Πατριδογνωσία

Δημήτριος Τριχόπουλος

Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;

Για τους περισσότερους Ελληνες είναι συνείδηση. Είναι γεγονός ότι για πολλά χρόνια είχαμε παγιδευτεί σε ένα είδος προγονολατρείας, αλλά μερικοί έχουν φτάσει σήμερα στην άλλη άκρη, δηλαδή να αμφισβητούν τη μοναδικότητα της ελληνικότητας. Η διαχρονική ελληνική εμπειρία είναι πραγματικά μοναδική - χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι το κυρίως κριτήριο για το τι είμαστε ως λαός.

Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Το δημοτικό σχολείο του καιρού μου - πριν απο 60 χρόνια. Οι δάσκαλοι που διαμόρφωναν ελληνική συνείδηση ήταν πραγματικοί λειτουργοί και ταυτόχρονα εκπαίδευσαν μια γενιά που κατάφερε να είναι ανταγωνιστική των αντίστοιχων άλλων ευρωπαϊκών, παρόλο που αυτές διέθεταν πλεονεκτήματα μακροχρόνιας κρατικής οργάνωσης και ανώτερης οικονομικής ανάπτυξης.

Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Η απόλυτη αφοσίωση στα παιδιά του και στην παιδεία των παιδιών του. Ανεξάρτητα από τη δική του παιδεία ή την οικονομική του κατάσταση, ο Ελληνας είχε πάντα συνείδηση ότι η μόρφωση είναι ο δρόμος για την ολοκλήρωση.

Αυτό που με χαλάει.
Η σημερινή κατάσταση της παιδείας στη χώρα μας. Η συλλογική κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη και προκοπή βασίζεται στην παιδεία, η οποία χαρακτηρίζεται στην Ελλάδα του σήμερα από αυτοκτονική διάθεση.

Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Η εθνική ταυτότητα είναι απαραίτητη για να μπορέσεις να σταθείς με επιτυχία σε μια διεθνοποιημένη κοινωνία - θυμάμαι τη ρήση του Ντε Γκωλ για την Ευρώπη των πατρίδων. Για τους Ελληνες, είναι προσόν να είμαστε συνειδητοποιημένοι Ελληνες, πολύ περισσότερο αφού είμαστε οι ονομαστικοί κληρονόμοι του διαχρονικού ελληνισμού. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς την αγωνία σύγχρονων λαών που προσπαθούν να οικειοποιηθούν κομμάτια αλλότριας ιστορίας για να αποκτήσουν εθνική ταυτότητα.

Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Ασφαλώς παράγει, τόσο στην επιστήμη όσο και στα Γράμματα και τις τέχνες. Είναι δύσκολο να σταθμίσει κανείς την ανά μονάδα πληθυσμού δημιουργικότητα, αλλά είναι γενική αίσθηση ότι η παρουσία των Ελλήνων στη διεθνή κοινότητα είναι διακεκριμένη, παρά τις αντίξοες συνθήκες.

Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στο σύγχρονο κόσμο;

Αφού περάσαμε μια μακρά περίοδο προσαρμογής και μιμητισμού, διεκδικούμε πια τη θέση μας στο διεθνές γίγνεσθαι με την ελληνική μας ταυτότητα. Είμαστε στο σωστό δρόμο, αν και ο δρόμος αυτός είναι μακρύς. Το σημαντικό είναι πως έχουμε συνειδητοποιήσει ότι ο σεβασμός των άλλων απέναντί μας δεν επιβάλλεται από τα επιτεύγματα του μακρινού παρελθόντος, αλλά εμπνέεται από τη συνέπεια και τη σοβαρότητα των προσπαθειών μας στο παρόν.

Το ελληνικό μου «γιατί» και ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί άραγε για το ίδιο αποτέλεσμα πρέπει να καταναλώνω πολλαπλάσιο χρόνο και προσπάθεια στην Ελλάδα από ό,τι στην Αμερική; Οσο για τα πρέπει μου, δεν έχω καταφέρει να πετάξω κανένα από αυτά, κυρίως σε ό,τι αφορά εκείνα που θεωρώ υποχρεώσεις μου απέναντι στους άλλους. Προσπαθώ, όμως, τα πρέπει μου να έχουν μια λογική ή ηθική κατοχύρωση. Πιστεύω ειλικρινά πως το πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνικής λειτουργικότητας είναι ότι αγνοούμε πολλές υποχρεώσεις μας, τα «πρέπει» μας, ενώ ταυτόχρονα διεκδικούμε με πάθος τα πραγματικά ή θεωρούμενα δικαιώματά μας.

Ο Ελληνας ποιητής μου.
Η Κική Δημουλά. Πρέπει να παραδεχθώ ότι η παιδεία μου στην ποίηση είναι περιορισμένη. Το ενδιαφέρον μου και ο θαυμασμός μου για την ποίηση της Δημουλά ήταν δευτερογενή, αφού γνώρισα και εκτίμησα τον άνθρωπο.

Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Η ελληνική παιδεία. Ιστορικά όρισε την ταυτότητά μας και από αυτήν εξαρτάται το μέλλον μας. Είναι η σημαντικότερη και ανταποδοτικότερη επένδυση που μπορούμε να κάνουμε στο χρηματιστήριο των σύγχρονων αξιών.

Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη - ορίστε την.
Παιδεία με στέρεη ελληνική βάση, διεθνή προοπτική, συνέπεια και σοβαρότητα. Παράλληλη έμφαση στην έρευνα, την επιστήμη, τα γράμματα και τις τέχνες. Δεν μπορεί να υπερηφανευόμαστε ως λαός μόνο για τις αθλητικές ή τις εφήμερες καλλιτεχνικές μας επιδόσεις.
* O Δημήτριος Τριχόπουλος είναι καθηγητής στο Harvard School of Public Health - Department of Cancer Prevention and Department of Epidemiology.

(΄Αννα Γριμάνη-Καθημερινή 21/12/2008)