Η «αρπαγή γης» δεν είναι τόσο... μακρινή.

Μπορεί να φαντάζει μακρινό και εξωτικό. Οι περισσότεροι όταν ακούν για «αρπαγή της γης»¹ σκέπτονται την Αφρική (Αιθιοπία, Τανζανία, Λιβερία, Μοζαμβίκη, Σενεγάλη κ.ά.), τη ΝΑ Ασία (Ταϊλάνδη κ.ά.) και την Κεντρική και Νότια Αμερική (Ονδούρα, Περού, Αργεντινή κ.ά.), όπου τα προηγούμενα χρόνια οι συμφωνίες «αξιοποίησης» τεράστιων εκτάσεων γης από funds, κυβερνήσεις και κάθε λογής επενδυτές πήραν τέτοια έκταση ώστε αναγκάστηκε να παρέμβει ακόμα και ο ΟΗΕ.

Ομως κάνουν λάθος. Ο κίνδυνος βρίσκεται πολύ πιο κοντά απ' ό,τι νομίζουν.

Η «αρπαγή γης» έχει χτυπήσει και την Ευρώπη και είναι πολύ πιθανόν η Ελλάδα να είναι το επόμενο θύμα.

Οι γενικότερες οικονομικές συνθήκες άλλωστε το ευνοούν.

Κάποιοι ειδικοί μάλιστα έχουν προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα: Μελετώντας τις στατιστικές της ελληνικής γεωργίας αλλά και το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον του κλάδου, θεωρούν δεδομένο ότι η Ελλάδα θα πέσει θύμα του φαινομένου που το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνας της Πολιτικής των Τροφίμων (IFPRI) ονομάζει «αγροτο-ιμπεριαλισμό».

Αυτό που τους προβληματίζει είναι το πότε η «αρπαγή γης» θα αποκτήσει χαρακτηριστικά επιδημίας.

Αλλωστε, όπως λένε, ήδη τα γκρίζα σύννεφα -προάγγελοι της καταιγίδας- έχουν μαζευτεί πάνω από την ελληνική αγροτική γη: αύξηση του κόστους, μείωση της παραγωγής, εγκατάλειψη, αποκλεισμοί και υψηλά ποσοστά συγκέντρωσης στη διάθεση και στην αγορά πρώτων υλών.

Αν μελετήσει κάποιος τις ελληνικές στατιστικές και τις συγκρίνει με εκείνες των χωρών της Ευρώπης που έχουν βιώσει φαινόμενα «αρπαγή γης», θα διαπιστώσει ανατριχιαστικές ομοιότητες.

Η προοπτική η ελληνική γεωργική γη να βρεθεί -πολύ σύντομα μάλιστα- σε μια τέτοια τροχιά δεν είναι τόσο μακρινή.

Και η ελληνική περίπτωση έχει μία «μοναδική ιδιαιτερότητα». Περίπου το 20% ² της καλλιεργούμενης γεωργικής γης βρίσκεται σε νησιωτικές περιοχές, ενώ ένα ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό αφορά περιοχές που προσφέρονται για τουριστική εκμετάλλευση.

Τι σημαίνει αυτό; Πολύ απλά προσφέρονται για τουριστική «αξιοποίηση», γεγονός που σημαίνει σχετικά γρήγορα και μεγάλα κέρδη από υπεραξίες, χωρίς ιδιαίτερα υψηλό επιχειρηματικό ρίσκο.

Τα σημάδια είναι πλέον ξεκάθαρα: τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των αγροτικών εκμεταλλεύσεων που έχουν υποθήκες ή προσημειώσεις σε τράπεζες, έχει υπερδιπλασιαστεί.

Η αύξηση του αγροτικού κόστους είναι θεαματική και δεν αφορά μόνο το κόστος της παραγωγής αλλά και τη φορολογική και την ασφαλιστική επιβάρυνση.

Η συμβολαιακή γεωργία παράλληλα αυξάνει την εξάρτηση από τις τράπεζες και από μια δράκα αγοραστών.

Ο βαθμός συγκέντρωσης στο εμπόριο και στη μεταποίηση ανεβαίνει με δραματικούς ρυθμούς, περιορίζοντας τις επιλογές διάθεσης των προϊόντων.

