Ολυμπιακοί Αγώνες και φαβέλες

Οι συγκρούσεις πριν την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών αγώνων έξω από το Μαρακανά μεταξύ στρατού και αστυνομίας με διαδηλωτές που διαμαρτύρονταν για την διοργάνωση των αγώνων εν μέσω συνθηκών φτώχειας μεγάλου τμήματος του βραζιλιάνικου λαού, επανέφεραν στην επιφάνεια τις ακραίες ταξικές αντιθέσεις στη Βραζιλία, έτσι ώστε να διερωτώμεθα: Γιατί επελέγη η Βραζιλία για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων και προ διετίας του Παγκοσμίου Κυπέλου ποδοσφαίρου; Πώς ερμηνεύονται αυτές οι ακραίες κοινωνικές ανισότητες σε μια οικονομία που ανέβηκε στην έκτη θέση της παγκόσμιας κατάταξης, αφήνοντας πίσω τη Μεγάλη Βρετανία;

Η ιστορική ιδιαιτερότητα της Λατινικής Αμερικής

Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε να κρίνουμε την πορεία των κρατών της Αμερικής και ιδιαίτερα της Λατινικής Αμερικής, ώστε να αξιολογήσουμε τις αντιδράσεις των λαών, από την ιστορική πορεία των λαών της Ευρώπης ακόμη και της Ασίας. Διότι όπως σημειώνει ο Νίκος Ψυρούκης στην “Ιστορία της αποικιοκρατίας”, «μέσα σε τριακόσια περίπου χρόνια η ιστορική εξέλιξη του δυτικού ημισφαιρίου καταστάλαξε εκεί που έφτασε και η εξέλιξη ολόκληρων χιλιετηρίδων στις χώρες του ανατολικού ημισφαιρίου, δηλαδή στη διαμόρφωση των σύγχρονων εθνών». Γιατί όμως τα κράτη της Λατινικής Αμερικής βρέθηκαν κοινωνικά και οικονομικά στον αντίποδα των κρατών της Βόρειας Αμερικής ενώ ως έθνη και ως κράτη διαμορφώθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα; Αυτό αποδίδεται στην αγγλική αποικιοκρατία στο Βορρά και στην ισπανική και στην πορτογαλική αποικιοκρατία στο Νότο: Η Βόρεια Αμερική αποικίσθηκε από χώρες όπου είχαν επικρατήσει οι αστικές επαναστάσεις (Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία) μεταφέροντας εκεί τις αστικές σχέσεις παραγωγής απεξαρτημένες από τις αγκυλώσεις της ευρωπαϊκής εξέλιξης (κατάλοιπα φεουδαρχίας, κληρονομικοί τίτλοι, εθνικές ταυτότητες κ.α.) με αποτέλεσμα τα δύο κράτη που προέκυψαν να ενταχθούν στη καπιταλιστική μητρόπολη, ενώ η Νότια Αμερική αποικίσθηκε από χώρες όπου επικρατούσε η φεουδαρχία μεταφέροντας εκεί τις φεουδαρχικές σχέσεις παραγωγής με αποτέλεσμα τα κράτη που προέκυψαν να ενταχθούν στην καπιταλιστική περιφέρεια της υπανάπτυξης. Σε αυτό βοήθησε τότε και η φυλετική σύνθεση. Στις αρχές του 19ου αιώνα στη Βόρεια Αμερική το 70% ήταν λευκοί, το 18% Ινδιάνοι και το 12% μαύροι ενώ π.χ. στην πορτογαλική Βραζιλία ζούσαν μόλις 23% λευκοί, 10% Ινδιάνοι, 17% μιγάδες και 50% μαύροι σκλάβοι από την Αφρική. Σημαντική, για την κατανόηση της διαφοράς μεταξύ Βόρειας και Λατινικής Αμερικής, είναι και η διαπίστωση ότι οι απελευθερωτικές επαναστάσεις που έγιναν στο Βορρά με ηγέτη την αστική τάξη της χώρας, στηρίχθηκαν στην εργατική τάξη και είχαν παράλληλα ως βασικό στόχο ότι η εργατική δύναμη της χώρας δεν θα ήταν φθηνή εργατική δύναμη. «Αν δεν γινόταν αυτό, σημειώνει ο Νίκος Ψυρούκης, τα συμφέροντα των λαϊκών μαζών και του ηγεμόνα του έθνους (της αστικής τάξης) δεν θα ταυτίζονταν πουθενά». Αντίθετα, στη Λατινική Αμερική η ανεξαρτητοποίηση των ισπανικών αποικιών στις αρχές του 19ου αιώνα πραγματοποιήθηκε με ηγέτιδα τη φεουδαρχία για την προστασία των φεουδαρχικών θεσμών που είχαν αναπτυχθεί στη διάρκεια της αποικιοκρατικής περιόδου. Πραγματοποιήθηκε σχεδόν ταυτόχρονα μετά την εισβολή του Ναπολέοντα στην Ισπανία, τη δημιουργία Κοινοβουλίου (Κορτές) εκεί και την ψήφιση του Συντάγματος του Κάδιξ  (1812), που όπως ήταν ευνόητο, μετά την αποικιακή μητρόπολη, απειλούσαν τη φεουδαρχία των ισπανικών αποικιών με την εγκαθίδρυση συνταγματικής μοναρχίας που θα βασιζόταν στην έννοια της λαϊκής κυριαρχίας. Γιαυτό δεν στηρίχθηκαν στο λαό αλλά στους ξένους ανταγωνιστές της Ισπανίας. Αυτές είναι οι ρίζες των κοινωνικών ανισοτήτων στη Λατινική Αμερική. Η Βραζιλία μάλιστα ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος χωρίς καμιά αιματοχυσία εξ αιτίας της πλήρους αποδυνάμωσης της Πορτογαλίας με αποτέλεσμα να παραμείνουν αδιατάρακτες οι κοινωνικές σχέσεις. Αυτές αποτελούν τη σημερινή κληρονομιά της.

