Το παιχνίδι Ερντογάν: Επέλαση στην Αφρική με εμπόριο και... σαπουνόπερες.
Το παιχνίδι Ερντογάν: Επέλαση στην Αφρική
με εμπόριο και... σαπουνόπερες.
Ο Τούρκος πρόεδρος ισχυροποιεί τις φιλοδοξίες του στην εξωτερική πολιτική μέσα από επιχειρηματικές δραστηριότητες και παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Η έμφαση σε Αιθιοπία και Σομαλία και οι ανταγωνίστριες δυνάμεις.
Σε ένα μπαρ ξενοδοχείου στην Αντίς Αμπέμπα, ένα ζευγάρι από την Αιθιοπία παλεύει με το τηλεκοντρόλ, παίζοντας με τα κανάλια, από το CNN που δείχνει τα αποτελέσματα των αμερικανικών εκλογών, τις πολεμικές ανταποκρίσεις και τα τοπικά νέα, στην τουρκική σαπουνόπερα «Adi Mutluluk» («Λέγεται ευτυχία». Σ.τ.μ.: δεν έχει προβληθεί στην Ελλάδα).
Στο τέλος, επιλέγουν την τουρκική σαπουνόπερα, που είναι μεταγλωττισμένη στα αμαρικά (σ.τ.μ.: επίσημη γλώσσα της Αιθιοπίας). «Η αλήθεια είναι πως και στους δυο μας αρέσει αυτή η σειρά», λέει το ζευγάρι.
Η επιτυχία των τουρκικών τηλεοπτικών σειρών στην Αιθιοπία, την υπερδύναμη στο Κέρας της Αφρικής, αποτελεί μια μικρή αλλά ουσιαστική ένδειξη της αυξανόμενης επιρροής της Άγκυρας στην περιοχή που έχει γίνει μαγνήτης ξένων κεφαλαίων. Οι ενέργειες «ήπιας ισχύος», όπως λένε οι ειδήμονες, γίνονται ως αντίδραση στην αυξανόμενη επιρροή αντιπάλων της Τουρκίας από τον Κόλπο, όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, καθώς και οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Κίνα και η Ρωσία.
Το τουρκικό περιεχόμενο υπήρξε μια «συνεχής μεγάλη επιτυχία», σύμφωνα με τον Elias Schulze, συνιδρυτή με άλλους τρεις Αιθίοπες του ιδιωτικού δορυφορικού καναλιού Kana Television. Για την Άγκυρα, το εμπόριο, η αναπτυξιακή αρωγή και ακόμα και οι σαπουνόπερες παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην εδραίωση της τουρκικής επιρροής στην αφρικανική ήπειρο. «Η Τουρκία έχει αυτά τα πλεονεκτήματα ήπιας δύναμης, τα οποία μπορεί να εκμεταλλευτεί», ανέφερε ο Michael Tanchum, ειδήμονας σε θέματα τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στο ισπανικό Πανεπιστήμιο στη Ναβάρα.
Στροφή στην Αφρική
Τις δεκαετίες που επακολούθησαν της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Τουρκία αγνόησε σε μεγάλο βαθμό την Αφρική, με τους ηγέτες της να επιλέγουν αντιθέτως να επικεντρωθούν στην Ευρώπη. Ωστόσο, τα τελευταία 15 χρόνια ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan ηγήθηκε της αναβίωσης των δεσμών με την ήπειρο. Από το 2009, η Τουρκία έχει αυξήσει τον αριθμό των πρεσβειών της στην Αφρική από 12 σε 42 και ο κ. Erdogan υπήρξε συχνός επισκέπτης, έχοντας ταξιδέψει σε περισσότερες από 20 αφρικανικές πρωτεύουσες.
Οι Τούρκοι και οι Αφρικανοί «είναι γραφτό να είναι εταίροι», δήλωσε τον Οκτώβριο ο κ. Erdogan. Έθεσε στόχο για διπλασιασμό του όγκου εμπορίου της Τουρκίας με την Αφρική στα 50 δισ. δολάρια τα επόμενα χρόνια, περίπου δηλαδή όσο το ένα τρίτο του τρέχοντος εμπορίου με την ΕΕ.