Την ίδια στιγμή, τα στοιχεία³ που αφορούν τη γεωργική και την κτηνοτροφική παραγωγή αποκαλύπτουν σημαντική μείωση στη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας.

Την περίοδο 1991-2014, η παραγωγή εμβληματικών για την ελληνική οικονομία προϊόντων συνεθλίβη.

Η παραγωγή σιταριού κατέγραψε πτώση 50,3%, του καπνού 76%, των πορτοκαλιών 6,3% και των λεμονιών 66%.

Αντίστοιχες τάσεις καταγράφονται και στην παραγωγή κρέατος (βοοειδή, πρόβατα και αιγοειδή, χοιρινά) ⁴, όπου η μείωση κυμαίνεται από 8,9% μέχρι 17,1% σε διάστημα μόλις τριών χρόνων.

Αλλά δεν είναι μόνον αυτά. Αν κάποιος θελήσει να μελετήσει την ελληνική γεωργία με βάση τις παγκόσμιες εξελίξεις στον κλάδο, σίγουρα θα καταλήξει σε ακόμα πιο δυσοίωνα συμπεράσματα για το τι επιφυλάσσει το μέλλον.

Μόλις επτά επιχειρήσεις ορίζουν πλέον την παγκόσμια παραγωγή φυτοφαρμάκων και σπόρων.

Στο τέλος του 2017 το φαινόμενο αυτό θα έχει οξυνθεί ακόμα περισσότερο.

Ηδη βιώνουμε μια εξέλιξη στον τομέα των φυτοφαρμάκων και των σπόρων που θα μας οδηγήσει προσεχώς σε τρία μεγάλα μονοπώλια.

Η συγχώνευση της Bayer με τη Monsanto επίκειται, ενώ η Dow Chemical και η Dupont θέλουν επίσης να συγχωνευτούν και στο παιχνίδι βρίσκονται και οι Κινέζοι, που εξαγόρασαν τελευταία τον ελβετικό όμιλο αγροτικών και χημικών προϊόντων Syngenta.

Τέσσερις επιχειρήσεις κυριαρχούν στις εισαγωγές και εξαγωγές αγροτικών πρώτων υλών, κατέχοντας το 70% της παγκόσμιας αγοράς.

Πρόκειται για τους αμερικανικούς ομίλους Archer Daniels Midland, Bunge, Cargill και την ολλανδική Luis Dreyfus Company, που μπορούν να εκμεταλλευτούν την τεράστια διαπραγματευτική τους ισχύ σε βάρος των παραγωγών.

Οι όμιλοι αυτοί τροφοδοτούν με φτηνές πρώτες ύλες τους κολοσσούς της βιομηχανίας τροφίμων, όπως η Nestle, η Unilever, η Heinz, η Kellogg's και η Tschibo, που είναι οι κύριοι προμηθευτές των αλυσίδων σούπερ μάρκετ, όπου και εκεί οι τάσεις συγκέντρωσης, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι πλέον εμφανείς.

Και όλα αυτά απομονώνουν αργά αλλά σταθερά τον αγροτικό τομέα από τον καταναλωτή, ενώ αυξάνουν τον βαθμό εξάρτησης από τις επιδοτήσεις.

Αν στα παραπάνω προσθέσει κάποιος την όλο και μεγαλύτερη εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τον τουρισμό, και με δεδομένο ότι υψηλό ποσοστό της γεωργικής γης βρίσκεται είτε στην καρδιά τουριστικών περιοχών είτε πολύ κοντά σε αυτές, τότε εύκολα γίνεται κατανοητό ότι το Land grabbing είναι πολύ πιο κοντά απ' όσο φαίνεται.

Μία μελέτη που δημοσιοποίησε το 2013⁵ το Global Policy Forum αποκάλυψε ότι σε εποχή κρίσης χιλιάδες Ευρωπαίοι αγρότες είναι τα μεγάλα θύματα.

Τα φαινόμενα συγκέντρωσης γης σε ευρωπαϊκή κλίμακα πληθαίνουν και πλέον σε ορισμένες περιπτώσεις είναι σε αναλογίες παρόμοιες με αυτές στη Βραζιλία, την Κολομβία και τις Φιλιππίνες.

