ΑΝΑΓΕΝΝΗΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ-ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ
1.Το απόλυτο μόσχευμα
Ορόσημα στην ιστορία των μεταμοσχεύσεων
1954 Η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση νεφρού πραγματοποιείται στις ΗΠΑ. Ο δότης και ο δέκτης είναι ομοζυγωτικά δίδυμα αγόρια 23 ετών.
1967 Η πρώτη παγκοσμίως μεταμόσχευση καρδιάς γίνεται από τον καθηγητή Κρίστιαν Μπάρναντ στο Κέιπ Τάουν. Ο 55χρονος ασθενής ζει για 18 ημέρες.
1973 Η πρώτη στην Ευρώπη μεταμόσχευση μυελού των οστών πραγματοποιείται σε 7χρονο αγόρι στο Λονδίνο.
1987 Η πρώτη παγκοσμίως μεταμόσχευση ήπατος, καρδιάς και πνευμόνων πραγματοποιείται στο Κέιμπριτζ της Βρετανίας. Ο ασθενής επέζησε για δέκα χρόνια.
1998 Η πρώτη παγκοσμίως μεταμόσχευση χεριού πραγματοποιείται από γάλλους χειρουργούς στη Λυών. Το χέρι ανώνυμου δότη μεταμοσχεύεται σε 45χρονο άνδρα.
2005 Μια 38χρονη είναι η πρώτη ασθενής που δέχεται μόσχευμα προσώπου. Η επέμβαση πραγματοποιείται στη Γαλλία.
2006 Επτά ασθενείς λαμβάνουν τμήμα ουροδόχου κύστης που έχει δημιουργηθεί στο εργαστήριο στις ΗΠΑ.
2008 Η πρώτη μεταμόσχευση ολόκληρου οργάνου που έχει δημιουργηθεί στο εργαστήριο πραγματοποιείται στη Βαρκελώνη. Πρόκειται για επίτευγμα συλλογικής εργασίας ευρωπαίων επιστημόνων.
Της Ι.Σουφλερή - ΒΗΜΑ, 23/11/2008
(Δέκα χρόνια μετά την πρώτη απομόνωση ανθρώπινων εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων, και το όνειρο της αναγεννητικής ιατρικής αρχίζει να γίνεται πραγματικότητα. Την περασμένη Τετάρτη μια ομάδα ευρωπαίων επιστημόνων ανακοίνωσε με άρθρο στην ιατρική επιθεώρηση «The Lancet» την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση σε τριαντάχρονη ασθενή βρόγχου ο οποίος είχε δημιουργηθεί στο εργαστήριο. Το μόσχευμα ήταν υβριδικό: πάνω σε συνδετικό ιστό δότου τα κύτταρα της ίδιας της ασθενούς είχαν «χτίσει» το όργανο, το οποίο ο οργανισμός της δεν είχε λόγο να απορρίψει. Ετσι οι επιστήμονες που πριν από δέκα χρόνια ευαγγελίζονταν όργανα κομμένα και ραμμένα στις ανάγκες των ασθενών, χωρίς μάλιστα να υπάρχει ανάγκη για λήψη ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, δικαιώνονται περίτρανα. Βεβαίως η πορεία θα είναι μακρά: θα απαιτηθούν αρκετά χρόνια ώστε αυτή η πρώτη απόπειρα να γίνει καθημερινή κλινική πρακτική και ίσως ακόμη περισσότερα για να εφαρμοστεί σε άλλα, πιο περίπλοκα, όργανα. Αλλά όλα δείχνουν ότι ο δρόμος για τη νέα ιατρική που θα θεραπεύει σοβαρές ασθένειες ανανεώνοντας με τη βοήθεια βλαστικών κυττάρων όργανα και ιστούς έχει ανοίξει. Το επίτευγμα είναι εντυπωσιακό: το πρώτο όργανο που δημιουργήθηκε στο εργαστήριο με πρώτη ύλη τα κύτταρα του ίδιου του ασθενούς λειτουργεί ήδη στο σώμα μιας νεαρής μητέρας. Οι υποψήφιοι για παρόμοια μεταμόσχευση ασθενείς βρίσκονται ήδη στην αίθουσα αναμονής, ενώ έγκριση περιμένουν οι ερευνητές για να μεταμοσχεύσουν και άλλα όργανα με την ίδια μέθοδο).
Πριν από μερικούς μήνες η κυρία Κλάουντια Καστίγιο (Claudia Castillo) ήταν εξαιρετικά δυστυχής και δικαίως: η χρονία φυματίωση που ταλαιπωρούσε την κολομβιανής καταγωγής μητέρα δύο παιδιών είχε μεν θεραπευτεί αλλά είχε αφήσει πίσω της ανεξίτηλα σημάδια. Ο αριστερός βρόγχος της είχε υποστεί βλάβες και το στεντ που είχε τοποθετηθεί για να τον διατηρεί ανοιχτό δεν ήταν καλά ανεκτό. Επειτα από επανειλημμένες πνευμονίες, βήχα που ήταν αδύνατον να αντιμετωπιστεί και κατακράτηση βλέννης, οι γιατροί είχαν αναγκαστεί να αφαιρέσουν το προβληματικό στεντ. Τον περασμένο Μάιο η κατάστασή της ήταν δραματική: εισήχθη σε νοσοκομείο της Βαρκελώνης, όπου διέμενε, με δύσπνοια και οι εξετάσεις έδειξαν ότι η βλάβη στον βρόγχο είχε άμεση επίδραση και στον αριστερό πνεύμονα, που είχε πάψει να λειτουργεί κανονικά. Δεν υπήρχαν πολλές επιλογές: η συνήθης πρακτική για αυτές τις περιπτώσεις είναι η αφαίρεση του πνεύμονα, πράγμα που αυξάνει τις πιθανότητες μετεγχειρητικής θνησιμότητας. Για καλή τύχη όμως της κυρίας Καστίγιο οι γιατροί της ήταν και ερευνητές. Βασιζόμενοι σε δεδομένα που είχαν συλλέξει με πειραματισμό σε χοίρους, πρότειναν στην κυρία Καστίγιο να αντικαταστήσουν το τμήμα του βρόγχου της που είχε καταστραφεί με ένα άλλο το οποίο θα δημιουργούσαν στο εργαστήριο.