Η προσοχή της Άγκυρας στις μεγάλες συμφωνίες κρατικών υποδομών και στις συμβάσεις σε όλη την Αφρική -από μια ολυμπιακή πισίνα στη Σενεγάλη μέχρι τη μεγαλύτερη στρατιωτική εγκατάστασή της στο εξωτερικό, στη Σομαλία, καθώς και το μεγάλο τζαμί στο Τζιμπουτί-, δείχνοντας την οικονομική και γεωπολιτική σημασία που δίνει στην ήπειρο.
Στη βόρεια Αφρική, η Τουρκία έχει εμπλακεί στρατιωτικά, παρέχοντας στήριξη στην αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση της Λιβύης. Πριν από ένα χρόνο, ο κ. Erdogan -που ονομάστηκε ως πρόσωπο της χρονιάς από σενεγαλέζικο μη κυβερνητικό φορέα που έχει επιρροή- επισκέφθηκε τη Σενεγάλη, εκνευρίζοντας τη Γαλλία, που ήταν πρώην αποικιακή δύναμη.
«Οι πρώην γαλλικές αποικίες της Αφρικής αναζητούν εναλλακτικές έναντι της Γαλλίας. Δεν θέλουν από γαλλική νεο-αποικία να γίνουν κινεζική νεο-αποικία. Η Τουρκία παρέχει έναν τρίτο δρόμο», είπε ο κ. Tanchum. Στο Κέρας της Αφρικής, η Τουρκία και η σύμμαχός του, το Κατάρ, βρίσκονται αντιμέτωπες με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο, στο πλαίσιο μιας περιφερειακής μάχης για την εξουσία που επικεντρώνεται στο εμπόριο και στην επιρροή.
«Ο Erdogan θεωρεί πως ήρθε η ώρα η Τουρκία να προβάλει την εξουσία της πέραν των συνόρων της -και δεν υπάρχει καλύτερο μέρος από το Κέρας, όπου όλοι διεκδικούν κομμάτι», ανέφερε ο Abdullahi Halakhe, ειδήμων σε θέματα του Κέρατος της Αφρικής. «Και τα πάνε πολύ καλύτερα από τους υπόλοιπους, όταν πρέπει να αποδείξουν και στην πράξη αυτά που λένε».
«Πόρτα στην ήπειρο»
Η αφρικανική πολιτική της Τουρκίας επικεντρώνεται στην ιδέα πως «δεν δόθηκε αρκετή προσοχή» στην ήπειρο, «πως υπάρχει τεράστια προοπτική εδώ για ανθρωπιστικές και αναπτυξιακές ενέργειες, πρώτ’ απ’ όλα, και μετά επίσης για οικονομικούς δεσμούς βεβαίως», δήλωσε η Yaprak Alp, πρέσβης της Τουρκίας στην Αιθιοπία.
Η Αιθιοπία είναι η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής και το μεγάλο «έπαθλο» για τις δυνάμεις που τσακώνονται στο Κέρας της Αφρικής, μια περιοχή στην οποία οι Οθωμανοί έστελναν τακτικά ναυτικές αποστολές κατά τον 16ο αιώνα. Είναι η «πόρτα στην ήπειρο», σύμφωνα με την κα Alp. Τις τελευταίες δυο δεκαετίες, η Τουρκία υπήρξε σημαντικός εταίρος της Αιθιοπίας, καθώς είναι ο τρίτος μεγαλύτερος επενδυτής λειτουργικού κεφαλαίου στην αφρικανική χώρα μετά την Κίνα και τη Σαουδική Αραβία, σύμφωνα με την Επενδυτική Επιτροπή της Αιθιοπίας.
Τούρκοι επενδυτές, δραπετεύοντας από τα οικονομικά προβλήματα στην Τουρκία, έχουν δελεαστεί από την οικονομική άνθιση της Αιθιοπίας, όπου ο ρυθμός ανάπτυξης ανερχόταν κατά μέσο όρο στο 10% από το 2005 μέχρι την πρόσφατη εμφάνιση των οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων. Από τότε που ήρθε στην εξουσία το 2018 ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας Abiy Ahmed έχει επιδιώξει να προωθήσει φιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις, περιλαμβανομένων των ιδιωτικοποιήσεων.
