Γιατί το Ιράν ανεβάζει τους τόνους προς Αζερμπαϊτζάν (και Τουρκία).

 


Γιατί το Ιράν ανεβάζει τους τόνους
προς Αζερμπαϊτζάν (και Τουρκία).

Στον νότιο Καύκασο "μυρίζει μπαρούτι” και πάλι. Και αυτή τη φορά δεν πρόκειται για τις γνωστές συγκρούσεις μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και των Αρμενίων αυτονομιστών που οδήγησαν τέτοιες μέρες πέρσι στον δεύτερο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και την ήττα της αρμενικής πλευράς.

Το τελευταίο εικοσαήμερο το Μπακού έχει εμπλακεί σε έναν έντονο φραστικό πόλεμο με την Τεχεράνη – αλλά η ένταση δεν μένει στα λόγια, αν κρίνουμε από τις προγραμματισμένες ή και έκτακτες στρατιωτικές ασκήσεις που πραγματοποιήθηκαν εκατέρωθεν.

Η διενέργεια στις 17 Σεπτεμβρίου στο αζερικό έδαφος της άσκησης των "Τριών Αδελφών”, με τη συμμετοχή δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν, της Τουρκίας και του Πακιστάν, αντιμετωπίσθηκε από το Ιράν με προφανή δυσφορία, εφόσον η Ισλαμική Δημοκρατία δεν αισθάνεται άνετα με τη δραστηριοποίηση του δεύτερου μεγαλύτερου στρατού του ΝΑΤΟ καθώς και μίας πυρηνικής δύναμης βορείως των συνόρων της.

Πολύ περισσότερο, όταν είναι γνωστοί οι δεσμοί, όχι μόνο πολιτικοί αλλά και στρατιωτικοί, του Αζερμπαϊτζάν με το Ισραήλ, τον μεγάλο εχθρό του Ιράν στην περιοχή.

Εξ ού και από ιρανικής πλευράς οι Φρουροί της Επανάστασης πραγματοποίησαν αιφνιδίως μεγάλη στρατιωτική άσκηση κοντά στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν, με τον Αζέρο πρόεδρο Ιλχάμ Αλίγιεφ να αναρωτιέται, όσο και αν παραδέχθηκε ότι πρόκειται για άσκηση κυριαρχικού δικαιώματος, "γιατί τώρα και γιατί σε αυτή την πλευρά”.

Είχε προηγηθεί η προειδοποίηση, χωρίς ονομαστικές αναφορές, του ανώτατου ηγέτη της Ισλαμικής Δημοκρατίας αγιατολλάχ Αλί Χαμενεϊ προς τα κράτη της περιοχής να μην "παίζουν το παιχνίδι τρίτων”, ενώ ο αντιπρόσωπός του στην παραμεθόριο πόλη Αρνταμπίλ, αγιατολλάχ Χασάν Αμελί εκτόξευσε και κατηγορίες για διευκόλυνση της τρομοκρατίας, διερωτώμενος αν έχουν αποχωρήσει οι ισλαμιστές ένοπλοι τους οποίους μετέφερε κατά την περσινή σύγκρουση η Τουρκία από τη Συρία στο Αζερμπαϊτζάν.

Μολονότι όλοι οι αναλυτές συμφωνούν ότι ούτε η Τεχεράνη ούτε το Μπακού έχουν λόγους να εξωθήσουν την κατάσταση στα άκρα, η ένταση δεν έχει ακόμη υποχωρήσει. Οι "βολές” συνεχίζονται, με το Ιράν να κλείνει τον εναέριο χώρο του στα αζερικά πολεμικά αεροσκάφη και το Αζερμπαϊτζάν να κλείνει, με το πρόσχημα του κορονοϊού, ισλαμικό τέμενος που αντιπροσωπεύει τον Χαμενεϊ.

Η δε Τουρκία επιμένει να παρεμβάλλεται, με την πραγματοποίηση νέων τουρκο-αζερικών ασκήσεων από τις 5 έως τις 8 Οκτωβρίου.