Μάχη με τον χρόνο
Ολα έπρεπε να γίνουν ταχέως καθώς ο κύριος στόχος ήταν να σωθεί ο πνεύμονάς της. Αρχικά εντοπίστηκε ένας δότης. Επρόκειτο για έναν άνδρα 51 ετών ο οποίος είχε χάσει τη ζωή του από εγκεφαλική αιμορραγία. Από αυτόν ελήφθη ένα τμήμα 7 εκατοστών από την τραχεία (τον αεραγωγό που επιτρέπει την είσοδο και την έξοδο του αέρα στους πνεύμονες και ο οποίος διακλαδίζεται στους δύο κύριους βρόγχους, έναν για κάθε πνεύμονα). Το κομμάτι της τραχείας του δότη υπεβλήθη σε 25 κύκλους καθαρισμού με ειδικά διαλύματα και ένζυμα, οι οποίοι διήρκεσαν έξι ολόκληρες εβδομάδες. Στόχος αυτής της διαδικασίας ήταν να απομακρυνθούν όλα τα κύτταρα του δότη και να απομείνει μόνο ο συνδετικός ιστός επάνω στον οποίο αυτά βρίσκονταν. Ο αποτελούμενος από κολλαγόνο συνδετικός ιστός διατηρούσε το σχήμα του και μετά την κατεργασία. Ετσι αυτό που ελήφθη μετά τις έξι εβδομάδες ήταν ένας σωλήνας συνδετικού ιστού ο οποίος θα έπαιζε τον ρόλο οδηγού για τα κύτταρα που θα καλούνταν να δημιουργήσουν το μόσχευμα. Τι είδους κύτταρα ήταν αυτά; Δύο ειδών κύτταρα ελήφθησαν από την ασθενή: επιθηλιακά κύτταρα από τους βρόγχους της και βλαστικά κύτταρα από τον μυελό των οστών, τα οποία καλλιεργήθηκαν σε ειδικές συνθήκες στο εργαστήριο έτσι ώστε να διαφοροποιηθούν προς κύτταρα χόνδρου.
Τα καλλιεργημένα στο εργαστήριο κύτταρα και το εκμαγείο συνδετικού ιστού τοποθετήθηκαν σε ειδικά σχεδιασμένο βιοαντιδραστήρα προκειμένου να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα επέτρεπαν στα κύτταρα να δημιουργήσουν τη νέα τραχεία. Αν θέλαμε να παρομοιάσουμε τη διαδικασία δημιουργίας του μοσχεύματος με την αναπαλαίωση ενός σπιτιού, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι επιστήμονες κράτησαν από το παλιό σπίτι μόνο τις κολόνες και επάνω σε αυτές δημιούργησαν ξανά τους τοίχους. Το μεγάλο κέρδος αυτής της διαδικασίας έγκειται στο γεγονός ότι οι «τοίχοι» που καλύπτουν τις κολόνες είναι φτιαγμένοι από υλικό που προήλθε από την ίδια την ασθενή και έτσι το ανοσοποιητικό σύστημά της δεν αντιδρά ενάντια στο μόσχευμα. Πράγματι το μόσχευμα το οποίο κόπηκε σε μέγεθος 5 εκατοστών και τοποθετήθηκε στη θέση του κατεστραμμένου αριστερού βρόγχου της ασθενούς δεν προκάλεσε αντίδραση απόρριψης του μοσχεύματος, όπως έδειξαν οι σχετικές εξετάσεις. Με άλλα λόγια, η κυρία Καστίγιο δέχθηκε ένα μόσχευμα το οποίο δεν την αναγκάζει να λαμβάνει τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα που παίρνουν οι μεταμοσχευμένοι ασθενείς.
Πίσω στη ζωή
Τη μεταμόσχευση πραγματοποίησε τον περασμένο Ιούνιο ο χειρουργός καθηγητής Πάολο Μακιαρίνι (Paolo Macchiarini) της Νοσοκομειακής Κλινικής της Βαρκελώνης στην Ισπανία, ο οποίος υπογράφει πρώτος και το σχετικό άρθρο στην επιθεώρηση «The Lancet». Σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε ολόκληρη η ομάδα επιστημόνων την περασμένη Τετάρτη στο Λονδίνο ο καθηγητής δήλωσε: «Ημουν πολύ φοβισμένος. Πριν από αυτό είχαμε κάνει αυτού του είδους τη δουλειά μόνο σε χοίρους. Αλλά μόλις η τραχεία βγήκε από τον βιοαντιδραστήρα δοκιμάσαμε μια ευχάριστη έκπληξη».
