Διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση-Ελλάδα
Οικονομία και ηθική
Η οικονομική κρίση που σοβεί τελευταία και που, όπως όλα δείχνουν, μέλλει να χειροτερέψει επανέφερε σε χρήση, μαζί με τη σχετική ηθικολογία (δεν πρέπει να ξοδεύουμε όσα δεν έχουμε, πρέπει να συνηθίσουμε στην αρετή του λίγου κτλ.) και ένα δήθεν φιλολαϊκό και φιλάνθρωπο κυβερνητικό αίσθημα: το αγαθό κράτος και οι σοφοί οικονομολόγοι του αποφάσισαν στα γρήγορα, στη μέση της φουρτούνας, να διασφαλίσουν το εισόδημά μας και να ανακουφίσουν τους ασθενέστερους: με χαμηλότοκα δάνεια, με κάποιες παροχές, με επιδόματα θέρμανσης κτλ. Το κράτος προνοίας είναι εδώ, λένε, δεν χρειάζεται να ανησυχούμε. Κάνουμε ενέσεις δισεκατομμυρίων, εξασφαλίζουμε τη ρευστότητα(;), προστατεύουμε τον καταναλωτή, μειώνουμε τους φόρους, αναθερμαίνουμε την αγορά. Οι γνωστές, κλισαρισμένες φράσεις που ακούμε συνεχώς από κυβερνητικούς και μη. Και μέσα στον σάλαγο και στην ταραχή να και το φάντασμα του Μαρξ να βγαίνει από τον τάφο και να μας δείχνει πάλι προς τα πού βρίσκεται η σωτηρία...
Προφανώς η εγχώρια οικονομική κρίση (όπως, αναλόγως, κάθε κρίση εθνική) συνδέεται με την κατάσταση της διεθνούς οικονομίας και την (σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα) αστάθεια ή κατάρρευση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αυτό όμως δεν μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχουμε ή πως δεν πρέπει να έχουμε και τη δική μας οικονομική πολιτική. Ή πως δεν ευθυνόμαστε για όσα έγιναν και όσα θα γίνουν στην οικονομία. Επειδή, αν όντως δεν έχουμε και δική μας οικονομική πολιτική, τότε ούτε πρακτικά ούτε και ηθικά μπορεί το ελληνικό κράτος να έρχεται συμπαραστάτης και αρωγός στον πολίτη. Ενα κράτος που ούτε οικονομική δύναμη έχει ούτε ηθική υπόσταση διαθέτει δεν μπορεί να μας παιδαγωγήσει και να μας δείξει, όπως οφείλει, ενάρετο modus vivendi. Οταν χρόνια τώρα (και ειδικότερα στις ημέρες μας) γινόμαστε μάρτυρες οικονομικών σκανδάλων, κατασπατάλησης του δημόσιου χρήματος, εκποίησης του εθνικού πλούτου, και μάλιστα με τις ευλογίες και τις μαγγανείες της Εκκλησίας, ποιος έχει το ηθικό ανάστημα να μας προτρέψει στην πολιτική αρετή; Μετά τους βατοπαιδινούς, τα αμαρτωλά ομόλογα, τις ανήθικες προμήθειες, τις υπουργικές «μπίζνες» κτλ., εμείς οι απλοί πολίτες γιατί να είμαστε πολιτικά και οικονομικά ηθικοί;
