Suzana Herculano-Houzel: Τι το ξεχωριστό έχει ο ανθρώπινος εγκέφαλος;

Ποιο είναι το ανθρώπινο πλεονέκτημα; Τι είναι αυτό που έχουμε που κανένα άλλο ζώο δεν έχει; Η απάντησή μου είναι ότι έχουμε τον μεγαλύτερο αριθμό νευρώνων στον εγκεφαλικό φλοιό και νομίζω ότι αυτή είναι η απλούστερη εξήγηση για τις αξιοσημείωτες γνωστικές ικανότητές μας. Τι κάνουμε που κανένα άλλο ζώο δεν κάνει και που πιστεύω ότι ήταν θεμελιώδες για να μας επιτρέψει να επιτύχουμε αυτό το μεγάλο, μέγιστο αριθμό νευρώνων στον φλοιό; Με μια λέξη, μαγειρεύουμε. Κανένα άλλο ζώο δεν μαγειρεύει το φαγητό του. Μόνον οι άνθρωποι. Νομίζω πώς έτσι φτάσαμε να γίνουμε άνθρωποι. Η μελέτη του ανθρωπίνου εγκεφάλου αλλάξε τον τρόπο που σκέφτομαι για το φαγητό. Τώρα κοιτάζω την κουζίνα μου, και υποκλίνομαι σε αυτήν κι ευχαριστώ τους προγόνους μου που επινόησαν την εφεύρεση που ίσως μας έκανε ανθρώπους.  

 Just a thought...

  

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μυστηριώδης - είναι περιέργως μεγάλος σε σχέση με το μεγέθος του σώματός μας, χρησιμοποιεί τεράστια ποσότητα ενέργειας για το μέγεθός του κι έχει αλλόκοτα πυκνό εγκεφαλικό φλοιό. Αλλά γιατί;  Η νευροεπιστήμονας Σουζάνα Ερκουλάνο Ουζέλ φορά το καπέλο του ντέτεκτιβ και μας ξεναγεί μέσα σε αυτό το μυστήριο. Φτιάχνοντας «σούπα μυαλού», φτάνει σε ένα αναπάντεχο συμπέρασμα.

This talk was presented at an official TED conference, 
and was featured by our editors on the home page.

 00:00

Τι το ξεχωριστό έχει ο ανθρώπινος εγκέφαλος; Γιατί εμείς μελετάμε άλλα ζώα αντί εκείνα να μελετούν εμάς; Τι έχει ή τι κάνει ένας ανθρώπινος εγκέφαλος που δεν κάνει κανένας άλλος εγκέφαλος; Όταν άρχισα να ενδιαφέρομαι γι' αυτές τις ερωτήσεις περίπου πριν 10 χρόνια, οι επιστήμονες νόμιζαν πως γνώριζαν από τι αποτελούνταν διαφορετικοί εγκέφαλοι. Αν και βασιζόταν σε πολύ λίγες αποδείξεις, πολλοί επιστήμονες νόμιζαν πως όλοι οι θηλαστικοί εγκέφαλοι, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπινου, ήταν φτιαγμένοι με τον ίδιο τρόπο, με έναν αριθμό νευρώνων που πάντα ήταν σε αναλογία με το μέγεθος του εγκεφάλου. Αυτό σημαίνει πως δυο εγκέφαλοι του ιδίου μεγέθους, όπως αυτοί οι δυο, με ένα σεβαστό βάρος των 400 γραμμαρίων θα πρέπει να έχουν παρόμοιους αριθμούς νευρώνων. Αν οι νευρώνες είναι οι λειτουργικές μονάδες επεξεργασίας πληροφοριών του εγκεφάλου, τότε οι ιδιοκτήτες αυτών των δυο εγκεφάλων θα πρέπει να έχουν παρόμοιες διανοητικές ικανότητες. Κι όμως, ο ένας είναι χιμπατζής κι ο άλλος αγελάδα. Ίσως οι αγελάδες να έχουν πραγματικά πλούσια εσωτερική διανοητική ζωή και να είναι τόσο έξυπνες που επιλέγουν να μη μας αφήσουν να το διαπιστώσουμε αλλά τις τρώμε. Νομίζω οι περισσότεροι θα συμφωνήσουν πως οι χιμπατζήδες είναι ικανοί για πιο σύνθετες, πολύπλοκες κι ευέλικτες συμπεριφορές απ' ότι είναι οι αγελάδες. Αυτή είναι η πρώτη ένδειξη πως το σενάριο ότι «όλοι οι εγκέφαλοι είναι φτιαγμένοι με τον ίδιο τρόπο» δεν είναι ακριβώς σωστό.

