Διαμάχη για τους αγωγούς - Το μεγάλο παιχνίδι για το φυσικό αέριο μόλις ξεκίνησε.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:
Τι κρύβεται πίσω από το γερμανικό «τελεσίγραφο»
 για τον Nord Stream 2. 


Διαμάχη για τους αγωγούς 
- Το μεγάλο παιχνίδι για το φυσικό αέριο μόλις ξεκίνησε.

Το διακύβευμα σε σχέση με τον εφοδιασμό της Ευρώπης με φυσικό αέριο είναι η ισχύς και τα δισεκατομμύρια. Η μάχη όμως για τους αγωγούς έχει οδηγήσει την ΕΕ σε γεωπολιτικές κρίσεις. Κι όλα αυτά ενώ υπάρχει διέξοδος, η οποία είναι πολιτικά λογική, αλλά έχει και το τίμημά της, επισημαίνει σε δημοσίευμα της η γερμανική Welt.

Σήμερα το φυσικό αέριο διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στο ευρωπαϊκό ενεργειακό μείγμα. Εχοντας το 23% της συνολικής κατανάλωσης, κατατάσσεται στη δεύτερη θέση του ευρωπαικού ενεργειακού μείγματος μετά το αργό πετρέλαιο. Ταυτόχρονα, η ζήτηση για φυσικό αέριο αυξήθηκε από το 1990 και μετά σχεδόν δύο φορές παραπάνω από τη ζήτηση για πετρέλαιο.

Δεδομένου ότι τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρισμού από άνθρακα και πυρηνική ενέργεια θα κλείσουν τα επόμενα χρόνια και οι ευρωπαϊκές πηγές επιδοτήσεων θα εξαντληθούν, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) υπολογίζει πως θα υπάρξει αύξηση της ζήτησης στο μέλλον. Αυτό το γνωρίζει και η ΕΕ. Τριανταδυο έργα που βασίζονται στο φυσικό αέριο βρίσκονται στον τρέχοντα κατάλογό της για τη χρηματοδότηση σημαντικών ενεργειακών πρότζεκτ.

Εκτός από την εξασφάλιση πηγών ενέργειας, η ΕΕ έχει και έναν δεύτερο σημαντικό στόχο: Τη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού, ούτως ώστε να μην εξαρτάται από τρίτες χώρες. Σε σχέση όμως με το φυσικό αέριο, βρίσκεται πολύ μακριά από κάτι τέτοιο: Η Ρωσία προμηθεύει περίπου το 40% της ευρωπαϊκής ζήτησης. Το δίλημμα καταδεικνύεται στην τρέχουσα διαμάχη για τον αγωγό Nord Stream 2. Οι υποστηρικτές του αγωγού στη Βαλτική επισημαίνουν την ενεργειακή ασφάλεια που θα φέρουν οι νέοι αγωγοί. Οι αντίπαλοί του προειδοποιούν πως θα υπάρξει αυξανόμενη εξάρτηση από τη Ρωσία. Γεγονός είναι ότι στο φυσικό αέριο το διακύβευμα δεν είναι μόνο τα χρήματα, αλλά και η γεωπολιτική. Ο αγώνας για τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης είναι ένα παγκόσμιο παιχνίδι εξουσίας, στο οποίο πολλά κράτη αγωνίζονται για την επιρροή και τα χρήματα.

Παιχνίδι εξουσίας

Πέρα από το Nord Stream 2, η μεγαλύτερη διαμάχη εξελίσσεται αυτή τη στιγμή γύρω από το σχέδιο του αγωγού EastMed, το οποίο υποστηρίζεται από την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ -την αυτοανακηρυχθείσα συμμαχία των «τριών δημοκρατικών κρατών στην Ανατολική Μεσόγειο». Με τον αγωγό φυσικού αερίου θα μεταφέρεται το φυσικό αέριο από το Ισραήλ και την Κύπρο στην ηπειρωτική Ελλάδα και μετά στην Ιταλία. Ο EastMed θα συνδέει το ευρωπαϊκό δίκτυο με τα πρόσφατα ανακαλυφθέντα υπεράκτια κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο -τουλάχιστον στη θεωρία.

Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα και η Τουρκία διαφωνούν για το ποιος έχει αξίωση στη θαλάσσια περιοχή και επομένως και στο φυσικό αέριο. Πρόσφατα, πολεμικά πλοία των δύο χωρών βρέθηκαν αντιμέτωπα. Ο Τούρκος Πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan επιδιώκει να μετατρέψει την Τουρκία σε κέντρο εμπορίας φυσικού αερίου, οπότε βλέπει τον αγωγό και τις αξιώσεις της Ελλάδας ως απειλή για τα σχέδιά του. Η ΕΕ, με επικεφαλής τη Γαλλία, παίρνει στη διαμάχη ολοένα και περισσότερο το μέρος της Αθήνας.

Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε δίλημμα: Επισήμως, η Ουάσινγκτον στηρίζει τον EastMed, καθώς το Ισραήλ είναι ο πιο σημαντικός τους εταίρος στην περιοχή. Ωστόσο, αυτό συμβαίνει εις βάρος της ήδη τεταμένης σχέσης με τον εταίρο στο ΝΑΤΟ και αντίπαλο του EastMed, Τουρκία.

Χώρες, όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία, δεν είναι και πολύ ενθουσιώδεις, καθώς είχαν συνάψει συμμαχία με τους διαχειριστές του EastMed και τους Παλαιστινίους για να αξιοποιήσουν από κοινού τα μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτή η συμφωνία πιθανόν να είναι πλέον άκυρη. Δεδομένης της αλληλουχίας τόσο πολλών συγκρούσεων, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί αν ο αγωγός EastMed θα υλοποιηθεί πραγματικά. Πρώτα θα πρέπει να συμφωνήσουν οι γειτονικές χώρες -και προς το παρόν δεν υπάρχει τίποτα που να επιτρέπει να διαφανεί κάτι τέτοιο.

Ο Turkish stream

Όχι μακριά από την Ανατολική Μεσόγειο, υπάρχει μια δεύτερη διαμάχη φυσικού αερίου μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ -αυτή τη φορά σε μια περίπλοκη τριγωνική σχέση με τη Ρωσία: Από την αρχή του έτους, φυσικό αέριο διοχετεύεται μέσω του αγωγού TurkStream απευθείας από τη Ρωσία σε τμήματα της Τουρκίας, η οποία παλαιότερα προμηθεύονταν από αγωγούς, οι οποίοι διέτρεχαν αρκετές ανατολικοευρωπαϊκές χώρες διέλευσης. Ο αγωγός αντικαθιστά το σχέδιο για τον αγωγό South Stream, αντίστοιχο του Nord Stream, ο οποίος θα μετέφερε, παρακάμπτοντας την Ουκρανία, ρωσικό αέριο στην Ευρώπη μέσω μίας διαδρομής στο Νότο που δεν περιελάμβανε την Τουρκία.

Αλλά ενώ ο Nord Stream παρέμεινε, το σχέδιο για τον South Stream ενταφιάστηκε από την ΕΕ μετά τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας. Τουλάχιστον σχεδόν. Η Ρωσία απλώς κατασκεύασε τον TurkStream: Ο διάδοχος αγωγός ακολουθεί διαφορετική πορεία, αλλά θεωρητικά μπορεί κάποια στιγμή να επεκταθεί προς την Ευρώπη.

Αλλά και ο Erdogan θέλει να προστατευθεί από την υπερβολική ρωσική επιρροή -και ταυτόχρονα να δεσμεύσει την Ευρώπη- και γι’ αυτό κατέχει μερίδια στον αγωγό Transanatolian (Tanap), ο οποίος μεταφέρει στη χώρα του αέριο από το Αζερμπαϊτζάν. 

Επιπλέον, ο ολοκληρωθείς αγωγός Transadriatic Pipeline (TAP) αναμένεται να τεθεί φέτος σε πλήρη λειτουργία και να μεταφέρει στην Ευρώπη το φυσικό αέριο του Αζερμπαϊτζάν. Και για τα κράτη-μέλη της ΕΕ ο διάδρομος θα λειτουργεί ως αντίβαρο στους ρωσικούς αγωγούς : Σε πλήρη λειτουργία θα μπορούν να μπορούν ρέουν κάθε χρόνο στην Ευρώπη 10 δις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Αν και αυτό είναι μόνο το 2% της ευρωπαϊκής ζήτησης, ο αγωγός μπορεί γρήγορα να επεκταθεί, διπλασιάζοντας τη χωρητικότητά του.

Ο κίνδυνος ένοπλης σύγκρουσης

Ωστόσο, και αυτοί οι αγωγοί επισκιάζονται από μία ένοπλη σύγκρουση : Οι γειτονικές χώρες Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία αντιδικούν εδώ και πολλά χρόνια για εδάφη στην κοινή τους συνοριακή περιοχή. Οι αγωγοί δεν είναι εγκατεστημένοι πολύ μακριά από εκεί. Κυρίως γι’ αυτό το λόγο η Τουρκία παρέχει στρατιωτική υποστήριξη στον προμηθευτή φυσικού αερίου Αζερμπαϊτζάν.

