Έχει παραδοθεί η Ευρώπη στον «ολοκληρωτισμό των αγορών»;
Δαπανούμε οι Έλληνες άσκοπα χρόνο και
κόπο και καλλιεργούμε φθορά μεταξύ μας σε τσακωμούς για
χαρακτηρισμούς: τι είναι φιλελεύθερο ή νεοφιλελεύθερο, τι είναι αριστερό
ή δεξιό, τι είναι σοσιαλιστικό ή κομμουνιστικό. Οι ταμπέλες λειτουργούν
σαν οχήματα υπεραπλούστευσης της πραγματικότητας και σαν καταλύτες σε
μία στρεβλή ανάγνωσή της. Ας αρχίσουμε από τα βασικά λοιπόν. Στο παρόν
κείμενο θα εξετασθεί κατά πόσο έχει «παραδοθεί η Ευρώπη στον
«ολοκληρωτισμό των αγορών».
Ο πίνακας που παρουσιάζεται πιο κάτω αφορά σε 14 τομείς εμπορικής δραστηριότητας μίας κοινωνίας. Τους εξής: ταχυδρομεία, σιδηρόδρομος, φαρμακεία, τυχερά παιχνίδια, αλκοόλ, υπηρεσίες υγείας, πανεπιστήμια, τηλεφωνία, ΜΜΕ, πετρέλαιο και φυσικό αέριο, παροχή ενέργειας, παροχή νερού, αεροδρόμια, αυτοκινητόδρομοι.
Στην πρώτη στήλη αναφέρεται ο αριθμός των τομέων όπου υπάρχει νομικά κατοχυρωμένο κρατικό μονοπώλιο, στην δεύτερη στήλη ότι υπάρχει de facto κρατικό μονοπώλιο, δηλαδή ότι επιτρέπεται βάσει του νομικού πλαισίου ο ανταγωνισμός, αλλά δεν υπάρχει κανείς ανταγωνιστής για το κράτος. Στην τρίτη στήλη αναφέρεται ο αριθμός των τομέων όπου το κράτος δραστηριοποιείται με κάποια επιχείρηση υπό τον έλεγχό του ως ένα βαθμό, αλλά μόνο ως μέρος ανοιχτού ανταγωνισμού με ιδιώτες. Στην τέταρτη στήλη ο αριθμός των τομέων όπου λειτουργεί ελεύθερη και ανοιχτή αγορά χωρίς τη συμμετοχή καμίας κρατικής επιχείρησης.
Αν υποθέσουμε ότι μιλάμε για μία κάποια χώρα η οποία έχει παραδοθεί στην απρόσωπη αγορά η οποία «αυτορρυθμίζεται», θα περιμέναμε μία τέτοια χώρα να έχει έναν πολύ μεγάλο αριθμό στην τέταρτη στήλη. Λοιπόν, αυτό δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο! Βέβαια, οι λεπτομέρειες ορισμένες φορές κάνουν τη διαφορά και απαιτείται μία κάποια εμβάθυνση σε όλα αυτά, όμως η ανάγνωση του πίνακα είναι ενδεικτική της απόστασης αυτών που πιστεύουν πολλοί και της πραγματικότητας.
Και εδώ αναφέρομαι και στις δύο πλευρές. Δηλαδή:
Στην πλευρά που ισχυρίζεται ότι η Ευρώπη έχει παραδοθεί πλήρως στις αγορές, ότι αυτό προσπαθούν με λύσσα να επιβάλλουν στην Ελλάδα οι Ευρωπαίοι δανειστές μας, ότι αυτή η «νεο-φιλελεύθερη» πολιτική φέρνει φτώχεια, μιζέρια και ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας.
Και στην πλευρά που ισχυρίζεται ότι η Ελλάδα είναι το τελευταίο σοβιέτ όπου όλα απορρέουν από το κράτος και ότι πρέπει επιτέλους να φέρουμε πλήρη και ασύδοτη ελεύθερη αγορά σε όλους τους τομείς, όπως για παράδειγμα κάνουν τα προοδευμένα έθνη της δυτικής Ευρώπης, ώστε να γίνουμε κι εμείς -επιτέλους- σαν κι αυτούς και να ανακάμψουμε.