01:12

Ας το ακολουθήσουμε όμως. Αν όλοι οι εγκέφαλοι φτιάχνονταν με τον ίδιο τρόπο και συγκρίνατε εγκεφάλους ζώων με εγκεφάλους διαφορετικών μεγεθών, οι μεγαλύτεροι εγκέφαλοι θα πρέπει πάντα να έχουν περισσότερους νευρώνες απ' ότι οι μικρότεροι, κι όσο μεγαλύτερος ο εγκέφαλος, τόσο πιο ικανός διανοητικά θα πρέπει να είναι ο ιδιοκτήτης. Άρα, ο μεγαλύτερος εγκέφαλος πρέπει να είναι επίσης και ο πιο ικανός διανοητικά. Έρχονται τα άσχημα νέα: Ο εγκέφαλός μας: όχι ο μεγαλύτερος που υπάρχει. Φαίνεται αρκετά ενοχλητικό. Ο εγκέφαλός μας ζυγίζει ανάμεσα στα 1,2 και 1,5 κιλά, αλλά οι εγκέφαλοι των ελεφάντων ζυγίζουν ανάμεσα στα 4 και 5 κιλά, και οι εγκέφαλοι των φαλαινών μπορούν να ζυγίζουν μέχρι 9 κιλά, γι' αυτό οι επιστήμονες συνήθως κατέφευγαν να λένε πως ο εγκέφαλός μας πρέπει να είναι ξεχωριστός για να εξηγήσουν τις διανοητικές μας ικανότητες. Πρέπει να είναι πραγματικά ασυνήθης, μια εξαίρεση στον κανόνα. Ο δικός τους μπορεί να είναι μεγαλύτερος αλλά ο δικός μας είναι καλύτερος και θα μπορούσε να είναι καλύτερος, για παράδειγμα, ως προς το ότι φαίνεται μεγαλύτερος από ότι θα έπρεπε να είναι, με πολύ μεγαλύτερο εγκεφαλικό φλοιό απ' ότι θα έπρεπε να έχουμε για το μέγεθος του σώματός μας. Αυτό θα μας έδινε επιπλέον φλοιό για να κάνουμε πιο ενδιαφέροντα πράγματα απ' το να χειριζόμαστε απλά το σώμα μας. Αυτό συμβαίνει επειδή το μέγεθος του εγκεφάλου συνήθως ακολουθεί το μέγεθος του σώματος. Έτσι, ο κύριος λόγος για να πούμε ότι ο εγκέφαλός μας είναι μεγαλύτερος από ό,τι θα πρέπει να είναι προέρχεται απ' τη σύγκριση των εαυτών μας με την οικογένεια των ανθρωπιδών. Οι γορίλες μπορεί να είναι δύο έως τρεις φορές μεγαλύτεροι από εμάς, έτσι οι εγκέφαλοί τους επίσης πρέπει να είναι μεγαλύτεροι απ' τον δικό μας, αλλά αντί αυτού είναι το αντίθετο. Ο εγκέφαλός μας είναι τρεις φορές μεγαλύτερος από αυτόν ενός γορίλα.

