνε όχι από το πόσα κεφάλια διαθέτουμε για μακέλεσμα, όπως συμβαίνει στις ημέρες μας, αλλά απ' το πόση ευγένεια παράγουν, ακόμη και κάτω από τις πιο δυσμενείς και βάναυσες συνθήκες, όπως ο δικός μας ο λαός στα χρόνια της Τουρκοκρατίας...».

 Αγγελική Γενά,

 κλινική ψυχολόγος, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=689971