Γιατί και η νέα ρύθμιση - επανϋπολογισμός οφειλών πιθανόν να αποτύχει..
Σκίτσο του Β. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
1.
Η κυβέρνηση μετά από δύο χρόνια προσπαθειών αναβίωσης δια επιδιόρθωσης του εξωδικαστικού συμβιβασμού -με πενιχρά έως στιγμή αποτελέσματα- επιχειρεί να φέρει στο τραπέζι με καθυστέρηση -στον τέταρτο πλέον χρόνο της θητείας της- την περιβόητη νέα ρύθμιση των 120 δόσεων -με επανϋπολογισμο οφειλών- με την οποία επιχειρεί να βάλει μία τάξη και στα εξωφρενικά χρέη που συσσωρεύτηκαν την προηγούμενη δεκαετία στα ασφαλιστικά Ταμεία και το δημόσιο. (Το πρόβλημα αυτό δεν κατάφεραν να λύσουν οι έως σήμερα ρυθμίσεις).
Η προσπάθειά της αυτή έως τώρα έφερε χαρακτηριστικά που δεν υπόσχονται επιτυχία: παρατεταμένη ασάφεια και μπαλώματα, αδικίες, κακονομία, πενιχρές ελαφρύνσεις έναντι τεράστιου γραφειοκρατικού κόστους για τον πολίτη κλπ.
Ειδικότερα,
Α. Όπως και στον εξωδικαστικό συμβιβασμό το πώς ακριβώς θα γίνει η ρύθμιση φέρεται και σέρνεται με αντικρουόμενες πληροφορίες επί πολύ μακρόν χωρίς να έχει καταλήξει σε σαφή σημεία, άρα έχουμε ασάφεια και καθυστέρηση.
Β. Η πολυπλοκότητα και το αντικρουόμενο των ρυθμίσεων αναμένεται να αφήσει και αυτή τη φορά αρκετό κόσμο εκτός ρύθμισης, δημιουργώντας πολλών ταχυτήτων δικαιούχους και άρα αδικίες.
Γ. Η ρύθμιση έρχεται με την –πανηγυρικά διατυπωμένη μάλιστα– ψευδαίσθηση ότι η κρίση έχει τελειώσει και άρα η ρύθμιση αυτή έρχεται να επισφραγίσει το τέλος της.
Μάλιστα η κυβέρνηση για να διατυμπανίσει το τέλος της κρίσης έχει διαχωρίσει τις προς ένταξη σε ρύθμιση οφειλές στο Δημόσιο σε αυτές που δημιουργήθηκαν προ 2017 (νόμος Κατρούγκαλου) και σε αυτές που δημιουργήθηκαν μετά το 2017, λες και μετά σταμάτησαν οι άνθρωποι να δημιουργούν οφειλές.
Αυτό φυσικά είναι παραλογισμός καθότι σημαντικό ποσοστό των οφειλετών είναι υποαπασχολούμενοι και άνεργοι ακόμη και σήμερα. Η κρίση ασφαλώς και δεν έπαψε να υφίσταται.
Η υπερφορολόγηση σε πολυεπίπεδα πλαίσια εξακολουθεί να είναι παρούσα, ο ΕΝΦΙΑ παραμένει, ο φόρος από το πρώτο ευρώ επίσης, το τέλος επιτηδεύματος επίσης και οι ασφαλιστικές εισφορές βεβαίως, οι οποίες παρά την θετική αναδιάρθρωσή τους με βάση το εισόδημα, εξακολουθούν να είναι επαχθείς στην καταβολή τους για σημαντικό αριθμό εργαζομένων.
Άρα εξακολουθούν οι αιτίες δυσκολίας των πολιτών καθώς ούτε νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν σημαντικές, ούτε άλλες κινήσεις επέτρεψαν καμιά σημαντική κινητικότητα, ενώ αρκετοί από τους δημευτικούς φόρους αυτούς εξακολουθούν για 9η χρονιά, ενώ θα έπρεπε να είχαν αντικατασταθεί έστω σε ένα βαθμό ή μειωθεί και να δημιουργούν αριστερές ενοχές στην κυβέρνηση.
2.
Ο εξορθολογισμός των εισφορών με βάση το εισόδημα, παρότι θετικός, δεν επέτρεψε μία οριζόντια ανά ασφαλιστικό ταμείο κατάτμηση των εισφορών.