02:37

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος φαίνεται επίσης ιδιαίτερος ως προς το ποσό της ενέργειας που καταναλώνει. Αν και ζυγίζει μόνο το 2% του σώματος, μόνος του χρησιμοποιεί το 25% της ενέργειας που απαιτεί το σώμα σας για να δουλεύει ημερησίως. Δηλαδή 500 θερμίδες από συνολικά 2.000 θερμίδες, μόνον για να συνεχίσει να λειτουργεί ο εγκέφαλός σας.

02:55

Έτσι, ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μεγαλύτερος από ό, τι θα πρέπει να είναι, καταναλώνει πολλή περισσότερη ενέργεια από ό,τι θα έπρεπε, άρα είναι ξεχωριστός. Εδώ άρχισε να με ενοχλεί η ιστορία. Στη βιολογία, αναζητούμε κανόνες που ισχύουν για όλα τα ζώα και τη ζωή γενικότερα, άρα γιατί θα πρέπει οι κανόνες της εξέλιξης να ισχύουν για όλους τους άλλους αλλά όχι για εμάς; Ίσως το πρόβλημα ήταν με τη βασική εικασία ότι όλοι οι εγκέφαλοι γίνονται με τον ίδιο τρόπο. Ίσως δύο εγκέφαλοι παρόμοιου μεγέθους στην ουσία μπορεί να αποτελούνται από πολύ διαφορετικούς αριθμούς νευρώνων. Ίσως ένας πολύ μεγάλος εγκέφαλος δεν έχει κατ΄ ανάγκη περισσότερους νευρώνες από έναν εγκέφαλο μετρίου μεγέθους. Ίσως ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει πράγματι τους περισσότερους νευρώνες απο όλους τους εγκεφάλους, ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, ειδικά στον εγκεφαλικό φλοιό. Έτσι αυτό για μένα έγινε το σημαντικό ερώτημα προς απάντηση: Πόσους νευρώνες έχει ο ανθρώπινος εγκέφαλος και πώς συγκρίνεται με τα άλλα ζώα;

03:44

Τώρα, ίσως έχετε ακούσει ή διαβάσει κάπου ότι έχουμε 100 δισεκατομμύρια νευρώνες, έτσι, πριν 10 χρόνια, ρώτησα τους συναδέλφους μου εάν γνώριζαν από πού προήλθε ο αριθμός αυτός. Αλλά κανείς δεν γνώριζε. Σκάβω στη βιβλιογραφία για την αρχική αναφορά σε αυτόν τον αριθμό και ποτέ δεν μπόρεσα να το βρω. Φαίνεται ότι κανείς δεν είχε υπολογίσει τον αριθμό των νευρώνων στον ανθρώπινο εγκέφαλο, ή σε οποιοδήποτε άλλον εγκεφάλου εν προκειμένω.