Ο ρόλος στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας

Η Λατινική Αμερική οικοδομήθηκε πάνω στη βάση της ικανοποίησης των αναγκών της αποικιοκρατικής μητρόπολης. Αυτό επιβλήθηκε με το σύστημα της μονοκαλλιέργειας. Ό,τι παραγότανε στην Ισπανία και στην Πορτογαλία απαγορεύτηκε να παράγεται στις αμερικανικές αποικίες τους, με αποτέλεσμα κάθε αποικία να χάνει την αυτάρκειά της σε είδη πρώτης ανάγκης και να λιμοκτονεί ο λαός της ενώ η βιομηχανική τους ανάπτυξη ήταν αδιανόητη αφού τα βιομηχανικά προϊόντα εισάγονταν υποχρεωτικά από την Ευρώπη. Έτσι στον πρώτο διεθνή αποικιοκρατικό καταμερισμό  της εργασίας που καταγράφεται ιστορικά και συμμετέχουν τρεις ήπειροι, η Ευρώπη, η Αφρική και η Αμερική, η Αφρική έδινε τη φτηνή εργατική δύναμη τους δούλους, η Αμερική -χάρη στη δουλειά των δούλων- τις φθηνές πρώτες ύλες και τα φθηνά αγροτικά προϊόντα και η Ευρώπη τα προϊόντα της μεταποίησης. Το ρόλο αυτό διατηρεί μέχρι σήμερα στις ισχύουσες συνθήκες η Λατινική Αμερική και η Βραζιλία. Γιαυτό, όσο και αν βελτιωθούν οι οικονομικοί δείκτες της χώρας αν αυτή δεν αλλάξει τη θέση της στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας, οι Βραζιλιάνοι θα συνεχίσουν να ζουν στις φαβέλες και το βιοτικό τους επίπεδο θα υπολείπεται κατά παρασάγγας αυτού της Μ. Βρετανίας.

Γιατί στη Βραζιλία;

Πώς είναι λοιπόν δυνατό μια τέτοια χώρα, με περιθωριοποιημένο ένα σημαντικό τμήμα του λαού της, να αναλαμβάνει τη διοργάνωση του Παγκόσμιου Κυπέλου Ποδοσφαίρου και των Ολυμπιακών Αγώνων μέσα σε διάστημα μόλις δύο ετών; Διότι η διοργάνωση αυτών των κορυφαίων αθλητικών οργανώσεων δεν ενισχύει την παραγωγική βάση της χώρας ώστε να αναβαθμίσει τη θέση της διασφαλίζοντας μελλοντικά θέσεις εργασίας και έναν κύκλο εργασιών που θα επηρεάσει και θα αναβαθμίσει και άλλους τομείς της οικονομίας.  Ποιους εξυπηρετούσαν αυτές οι επιλογές; Το εγχώριο κεφάλαιο της Βραζιλίας και το παγκόσμιο κεφάλαιο συνακόλουθα, υιοθέτησαν τη διαδοχική διοργάνωση των δύο οργανώσεων ως μέσον απορρόφησης του πλεονάζοντος κεφαλαίου το οποίο λόγω της κρίσης υπερπαραγωγής που σηματοδότησε η οικονομική γιγάντωση της Κίνας έχει φθάσει στο σημείο να επενδύει π.χ. σε ομόλογα της Γερμανίας με μηδενικό ή αρνητικό επιτόκιο. Βέβαια η απορρόφηση του πλεονάζοντος κεφαλαίου δεν θα πραγματοποιηθεί μόνον με την κατασκευή των εγκαταστάσεων των δύο διοργανώσεων και των υποδομών που θα αποτελούν ακραία αντίφαση με τις φαβέλες και τις ανύπαρκτες σχεδόν κοινωνικές παροχές σε μεγάλο τμήμα του λαού. Οι δύο διοργανώσεις προσφέρουν τη δυνατότητα της απαλλοτρίωσης  με κάθε τρόπο εκτάσεων που καταλαμβάνουν φαβέλες και υποβαθμισμένες χρήσεις στο όνομα των νέων κατασκευών και υποδομών που θα οδηγήσουν στην αναβάθμιση περιοχών με άμεση συνέπεια την επέκταση της αστικοποίησης σε μεγάλες εκτάσεις, οι οποίες με την αναβάθμισή τους θα πολλαπλασιάσουν την αξία τους. Γράφει ο Ντέιβιντ Χάρβει στο «Αίνιγμα του κεφαλαίου»: «Η παραγωγή χώρου γενικά, και αστικοποίησης ειδικά, έχει γίνει βαριά βιομηχανία υπό το καθεστώς του καπιταλισμού. Είναι ένας από τους κομβικούς τρόπους απορρόφησης του πλεονάζοντος κεφαλαίου». Στη Βραζιλία το κεφάλαιο επιβεβαίωσε τον παγκοσμιοποιημένο και τυχοδιωκτικό του χαρακτήρα. Δεν επένδυσε στο παραγωγικό μέλλον της χώρας αλλά στην ικανοποίηση των συγκυριακών αναγκών του και στο κέρδος.

Μακροδημόπουλος Δημήτρης

7/8/16  

http://www.anixneuseis.gr/?p=148845