Τούτο γιατί στον ΟΓΑ η κατώτατη εισφορά είναι 80 ευρώ, στο ΤΕΒΕ περίπου 160 και στο ΕΤΑΑ 220 χωρίς ποτέ η κυβέρνηση να εξηγήσει για ποιο λόγο -σε μία απόπειρα δήθεν ενιαιοποίησης των ασφαλιστικών κανόνων- κράτησε αυτές τις μεγάλες αποκλίσεις, ενώ στην πραγματικότητα το προφίλ των ασφαλισμένων στα τρία αυτά Ταμεία πάνω - κάτω είναι το ίδιο ανεξαρτήτως επαγγελματικού προσανατολισμού (αγρότης, μηχανικός, έμπορος).
3.
Τόσο πριν την κρίση όσο και κατά τη διάρκειά της -η οποία συνεχίζεται ως τώρα- ένα ποσοστό των εργαζομένων που προσεγγίζει το 1/4 σταθερά δεν μπορεί να καταβάλλει εισφορές.
Η κυβέρνηση αντί να αναγνωρίσει ότι στην ομάδα αυτή κατά τεκμήριο η πλειοψηφία τους αντικειμενικά δεν μπορεί να καταβάλει και να τους χορηγήσει μία δυνατότητα εξόδου από την κατάσταση αυτή (με ανεισφορολόγητο κατ' αίτηση – ή κατώτατη εισφορά ύψους ΟΓΑ) συνεχίζει να τους ταλαιπωρεί. Το ίδιο και στο επίπεδο της φορολογίας απρόσοδων ακίνητων και χαμηλών εισοδημάτων στη φορολογία εισοδήματος.
4.
Πρόσφατα οι "θεσμοί" εντελώς ξαφνικά δέχτηκαν ότι δεν έχουν κανένα πρόβλημα με τη διαγραφή οφειλών στους ασφαλιστικούς φορείς στον βαθμό που αυτό θα σημαίνει και αυτόματα μικρότερη σύνταξη για τους ασφαλισμένους που δεν μπορούν να καταβάλουν εισφορές.
Είναι απορίας άξιον (λέμε τώρα) πως επί οκτώ χρόνια δεν έκαναν αυτή την απλή παραδοχή οι θεσμοί, όπως επίσης είναι απορίας άξιον πως αφού αυτή η παραδοχή είναι αυτονόητη και εξυπακούεται ότι η μικρότερη καταβολή εισφορών θα συνεπάγεται και μικρότερη σύνταξη, γιατί δεν το έκαναν πράξη τόσα χρόνια.
Κάτι που επίσης δεν έχουν αντιληφθεί στην κυβέρνηση είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των οφειλετών είναι παγερά αδιάφορο σε σχέση με τη σύνταξη που θα λάβει αφενός γιατί είναι νέοι (και μπορούν να συμπληρώσουν εισφορές αργότερα) και αφετέρου γιατί γι' αυτό προέχει η απαλλαγή του από τη συσσώρευση οφειλών προς το παρόν.
Μόνη εξαίρεση είναι ένα μικρό ποσοστό πιο μεγάλων σε ηλικία ασφαλισμένων οι οποίοι είναι κοντά στη σύνταξη και για τους οποίους το θέμα έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Παραδοσιακά πολλοί ελεύθεροι επαγγελματίες καθυστερούσαν (ακουσίως) την πληρωμή των εισφορών στο ξεκίνημα της καριέρας τους μέχρι που να μαζέψουν ένα μεγάλο ποσό και να το καταβάλουν εφάπαξ, καλύπτοντας έτσι αρκετά χρόνια ασφάλισης. Αυτό συνέβαινε επειδή δεν έχουν σταθερό εισόδημα όπως οι μισθωτοί και υπόκεινται σε ασταθείς οικονομικούς κύκλους μέχρι να ανέλθουν και να σταθεροποιηθούν σε ικανοποιητικό οικονομικό επίπεδο.
Αυτή τη δυνατότητα, το να συγκεντρώσουν σε ετεροχρονισμένο σημείο (από το εκ του νόμου επιβαλλόμενο) κάποια χρήματα και να τα καταβάλουν έστω και με καθυστέρηση τούς την έδινε η στοιχειώδης κοινωνική κινητικότητα της Ελλάδας πριν την κρίση. Η νεότερη γενιά όμως δεν έχει αυτή την πολυτέλεια καθώς μέσα στην κρίση όσο και να δουλεύει κανείς τα εισοδήματα παραμένουν σχετικά στάσιμα.