Στο πλευρό της Αρμενίας τάσσεται η Ρωσία. Εάν οι αγωγοί στην περιοχή απειληθούν από τη σύγκρουση, αυτό θα ήταν προς το συμφέρον του Wladimir Putin, ο οποίος θα απαλλασσόταν σε αυτήν την περίπτωση από ένα δυσάρεστο αντίπαλο έργο. Για την Τουρκία και τη Ρωσία, παράλληλα με την αντιπαράθεσή τους στη Λιβύη, είναι ένα ακόμα στοιχείο στη υποβόσκουσα διαμάχη τους -η οποία μέχρι στιγμής εκφράζεται μέσω πολέμων δι’ αντιπροσώπων.

Το ερώτημα, ωστόσο, είναι σε πόσα μέτωπα μπορούν να συναντηθούν οι δύο αυταρχικοί ηγέτες Erdogan και Putin, προτού η Ευρώπη και το ΝΑΤΟ εμπλακούν βαθύτερα στη διαμάχη.

Και ο Nord Stream 

Σε σύγκριση με την αναταραχή στο Νότο, για μεγάλο χρονικό διάστημα επικρατούσε εντυπωσιακή ηρεμία στη βόρεια διαδρομή. Ο Nord Stream 1 τέθηκε σε λειτουργία το 2012, και έκτοτε το ρωσικό φυσικό αέριο ρέει προς την Ευρώπη μέσω της Βαλτικής, παρακάμπτοντας τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ένας δεύτερος τέτοιος αγωγός, ο Nord Stream 2, πλησιάζει στην ολοκλήρωσή του, αλλά πλέον βρίσκεται υπό μεγαλύτερη πίεση από ποτέ.

Πολλά ευρωπαϊκά κράτη εξακολουθούν να αντιτίθενται στο σχέδιο, ειδικά τα κράτη της Βαλτικής και η Πολωνία. Φοβούνται ότι η θέση τους θα αποδυναμωθεί, εάν το Βερολίνο και η Μόσχα τα παρακάμψουν από κράτη διέλευσης.

Ωστόσο, κατά την προεδρία του Donald Trump, και οι Ηνωμένες Πολιτείες δραστηριοποιούνται πλέον έντονα προκειμένου να μπλοκάρουν το έργο. Απειλούν μάλιστα τη Γερμανία και την ΕΕ με κυρώσεις, εάν αυτό τεθεί σε λειτουργία. Μόνο περίπου 150 χιλιόμετρα αγωγού εξακολουθούν να απομένουν έως τις γερμανικές ακτές, αλλά τώρα είναι πραγματικά αβέβαιο πότε -και εάν- θα κατασκευαστούν. Τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί, εάν το πολιτικό κόστος του αγωγού καταστεί μετά τις τελευταίες εξελίξεις πολύ υψηλό για τη Γερμανία.

Το LNG

Ιστορικά, η Ευρώπη εξαρτώνταν πάντοτε από το ρωσικό αέριο, ακόμη και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Ωστόσο, ένα πράγμα έχει αλλάξει εν τω μεταξύ: Υπάρχει μια εναλλακτική λύση στο μεταφερόμενο με αγωγούς φυσικό αέριο, το υγροποιημένο αέριο LNG. Το φυσικό αέριο μπορεί να υγροποιηθεί και μεταφερθεί διαμέσου της θάλασσας με ειδικά πλοία, καθιστώντας το θεωρητικά ελεύθερα εμπορεύσιμο παγκοσμίως. Το μερίδιο του LNG στο παγκόσμιο εμπόριο φυσικού αερίου αυξάνεται ραγδαία κάθε χρόνο.

Πλέον αντιπροσωπεύει ήδη το 46% του εμπορίου φυσικού αερίου. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας υπολογίζει ότι θα φτάσει περίπου τα 2/3 έως το 2040. Το μειονέκτημα του LNG είναι ότι η μεταφορά του από τους κύριους προμηθευτές της Ευρώπης, Ρωσία και Νορβηγία, είναι ακριβότερη απ’ ότι η μεταφορά φυσικού αερίου.