04:06

Έτσι επινόησα τον δικό μου τρόπο απαρίθμησης κυττάρων στον εγκέφαλο ο οποίος ουσιαστικά είναι το λιώσιμο του εγκεφάλου, η μετατροπή του σε σούπα. Λειτουργεί ως εξής: Παίρνετε έναν εγκέφαλο, ή τμήματα του εγκεφάλου και τον διαλύετε σε απορρυπαντικό, που καταστρέφει τις μεμβράνες κυττάρων αλλά κρατά τον πυρήνα των κυττάρων άθικτο, έτσι καταλήγετε με ένα εναιώρημα ελευθέρων πυρήνων που μοιάζει με αυτό, σαν μια διάφανη σούπα. Αυτή η σούπα περιέχει όλους τους πυρήνες που ήταν κάποτε ένας εγκέφαλος ποντικιού. Τώρα, η ομορφιά μιας σούπας είναι ότι επειδή είναι σούπα, μπορείτε να την ανακινείτε και να κάνετε τους πυρήνες να διανέμονται ομοιογενώς στο υγρό, έτσι ώστε τώρα εξετάζοντας στο μικροσκόπιο τέσσερα ή πέντε δείγματα αυτού του ομοιογενούς διαλύματος, μπορείτε να μετρήσετε πυρήνες κι επομένως να πείτε πόσα κύτταρα είχε αυτός ο εγκέφαλος. Είναι απλό, είναι ξεκάθαρο και είναι πραγματικά γρήγορο. Έχουμε χρησιμοποιήσει αυτή τη μέθοδο για την καταμέτρηση νευρώνων σε δεκάδες διαφορετικά είδη μέχρι στιγμής κι αποδεικνύεται ότι όλοι οι εγκέφαλοι δεν είναι ίδιοι . Πάρτε τα τρωκτικά και τα πρωτεύοντα, για παράδειγμα: Σε μεγαλύτερους εγκεφάλους τρωκτικών, το μέσο μέγεθος του νευρώνα αυξάνεται, έτσι ο εγκέφαλος φουσκώνει πολύ γρήγορα κι αποκτά μέγεθος πολύ γρηγορότερα από ό,τι νευρώνες. Αλλά οι εγκέφαλοι πρωτευόντων αποκτούν νευρώνες χωρίς ο μέσος νευρώνας να μεγαλώσει καθόλου, που είναι ένας πολύ οικονομικός τρόπος για να προστεθούν νευρώνες στον εγκέφαλό σας. Το αποτέλεσμα είναι ότι ένας εγκέφαλος πρωτευόντων πάντα θα έχει περισσότερους νευρώνες από έναν εγκέφαλο τρωκτικού του ιδίου μεγέθους κι όσο μεγαλύτερος ο εγκέφαλος, τόσο μεγαλύτερη θα είναι αυτή η διαφορά. Λοιπόν, τι γίνεται με τον εγκέφαλό μας; Βρήκαμε ότι έχουμε, κατά μέσο όρο, 86 δισεκατομμύρια νευρώνες, 16 δισεκατομμύρια των οποίων είναι στον εγκεφαλικό φλοιό, κι αν συνυπολογίσουμε πως ο εγκεφαλικός φλοιός είναι η έδρα λειτουργιών όπως η ευαισθητοποίηση και η λογική κι αφηρημένη συλλογιστική, κι ότι 16 δισεκατομμύρια είναι οι περισσότεροι νευρώνες που έχει οποιοσδήποτε φλοιός, νομίζω ότι αυτή είναι η απλούστερη εξήγηση για τις αξιοσημείωτες γνωστικές ικανότητές μας. Αλλά εξίσου σημαντικό είναι το τι σημαίνει 86 δισεκατομμύρια νευρώνες. Επειδή διαπιστώσαμε ότι η σχέση μεταξύ του μεγέθους του εγκεφάλου και του αριθμού των νευρώνων μπορεί να περιγραφεί μαθηματικά, μπορούμε να υπολογίσουμε πώς θα έμοιαζε ένας ανθρώπινος εγκεφάλος θα εμοίαζε εάν ήταν φτιαγμένος όπως ένας εγκέφαλος τρωκτικού. Έτσι, ένας εγκέφαλος τρωκτικού με 86 δισεκατομμύρια νευρώνες θα ζύγιζε 36 κιλά. Αυτό δεν είναι δυνατόν. Ένας τόσο τεράστιος εγκέφαλος θα συνθλίβονταν από το ίδιο του το βάρος κι αυτός ο απίστευτος εγκέφαλος θα ζούσε σε σε ένα σώμα 89 τόνων. Δεν νομίζω ότι μοιάζει με μας.