Αφ’ ής στιγμής οι θεσμοί συμφωνούν να υπάρξουν διαγραφές οφειλών με μικρότερη σύνταξη η κυβέρνηση δεν έχει κανένα λόγο να μη δώσει τη δυνατότητα αυτή σε όσους αφενός το επιθυμούν και αφετέρου έχουν ένα σχετικά χαμηλό εισόδημα.
5.
Από κει και πέρα στα θέματα της κακονομίας υπάρχουν δύο ζητήματα που ξεχωρίζουν:
Σημαντικό ζήτημα κακονομίας υπάρχει στον τρόπο που η κυβέρνηση ρύθμισε το εκκρεμές νομικό ζήτημα της διαδοχής στα χρέη στον ν. Κατσελη:
Eνώ πολύ μεγάλος λοιπόν αριθμός των οφειλετών είναι σε ένα κρίσιμο όριο ηλικίας λόγω της μακροβιότητας της κρίσης και οι άνθρωποι αυτοί μπήκαν στη διαδικασία του νόμου Κατσέλη, κάποιοι από αυτούς αποβιώνουν ή βρίσκονται με πολύ βαριά προβλήματα υγείας με συνέπεια να κινδυνεύει η ρύθμισή τους να τιναχτεί στον αέρα επειδή η κυβέρνηση δεν έδωσε τη δυνατότητα να συνεχίσουν τη ρύθμιση που ξεκίνησαν οι κληρονόμοι τους, ακόμη και εάν οι γονείς τους πρόλαβαν να αποπληρώσουν το 99% των οφειλών τους. Αυτό είναι απαράδεκτο.
Μόνο η δικαστική διαδικασία ή άλλα διαδικαστικά κομμάτια της ρύθμισης (πχ εκκίνηση υποχρέωσης καταβολών με την επίδοση) διαρκούν χρόνια ολόκληρα μέχρι να ολοκληρωθούν χωρίς υπαιτιότητα φυσικά των πιο μεγάλων σε ηλικία οφειλετών. Άρα πρόκειται περί παντελώς ηλίθιων ρυθμίσεων εάν δε δίνεται η δυνατότητα στους κληρονόμους να συνεχίσουν μια ρύθμιση για την όποια οι αρχικοί δικαιούχοι ταλαιπώρησαν χρόνια για να τη διευθετήσουν ή απεβίωσαν αιφνιδίως ακολούθως.
6.
Ένα ακόμα σημείο κακονομίας είναι η δυνατότητα που –καλώς– ενεργοποίησε η κυβέρνηση και αφορά την επιδότηση από το κράτος ενός μέρους από τις οφειλές των δανειοληπτών -και συγκεκριμένα το 1/3- για την προστασία της πρώτης κατοικίας.
Το μέτρο αυτό είναι ημιτελές υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να διακρίνει κανείς τους δικαιούχους αφενός ενισχύοντας μεν αυτούς που έχουν πρώτη κατοικία αλλά όχι τους υπολοίπους που έχουν υπαχθεί στο νόμο Κατσέλη.
Η δυνατότητα ενίσχυσης δόσης πρέπει να επεκταθεί σε όλους όσους έτυχαν της προστασίας του νόμου ή σε περισσότερους τουλάχιστον.
7.
Οι ρυθμίσεις συνοδεύονται από απίστευτα μεγάλη γραφειοκρατία (και ηλεκτρονική) η οποία γιγαντώνεται με τον καιρό αντί να μειώνεται και αυτό δημιουργεί μπέρδεμα και στους λογιστές και στους δικαστές και στους δικηγόρους και πρωτίστως στους οφειλέτες δημοσίου και τραπεζών οι οποίοι χάνονται σε ένα τεράστιο πλήθος πληροφοριών και επιλογών.
Προφανώς αυτό γίνεται για να δοθεί η εντύπωση ότι επιχειρείται να αποκλειστούν κακοπληρωτές και για να δοθεί μία δήθεν επιστημονικοφανής επίφαση στα νομοθετικά εγχειρήματα, η όποια μόνο εκνευρισμό δημιουργεί: Ακόμα και αν μια ρύθμιση θέλει να είναι αυστηρή μπορεί να είναι με σύντομο τρόπο, μιας - δυο σελίδων, όπως ήταν αρκετά χρόνια πριν.
Οι φλύαρες και πολυσχιδείς νομοθετικές διατάξεις συνεπάγονται φλύαρες και μακροσκελείς δικαστικές αποφάσεις και διαδικασίες και άρα πρόσθετη ταλαιπωρία σε όλους χωρίς κανένα ουσιώδες όφελος.