Δεν ήταν μόνο το γεγονός ότι η εργαστηριακή τραχεία έμοιαζε και συμπεριφερόταν όπως μια κανονική ανθρώπινη τραχεία που ευχαρίστησε τον πρωτοπόρο καθηγητή. Οπως σημειώνεται και στο άρθρο, η ασθενής υποβαλλόταν σε εξετάσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα και όλα έδειχναν ότι η εργαστηριακή τραχεία είχε ενσωματωθεί καλά και λειτουργούσε ως όφειλε. Ειδικότερα, τέσσερις μόλις ημέρες μετά τη μεταμόσχευση το μόσχευμα δεν ξεχώριζε από τους γειτονικούς τραχειακούς ιστούς, ενώ έναν μήνα αργότερα μια βιοψία επιβεβαίωσε ότι το μόσχευμα είχε αναπτύξει το δικό του σύστημα αγγείων που του επέτρεπε να αιματώνεται. Τέλος, η συνεχιζόμενη απουσία ενδείξεων απόρριψης τέσσερις μήνες μετά την επέμβαση δείχνει ότι οι πιθανότητες για μελλοντική απόρριψη είναι πρακτικά μηδενικές. «Είμαστε εξαιρετικά ενθουσιασμένοι με αυτά τα αποτελέσματα. Η Κλάουντια δεν μπορούσε να παίξει με τα παιδιά της ούτε να εργαστεί ούτε να έχει κοινωνική ζωή. Σήμερα απολαμβάνει μια κανονική ζωή και αυτό για μας τους κλινικούς γιατρούς είναι το πιο όμορφο πράγμα» δήλωσε ο καθηγητής Μακιαρίνι.
Πράγματι σήμερα η κυρία Καστίγιο ζει μια κανονική ζωή και είναι ξανά σε θέση να φροντίσει τα παιδιά της Χοάν και Ισαμπέλα. Το αποδεικνύει άλλωστε και το λαμπερό χαμόγελό της στις πρόσφατες φωτογραφίες της. Τελείωσε άραγε η περιπέτειά της; Οι γιατροί είναι προσεκτικά αισιόδοξοι. Οπως αναφέρεται και στο άρθρο, ο πνεύμονάς της σώθηκε και όλα δείχνουν ότι δεν υπάρχουν λόγοι ανησυχίας ως προς τη λειτουργικότητα του μοσχεύματος. Καθώς όμως πρόκειται για νέα τεχνολογία, οι γιατροί θα ήθελαν να παρακολουθήσουν την κυρία Καστίγιο για λίγο ακόμη προκειμένου να βεβαιωθούν ότι τα κύτταρα που δημιούργησαν την τραχεία συμπεριφέρονται σωστά, διατηρούν τις μηχανικές ιδιότητές τους και δεν προβαίνουν στη δημιουργία δομών, όπως χόνδρος ή οστά, σε θέσεις που δεν πρέπει.
Αυγή μιας νέας εποχής
Παρά την προσεκτική γλώσσα που χρησιμοποίησαν οι γιατροί για να περιγράψουν το επίτευγμά τους, δεν χωρεί αμφιβολία ότι πρόκειται για μια νέα λαμπρή σελίδα στην ιστορία της Ιατρικής. Χαρακτηριστικές είναι οι δηλώσεις του καθηγητή Χειρουργικής Μάρτιν Μπίρσαλ του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ, ο οποίος συνέβαλε στην παρασκευή των κυττάρων: «Βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής για τη χειρουργική. Σε 20 χρόνια από σήμερα οι συνηθέστερες χειρουργικές επεμβάσεις θα αποτελούν αναγεννητικές διαδικασίες που θα στοχεύουν στην αντικατάσταση κατεστραμμένων από ασθένειες οργάνων με αυτόλογα μοσχεύματα που θα έχουν δημιουργηθεί στο εργαστήριο».
Για την παραγωγή τραχειακών μοσχευμάτων πάντως δεν θα απαιτηθούν 20 χρόνια. Η ευρωπαϊκή ερευνητική ομάδα, στην οποία συμμετέχουν, εκτός από τους ισπανούς και άγγλους γιατρούς, ειδικοί από το Πανεπιστήμιο της Πάδοβα και το Πολυτεχνείο του Μιλάνο στην Ιταλία, έχει κάνει αίτηση για χρηματοδότηση προκειμένου να αναπτύξει την τεχνική για παραγωγή και φωνητικών χορδών. Σύμφωνα με τις στατιστικές, ο αριθμός των Ευρωπαίων που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του λάρυγγα κάθε χρόνο ανέρχεται σε 50.000-60.000. Από αυτούς οι μισοί θα μπορούσαν να ωφεληθούν από εργαστηριακά μοσχεύματα. Προς το παρόν, πάντως, δύο ακόμη ασθενείς, ένας από τη Γερμανία και ένας από τις ΗΠΑ, βρίσκονται στην Κλινική στη Βαρκελώνη αναμένοντας να υποβληθούν σε μεταμόσχευση τραχείας. Καθώς και οι δύο έχουν χάσει την τραχεία τους από τον καρκίνο, θα απαιτηθούν περίπου τρεις μήνες προκειμένου να είναι σε θέση να υποβληθούν στην επέμβαση. Οσο για ευρύτερες κλινικές δοκιμές, οι ισπανοί γιατροί θεωρούν ότι θα μπορούσαν να αρχίσουν την επόμενη πενταετία.