Οι στατιστικές είναι αποκαλυπτικές και προϊδεάζουν για ένα ζοφερό μέλλον.

Η έρευνα αναφέρει ότι σε περίπου 12 εκατομμύρια γεωργικές εκμεταλλεύσεις στην Ε.Ε., οι μεγάλες εκμεταλλεύσεις, δηλαδή όσες έχουν έκταση άνω των 100 στρεμμάτων, αντιπροσωπεύουν μόνο το 3% του συνολικού αριθμού.

Και όμως, αυτές οι 360.000 εκμεταλλεύσεις ελέγχουν το 50% του συνόλου της γης.

Αυτή η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας γης, που ξεκίνησε πριν από δεκαετίες, έχει αυξηθεί στα χρόνια της κρίσης.

Ακόμα και στην ευημερούσα Γερμανία, εκατομμύρια γεωργοί έχουν εγκαταλείψει τον πρωτογενή τομέα.

Από 1.246.000 γεωργικές εκμεταλλεύσεις που υπήρχαν το 1966-1967 μειώθηκαν σε μόλις 299.100 το 2010.

Και αυτές που επλήγησαν περισσότερο είναι οι πολύ μικρές μονάδες, οι οποίες μειώθηκαν κατά 80%.

Και σίγουρα οι οικονομικές κρίσεις χρησιμοποιήθηκαν σαν λίπασμα σ' αυτή τη διαδικασία συγκέντρωσης αγροτικής γης.

Τυπικό παράδειγμα θα πρέπει να θεωρηθεί η εμπειρία της Ανατολικής Ευρώπης μετά την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, όπου η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας γης ήταν ιδιαίτερα έντονη.

Τότε με τη διεύρυνση της Ε.Ε. προς τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, πολλοί αγρότες χρεοκόπησαν, καθώς δεν άντεξαν τον ανταγωνισμό που υφίσταντο από τα υψηλά επιδοτούμενα αγροτικά προϊόντα των δυτικών χωρών της Ε.Ε.

Και η κατάσταση αυτή επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο, καθώς τα πρώτα χρόνια ήταν αποκλεισμένοι από τις κοινοτικές επιδοτήσεις.

Συγκεκριμένα, κατά τα πρώτα έξι χρόνια μετά την ένταξη, στην πλειονότητά τους οι μικροί αγρότες δεν δικαιούνταν ούτε καν να υποβάλουν αίτηση για τις γεωργικές επιδοτήσεις που παρείχε η Ε.Ε.

Το οικονομικό αδιέξοδο ήταν αυτό που τροφοδότησε πωλήσεις των γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε μια νέα ελίτ-ομάδα των κερδοσκόπων-επενδυτών, που κατάφεραν με τον τρόπο αυτόν να αποκτήσουν τεράστιες εκτάσεις γης και να επωφεληθούν από τις κοινοτικές επιδοτήσεις.

Σε ένα  άρθρο στη «Le Monde diplomatique»⁶ περιγράφεται με γλαφυρό τρόπο, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της Πολωνίας, η διαδικασία συγκέντρωσης γης με την ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική:

«... Οι μικρές πολωνικές γεωργικές εκμεταλλεύσεις κατέρρεαν. Η γεωργία, που στηριζόταν στους μικρούς αγρότες και στην παραγωγικότητα της εργασίας, βρέθηκε αντιμέτωπη με μια δυτική εντατική γεωργία, η οποία στηριζόταν στην παραγωγικότητα του κεφαλαίου.

Το πέρασμα στην οικονομία της αγοράς και η πτώση των τιμών έβγαλαν εκτός μάχης τους φτωχότερους αγρότες.

Οπως υπογράμμιζε το 2012 ο Μάρεκ Σταβίκι, Πολωνός πρώην υπουργός Γεωργίας, “μέσα σε οκτώ χρόνια χάσαμε 300.000 γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Στις περισσότερες από αυτές, η καλλιεργούμενη έκταση δεν ξεπερνούσε τα 50 στρέμματα”.