06:34

Αυτό μας οδηγεί ήδη σε ένα πολύ σημαντικό συμπέρασμα, δηλαδή ότι δεν είμαστε τρωκτικά. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι ένας μεγάλος εγκέφαλος αρουραίου. Σε σύγκριση με έναν αρουραίο, μπορεί να φαίνόμαστε ξεχωριστοί, αλλά αυτή δεν είναι δίκαιη σύγκριση, δεδομένου ότι γνωρίζουμε πως δεν είμαστε τρωκτικά. Είμαστε πρωτεύοντα θηλαστικά, έτσι η ορθή σύγκριση είναι με άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά. Αν κάνετε τον υπολογισμό, διαπιστώνετε ότι ένα τυπικό πρωτεύον με 86 δισεκατομμύρια νευρώνες θα είχε έναν εγκέφαλο περίπου 1,2 κιλά, που φαίνεται ακριβώς σωστό, σε ένα σώμα περίπου 66 κιλών, το οποίο στην περίπτωσή μου είναι ακριβώς σωστό, που μας οδηγεί σε ένα αναμενόμενο αλλά όμως απίστευτα σημαντικό συμπέρασμα: Είμαι πρωτεύον θηλαστικό. Κι όλοι εσείς είστε πρωτεύοντα.

07:18

Το ίδιο ήταν κι ο Δαρβίνος. Θέλω να πιστεύω ότι ο Δαρβίνος πραγματικά θα το εκτιμούσε αυτό. Ο εγκέφαλός του, όπως κι ο δικός μας, είναι όμοιος με των άλλων πρωτευόντων εγκεφάλων.

07:29

Έτσι ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να είναι αξιοσημείωτος, αλλά δεν είναι ξεχωριστός ως προς τον αριθμό των νευρώνων. Είναι απλά ένας μεγάλος εγκέφαλος πρωτεύοντος. Νομίζω ότι αυτη η σκέψη φέρνει ταπεινότητα και μετριοπάθεια και πρέπει να μας θυμίζει τη θέση μας στη φύση.

07:42

Γιατί χρειάζεται τόση πολλή ενέργεια, τότε; Άλλοι άνθρωποι έχουν υπολογίσει πόση ενέργεια χρειάζεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος κι πόση εκείνοι άλλων ειδών και τώρα που μάθαμε από πόσους νευρώνες αποτελείται ο κάθε εγκέφαλος, μπορούμε να να κάνουμε τις πράξεις. Αποδεικνύεται ότι και οι ανθρώπινοι και οι υπόλοιποι εγκέφαλοι χρειάζονται περίπου το ίδιο, κατά μέσο όρο έξι θερμίδες ανά δισεκατομμύριο νευρώνες ανά ημέρα. Έτσι το συνολικό κόστος ενέργειας ενός εγκεφάλου είναι μια απλή, γραμμική συνάρτηση του αριθμού των νευρώνων του, κι αποδεικνύεται ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος κοστίζει ακριβώς τόση ενέργεια όση περιμέναμε. Έτσι ο λόγος που ο ανθρώπινος εγκέφαλος κοστίζει τόση ενέργεια είναι απλά επειδή έχει έναν τεράστιο αριθμό νευρώνων κι επειδή είμαστε πρωτεύοντα με πολλούς περισσότερους νευρώνες για τον δεδομένο σωματότυπό μας από οποιοδήποτε άλλο ζώο, το σχετικό κόστος ενέργειας του εγκεφάλου μας είναι μεγάλο, αλλά ακριβώς επειδή είμαστε πρωτεύοντα, όχι επειδή είμαστε ξεχωριστοί.