Ελπίδες για το άμεσο μέλλον
Η Κλάουντια Καστίγιο μπορεί σήμερα να συνεχίσει τη ζωή της χάρη στην πρώτη αναγεννητική μεταμόσχευση οργάνου στην ιστορία
Το γεγονός ότι το όργανο που παρήχθη εργαστηριακά είναι τραχεία και όχι κάποιο άλλο δεν είναι τυχαίο. Κενά όργανα, όπως το έντερο, η τραχεία ή η ουροδόχος κύστη, τα οποία χτίζονται επάνω σε φυσικά εκμαγεία συνδετικού ιστού, είναι ευκολότερο να δημιουργηθούν σε σχέση με συμπαγή όργανα. Παρ' όλα αυτά, οι ειδικοί αισιοδοξούν ότι και όργανα όπως το ήπαρ, η καρδιά και οι νεφροί (τα οποία επίσης διαθέτουν φυσικά εκμαγεία αλλά είναι αυξημένης περιπλοκότητας) θα μπορούν να δημιουργούνται με πρώτη ύλη βλαστικά κύτταρα. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα που ακολουθούν και τα οποία δείχνουν τη δυναμική του πεδίου της αναγεννητικής ιατρικής που όλα δείχνουν ότι έρχεται σύντομα.
Καρδιά. Από τα πρώτα όργανα στα οποία επικεντρώθηκαν οι προσπάθειες αναγεννητικής ιατρικής καθώς τα καρδιαγγειακά αποτελούν βασική αιτία θανάτου. Από τις πρώτες επιτυχίες υπήρξε η επούλωση των τραυμάτων του καρδιακού μυός έπειτα από ένα έμφραγμα με χρήση βλαστικών κυττάρων του ιδίου του ασθενούς. Πρόσφατα ερευνητές από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημιούργησαν κυψελοειδή καλούπια τα οποία παρέχουν στα βλαστικά κύτταρα το κατάλληλο περιβάλλον ώστε να δημιουργήσουν τμήματα του καρδιακού μυός προς μεταμόσχευση. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι είναι ζήτημα χρόνου να δημιουργηθεί ολόκληρη καρδιά καθώς, εκτός από τον μυ, έχει γίνει αντίστοιχη πρόοδος και στη δημιουργία βαλβίδων.
Μηνίσκος. Κάνοντας χρήση ενός ειδικού καλουπιού βρετανοί επιστήμονες πέτυχαν να αποκαταστήσουν τον κατεστραμμένο χόνδρο του γονάτου με χρήση βλαστικών κυττάρων που είχαν ληφθεί από τον μυελό των οστών του ιδίου του ασθενούς. Τοποθέτησαν τα κύτταρα στην περιοχή της βλάβης του γονάτου μέσα στο σπογγώδες καλούπι (φτιαγμένο από κολλαγόνο) και διαπίστωσαν ότι η ανάπτυξή τους επούλωσε τις πληγές.
Ουροδόχος κύστη. Ενα βήμα πριν από τους ισπανούς ερευνητές βρίσκονται αμερικανοί συνάδελφοί τους, οι οποίοι πριν από δύο χρόνια πέτυχαν να δημιουργήσουν τμήματα ουροδόχου κύστης τα οποία μεταμοσχεύθηκαν σε ασθενείς με δισχιδή ράχη. Τα μοσχεύματα αύξησαν τον όγκο της κύστης και απέτρεψαν τη χαρακτηριστική παρενέργεια της ασθένειας, η οποία είναι ο σχηματισμός λίθων στους νεφρούς.
Προστάτης. Τα περισσότερα επιτεύγματα που κάποια στιγμή καθίστανται εφικτά στους ανθρώπους έχουν ένα ιστορικό προηγούμενο σε πειραματόζωα. Από τα εντυπωσιακότερα επιτεύγματα του πεδίου της έρευνας των βλαστικών κυττάρων είναι η δημιουργία ολόκληρου προστάτη ποντικού. Ειδικότερα ερευνητές της εταιρείας Genentech Inc., με έδρα στην Καλιφόρνια, ανακάλυψαν βλαστικά κύτταρα στον προστάτη των πειραματοζώων, τα εξήγαγαν και πέτυχαν να δημιουργήσουν ολόκληρο το όργανο από ένα μόνο κύτταρο! Οι επιστήμονες σημειώνουν ότι παρόμοια βλαστικά κύτταρα εντοπίζονται και στον ανθρώπινο προστάτη, αν και προς το παρόν δεν έχουν επιχειρήσει τη δημιουργία προστάτη ανδρών.