Υπάρχουν αρκετοί τερματικοί σταθμοί LNG μεταξύ των δεκάδων νέων έργων φυσικού αερίου της ΕΕ. Οι υποστηρικτές του Nord Stream 2 υποστηρίζουν ότι οι ΗΠΑ τορπιλίζουν τον αγωγό, προκειμένου να πωλήσουν στην ευρωπαϊκή αγορά υγροποιημένο φυσικό αέριο, το οποίο στις ΗΠΑ προκύπτει ως απόβλητο κατά την εξόρυξη πετρελαίου. Αλλά ακόμη και αν το LNG έχει υψηλότερο κόστος, η Γερμανία και η Ευρώπη θα μπορούσαν να χάρη σε αυτό να κερδίσουν πολιτικά -και να καταστούν πιο ανεξάρτητες από τη Ρωσία. Εκτός από τις ΗΠΑ, το Κατάρ, η Αυστραλία και η Μαλαισία είναι από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς LNG στον κόσμο.

Πολιτικά είναι πολύ λιγότερο εκρηκτική η προμήθεια νορβηγικού φυσικού αερίου, το οποίο τροφοδοτεί περίπου το 35% των αναγκών της ΕΕ. Ωστόσο, η μικρή χώρα δεν μπορεί να προμηθεύει την ήπειρο μόνη της -και έτσι πολλές γεωπολιτικές συγκρούσεις για το φυσικό αέριο πιθανότατα θα συνεχιστούν και τα επόμενα χρόνια. Το μεγάλο παιχνίδι για το φυσικό αέριο μόλις ξεκίνησε.

 Γιώργος Φιντικάκης


 8 Σεπτεμβρίου 2020 
                ΣXETIKA KEIMENA              

Τι κρύβεται πίσω από το γερμανικό «τελεσίγραφο»
 για τον Nord Stream 2.

Στις 28 Αυγούστου, οκτώ ημέρες δηλαδή μετά την κατεπείγουσα εισαγωγή του Αλεξέι Ναβάλνι στην εντατική νοσοκομείου της Σιβηρίας και έξι μετά τη μεταφορά του σε ειδική μονάδα στην Γερμανία, η Ανγκελα Μέρκελ εμφανιζόταν αντίθετη σε κάθε προσπάθεια να συνδεθεί η συγκεκριμένη υπόθεση με την ολοκλήρωση του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2 – ενός έργου με στρατηγική σημασία για το Βερολίνο.  «Η γνώμη μας είναι πως ο Nord Stream 2 πρέπει να ολοκληρωθεί. Θεωρώ παράλογο να συνδέσουμε αυτό το οικονομικό έργο με την υπόθεση Ναβάλνι», είπε χαρακτηριστικά η καγκελάριος στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου την οποία έδωσε εκείνη την Παρασκευή. Παράλληλα, τάχθηκε εναντίον της επιβολής κυρώσεων στη Μόσχα, έστω κι αν οι πρώτες εκτιμήσεις έκαναν λόγο για προσπάθεια να δηλητηριαστεί το στέλεχος της ρωσικής αντιπολίτευσης με μια ουσία που έχει τις ρίζες της στην σοβιετική εποχή. 

 Από τότε μέχρι χθες, όμως, φαίνεται ότι μεσολάβησαν πολλά. Κυρίως, οι αντιδράσεις κορυφαίων στελεχών της γερμανικής κυβέρνησης και οι πιέσεις προς την επικεφαλής της να μην αφήσει την συγκεκριμένη υπόθεση να περάσει χωρίς κόστος για τους Ρώσους. «Το τι θα συμβεί τώρα εξαρτάται από τη συμπεριφορά της ρωσικής πλευράς», δήλωσε η υπουργός Άμυνας, Άνεγκρετ Κραμπ-Κάρενμπαουερ, κορυφαίο στέλεχος των Χριστιανοδημοκρατών. «Ελπίζω ειλικρινά οι Ρώσοι να μην μας αναγκάσουν να αναθεωρήσουμε την στάση μας για τον Nord Stream 2», συμπλήρωσε από την πλευρά του και ο υπουργός Εξωτερικών, Χάικο Μάας, μέλος της ηγεσίας των συγκυβερνώντων Σοσιαλδημοκρατών. 

 «Όλα είναι ανοιχτά»

 Το αποτέλεσμα είναι ότι τα δεδομένα μοιάζουν να έχουν αλλάξει και από πλευράς Μέρκελ. «Είναι λάθος να αποκλείσουμε οτιδήποτε εκ προοιμίου», υπογράμμισε ο εκπρόσωπός της, Στέφεν Ζάιμπερτ, σημειώνοντας πως η καγκελάριος συμφωνεί με τις απόψεις του Μάας. Πρόσθεσε δε πως κάθε απόφαση θα ληφθεί σε συνεργασία και με τους ευρωπαίους εταίρους της Γερμανίας, καθώς η ΕΕ έχει δώσει ήδη το πράσινο φως για την κατασκευή του συγκεκριμένου αγωγού. 