Πίνακας.
| κατοχυρωμένο κρατικό μονοπώλιο | de facto κρατικό μονοπώλιο | κρατική επιχείρηση σε ανταγωνιστικό περιβάλλον | ελεύθερη αγορά χωρίς συμμετοχή του κράτους | |
| Φιλελεύθερες οικονομίες | ||||
| Ηνωμένο Βασίλειο | 0 | 0 | 8 | 6 |
| Ισλανδία | 1 | 1 | 4 | 8 |
| Ολλανδία | 2 | 0 | 4 | 8 |
| Τσεχία | 1 | 0 | 8 | 5 |
| ΗΠΑ | 1 | 0 | 10 | 3 |
| Ιαπωνία | 2 | 0 | 7 | 5 |
| Οικονομίες χωρών κρίσης | ||||
| Ελλάδα | 0 | 2 | 8 | 4 |
| Ιταλία | 1 | 1 | 9 | 3 |
| Ισπανία | 1 | 0 | 11 | 2 |
| Ιρλανδία | 2 | 1 | 8 | 3 |
| Πορτογαλία | 2 | 0 | 10 | 2 |
| Οικονομίες κεντρικών χωρών της Ευρώπης | ||||
| Γερμανία | 2 | 0 | 8 | 4 |
| Γαλλία | 2 | 0 | 9 | 3 |
| Βέλγιο | 3 | 0 | 7 | 4 |
| Κρατικές οικονομίες | ||||
| Ρωσία | 1 | 2 | 9 | 2 |
| Δανία | 3 | 0 | 9 | 2 |
| Σουηδία | 3 | 3 | 7 | 1 |
| Νορβηγία | 5 | 0 | 7 | 2 |
| Φινλανδία | 4 | 3 | 6 | 1 |
| Ισραήλ | 4 | 2 | 5 | 3 |
| Νότια Κορέα | 2 | 7 | 3 | 2 |
| Σιγκαπούρη | 7 | 0 | 7 | 0 |
Ο πίνακας είναι μέρος ενός μεγαλύτερου πίνακα που παρουσιάζεται εδώ –
Συμπεράσματα
1. Οι περισσότερο «φιλελεύθερες» οικονομίες, δηλαδή -για να αποφύγω την ταμπέλα- οι χώρες οι οποίες έχουν υιοθετήσει την ελεύθερη αγορά χωρίς τη συμμετοχή του κράτους, σε βαθμό μεγαλύτερο από τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου:
Πρώτον (1α) δεν το κάνουν αυτό σε περισσότερους από τους 14 αυτούς τομείς εμπορικής δραστηριότητας. Δηλαδή το κάνουν σε πολύ μικρότερο βαθμό από όσο φανταζόμαστε. Οι διαφορές τους από την επόμενη ομάδα χωρών είναι ελάχιστες, τουλάχιστον σε πρώτη ανάγνωση.
Δεύτερον (1β) οι χώρες αυτές δεν είναι στην καρδιά της Ευρώπης. Προηγείται το Η.Β. που αναρωτιέται από τη μέρα εισόδου της στην ΕΟΚ αν ανήκει στην Ευρώπη, ακολουθεί η Ισλανδία, οι συνήθεις ύποπτοι των ΗΠΑ και Ιαπωνίας και μεσολαβεί η Ολλανδία και η Τσεχία (από υπερβάλλον ζήλο ίσως να αποτάξει το κομμουνιστικό της παρελθόν).
Τρίτον (1γ) από προσωπική εμπειρία και ενασχόληση θα πω ότι σ’ αυτό το πλέον φιλελεύθερο κράτος της Ευρώπης (από τη σκοπιά της διείσδυσης της ελεύθερης αγοράς) υπό μία δεξιά Συντηρητική κυβέρνηση (του κόμματος της Θάτσερ), τουλάχιστον στον τομέα της παροχής ενέργειας η κατεύθυνση που έχει δοθεί τα τελευταία χρόνια είναι η κατεύθυνση της αναβάθμισης του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους, των παρεμβάσεων στην αγορά, και των μεγαλύτερων ελέγχων των μεγάλων επιχειρήσεων του κλάδου.