Το μόνο σημαντικό εδώ είναι ο περιουσιακός έλεγχος των αιτούμενων ρύθμιση, οπού κριθεί αναγκαίος, όλα τα υπόλοιπα είναι άνευ ουσίας.
8.
Σημαντικό να ειπωθεί ότι μία από τις κορωνίδες του νόμου Κατσέλη και από τα κοσμήματα του δικαιικού μας κεκτημένου ήταν η αναφορά του στο άρθρο 8 περί πλήρους απαλλαγής από όλα τα χρέη του οφειλέτη, όταν συντρέχουν μακροχρόνια ανεργία ή μακροχρόνια προβλήματα υγείας ή άλλα παρόμοιας σοβαρότητας προβλήματα (άρθρο 8 παρ. 5).
Χωρίς αναλογική εφαρμογή της διατάξεως αυτής (για χρέη τόσο τραπεζικά όσο και δημόσιου) οι νέες ρυθμίσεις που προετοιμάζονται και ο επανυπολογισμός οφειλών θα αποτύχουν παταγωδώς.
Η διάταξη αυτή βοήθησε σημαντικό αριθμό συμπολιτών μας που βρίσκονταν σε δυσμενείς βιοτικές συνθήκες να ανατάξει και να απαλλαχτεί από τα χρέη του οριστικά και ακαριαία και παρότι αντιμετωπίστηκε με ανεξήγητη φειδώ από τους δικαστές εντούτοις δημιούργησε σημαντική νομολογία.
Η ρύθμιση αυτή πρέπει να αποτελεί οδηγό και για την ερχόμενη ρύθμιση των 120 δόσεων καθότι αποτελεί νέο νομοθετικό και νομολογιακό κατάκτημα του δικαίου μας και είναι προφανές ότι ο επανυπολογισμός των εισφορών στον βαθμό που θα περιορίζεται από το κατώτατο όριο εισφορών (το οποίο δεν παύει να είναι αμελητέο) στα ασφαλιστικά ταμεία θα πρέπει να επεκταθεί μέχρι και την πλήρη διαγραφή οφειλών για ποσοστό τον ασφαλισμένων οι οποίοι τυγχάνουν δυσμενών βιοτικών συνθηκών.
9.
Σκόπιμο θα ήταν τέλος στον επανυπολογισμό των εισφορών (κι ενδεχομένως και οφειλετών της φορολογίας εισοδήματος, του ΕΝΦΙΑ, αναλόγως κλπ) να δοθεί η δυνατότητα σε όλους να αιτηθούν επανυπολογισμο με την κατώτατη εισφορά του ΟΓΑ και όχι των υψηλοτέρων κλάσεων των άλλων Ταμείων, να αφαιρεθεί η μη παρασχεθείσα ιατροφαρμακευτική εισφορά και σε όσους είναι ακόμα άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι να παρασχεθεί ένα πάγωμα του εναπομείναντος υπολοίπου οφειλών μέχρι να επανέλθουν στην αγορά εργασίας, και να μπορούν να καταβάλουν, πράγμα που για την πλειοψηφία δεν αναμένεται πριν τα επόμενα 4 χρόνια, παρ' όλες τις ευοίωνες προβλέψεις περί του αντιθέτου.
10.
Ασφαλώς οι όποιες ρυθμίσεις, τουλάχιστον σε ευαίσθητες ομάδες, δεν πρέπει να συνοδεύονται από ποινές ακυρώσεως της ρύθμισης σε τυχόν καθυστέρηση δόσεων, για τον απλούστατο λόγο ότι θα ευνοήσει μια μικρή μερίδα οφειλετών που έχει ρευστότητα σήμερα να διαγράψει τις όφειλες της ενώ θα πετάξει έκτος ρύθμισης μια ακόμα μεγαλύτερη μερίδα οφειλετών με τα ίδια χαρακτηριστικά, οι οποίοι έχουν περιορισμένες δυνατότητες σήμερα να καταβάλλουν κι αυτό ασφαλώς είναι απαράδεκτο από πλευράς ισότητας παρότι προβλεπτό σαν πιθανότητα. Παράλληλα η ρύθμιση πρέπει να έχει ευρύ χρόνο διαρκείας για να προλάβουν όλοι να υπαχθούν με άνεση, δηλαδή άνω του ενός έτους.
11.