 Όλα τα παραπάνω έχουν, αναμφίβολα, τη μορφή ενός άτυπου γερμανικού τελεσιγράφου προς τη Μόσχα. Αν δε το Κρεμλίνο εμμείνει στη σκληρή του στάση – ο Ντμίτρι Πεσκόφ, εκπρόσωπος του Βλαντιμίρ Πούτιν, έκανε λόγο για «αστήρικτες κατηγορίες και ανοησίες» – και δεν δώσει πειστικές εξηγήσεις, τότε θα πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η απειλή ακύρωσης του έργου ή επ' αόριστον αναβολής του είναι, πλέον, ορατή. 

 Πόσο, όμως, ρεαλιστικό μπορεί να θεωρηθεί ένα τέτοιο σενάριο, από τη στιγμή που έχουν ήδη διατεθεί πολλά δισ ευρώ, οι εργασίες έχουν ολοκληρωθεί σε ποσοστό 93%, σύμφωνα με την κοινοπραξία της Gazprom και αρκετών ευρωπαϊκών ενεργειακών ομίλων ; Και πόσο εύκολο είναι για το Βερολίνο και προσωπικά για την Μέρκελ να κάνουν μια τέτοια στροφή 180 μοιρών από τη στιγμή που έχουν επανειλημμένως συγκρουστεί με τους Αμερικανούς για τις παρεμβάσεις και τις πιέσεις τις οποίες έχουν ασκήσει κατά του Nord Stream 2 ; 

 Πρώτα η γερμανική οικονομία

 Η αλήθεια είναι ότι για την επιχειρηματική ελίτ της Γερμανίας, η κατασκευή του Nord Stream 2 χαρακτηρίστηκε εξαρχής ως μια ζωτική επιλογή, καθώς εκτιμάται ότι θα τονώσει την ενεργειακή ασφάλεια της μεγαλύτερης ευρωπαικής οικονομίας (μαζί με τον Nord Stream 1, που λειτουργεί ήδη, είναι σε θέση να μεταφέρουν 110 δισ. κυβικά αερίου ετησίως) στη Γερμανία μέσω Βαλτικής, χωρίς ενδιάμεσους σταθμούς). Αυτός είναι και ο λόγος που η κυβέρνηση και η πλειοψηφία του πολιτικού σκηνικού τον στήριξαν, παρά τις επιφυλάξεις τις οποίες είχαν εκφράσει αρκετοί – ανάμεσά τους και η Κάρενμπαουερ – και διακινδυνεύοντας μια ρήξη με τις ΗΠΑ. 

 Σε αυτό το φόντο, δύο μπορεί να είναι οι πιθανές εξηγήσεις για τη διαφαινόμενη αλλαγή στάσης του Βερολίνου: Είτε οι Γερμανοί είχαν ήδη αναθεωρήσει την αρχική τους απόφαση, ζυγίζοντας ψυχρά τα υπέρ και κατά και η υπόθεση Ναβάλνι έδωσε την ιδανική ευκαιρία για να παγώσει το έργο. Είτε επιδιώκουν κάποια ανταλλάγματα από τους Ρώσους, πιθανώς σε κάποιο άλλο μέτωπο (στην Ουκρανία, στις εμπορικές σχέσεις ή ακόμη και στη ΝΑ Μεσόγειο) και βρήκαν τον καλύτερο τρόπο για να τους πιέσουν. 

 Σίγουρα, πάντως, ουδείς δικαιούται να υποτιμήσει το ειδικό βάρος που παίζουν τα οικονομικά συμφέροντα των γερμανικών επιχειρήσεων στην εξωτερική πολιτική των κυβερνήσεων. Όπως δε έχει αποδείξει και η σχέση με την Τουρκία, το Βερολίνο εναλλάσσει με ευκολία το μαστίγιο και το καρότο, με αποκλειστικό κριτήριο τα δικά του συμφέροντα και επιδιώξεις. 

 Γιώργος Παυλόπουλος

 https://www.liberal.gr/news/ti-krubetai-piso-apo-to-germaniko-telesigrafo-gia-ton-nord-stream-2/321857
 8 Σεπτεμβρίου 2020