Από το σύνολο των 6 δισ. δολαρίων που έχουν ήδη επενδύσει τουρκικές εταιρείες στην Υυποσαχάρια Αφρική, τα 2,5 δισ. δολάρια έχουν πάει στην Αιθιοπία, σύμφωνα με Τούρκους αξιωματούχους. Το 2005, υπήρχαν μόλις τρεις τουρκικές εταιρείες στην Αιθιοπία. Σήμερα υπάρχουν 200 από διάφορους κλάδους, από σύρματα και υφάσματα μέχρι ποτά. Ούτε και το ξέσπασμα των συγκρούσεων στην περιοχή Τιγκράι δεν στάθηκε ικανό να αποτρέψει τους Τούρκους επενδυτές.
Ο Simge Yuksel Ozyigit, αντιπρόεδρος της εταιρείας κατασκευής καλωδίων από χάλυβα Demes Cable, που δημιούργησε νέο εργοστάσιο ύψους 45 εκατ. δολαρίων κοντά στην Αντίς Αμπέμπα πέρυσι, δήλωσε πως η παραγωγή ήταν «φυσιολογική» και δεν έχει επηρεαστεί από τις συγκρούσεις. Ο Cuneyt Coke, πρόεδρος του τουρκο-αιθιοπικού επιχειρηματικού συμβουλίου του τουρκικού εμπορικού οργανισμού DEIK, δήλωσε πως οι τουρκικές επιχειρήσεις παραμένουν έτοιμες να επενδύσουν στη γεωργία, την υγεία και την ενέργεια.
«Οποιος είναι καλά προετοιμασμένος θα ωφεληθεί», πρόσθεσε.
Εντάσεις
Για την Άγκυρα, το γεγονός πως η Αντίς Αμπέμπα είναι η έδρα της Αφρικανικής Ένωσης έχει σημασία. «Έχει συμβολική αξία», ανέφερε ο κ. Halakhe. Επιπλέον, η Τουρκία είναι απρόθυμη να χάσει έναν ακόμα περιφερειακό εταίρο μετά την αποπομπή του Σουδανού ηγέτη Omar al-Bashir το 2019, ο οποίος βρισκόταν κοντά στην Άγκυρα.
Αλλά ο κ. Abiy απολαμβάνει τη στήριξη των αντιπάλων της Τουρκίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας και τη βοήθησαν να διαπραγματευτεί την ειρήνη με την Ερυθραία. Και υπάρχουν εντάσεις μεταξύ του κ. Abiy και του κ. Erdogan, δυο ισχυρογνώμονες ηγέτες με ξεκάθαρα οράματα, σύμφωνα με πρώην διπλωμάτη.
Ωστόσο, η στήριξη που παρείχε η Τουρκία στην Αιθιοπία, στη διαμάχη της με την Αίγυπτο αναφορικά με το «Μεγάλο Φράγμα για την Αναγέννηση της Αιθιοπίας», έδωσε ώθηση στη φιλία των δύο χωρών. Τον περασμένο Οκτώβριο, η Αντίς Αμπέμπα κατηγόρησε τον Donald Trump για «υποκίνηση πολέμου» μεταξύ της Αιθιοπίας και της Αιγύπτου, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ δήλωσε πως η Αίγυπτος θα «ανατινάξει» το φράγμα.
«Θέλουμε αφρικανικές λύσεις για αφρικανικά προβλήματα», δήλωσε Αιθίοπας αξιωματούχος, προσθέτοντας πως η Τουρκία, σε αντίθεση με άλλες δυνάμεις, «το κατανοεί» αυτό.
Η Τουρκία διατηρεί επίσης παρουσία στη Σομαλία, όπου έχει χτίσει δρόμους και έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο στρατόπεδο εκπαίδευσης. Το περασμένο έτος, τουρκική εταιρεία υπέγραψε 14ετές συμβόλαιο για ανακαίνιση και λειτουργία λιμανιού στο Μογκαντίσου.
Η Άγκυρα υπήρξε σημαντική πηγή αρωγής προς τη χώρα, προσφέροντας περισσότερα από 1 δισ. δολάρια από το 2011 και, στις αρχές Νοεμβρίου, αποπλήρωσε χρέος ύψους 2,4 εκατ. δολαρίων της Σομαλίας προς το ΔΝΤ. Έχει χτίσει νοσοκομεία, σχολεία και έχει δώσει υποτροφίες. Τέτοια ήταν η γαλαντομία, που ορισμένοι γονείς ονόμασαν τα αγόρια τους Erdogan. Ο υπουργός Δικαιοσύνης της Σομαλίας Abdulkadir Mohamed Nur πρόσφερε την «εγκάρδια ευγνωμοσύνη» του στον κ. Erdogan «για τη συνεχιζόμενη στήριξή του προς τη Σομαλία».
