IVOS 2: ΚΕΙΜΕΝΑ,ΕΙΚΟΝΕΣ

Τι θα δει ένας εκ γενετής τυφλός τη στιγμή που θα αποκτήσει για πρώτη φορά την αίσθηση της όρασης; Η απάντηση δεν είναι τόσο αυτονόητη όσο θα περίμενε κανείς: τον κόσμο, τα πράγματα, τους ανθρώπους! Και το ίδιο το ερώτημα είναι πολύ πιο παλιό απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς. Πρωτοδιατυπώθηκε, με τη μορφή νοητικού πειράματος, από τον William Molyneux και συζητήθηκε από τον John Locke ήδη από τον 17ο αιώνα. Και συνεχίζει, βέβαια, να απασχολεί τις Βιοεπιστήμες, την Ψυχολογία και τη Φιλοσοφία μέχρι τις μέρες μας. Με τη διαφορά ότι τώρα το νοητικό πείραμα έχει γίνει, πλέον, πραγματικό πείραμα, κυρίως χάρη στις επιτυχημένες επεμβάσεις αφαίρεσης του συγγενούς καταρράκτη. Ένα άτομο που θα αποκτήσει για πρώτη φορά όραση πιθανότατα θα κατακλυστεί από χρώματα, από μια πλημμύρα εντυπώσεων που θα παραλύσουν όλες τις αισθήσεις του. Ο κόσμος πονάει! Δεν θα είναι σε θέση να αναγνωρίζει αντικείμενα, αποστάσεις, όρια. Ο κόσμος είναι ενιαίος! Δεν θα μπορεί να διακρίνει την κίνηση από την ποιοτική μ...

Τι θα ήταν το σύμπαν χωρίς παρατηρητές; Πόσο αληθινός είναι ο κόσμος τών αισθήσεών μας; Και τι λογική μπορεί να υπάρχει σε ένα σύμπαν χωρίς παρατηρητές; Για τη γνωσιολογική θεωρία του Κριτικού Ρεαλισμού, ο Ευάγγελος Θεοδώρου (πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών), ως μεταφραστής του βιβλίου «Η αρχή των πάντων – Φυσικές επιστήμες και Θρησκεία» του Hans Kϋng, γράφει σε σημείωσή του τα εξής: «Όχι μόνο στον κόσμο των πνευματικών αξιών, που προϋποθέτουν σχέση αγαθών και ανθρωπίνου υποκειμένου, αλλά «και σ’ αυτή την περιοχή του φυσικού υλικού κόσμου πολλές φορές ο οντικός χαρακτήρας είναι δυνάμει και γίνεται εν ενεργεία μόνον εκ της επαφής και σχέσεως προς το ανθρώπινο υποκείμενο. Ας θυμηθούμε τις δευτερογενείς ιδιότητες του αντικειμένου. Ως γνωστόν, εκτός των πρωτογενών ιδιοτήτων (που είναι λ.χ. έκταση, σχήμα, πυκνότητα, μέγεθος, βάρος, πλήθος, κίνηση, απόσταση από εμάς), υπάρχουν οι δευτερογενείς ιδιότητες (χρώματα, ήχοι, γεύσεις γλυκού, πικρού, ξινού κ.λπ., οσμές, ευω...

Οι αισθήσεις μας είναι οι πύλες που μας επιτρέπουν να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Τα μάτια, η μύτη, τα αυτιά μας δέχονται κάθε πληροφορία που μας προσφέρει το περιβάλλον και τη στέλνουν σε εξειδικευμένες περιοχές του εγκεφάλου, ο οποίος μεταμορφώνει αυτά τα εισερχόμενα ηλεκτρικά σήματα σε εικόνα, ήχο, άγγιγμα, όλα όσα καταλαβαίνουμε ως πραγματικότητα. Τι συμβαίνει, όμως, όταν μία από τις αισθήσεις «μπαίνει στα χωράφια» μιας άλλης; Το φαινόμενο της νευρολογικής ανάμιξης των αισθήσεων, γνωστό και ως «συναισθησία», μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να «βλέπει» ήχους ή να «ακούει» οσμές. Έχουν αναφερθεί τουλάχιστον 80 διαφορετικές μορφές της - περισσότερο συνήθης είναι αυτή κατά την οποία όταν οι συναισθητικοί κοιτούν ένα γράμμα του αλφαβήτου ή έναν αριθμό, το βλέπουν χρωματισμένο με ένα συγκεκριμένο χρώμα. Σε μια άλλη συνήθη μορφή συναισθησίας, τα άτομα βλέπουν χρώματα σε συνδυασμό με ήχους, σαν ένα πυροτέχνημα που εμφανίζεται στην όρασή τους, καθώς ακούγεται ένα κορνάρισμα σ...

Φανταστείτε ότι ζείτε σε έναν κόσμο όπου βλέπετε πάντα τον αριθμό «2» κόκκινο, ενώ είναι γραμμένος με μαύρο μελάνι ή ότι όταν ακούτε τη μουσική νότα Φα δίεση βλέπετε μια σφαίρα. Πρόκειται για ασυνήθιστες αισθητηριακές εμπειρίες που βιώνουν καθημερινά κάποια άτομα, περίπου το 2 με 3% ενός ανθρώπινου πληθυσμού. Τα άτομα αυτά, που περιγράφονται από τη Νευρολογία ως «συναισθητικά», είναι από κάθε άποψη φυσιολογικά αλλά διαθέτουν ένα επιπλέον και πολύ ιδιαίτερο αισθητηριακό χάρισμα, το οποίο τα άτομα αυτά μοιράζονται με ορισμένους λαμπρούς καλλιτέχνες, συγγραφείς και επιστήμονες. Πρόκειται για απολύτως φυσιολογικά άτομα που, όπως θα δούμε, όχι μόνο δεν εκδηλώνουν γνωσιακές ή ψυχολογικές διαταραχές, αλλά πολύ συχνά επιδεικνύουν απρόσμενες καλλιτεχνικές και νοητικές ικανότητες. Εχοντας παρουσιάσει, στα τρία προηγούμενα άρθρά μας, τη σημασία του εγκεφάλου στη δημιουργία των οπτικών ψευδαισθήσεων, σκεφτήκαμε ότι θα είχε ενδιαφέρον να διερευνήσουμε πώς εξηγούνται, με τα σημερινά...