Περισσότερο ανήθικη όμως και εξοργιστική είναι η πολλαπλώς και συνεχώς διαλαλημένη δήθεν επιθυμία του κράτους για φιλολαϊκή και φιλάνθρωπη οικονομική πολιτική, για ενίσχυση με διάφορους τρόπους του πολίτη που δυσπραγεί. Αλλά πώς είναι δυνατόν να γίνουν πιστευτές όλες αυτές οι κουτοπονηρίες ότι με μια παροχή, με ένα φτωχοδάνειο θα ορθοποδήσουμε; Η φιλολαϊκή και φιλάνθρωπη πολιτική ούτε φιλανθρωπία είναι ούτε επαιτεία. Αν το «βαθύ ελληνικό κράτος» θέλει να ακολουθεί όντως φιλολαϊκή πολιτική, δεν χρειάζεται να το κάνει post mortem, μεταθανατίως. Η φροντίδα των κυβερνήσεων για τον λαό και το έθνος, όπως ορίζεται από το Σύνταγμα, πρέπει να είναι συνεχής, συνεπής και ανιδιοτελής. Οι δαπάνες για την Παιδεία, την υγεία, τον πολιτισμό, το περιβάλλον, οι φροντίδες για την ποιότητα της ζωής μας δεν πρέπει να εμφανίζονται μόνο σε μια κρίσιμη στιγμή και μάλιστα με το δελτίο. Δεν μπορεί να είναι φιλολαϊκή μια κυβέρνηση όταν συνεχώς μας σκανδαλίζει με οικονομικές ανομίες, όταν επιτρέπει (γιατί τελικά αυτό κάνει) τη μεγάλη φοροδιαφυγή, τα οικονομικά κουκουλώματα, τις προμήθειες, τις ιερές και ανίερες συναλλαγές. Ο πολίτης δεν είναι επαίτης, όπως, σε τελευταία ανάλυση, τον ορίζουν και τον περιγράφουν τα «επιδόματα» και οι «παροχές». Αυτά τα κυβερνητικά μικροφιλοδωρήματα προσβάλλουν τον λαό. Είναι μέτρα ουσιαστικά αντιλαϊκά. Η φιλολαϊκή πολιτική (σε επίπεδο οικονομικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό κτλ.) πρέπει να είναι και ορθολογική και, ας μου επιτραπεί, ηθική. Μόνο τότε μπορούν όσοι έχουν την ευθύνη της διακυβέρνησης να είναι χρήσιμοι, πιστευτοί και αυστηροί, αν θέλουν. Η δικαιοσύνη και η αυστηρότητα είναι πάντα συνδεδεμένες με την ηθική. Συνεπώς εθνική οικονομία που δεν είναι πρωτίστως ηθική, και να θέλει, ούτε χρήσιμη ούτε αποτελεσματική μπορεί να είναι.
Η οικονομική κρίση που σοβεί τελευταία και που, όπως όλα δείχνουν, μέλλει να χειροτερέψει επανέφερε σε χρήση, μαζί με τη σχετική ηθικολογία (δεν πρέπει να ξοδεύουμε όσα δεν έχουμε, πρέπει να συνηθίσουμε στην αρετή του λίγου κτλ.) και ένα δήθεν φιλολαϊκό και φιλάνθρωπο κυβερνητικό αίσθημα: το αγαθό κράτος και οι σοφοί οικονομολόγοι του αποφάσισαν στα γρήγορα, στη μέση της φουρτούνας, να διασφαλίσουν το εισόδημά μας και να ανακουφίσουν τους ασθενέστερους: με χαμηλότοκα δάνεια, με κάποιες παροχές, με επιδόματα θέρμανσης κτλ. Το κράτος προνοίας είναι εδώ, λένε, δεν χρειάζεται να ανησυχούμε. Κάνουμε ενέσεις δισεκατομμυρίων, εξασφαλίζουμε τη ρευστότητα(;), προστατεύουμε τον καταναλωτή, μειώνουμε τους φόρους, αναθερμαίνουμε την αγορά. Οι γνωστές, κλισαρισμένες φράσεις που ακούμε συνεχώς από κυβερνητικούς και μη. Και μέσα στον σάλαγο και στην ταραχή να και το φάντασμα του Μαρξ να βγαίνει από τον τάφο και να μας δείχνει πάλι προς τα πού βρίσκεται η σωτηρία...