2. Οι ευρωπαϊκές χώρες της οικονομικής κρίσης (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Ιρλανδία, Πορτογαλία) ακολουθούν την πρώτη αυτή ομάδα των φιλελεύθερων χωρών. Δεν εμφανίζουν ισχυρό κράτος. Βέβαια, η κάθε μία από αυτές ενδεχομένως έχει τις δικές της παθογένειες, και μάλιστα σαφώς έχει τις δικές της παθογένειες αν κρίνουμε από τη δική μας, η οποία έχει πράγματι πάρα πολλές και συνυφασμένες με την ισχυρή παρουσία του κράτους σε πολλές οικονομικές δραστηριότητες. Όμως το εγγενές πρόβλημά τους, το κοινό τους χαρακτηριστικό δεν είναι ότι δεν επιτρέπουν την ελεύθερη αγορά, ακριβώς διότι (2α) δεν απέχουν τόσο πολύ από τις πιο φιλελεύθερες χώρες, αλλά και (2β) επειδή εμφανίζονται σχετικά πιο φιλελεύθερες από τις ισχυρές χώρες του κέντρου της Ευρώπης, οι οποίες είναι ισχυρές και υποτίθεται ότι επιδιώκουν να μεταλαμπαδεύσουν στις χώρες της κρίσης αυτήν την «παράδοση στον ολοκληρωτισμό της αγοράς». Σχετίζεται και με το επόμενο συμπέρασμα.
3. Η Γερμανία και η Γαλλία, υστερούν σε σχέση με τις χώρες της κρίσης σχετικά με το πόσο προωθούν την ελεύθερη αγορά στο εσωτερικό τους. Τραίνα (SNCF), ενέργεια, (EdF, GdF, Areva), αεροδρόμια, ταχυδρομεία, τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, μέχρι και τράπεζα, είναι υπό κρατικό έλεγχο στη Γαλλία. Επίσης, το Γαλλικό κράτος έχει μειοψηφικό πακέτο μετοχών σε αυτοκινητοβιομηχανίες, τηλεπικοινωνίες, αεροπορικές εταιρείες, κατασκευαστικές κλπ. Η Γερμανία έχει υπό τον έλεγχό της λιγότερες επιχειρήσεις, κυρίως αυτοκινητοδρόμους και τράπεζες (KfW Bank), όμως έχει μειοψηφικό πακέτο μετοχών σε αρκετές. Επίσης, λόγω του αποκεντρωτικού μοντέλου οργάνωσεις, πάρα πολλοί δήμοι ελέγχουν αρκετές επιχειρήσεις.
4. Στις χώρες που εμφανίζουν ένα ισχυρότερο κρατικοκεντρικό μοντέλο, απαρτίζουν ένα ανομοιογενές μείγμα: είναι όλες οι σκανδιναβικές χώρες – με πανύψηλη φορολογία που φτάνει και το 70%, ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, παράμετρος που την ξεχνούν όσοι τις εμφανίζουν ως μοντέλο προς αντιγραφή. Eίναι η Ρωσία, το παιδί της πρώην Σοβιετικής Ένωσης με τον κεντρικό σχεδιασμό και όπου από τους αριθμούς διαπιστώνουμε και το μέγεθος της απόστασης που διένυσε από την κατάρρευσή της πριν 25 χρόνια. Και είναι και τρεις χώρες οι οποίες αποτελούν μία μικρή έκπληξη, καθώς είναι γνωστές για το πόσο ενθαρρύνουν την ελεύθερη αγορά στο εσωτερικό τους: η Σιγκαπούρη, η Νότια Κορέα και το Ισραήλ. Η δε Σιγκαπούρη με 7 στους 14 τομείς να έχει κρατικό μονοπώλιο και κανέναν τομέα χωρίς κρατική συμμετοχή, είναι μάλλον το παράδοξο του πίνακα! (παράδοξο σε σχέση με μία απλουστευμένη αντίληψη της πραγματικότητας).
Θα επαναλάβω ότι το παρόν κείμενο δεν αποσκοπεί στο να διαλύσει μύθους, ούτε να αντικαταστήσει στερεότυπα από άλλα. Αποσκοπεί στο να καταλήξει στο ότι τα πράγματα πάντοτε χρειάζονται μία εμβάθυνση, μία σφαιρική αντίληψη, μία ένταξη στον περίγυρο και μία συμπερίληψη λεπτομερειών και ιδιομορφιών της κάθε κοινωνίας πίσω από μία χώρα, με τα ιστορικά της δεδομένα και την κουλτούρα που κουβαλάει. Κανένα πρότυπο, καμία θεωρία και καμία ιδέα δεν είναι άμεσα εφαρμόσιμο από μία περίπτωση σε άλλη.
Αφήνεται στον αναγνώστη να διερευνήσει περαιτέρω τα δεδομένα που παρουσιάζονται στον πίνακα για ευρύτερη ανάλυση.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΤΑΛΙΔΗΣ
28-7-2015