Οταν εντάχθηκαν στην Ε.Ε., οι ανατολικές χώρες προχωρούσαν στην αναστολή των εξαγωγών τους, επειδή τα προϊόντα τους δεν πληρούσαν τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές, ενώ οι Δυτικοευρωπαίοι εξαγωγείς έτριβαν τα χέρια τους, γιατί “τα υψηλών επιδοτήσεων δυτικά προϊόντα θα κατέκλυζαν την Πολωνία”.

»Πράγματι, η Πολωνία αναγκάστηκε να προσαρμοστεί: τσιμεντάρισμα του δαπέδου των αγροκτημάτων, μικροβιολογικές αναλύσεις του νερού, αποθήκευση του γάλακτος σε χώρο ειδικά σχεδιασμένο γι’ αυτό… Αν και δόθηκαν ειδικές ενισχύσεις, οι μικροί αγρότες δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν τις εξελίξεις στη γεωργία...», αναφέρει η συντάκτρια του άρθρου.

Ανάλογα φαινόμενα «αρπαγής γης» καταγράφηκαν και στη Ρουμανία, όπου το 1% των Ρουμάνων αγροτών εισπράττει το 51% των επιδοτήσεων που δίνονται στη χώρα.

Ενα είναι σίγουρο: η συγκέντρωση και η αρπαγή της γεωργικής γης έχει διευκολυνθεί σε σημαντικό βαθμό από την πολιτική επιδοτήσεων που καταβάλλονται στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.

Στην Ιταλία, για παράδειγμα, το 2011 το 0,29% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων είχαν πρόσβαση στο 18% του συνόλου των κινήτρων της ΚΑΠ και το 0,0001 από αυτές (δηλαδή 150 αγροκτήματα) απορρόφησε το 6% του συνόλου των επιδοτήσεων.

Στην Ισπανία, το 2009 το 75% των επιδοτήσεων απορροφήθηκε από το 16% από τους μεγαλύτερους αγρότες.

Στην Ουγγαρία το 2009, το 8,6% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων εισέπραξε το 72% του συνόλου των γεωργικών επιδοτήσεων.

Πλέον η σύνδεση των ενισχύσεων με την έκταση της γεωργικής γης οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε χρεοκοπία χιλιάδες μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις και φυσικά όλα θα γίνουν πολύ πιο εύκολα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και υπερχρέωσης.

Παραπομπές

1. 

Η τάση αυτή παρατηρείται από το 2007-8 με την κρίση στις τιμές των τροφίμων. Τότε για πρώτη φορά άρχισε η αγορά τεράστιων εκτάσεων καλλιεργημένης γης στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το 2010 οι εκτάσεις αυτές άγγιξαν τα 650.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας. Πρόκειται για μια τεράστια έκταση, μεγαλύτερη από τις εκτάσεις που διαθέτουν οι ΗΠΑ για την καλλιέργεια καλαμποκιού και σταριού.

Σύμφωνα με το IFPRI, οι αγοραστές δεν είναι μόνον κράτη, αλλά και οικονομικοί όμιλοι και hedge funds. Οι πιο δραστήριοι σε αυτές τις αγορές είναι, εκτός της Κίνας, η Ινδία, οι χώρες του Περσικού Κόλπου, η Ν. Κορέα και η Σ. Αραβία. Επίσης μεμονωμένες ευρωπαϊκές χώρες ενδιαφέρονται για την αγορά τέτοιων εκτάσεων, επειδή επιθυμούν να διασφαλίσουν καλλιέργειες για παραγωγή βιοκαυσίμων.

2. 

Ερευνα διάρθρωσης γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, 2013.

3.

 Γεωργικές Στατιστικές, ΕΛΣΤΑΤ

4.

 Ε.Ε.: Κτηνοτροφική Παραγωγή Κρέατος 2013-2015, Eurostat

5.

 [Land concentration, land grabbing and people's struggles in Europe»,TRANSNATIONAL INSTITUTE, EUROPEAN COORDINATION VIA CAMPESINA, HANDS OF THE LAND NETWORK

6.

 15 février 2014, par Garrigue Marius

Συντάκτης: 

premium.paratiritis.gr

29/1/2017

http://www.efsyn.gr/arthro/i-arpagi-gis-den-einai-toso-makrini