Προφανώς η εγχώρια οικονομική κρίση (όπως, αναλόγως, κάθε κρίση εθνική) συνδέεται με την κατάσταση της διεθνούς οικονομίας και την (σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα) αστάθεια ή κατάρρευση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αυτό όμως δεν μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχουμε ή πως δεν πρέπει να έχουμε και τη δική μας οικονομική πολιτική. Ή πως δεν ευθυνόμαστε για όσα έγιναν και όσα θα γίνουν στην οικονομία. Επειδή, αν όντως δεν έχουμε και δική μας οικονομική πολιτική, τότε ούτε πρακτικά ούτε και ηθικά μπορεί το ελληνικό κράτος να έρχεται συμπαραστάτης και αρωγός στον πολίτη. Ενα κράτος που ούτε οικονομική δύναμη έχει ούτε ηθική υπόσταση διαθέτει δεν μπορεί να μας παιδαγωγήσει και να μας δείξει, όπως οφείλει, ενάρετο modus vivendi. Οταν χρόνια τώρα (και ειδικότερα στις ημέρες μας) γινόμαστε μάρτυρες οικονομικών σκανδάλων, κατασπατάλησης του δημόσιου χρήματος, εκποίησης του εθνικού πλούτου, και μάλιστα με τις ευλογίες και τις μαγγανείες της Εκκλησίας, ποιος έχει το ηθικό ανάστημα να μας προτρέψει στην πολιτική αρετή; Μετά τους βατοπαιδινούς, τα αμαρτωλά ομόλογα, τις ανήθικες προμήθειες, τις υπουργικές «μπίζνες» κτλ., εμείς οι απλοί πολίτες γιατί να είμαστε πολιτικά και οικονομικά ηθικοί;
Περισσότερο ανήθικη όμως και εξοργιστική είναι η πολλαπλώς και συνεχώς διαλαλημένη δήθεν επιθυμία του κράτους για φιλολαϊκή και φιλάνθρωπη οικονομική πολιτική, για ενίσχυση με διάφορους τρόπους του πολίτη που δυσπραγεί. Αλλά πώς είναι δυνατόν να γίνουν πιστευτές όλες αυτές οι κουτοπονηρίες ότι με μια παροχή, με ένα φτωχοδάνειο θα ορθοποδήσουμε; Η φιλολαϊκή και φιλάνθρωπη πολιτική ούτε φιλανθρωπία είναι ούτε επαιτεία. Αν το «βαθύ ελληνικό κράτος» θέλει να ακολουθεί όντως φιλολαϊκή πολιτική, δεν χρειάζεται να το κάνει post mortem, μεταθανατίως. Η φροντίδα των κυβερνήσεων για τον λαό και το έθνος, όπως ορίζεται από το Σύνταγμα, πρέπει να είναι συνεχής, συνεπής και ανιδιοτελής. Οι δαπάνες για την Παιδεία, την υγεία, τον πολιτισμό, το περιβάλλον, οι φροντίδες για την ποιότητα της ζωής μας δεν πρέπει να εμφανίζονται μόνο σε μια κρίσιμη στιγμή και μάλιστα με το δελτίο. Δεν μπορεί να είναι φιλολαϊκή μια κυβέρνηση όταν συνεχώς μας σκανδαλίζει με οικονομικές ανομίες, όταν επιτρέπει (γιατί τελικά αυτό κάνει) τη μεγάλη φοροδιαφυγή, τα οικονομικά κουκουλώματα, τις προμήθειες, τις ιερές και ανίερες συναλλαγές. Ο πολίτης δεν είναι επαίτης, όπως, σε τελευταία ανάλυση, τον ορίζουν και τον περιγράφουν τα «επιδόματα» και οι «παροχές». Αυτά τα κυβερνητικά μικροφιλοδωρήματα προσβάλλουν τον λαό. Είναι μέτρα ουσιαστικά αντιλαϊκά. Η φιλολαϊκή πολιτική (σε επίπεδο οικονομικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό κτλ.) πρέπει να είναι και ορθολογική και, ας μου επιτραπεί, ηθική. Μόνο τότε μπορούν όσοι έχουν την ευθύνη της διακυβέρνησης να είναι χρήσιμοι, πιστευτοί και αυστηροί, αν θέλουν. Η δικαιοσύνη και η αυστηρότητα είναι πάντα συνδεδεμένες με την ηθική. Συνεπώς εθνική οικονομία που δεν είναι πρωτίστως ηθική, και να θέλει, ούτε χρήσιμη ούτε αποτελεσματική μπορεί να είναι.
ΒΗΜΑ-30/11/ 2008
Κείμενο του Γ. ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗ-ομότιμου καθηγητή Κλασσικής Φιλολογίας, συγγραφέα