«Η Τουρκία είναι ξεκάθαρα ένας μεγάλος παίκτης στη Σομαλία, αλλά κυρίως είναι ένας πολύ σημαντικός εμπορικός παίκτης στην Αιθιοπία», σύμφωνα με τον Rashid Abdi, ανεξάρτητο ειδικό σε θέματα του Κέρατος της Αφρικής. «Η Αιθιοπία είναι μια τεράστια, τεράστια, ευκαιρία για την Τουρκία, διότι είναι μια μεγάλη αγορά, μια ζωντανή οικονομία. Άρα, αυτή είναι η σωστή περιοχή για τον Ερντογάν. Είναι ξεκάθαρα στόχος των Τούρκων να κερδίσουν την Αιθιοπία».
Οι ηθοποιοί του Adi Mutluluk που προβάλλουν από τις οθόνες συνεχίζουν να κερδίζουν τις καρδιές των Αιθιόπων στο μπαρ του ξενοδοχείου της Αντίς Αμπέμπα -με τις καμαριέρες να έρχονται τώρα και αυτές να παρακολουθήσουν τη σειρά. «Είναι εθιστικές. Νομίζω πως έχουμε μάθει πώς να τις κάνουμε εθιστικές», είπε η κα Alp, η πρέσβειρα της Τουρκίας στην Αντίς Αμπέμπα, αναφερόμενη στις τουρκικές δραματικές σειρές.
«Αυτό ισχύει και για τους Αιθίοπες, που μου λένε πως μοιάζουμε τόσο πολύ, που βλέπουν τον εαυτό τους στους ηθοποιούς πολιτισμικά».
Το άρθρο αυτό είναι το τέταρτο και τελευταίο του αφιερώματος των Financial Times για τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Τουρκίας. Διαβάστε τα τρία προηγούμενα εδώ, εδώ και εδώ.
© The Financial Times
των Andres Schipani (Αντίς Αμπέμπα) και Laura Pitel (Άγκυρα)
19 Ιανουαρίου 2021
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Την στιγμή που οδηγούμαστε στην έναρξη των διερευνητικών συνομιλιών με την Τουρκία, έχει μεγάλη σημασία να αναδειχθεί ένα βασικό ερώτημα: Υπάρχει αναγνώριση του γεγονότος ότι σε κάθε ενέργεια της Τουρκίας –πέραν του φαινομενικά απρόβλεπτου των κινήσεών της– υπάρχει προσπάθεια συγκάλυψης των πραγματικών βλέψεων και στόχευσης;
Αν η απάντηση είναι καταφατική, τότε τμήμα της ανάλυσής μας πρέπει να αναδεικνύει το γεγονός πως οι αποφάσεις της εξωτερικής μας πολιτικής, ίσως δεν θα πρέπει να προσδίδουν μια δυσανάλογη βαρύτητα στην προοπτική μιας κρίσης της τουρκικής οικονομίας. Οι γενικότερες γεωπολιτικές αλλαγές δημιουργούν την ανάγκη κινήσεων της τουρκικής κυβέρνησης με στόχο την με κάθε τρόπο διατήρηση του υφιστάμενου μοντέλου μίας ιδιόμορφης ανάπτυξης, αλλά και κοινωνικής ομογενοποίησης της.
Τα διαρκή και ποικιλόμορφα ενεργά μέτωπα με την ταυτόχρονη "συγκάλυψη" κατά περίπτωση της πραγματικής στόχευσης αποτελούν την νέα τακτική της. Η ρητορική περί "ευρωπαϊκής προοπτικής" δεν είναι τίποτα περισσότερο από παραπέτασμα καπνού. Οι εξελίξεις την υποχρεώνουν σε ακραίες αντιδράσεις προκειμένου να δημιουργηθούν διαπραγματευτικά ερείσματα στην υπό διαμόρφωση νέα πλατφόρμα του παγκόσμιου γεωστρατηγικού πεδίου. Η διαφορετικότητα της αναπτυξιακής κουλτούρας που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια, πρέπει να υποστηριχθεί με κάθε κόστος και πολιτική.