Μάτια. Αμερικανοί ερευνητές δημιούργησαν λειτουργικά μάτια σε τυφλούς γυρίνους χρησιμοποιώντας βλαστικά κύτταρα. Συνήθως τα βλαστικά κύτταρα των βατράχων δημιουργούν δέρμα όταν καλλιεργηθούν στο εργαστήριο. Με χρήση όμως κατάλληλων παραγόντων οι ερευνητές προκάλεσαν την ενεργοποίηση των γονιδίων για τη δημιουργία των ματιών. Οταν μεταμόσχευσαν τα μεταμορφωμένα κύτταρα στους τυφλούς γυρίνους διαπίστωσαν ότι τα ζώα μπορούσαν να δουν. Η διαδικασία εξέτασης της όρασης των γυρίνων περιλαμβάνει την τοποθέτηση ενός λευκού χαρτιού σε ένα μέρος της δεξαμενής που τους φιλοξενεί. Ενώ τα τυφλά ζώα κολυμπούν στην τύχη, εκείνα που βλέπουν επιλέγουν να πάνε προς τη φωτεινή πλευρά της δεξαμενής εκεί όπου έχει τοποθετηθεί το χαρτί. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ιστολογική εξέταση των μεταμοσχευμένων ματιών κατέδειξε ότι αυτά αποτελούνταν από όλους τους τύπους κυττάρων που περιλαμβάνει ένας οφθαλμός, πράγμα εξαιρετικά σημαντικό αν σκεφθεί κανείς ότι με αυτή την τεχνική θα επιχειρηθεί στο μέλλον η αντιμετώπιση της τύφλωσης.
Αφτιά. Ερευνητές από τη Νότια Κορέα χρησιμοποίησαν μεσεγχυματικά κύτταρα από τον μυελό των οστών ανθρώπων προκειμένου να αποκαταστήσουν την ακοή ινδικών χοιριδίων η οποία είχε καταστραφεί με χρήση χημικών. Οι ερευνητές καλλιέργησαν τα κύτταρα στο εργαστήριο έτσι ώστε να μετατραπούν σε νευρικά τα οποία στη συνέχεια μεταμόσχευσαν στο εσωτερικό του αφτιού των πειραματοζώων. Τρεις μήνες αργότερα τα ζώα φαινόταν να διαθέτουν μερική ακοή. Σημειώνεται ότι τα ανθρώπινα ακουστικά τριχίδια καταστρέφονται (από ισχυρό θόρυβο, από αυτοάνοση αντίδραση, από τοξικά φάρμακα ή από γηρατειά) και η βλάβη είναι μόνιμη. Οι κορεάτες ερευνητές ελπίζουν να μπορέσουν να αποκαταστήσουν και την ανθρώπινη ακοή κάνοντας χρήση βλαστικών κυττάρων.
Μάχη με τον χρόνο
Ολα έπρεπε να γίνουν ταχέως καθώς ο κύριος στόχος ήταν να σωθεί ο πνεύμονάς της. Αρχικά εντοπίστηκε ένας δότης. Επρόκειτο για έναν άνδρα 51 ετών ο οποίος είχε χάσει τη ζωή του από εγκεφαλική αιμορραγία. Από αυτόν ελήφθη ένα τμήμα 7 εκατοστών από την τραχεία (τον αεραγωγό που επιτρέπει την είσοδο και την έξοδο του αέρα στους πνεύμονες και ο οποίος διακλαδίζεται στους δύο κύριους βρόγχους, έναν για κάθε πνεύμονα). Το κομμάτι της τραχείας του δότη υπεβλήθη σε 25 κύκλους καθαρισμού με ειδικά διαλύματα και ένζυμα, οι οποίοι διήρκεσαν έξι ολόκληρες εβδομάδες. Στόχος αυτής της διαδικασίας ήταν να απομακρυνθούν όλα τα κύτταρα του δότη και να απομείνει μόνο ο συνδετικός ιστός επάνω στον οποίο αυτά βρίσκονταν. Ο αποτελούμενος από κολλαγόνο συνδετικός ιστός διατηρούσε το σχήμα του και μετά την κατεργασία. Ετσι αυτό που ελήφθη μετά τις έξι εβδομάδες ήταν ένας σωλήνας συνδετικού ιστού ο οποίος θα έπαιζε τον ρόλο οδηγού για τα κύτταρα που θα καλούνταν να δημιουργήσουν το μόσχευμα. Τι είδους κύτταρα ήταν αυτά; Δύο ειδών κύτταρα ελήφθησαν από την ασθενή: επιθηλιακά κύτταρα από τους βρόγχους της και βλαστικά κύτταρα από τον μυελό των οστών, τα οποία καλλιεργήθηκαν σε ειδικές συνθήκες στο εργαστήριο έτσι ώστε να διαφοροποιηθούν προς κύτταρα χόνδρου.
Τα καλλιεργημένα στο εργαστήριο κύτταρα και το εκμαγείο συνδετικού ιστού τοποθετήθηκαν σε ειδικά σχεδιασμένο βιοαντιδραστήρα προκειμένου να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα επέτρεπαν στα κύτταρα να δημιουργήσουν τη νέα τραχεία. Αν θέλαμε να παρομοιάσουμε τη διαδικασία δημιουργίας του μοσχεύματος με την αναπαλαίωση ενός σπιτιού, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι επιστήμονες κράτησαν από το παλιό σπίτι μόνο τις κολόνες και επάνω σε αυτές δημιούργησαν ξανά τους τοίχους. Το μεγάλο κέρδος αυτής της διαδικασίας έγκειται στο γεγονός ότι οι «τοίχοι» που καλύπτουν τις κολόνες είναι φτιαγμένοι από υλικό που προήλθε από την ίδια την ασθενή και έτσι το ανοσοποιητικό σύστημά της δεν αντιδρά ενάντια στο μόσχευμα. Πράγματι το μόσχευμα το οποίο κόπηκε σε μέγεθος 5 εκατοστών και τοποθετήθηκε στη θέση του κατεστραμμένου αριστερού βρόγχου της ασθενούς δεν προκάλεσε αντίδραση απόρριψης του μοσχεύματος, όπως έδειξαν οι σχετικές εξετάσεις. Με άλλα λόγια, η κυρία Καστίγιο δέχθηκε ένα μόσχευμα το οποίο δεν την αναγκάζει να λαμβάνει τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα που παίρνουν οι μεταμοσχευμένοι ασθενείς.