08:30

Τελευταία ερώτηση, λοιπόν: Πώς αποκτήσαμε αυτόν τον αξιόλογο αριθμό νευρώνων και συγκεκριμένα, αφού οι ανθρωπίδες είναι μεγαλύτερες από εμάς γιατί δεν έχουν μεγαλύτερο εγκέφαλο από εμάς, με περισσότερους νευρώνες; Όταν συνειδητοποίησα πόση ενέργεια κοστίζει το μεγάλο πλήθος εγκεφαλικών νευρώνων, σκέφτηκα, πως ίσως υπάρχει ένας απλός λόγος. Απλά δεν μπορούν να προμηθευτούν αρκετή ενέργεια για ένα μεγάλο σώμα και συγχρόνων ένα μεγάλο πλήθος νευρώνων. Έτσι κάναμε τις πράξεις. Υπολογίσαμε αφενός πόση ενέργεια παίρνει ένα πρωτεύον ανά ημέρα από την κατανάλωση ωμών τροφών κι από την άλλη, πόση ενέργεια χρειάζεται ένα σώμα ορισμένου μεγέθους και πόση ενέργεια κοστίζει ένας εγκέφαλος με ορισμένο αριθμό νευρώνων, και ψάξαμε για τους συνδυασμούς σωματότυπου και αριθμού νευρώνων του εγκεφάλου που θα μπορούσε να υποστηρίξει ένα πρωτεύον αν έτρωγε έναν ορισμένο αριθμό ωρών ανά ημέρα.

09:14

Κι αυτό που βρήκαμε είναι ότι επειδή οι νευρώνες είναι τόσο ακριβοί, υπάρχει μια αντιστάθμιση μεταξύ σωματότυπου κι αριθμού νευρώνων. Έτσι ένα πρωτεύον θηλαστικό που τρώει οκτώ ώρες την ημέρα μπορεί να αντέξει το πολύ 53 δισεκατομμύρια νευρώνες, αλλά το σώμα του δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο από 25 κιλά. Για να ζυγίζει περισσότερο από αυτό, πρέπει να παραχωρήσει νευρώνες. Έτσι είτε έχουμε μεγάλο σώμα ή μεγάλο πλήθος νευρώνων. Όταν τρώτε σαν ένα πρωτεύον, δεν μπορείτε να υποστηρίξετε και τα δύο.

09:42

Μια διέξοδος από αυτόν τον περιορισμό μεταβολισμού θα ήταν να περάσουν ακόμα περισσότερες ώρες την ημέρα τρώγοντας αλλά αυτό γίνεται επικίνδυνο και μετά από ένα ορισμένο σημείο, απλά δεν είναι δυνατόν. Οι γορίλες και οι ουραγκοτάγκοι, για παράδειγμα, διαθέτουν περίπου 30 δισεκατομμύρια νευρώνες δαπανώντας οκτώ και μισή ώρες ανά ημέρα τρώγοντας κι αυτό φαίνεται να είναι περίπου όσο μπορούν. Εννέα ώρες σίτισης ανά ημέρα φαίνεται να είναι το πρακτικό όριο για ένα πρωτεύον.

10:06

Τι γίνεται με μας; Με τα 86 δισεκατομμύρια νευρώνες και 60 έως 70 κιλά μάζας σώματος, θα έπρεπε να περνάμε πάνω από εννέα ώρες ημερησίως κάθε μέρα τρώγωντας, κάτι που απλά δεν είναι εφικτό. Αν τρώγαμε σαν πρωτεύοντα, δεν θα έπρεπε να είμαστε εδώ.

10:26

Πώς φτάσαμε εδώ, λοιπόν; Αν ο εγκέφαλός μας χρειάζεται τόση ενέργεια όση θα έπρεπε κι αν δεν μπορούμε να περνάμε όλες τις ώρες που είμαστε ξύπνιοι τρώγοντας, τότε η μόνη εναλλακτική λύση, πραγματικά, είναι κάπως να παίρνουμε περισσότερη ενέργεια από τις ίδιες τροφές. Κατά αξιοσημείωτο τρόπο, αυτό ταιριάζει ακριβώς με αυτό που οι πρόγονοί μας πιστεύεται ότι εφηύραν ενάμιση εκατομμύριο χρόνια πριν, όταν ανακάλυψαν το μαγείρεμα. Το μαγείρεμα είναι η χρήση φωτιάς για την προ-πέψη τροφής έξω από το σώμα μας. Τα μαγειρεμένα τρόφιμα είναι πιο μαλακά, έτσι τα μασάμε πιο εύκολα και να τα μετατρέπουμε σε σε χυλό στο στόμα μας, το οποίο τους επιτρέπει να αφομοιωθούν εντελώς και ν' απορροφηθούν στο έντερο, που τα κάνει να αποφέρουν πολλή περισσότερη ενέργεια σε πολύ λιγότερο χρόνο. Έτσι το μαγείρεμα απελευθερώνει χρόνο για να κάνουμε πολύ πιο ενδιαφέροντα πράγματα με τον χρόνο μας και με τους νευρώνες μας απ' το να σκεφτόμαστε το φαγητό, να ψάχνουμε για τροφή και να καταβροχθίζουμε τροφή όλη την ημέρα.