Η εκρηκτική αύξηση του ΑΕΠ της από το 2000 –σε αντίθεση με την Ελλάδα– της έδωσε την δυνατότητα ανάδειξης μιας ιδιότυπης εγχώριας αναπτυξιακής κουλτούρας. Η εγκόλπωση συγκριτικών πλεονεκτημάτων μέσω απόκτησης ενεργειακών πηγών μέσα από μία προκλητικά διεκδικητική διεθνή στρατηγική αναθεωρητισμού, αποτελεί την αναγκαία και ικανή συνθήκη συνέχισης της πολιτικής "απεξάρτησης" από την μέχρι σήμερα παγιωμένη ιστορική λειτουργία της.
Η κρίση με την Ελλάδα αποτελεί την σύγκρουση με τον ισχυρότερο αντίπαλο πόλο αυτής της κοσμοθεωρίας. Η παρουσία σε Λιβύη, Υεμένη, Συρία και Ιράκ, καθώς και η εμπλοκή στις πολεμικές αναμετρήσεις του Αζερμπαϊτζάν, σηματοδοτούν αυτήν ακριβώς την στόχευση. Η συμπλήρωση των χωρών του υποστηρικτικού "κλοιού" της Τουρκίας με ορισμένες των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών με έμμεση αναφορά στην Τουρκία, αναδεικνύει ένα πλέγμα χαλαρής συσπείρωσης, το αποτέλεσμα της οποίας δεν αναμένεται να φανεί άμεσα.
Τουρκία και νέες αγορές
Η Τουρκία ακόμα έχει την δυνατότητα να ανταγωνιστεί χώρες χαμηλού παραγωγικού κόστους. Ο δρόμος αυτός όμως, δεν θα είναι βιώσιμος για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτός είναι ο βασικός λόγος επέκτασης της παρουσίας της στην Αφρική. Χώρες όπως η Σομαλία, η Κένυα, η Σενεγάλη και η Γκάμπια, με τις οποίες αναπτύσσονται ιδιαίτερες επενδυτικές και όχι μόνον σχέσεις, είναι δυνατόν να καλύψουν την μεσοπρόθεσμη αυτή ανταγωνιστική αδυναμία.
Είτε μέσω της παροχής ακόμα φθηνότερου εργατικού δυναμικού για τις τουρκικές επιχειρήσεις που θα επενδύουν στις χώρες αυτές, είτε μέσω στρατηγικών συμμαχιών που θα αναδείξουν νέες αγορές για τα τουρκικά προϊόντα. Η τροποποίηση του μοντέλου της παγκοσμιοποίησης όπως λειτουργούσε μέχρι σήμερα, σε νέου τύπου υβριδικές συμφωνίες μικρού αριθμού παικτών, υποχρεώνει την Τουρκία να αναζητήσει πέραν του στρατηγικού και ενός οικονομικού "ζωτικού χώρου".
Είτε άμεσου, είτε έμμεσου, όπως αυτός εκφράζεται από το γεγονός ότι 102 δις χρέους της χώρας καλύπτεται από τράπεζες της Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ισπανίας, με επακόλουθες τις συνέπειες μιας αναδεικνυόμενης "εκβιαστικοτουρκικής" εξάρτησης. Στα πλαίσια αυτά με δεδομένο το χαμηλό επίπεδο του εργασιακού της δυναμικού, η διατήρηση ρυθμών ανάπτυξης της γείτονος μπορεί να συντηρηθούν με ακραία παραγωγική πολιτική, όπως εξοπλιστικά –και όχι μόνον– προγράμματα, στοχευμένα σε τρίτες φίλιες χώρες με κοινή φιλοσοφία και κουλτούρα.
Καθώς η πρώτη προτεραιότητα του καθεστώτος Ερντογάν ήταν η διαμόρφωση αναπτυξιακών δεδομένων μέσω μιας νέας "ισλαμικής" κουλτούρας, η ανάπτυξη πολεμικής βιομηχανίας και οι πωλήσεις όπλων, ή η αποστολή στρατιωτών αποτελεί την μεταβατική γέφυρα της "μουσουλμανικής" ενθυλάκωσης των χωρών στις οποίες επιλέγει η Τουρκία να επενδύσει. Στην μετάβαση αυτή το Κατάρ έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο μέσω της χρηματοδοτικής υποστήριξης που παρέχει. Οι εξελίξεις ως προς την εξομάλυνση των σχέσεων των κρατών του Κόλπου δεν αναμένεται να διαταράξει την στενή αυτή σχέση.
(...)
Μπορείτε να διαβάστε ΟΛΟΚΛΗΡΟ το άρθρο ΕΔΩ: