Πατριδογνωσία

Ανδρέας Μήτσου

Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Στο βαθύ και «θείο ζόφος», όπου θέλει ο Σικελιανός να κρύβεται, «ωσάν αητός», ο «πρώτος εαυτός», εκεί μπορεί να εντοπιστεί η συνείδηση της ελληνικότητας. Εννοια θολή και απροσδιόριστη, που σηματοδοτεί διαφορετικά πράγματα για τον καθένα. Βέβαια, καθώς αυτή αντικειμενοποιείται, ενδύεται ιδεολογικούς μανδύες. Το πώς πλάθεται όμως και ζυμώνεται κανείς, πώς μεγαλώνει, με ποιους μύθους και ποιες αλήθειες, με τι ψέματα και εμμονές, είναι μία σκοτεινή και συνάμα συγκινητική υπόθεση. Καλό είναι, μου φαίνεται, να έχεις κάποιο φακό εφεδρεία, ακόμη και για την ψευδαίσθηση πως θα φωτίσεις έτσι, αύριο, τα σκότη.

Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τη μεταξένια ουλή από διαμπερές τραύμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου πάνω στο κορμί του πατέρα μου. Σε σχήμα καρδιάς. «Πατέρα, έχεις δυο καρδιές;», τον ρωτούσα μικρός και ανίδεος.

Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο Σαμψών να σέρνει με τα δόντια του ένα παλιό αμάξι στο Μοναστηράκι. Και γύρω του το πλήθος να τον χειροκροτεί. Εξαλλο από έναν αναίτιο ενθουσιασμό.

Αυτό που με χαλάει.
Το σημερινό σχολείο. Μες στα σχολεία τώρα η Ελλάδα αναστενάζει. Στα φροντιστήρια και στα πανεπιστήμια. Κι εμείς κάνουμε πως δεν ακούμε τίποτε. Από αδιαφορία και από κατάθλιψη. Πικράθηκα γιατί δεν αντέδρασε κανείς που φέτος, για πρώτη φορά, στην υποχρεωτική εκπαίδευση εντάχθηκε και το νηπιαγωγείο. Για να βρίσκουν χρόνο να... δουλεύουν οι γονείς. Το πρώτο ρακοπότηρο του δηλητηρίου της πραγματικότητας στα παιδιά μας, από τόσο νωρίς. Ετσι, ώστε να εθιστούν και να έχουν ανοσία στον κόσμο μας αύριο. Για να ενταχθούν...

Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Φαντασμένοι πάντα και κορεσμένοι από εικόνες, βαδίζουμε παραμιλώντας σαν τον τρελό του χωριού προς το δάσος που καίγεται, ανίδεοι για τον κίνδυνο. Πάντως, είναι καλό που μιλάμε Ελληνικά. Προσόν μεγάλο και ξόρκι.

Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος σε μία ρητορική ελληνικότητα;
Οποιος στέκεται, παράγει πολιτισμό. Γιατί πολιτισμός δεν σημαίνει με κανέναν τρόπο ξεκόλλημα και προχώρημα, παρά βάθεμα, ει δυνατόν ρίζωμα, σε ένα σημείο. Η πρόοδος νοείται μόνο ως αποτέλεσμα. Εκεί συντελείται ο αυτοσαρκασμός, στο σημείο, και η παρωδιακή αναπαράσταση - μεταμόρφωση της πραγματικότητας. Εμείς βέβαια κουβαλάμε το φορτίο μας, χωρίς να έχουμε συνείδηση ότι λαχανιάζουμε. Και ούτε, ακόμα, πως στεκόμαστε καρφωμένοι στο ίδιο μέρος. Το προϊόν αυτής της στάσης και της οικειοποίησης - υφαρπαγής του χρόνου είναι ο πολιτισμός μας.

Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;
Μερικοί φορούν ακόμα φουστανέλα, άλλοι μάλλον φράκο. Πολλοί ωστόσο φέρουν τα ρούχα του Καραγκιόζη. Αλλοπρόσαλλοι, δηλαδή, περιέρχονται τον σύγχρονο κόσμο οι Ελληνες. Ο,τι τους καθιστά αναγνωρίσιμους, η στολή. (Για όποιον μπορεί να τη διακρίνει.)

Το ελληνικό μου «γιατί» και ένα «πρέπει» που πέταξα.
Το «γιατί» πάντα με τρομάζει. Ενέχει την ύβρη. Το «πρέπει» έρχεται σαν οχληρή απόκριση - τιμωρία. Και τα δύο επιτείνουν τη μελαγχολία μας. Καλό είναι να λείπανε τούτες οι δύο λέξεις. Θέλω να πω, ότι θα ήτανε ελαφρύτερος έτσι ο κόσμος μας.

Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Νίκος Εγγονόπουλος.

Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Οπως ο Νίκος Καββαδίας λέει «είναι ένα φάδι αθώρητο που μου μποδάει τη βλέψη. Γαλάζιο βλέπω μοναχά, γαλάζιο και σταχτί». Δεν μπορώ να διακρίνω την αδιαπραγμάτευτη αλήθεια. Ο Γ. Μαρκόπουλος θα με δικαιολογούσε, «Τα βράδια οι διαβάτες περνούν μέσα από τα πάρκα / για να κόψουν δρόμο / εμείς, τους βλέπουμε / ή μάλλον βλέπουμε / την καύτρα του τσιγάρου τους».Και πώς μπορεί νά 'σαι σίγουρος από ένα φως σαν της καύτρας του τσιγάρου, μες στο σκοτάδι;

Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη - ορίστε την.
Το διηνεκές ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη. Η νοσταλγία. Νόστος και άλγος, μαζί. Αφού όποιον δρόμο να πάρουμε και πάλι εδώ θα φθάσουμε, καθώς το λέει και μία παλιά ισπανική παροιμία: «La processione torna dove esce» (Η πομπή καταλήγει εκεί από όπου ξεκίνησε). Ιδιος είναι πάντα ο δρόμος για το σπίτι. Ξεκινάει από την Ιθάκη αυτός ο δρόμος κι όλο εκεί καταλήγει.
*Ο Ανδρέας Μήτσου είναι πεζογράφος. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του, «Ο κύριος Επισκοπάκης», Βραβείο Αναγνωστών ΕΚΚΕΒΙ - ΕRT 2007, παρουσιάζεται ως θεατρικό έργο στο «104 Κέντρο Λόγου και Τέχνης» των εκδόσεων Καστανιώτη (Θεμιστοκλέους 104).
(Αννα Γριμάνη-Καθημερινή-24/12/2008)