Και τα πράγματα περιπλέκει ακόμη περισσότερο η κληρονομιά της ιστορίας. Ο νότιος Καύκασος (ανατολική Γεωργία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν) αποτελούσαν επαρχίες της περσικής αυτοκρατορίας των Κατζάρ μέχρι το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, οπότε η περιοχή αποδόθηκε με την συνθήκη του Τουρκμεντσάι στην προελαύνουσα τσαρική Ρωσία. Τα σύνορα ορίσθηκαν στον ποταμό Αράς, νοτίως του οποίου απέμεινε υπό ιρανική εξουσία μία ογκώδης αζερική κοινότητα. Για την ακρίβεια, οι εθνοτικά Αζέροι Ιρανοί υπήκοοι, αριθμούν σήμερα περί τα 20 εκατομμύρια, ήτοι το ένα τέταρτο του συνολικού ιρανικού πληθυσμού, και ξεπερνούν τον πληθυσμό του ίδιου του Αζερμπαϊτζάν.

Η καχυποψία για ένα πιθανό αυτονομιστικό κίνημα παντουρκικής εμπνεύσεως που θα απειλούσε την ακεραιότητα του Ιράν είναι αναπόφευκτη. Μολονότι ο ίδιος ο Χαμενεϊ είναι κατά το ήμισυ αζερικής καταγωγής, γεγονός δηλωτικό της ενσωμάτωσης της κοινότητας αυτής στην ιρανική δημόσια ζωή, τα δείγματα "κινητικότητας” δεν λείπουν. Τα συναντά κανείς όχι σε περιοχές όπως η ιδιαίτερα θρησκευόμενη (και άρα νομιμόφρων) πόλη της Αρνταμπίλ, αλλά στην Ταυρίδα, τρίτη μεγαλύτερη πόλη του Ιράν, όπου λ.χ. ο χαιρετισμός των "Γκρίζων Λύκων” στις εξέδρες των γηπέδων δεν σπανίζει.

Πρόσφατο είναι το διπλωματικό επεισόδιο που προκάλεσε ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν όταν σε "επινίκια” επίσκεψή του στο Μπακού μετά τον περσινό πόλεμο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ απήγγειλε ποίημα το οποίο υπαινισσόταν μελλοντική "ένωση” των δύο οχθών του Αράς. Αλλά ισχύει και το αντίστροφο, με σκληροπυρηνικούς Ιρανούς ιθύνοντες να υπονοούν ότι η "ένωση” μπορεί να προκύψει με επιστροφή του (βόρειου) Αζερμπαϊτζάν στην προ της συνθήκης του Τουρκμεντσάι. Πολύ χαρακτηριστικά, μετά την ανεξαρτητοποίηση της πρώην σοβιετικής δημοκρατίας το 1991, το Ιράν φρόντισε να ονομάσει τις δικές του αζερικές επαρχίες "Ανατολικό Αζερμπαϊτζάν” και "Δυτικό Αζερμπαϊτζάν”.

Σε κάθε περίπτωση, η χώρα του Ιλχάμ Αλίγιεφ αποτελεί έναν ενδιαφέροντα συνδυασμό τουρκικού (η γλώσσα της είναι αμοιβαία κατανοητή με τα τουρκικά) και περσικού πολιτισμού, με κυρίαρχο θρησκευτικό δόγμα το σιιτικό. Όμως πολιτικά το Μπακού έχει κάνει σαφείς τις επιλογές του: χωρίς ποτέ να διαρρηγνύει τις σχέσεις με τη Ρωσία, τοποθετείται στο στρατόπεδο της Δύσης, πρωταγωνιστεί σε ενεργειακά πρότζεκτ ταυτόχρονης παράκαμψης του Ιράν και της Ρωσίας (όπως ο αγωγός Μπακού-Τσεϊχάν), συνεργάζεται με το Ισραήλ και συμπορεύεται με την Τουρκία επί τη βάσει του δόγματος "ένα έθνος, δύο κράτη”.

Για την Τεχεράνη, η οποία υποψιάζεται ότι το Μπακού χρησιμοποιήθηκε ως βάση μυστικών επιχειρήσεων των ισραηλινών υπηρεσιών εναντίον του πυρηνικού της προγράμματος, οι τελευταίες εξελίξεις ερμηνεύονται ως κλιμάκωση της "περικύκλωσης” που οικοδομεί το Ισραήλ με την πρόσφατη αναγνώρισή του από αραβικές μοναρχίες, την μακρόχρονη διείσδυσή στο αυτόνομο Ιρακινό Κουρδιστάν κ.ο.κ. - σε απάντηση προφανώς στην "σφήνα στα πλευρά” του εβραϊκού κράτους που έχει επιτύχει η Ισλαμική Δημοκρατία δια της οργάνωσης Χεζμπολλάχ του Λιβάνου.

Είναι πάντως ενδιαφέρον ότι οι ανταγωνισμοί της Τουρκίας με το Ισραήλ στην ανατολική Μεσόγειο, που έχουν σκιάσει τις διμερείς σχέσεις, δεν απαγορεύουν την αντικειμενική συμπόρευση των δύο χωρών στην περιοχή μεταξύ Κασπίας και Μαύρης Θάλασσας, όπως αποδείχθηκε και από τον καθοριστικό τους ρόλο στην περσινή νίκη του Αζερμπαϊτζάν επί των Αρμενίων.

Έκτοτε, η Άγκυρα επιχειρεί κεφαλαιοποίηση των κερδών της στον μετασοβιετικό χώρο, με "επίθεση φιλίας” προς τη Δημοκρατία της Αρμενίας, καθώς το άνοιγμα των τουρκο-αρμενικών συνόρων θα επέτρεπε τη δημιουργία ενός οικονομικού και όχι μόνο διαδρόμου από την Τουρκία μέχρι το Μπακού.

Στην ίδια περιοχή, η Ρωσία δίνει "μάχη οπισθοφυλακής”: αφότου πρώτα είδε την φιλοδυτική κυβέρνηση Πασινιάν στο Ερεβάν να ταπεινώνεται στον περσινό πόλεμο, μεσολάβησε για την επίτευξη εκεχειρίας και διέσωσε από την αζερική προέλαση τον πυρήνα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ παρεμβάλλοντας δικές της στρατιωτικές δυνάμεις. Είναι βέβαιο ότι και η Μόσχα δεν αισθάνεται άνετη με την εξάπλωση της επιρροής τρίτων δυνάμεων νοτίως των συνόρων της.

Όλα αυτά ωθούν την Τεχεράνη (που υποχρεώθηκε να παρακολουθεί σιωπηλή τις περσινές πολεμικές ανατροπές) σε ενεργότερη εμπλοκή στα του Καυκάσου. Εξ ού και την Δευτέρα Ιράν και Αρμενία συμφώνησαν την δημιουργία, με χρηματοδότηση από την Ασιατική Αναπτυξιακή Τράπεζα, ενός νέου αυτοκινητοδρόμου που θα εξασφαλίζει την άμεση σύνδεσή τους. Μέχρι τώρα για την τροφοδοσία της περίκλειστης Αρμενίας χρησιμοιούνταν οδός που περνούσε από εδάφη του Αζερμπαϊτζάν τον έλεγχο των οποίων έχασαν πέρσι οι Αρμένιοι αυτονομιστές του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το γεγονός ότι έκτοτε οι αζερικές αρχές επέβαλαν διόδια στα ιρανικά φορτηγά και συνέλαβαν και δύο Ιρανούς οδηγούς με την κατηγορία της παράνομης εισόδου αποτελεί τον δεύτερο κύριο λόγο των ιρανο-αζερικών εντάσεων των τελευταίων ημερών.  

Του Κώστα Ράπτη