11:22

Λόγω της μαγειρικής, αυτό που κάποτε ήταν ένα μεγάλο πρόβλημα, αυτός ο μεγάλος, επικίνδυνα ακριβός εγκέφαλος με πολλούς νευρώνες, μπόρεσε να γίνει ένα σημαντικό πλεονέκτημα, αφού μπορούσαμε πλέον να προμηθευτούμε αρκετή ενέργεια για πολλούς νευρώνες και είχαμε τον χρόνο να κάνουμε ενδιαφέροντα πράγματα με αυτούς. Έτσι νομίζω ότι αυτό εξηγεί γιατί ο ανθρώπινος εγκέφαλος έγινε τόσο μεγάλος τόσο γρήγορα στην διαδικασία της εξέλιξης, ενώ εν τω μεταξύ παρέμεινε απλά ένας εγκέφαλος πρωτευόντων. Με αυτόν τον μεγάλο εγκέφαλο, που έκανε δυνατό το μαγείρεμα, πήγαμε γρήγορα από ωμά τρόφιμα στην καλλιέργεια, στη γεωργία, τον πολιτισμό, τα παντοπωλεία, την ηλεκτρική ενέργεια, τα ψυγεία, όλα αυτά τα πράγματα που σήμερα μάς επιτρέπουν να πάρουμε όλη την ενέργεια που χρειαζόμαστε για όλη την ημέρα με ένα μόνο γεύμα στο αγαπημένο μας φαστ φουντ. Έτσι, αυτό που κάποτε ήταν μια λύση τώρα έγινε το πρόβλημα, και ειρωνικά, αναζητούμε τη λύση σε ωμά τρόφιμα.

12:16

Ποιο είναι το ανθρώπινο πλεονέκτημα; Τι είναι αυτό που έχουμε που κανένα άλλο ζώο δεν έχει; Η απάντησή μου είναι ότι έχουμε τον μεγαλύτερο αριθμό νευρώνων στον εγκεφαλικό φλοιό και νομίζω ότι αυτή είναι η απλούστερη εξήγηση για τις αξιοσημείωτες γνωστικές ικανότητές μας. Τι κάνουμε που κανένα άλλο ζώο δεν κάνει και που πιστεύω ότι ήταν θεμελιώδες για να μας επιτρέψει να επιτύχουμε αυτό το μεγάλο, μέγιστο αριθμό νευρώνων στον φλοιό; Με μια λέξη, μαγειρεύουμε. Κανένα άλλο ζώο δεν μαγειρεύει το φαγητό του. Μόνον οι άνθρωποι. Νομίζω πώς έτσι φτάσαμε να γίνουμε άνθρωποι.

12:50

Η μελέτη του ανθρωπίνου εγκεφάλου αλλάξε τον τρόπο που σκέφτομαι για το φαγητό. Τώρα κοιτάζω την κουζίνα μου, και υποκλίνομαι σε αυτήν κι ευχαριστώ τους προγόνους μου που επινόησαν την εφεύρεση που ίσως μας έκανε ανθρώπους. Σας ευχαριστώ πολύ. (Χειροκρότημα)

 Suzana Herculano Houzel