Πίσω στη ζωή
Τη μεταμόσχευση πραγματοποίησε τον περασμένο Ιούνιο ο χειρουργός καθηγητής Πάολο Μακιαρίνι (Paolo Macchiarini) της Νοσοκομειακής Κλινικής της Βαρκελώνης στην Ισπανία, ο οποίος υπογράφει πρώτος και το σχετικό άρθρο στην επιθεώρηση «The Lancet». Σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε ολόκληρη η ομάδα επιστημόνων την περασμένη Τετάρτη στο Λονδίνο ο καθηγητής δήλωσε: «Ημουν πολύ φοβισμένος. Πριν από αυτό είχαμε κάνει αυτού του είδους τη δουλειά μόνο σε χοίρους. Αλλά μόλις η τραχεία βγήκε από τον βιοαντιδραστήρα δοκιμάσαμε μια ευχάριστη έκπληξη».
Δεν ήταν μόνο το γεγονός ότι η εργαστηριακή τραχεία έμοιαζε και συμπεριφερόταν όπως μια κανονική ανθρώπινη τραχεία που ευχαρίστησε τον πρωτοπόρο καθηγητή. Οπως σημειώνεται και στο άρθρο, η ασθενής υποβαλλόταν σε εξετάσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα και όλα έδειχναν ότι η εργαστηριακή τραχεία είχε ενσωματωθεί καλά και λειτουργούσε ως όφειλε. Ειδικότερα, τέσσερις μόλις ημέρες μετά τη μεταμόσχευση το μόσχευμα δεν ξεχώριζε από τους γειτονικούς τραχειακούς ιστούς, ενώ έναν μήνα αργότερα μια βιοψία επιβεβαίωσε ότι το μόσχευμα είχε αναπτύξει το δικό του σύστημα αγγείων που του επέτρεπε να αιματώνεται. Τέλος, η συνεχιζόμενη απουσία ενδείξεων απόρριψης τέσσερις μήνες μετά την επέμβαση δείχνει ότι οι πιθανότητες για μελλοντική απόρριψη είναι πρακτικά μηδενικές. «Είμαστε εξαιρετικά ενθουσιασμένοι με αυτά τα αποτελέσματα. Η Κλάουντια δεν μπορούσε να παίξει με τα παιδιά της ούτε να εργαστεί ούτε να έχει κοινωνική ζωή. Σήμερα απολαμβάνει μια κανονική ζωή και αυτό για μας τους κλινικούς γιατρούς είναι το πιο όμορφο πράγμα» δήλωσε ο καθηγητής Μακιαρίνι.
Πράγματι σήμερα η κυρία Καστίγιο ζει μια κανονική ζωή και είναι ξανά σε θέση να φροντίσει τα παιδιά της Χοάν και Ισαμπέλα. Το αποδεικνύει άλλωστε και το λαμπερό χαμόγελό της στις πρόσφατες φωτογραφίες της. Τελείωσε άραγε η περιπέτειά της; Οι γιατροί είναι προσεκτικά αισιόδοξοι. Οπως αναφέρεται και στο άρθρο, ο πνεύμονάς της σώθηκε και όλα δείχνουν ότι δεν υπάρχουν λόγοι ανησυχίας ως προς τη λειτουργικότητα του μοσχεύματος. Καθώς όμως πρόκειται για νέα τεχνολογία, οι γιατροί θα ήθελαν να παρακολουθήσουν την κυρία Καστίγιο για λίγο ακόμη προκειμένου να βεβαιωθούν ότι τα κύτταρα που δημιούργησαν την τραχεία συμπεριφέρονται σωστά, διατηρούν τις μηχανικές ιδιότητές τους και δεν προβαίνουν στη δημιουργία δομών, όπως χόνδρος ή οστά, σε θέσεις που δεν πρέπει.
Αυγή μιας νέας εποχής
Παρά την προσεκτική γλώσσα που χρησιμοποίησαν οι γιατροί για να περιγράψουν το επίτευγμά τους, δεν χωρεί αμφιβολία ότι πρόκειται για μια νέα λαμπρή σελίδα στην ιστορία της Ιατρικής. Χαρακτηριστικές είναι οι δηλώσεις του καθηγητή Χειρουργικής Μάρτιν Μπίρσαλ του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ, ο οποίος συνέβαλε στην παρασκευή των κυττάρων: «Βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής για τη χειρουργική. Σε 20 χρόνια από σήμερα οι συνηθέστερες χειρουργικές επεμβάσεις θα αποτελούν αναγεννητικές διαδικασίες που θα στοχεύουν στην αντικατάσταση κατεστραμμένων από ασθένειες οργάνων με αυτόλογα μοσχεύματα που θα έχουν δημιουργηθεί στο εργαστήριο».