Η βασική φόρμουλα απομείωσης στα Ταμεία πρέπει να ενεργοποιείται αυτόματα μόνο με την αίτηση του πολίτη και να επιφέρει ακαριαία και άνευ άλλων όρων: α) την απομείωση προσαυξήσεων έως 100%, β) την αφαίρεση ιατροφαρμακευτικής καθ όσα έτη δεν παρεσχέθη, τον επανυπολογισμο με τη δυνατόν χαμηλότερη κατώτατη εισφορά, με όλο το λοιπό υπερβάλλον να αφαιρείται.
Η εμπειρία από τις έως σήμερα μεθοδεύσεις χειρισμού των οφειλετών να εξασφαλίσουν πράγματα έκτος των δυνατοτήτων τους και της κοινής λογικής έχει αχρηστεύσει όλες τις προηγούμενες ρυθμίσεις και μας δείχνει ότι αυτή τη φόρα χρειάζεται ένα απλό και γρήγορο clean start και quick end.
12.
Ειρήσθω τέλος εν παρόδω ότι η σχετική σιωπή για τα ως άνω κρίσιμα νομικά ζητήματα όχι μόνο από την αντιπολίτευση αλλά και από τα υπόλοιπα κόμματα αποδεικνύουν πέρα από κενό δικαιικης σκέψης στη χώρα και τον λόγο που η σημερινή κυβέρνηση, με τα δικά της λάθη, ανεδείχθη: έπεισε ότι μπορεί να προστατέψει τα μικρομεσαία στρώματα (που είναι η πλειοψηφία στην Ελλάδα της κρίσης, πιο ευρεία από τη μεσαία τάξη) από τις συνέπειες της κρίσης. Έχει μερικούς μήνες ακόμα περιθώριο να δείξει εάν θα το υλοποιήσει.
To ότι η κυβέρνηση φέρνει τον επανυπολογισμο 4 ολόκληρα χρόνια μετά την εκλογή της ενώ παράλληλα διακρατεί μέχρι σήμερα τους επαχθείς φόρους της μικρομεσαίας τάξης των ελεύθερων επαγγελματιών καταδεικνύει ότι για όλες τις κυβερνήσεις οι ελεύθεροι επαγγελματίες παραμένουν η τελευταία προνομιούχος κοινωνική τάξη μετά τους δημοσίους υπάλληλους, τους συνταξιούχους και μισθωτούς, παρότι μαζί με τους ανέργους επλήγησαν περισσότερο από την οικονομική κρίση.
Το ότι επίσης διάφοροι κοινωνικοί φορείς και συλλογικότητες που ήταν λαλίστατοι για την υπεροφορόλογηση έως το 2015 έκαψαν παντελώς ακολούθως καταδεικνύει ότι για την ελληνική κοινωνία ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν "ό,τι καλύτερο μπορούσε να γίνει" με βάση τις διαθέσιμες δυνατότητες για να βγουν από τις συνέπειες της κρίσης, πεποίθηση μερικώς εσφαλμένη βέβαια στον βαθμό που αποδείχτηκε έως σήμερα και στον βαθμό που αγιοποιεί την αριστερά ως μόνο υπερασπιστή των αδυνάτων:
Έως σήμερα η αριστερά έχει δώσει πολύ περισσότερη έμφαση στην εφαρμογή του πολιτιστικού μαρξισμού παρά στη γενικευμένη αναδιανομή των βαρών και την ανάπτυξη.
H αργοπορία στην εκκαθάριση των αδικιών, της πολυνομίας και της γραφειοκρατίας, η παραλογή αύξηση των εισφορών λόγω αύξησης του κατωτάτου μισθού κ.ά. δεν προοιωνίζονται κάτι αισιόδοξο, ειμή ένα νέο κύμα υπερχρέωσης.
Φυσικά η κεντροδεξιά που προηγήθηκε ας αναλογιστούμε σε τι απόγνωση έφερε τον κόσμο και πόσο δρόμο έχει να διανύσει ώστε να τον πείσει ότι αξίζει μια ευκαιρία.
Ο Συριζα έχει την ευκαιρία χωρίς πολλά φληναφήματα να ψηφίσει ένα νόμο που θα απαλλάξει ουσιωδώς τον κόσμο από αντισυνταγματικές όφειλες και άρα από τις συνέπειες της κρίσης εν τοις πράγμασι. Θα φανεί γρήγορα αν θα το πετύχει και άρα αν δικαίως έσπευσε να καταργήσει τον νόμο Κατσελη ως παρωχημένο εργαλείο.
Κωνσταντίνος Παπακασόλας,
δικηγόρος Αθηνών
11/2/2019