Για την παραγωγή τραχειακών μοσχευμάτων πάντως δεν θα απαιτηθούν 20 χρόνια. Η ευρωπαϊκή ερευνητική ομάδα, στην οποία συμμετέχουν, εκτός από τους ισπανούς και άγγλους γιατρούς, ειδικοί από το Πανεπιστήμιο της Πάδοβα και το Πολυτεχνείο του Μιλάνο στην Ιταλία, έχει κάνει αίτηση για χρηματοδότηση προκειμένου να αναπτύξει την τεχνική για παραγωγή και φωνητικών χορδών. Σύμφωνα με τις στατιστικές, ο αριθμός των Ευρωπαίων που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του λάρυγγα κάθε χρόνο ανέρχεται σε 50.000-60.000. Από αυτούς οι μισοί θα μπορούσαν να ωφεληθούν από εργαστηριακά μοσχεύματα. Προς το παρόν, πάντως, δύο ακόμη ασθενείς, ένας από τη Γερμανία και ένας από τις ΗΠΑ, βρίσκονται στην Κλινική στη Βαρκελώνη αναμένοντας να υποβληθούν σε μεταμόσχευση τραχείας. Καθώς και οι δύο έχουν χάσει την τραχεία τους από τον καρκίνο, θα απαιτηθούν περίπου τρεις μήνες προκειμένου να είναι σε θέση να υποβληθούν στην επέμβαση. Οσο για ευρύτερες κλινικές δοκιμές, οι ισπανοί γιατροί θεωρούν ότι θα μπορούσαν να αρχίσουν την επόμενη πενταετία.
Ελπίδες για το άμεσο μέλλον
Η Κλάουντια Καστίγιο μπορεί σήμερα να συνεχίσει τη ζωή της χάρη στην πρώτη αναγεννητική μεταμόσχευση οργάνου στην ιστορία
Το γεγονός ότι το όργανο που παρήχθη εργαστηριακά είναι τραχεία και όχι κάποιο άλλο δεν είναι τυχαίο. Κενά όργανα, όπως το έντερο, η τραχεία ή η ουροδόχος κύστη, τα οποία χτίζονται επάνω σε φυσικά εκμαγεία συνδετικού ιστού, είναι ευκολότερο να δημιουργηθούν σε σχέση με συμπαγή όργανα. Παρ' όλα αυτά, οι ειδικοί αισιοδοξούν ότι και όργανα όπως το ήπαρ, η καρδιά και οι νεφροί (τα οποία επίσης διαθέτουν φυσικά εκμαγεία αλλά είναι αυξημένης περιπλοκότητας) θα μπορούν να δημιουργούνται με πρώτη ύλη βλαστικά κύτταρα. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα που ακολουθούν και τα οποία δείχνουν τη δυναμική του πεδίου της αναγεννητικής ιατρικής που όλα δείχνουν ότι έρχεται σύντομα.
Καρδιά. Από τα πρώτα όργανα στα οποία επικεντρώθηκαν οι προσπάθειες αναγεννητικής ιατρικής καθώς τα καρδιαγγειακά αποτελούν βασική αιτία θανάτου. Από τις πρώτες επιτυχίες υπήρξε η επούλωση των τραυμάτων του καρδιακού μυός έπειτα από ένα έμφραγμα με χρήση βλαστικών κυττάρων του ιδίου του ασθενούς. Πρόσφατα ερευνητές από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης δημιούργησαν κυψελοειδή καλούπια τα οποία παρέχουν στα βλαστικά κύτταρα το κατάλληλο περιβάλλον ώστε να δημιουργήσουν τμήματα του καρδιακού μυός προς μεταμόσχευση. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι είναι ζήτημα χρόνου να δημιουργηθεί ολόκληρη καρδιά καθώς, εκτός από τον μυ, έχει γίνει αντίστοιχη πρόοδος και στη δημιουργία βαλβίδων.
Μηνίσκος. Κάνοντας χρήση ενός ειδικού καλουπιού βρετανοί επιστήμονες πέτυχαν να αποκαταστήσουν τον κατεστραμμένο χόνδρο του γονάτου με χρήση βλαστικών κυττάρων που είχαν ληφθεί από τον μυελό των οστών του ιδίου του ασθενούς. Τοποθέτησαν τα κύτταρα στην περιοχή της βλάβης του γονάτου μέσα στο σπογγώδες καλούπι (φτιαγμένο από κολλαγόνο) και διαπίστωσαν ότι η ανάπτυξή τους επούλωσε τις πληγές.
Ουροδόχος κύστη. Ενα βήμα πριν από τους ισπανούς ερευνητές βρίσκονται αμερικανοί συνάδελφοί τους, οι οποίοι πριν από δύο χρόνια πέτυχαν να δημιουργήσουν τμήματα ουροδόχου κύστης τα οποία μεταμοσχεύθηκαν σε ασθενείς με δισχιδή ράχη. Τα μοσχεύματα αύξησαν τον όγκο της κύστης και απέτρεψαν τη χαρακτηριστική παρενέργεια της ασθένειας, η οποία είναι ο σχηματισμός λίθων στους νεφρούς.
Προστάτης. Τα περισσότερα επιτεύγματα που κάποια στιγμή καθίστανται εφικτά στους ανθρώπους έχουν ένα ιστορικό προηγούμενο σε πειραματόζωα. Από τα εντυπωσιακότερα επιτεύγματα του πεδίου της έρευνας των βλαστικών κυττάρων είναι η δημιουργία ολόκληρου προστάτη ποντικού. Ειδικότερα ερευνητές της εταιρείας Genentech Inc., με έδρα στην Καλιφόρνια, ανακάλυψαν βλαστικά κύτταρα στον προστάτη των πειραματοζώων, τα εξήγαγαν και πέτυχαν να δημιουργήσουν ολόκληρο το όργανο από ένα μόνο κύτταρο! Οι επιστήμονες σημειώνουν ότι παρόμοια βλαστικά κύτταρα εντοπίζονται και στον ανθρώπινο προστάτη, αν και προς το παρόν δεν έχουν επιχειρήσει τη δημιουργία προστάτη ανδρών.
Μάτια. Αμερικανοί ερευνητές δημιούργησαν λειτουργικά μάτια σε τυφλούς γυρίνους χρησιμοποιώντας βλαστικά κύτταρα. Συνήθως τα βλαστικά κύτταρα των βατράχων δημιουργούν δέρμα όταν καλλιεργηθούν στο εργαστήριο. Με χρήση όμως κατάλληλων παραγόντων οι ερευνητές προκάλεσαν την ενεργοποίηση των γονιδίων για τη δημιουργία των ματιών. Οταν μεταμόσχευσαν τα μεταμορφωμένα κύτταρα στους τυφλούς γυρίνους διαπίστωσαν ότι τα ζώα μπορούσαν να δουν. Η διαδικασία εξέτασης της όρασης των γυρίνων περιλαμβάνει την τοποθέτηση ενός λευκού χαρτιού σε ένα μέρος της δεξαμενής που τους φιλοξενεί. Ενώ τα τυφλά ζώα κολυμπούν στην τύχη, εκείνα που βλέπουν επιλέγουν να πάνε προς τη φωτεινή πλευρά της δεξαμενής εκεί όπου έχει τοποθετηθεί το χαρτί. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ιστολογική εξέταση των μεταμοσχευμένων ματιών κατέδειξε ότι αυτά αποτελούνταν από όλους τους τύπους κυττάρων που περιλαμβάνει ένας οφθαλμός, πράγμα εξαιρετικά σημαντικό αν σκεφθεί κανείς ότι με αυτή την τεχνική θα επιχειρηθεί στο μέλλον η αντιμετώπιση της τύφλωσης.
Αφτιά. Ερευνητές από τη Νότια Κορέα χρησιμοποίησαν μεσεγχυματικά κύτταρα από τον μυελό των οστών ανθρώπων προκειμένου να αποκαταστήσουν την ακοή ινδικών χοιριδίων η οποία είχε καταστραφεί με χρήση χημικών. Οι ερευνητές καλλιέργησαν τα κύτταρα στο εργαστήριο έτσι ώστε να μετατραπούν σε νευρικά τα οποία στη συνέχεια μεταμόσχευσαν στο εσωτερικό του αφτιού των πειραματοζώων. Τρεις μήνες αργότερα τα ζώα φαινόταν να διαθέτουν μερική ακοή. Σημειώνεται ότι τα ανθρώπινα ακουστικά τριχίδια καταστρέφονται (από ισχυρό θόρυβο, από αυτοάνοση αντίδραση, από τοξικά φάρμακα ή από γηρατειά) και η βλάβη είναι μόνιμη. Οι κορεάτες ερευνητές ελπίζουν να μπορέσουν να αποκαταστήσουν και την ανθρώπινη ακοή κάνοντας χρήση βλαστικών κυττάρων.
Ορόσημα στην ιστορία των μεταμοσχεύσεων
1954 Η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση νεφρού πραγματοποιείται στις ΗΠΑ. Ο δότης και ο δέκτης είναι ομοζυγωτικά δίδυμα αγόρια 23 ετών.
1967 Η πρώτη παγκοσμίως μεταμόσχευση καρδιάς γίνεται από τον καθηγητή Κρίστιαν Μπάρναντ στο Κέιπ Τάουν. Ο 55χρονος ασθενής ζει για 18 ημέρες.
1973 Η πρώτη στην Ευρώπη μεταμόσχευση μυελού των οστών πραγματοποιείται σε 7χρονο αγόρι στο Λονδίνο.
1987 Η πρώτη παγκοσμίως μεταμόσχευση ήπατος, καρδιάς και πνευμόνων πραγματοποιείται στο Κέιμπριτζ της Βρετανίας. Ο ασθενής επέζησε για δέκα χρόνια.
1998 Η πρώτη παγκοσμίως μεταμόσχευση χεριού πραγματοποιείται από γάλλους χειρουργούς στη Λυών. Το χέρι ανώνυμου δότη μεταμοσχεύεται σε 45χρονο άνδρα.
2005 Μια 38χρονη είναι η πρώτη ασθενής που δέχεται μόσχευμα προσώπου. Η επέμβαση πραγματοποιείται στη Γαλλία.
2006 Επτά ασθενείς λαμβάνουν τμήμα ουροδόχου κύστης που έχει δημιουργηθεί στο εργαστήριο στις ΗΠΑ.
2008 Η πρώτη μεταμόσχευση ολόκληρου οργάνου που έχει δημιουργηθεί στο εργαστήριο πραγματοποιείται στη Βαρκελώνη. Πρόκειται για επίτευγμα συλλογικής εργασίας ευρωπαίων επιστημόνων.
Της Ι.Σουφλερή - ΒΗΜΑ, 23/11/2008