Φωτογραφία της Margaret Bourke-White
Φωτογραφία του Roy De Carava (Graduation-1949) Η κρίση ξεπέρασε τις κεντρικές τράπεζες
Εφόσον η παγκοσμιοποίηση στάθηκε η επικρατούσα τάση στη διεθνή οικονομία των δύο τελευταίων δεκαετιών, αυτή είναι σήμερα το κύριο πεδίο στο οποίο εγγράφεται η τρέχουσα οικονομική κρίση. Η πρώτη «πραγματικά παγκόσμια κρίση της νέας εποχής», σύμφωνα με τον Στιβ Ρόουτς, πρόεδρο της ασιατικής Μόργκαν Στάνλεϊ. Οι προηγούμενες, ιδίως εκείνη του 1930, ήσαν «εθνικές» που «διεθνοποιήθηκαν», ενώ η σημερινή απορρέει κατ'ευθείαν από τη στρεβλή και λανθασμένη διάρθρωση του παγκοσμίου συστήματος.
Η τρέχουσα κρίση ξεκίνησε από τις ΗΠΑ με τα τοξικά ομόλογα κτηματικής πίστης, όμως πολύ σύντομα διαπιστώθηκε ότι οι περισσότερες χώρες του κόσμου εβάσιζαν την ανάπτυξή τους σε «φούσκες» γενικευμένου υπερδανεισμού, που άρχιζαν εκ περιτροπής να σπάζουν, η μια μετά την άλλη. Η πτώση του ρυθμού παραγωγικότητος της εργασίας και του καθαρού διαθέσιμου εισοδήματος, τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για τις επιχειρήσεις στην Αμερική κατά την τελευταία 8ετία είχε ως συνέπεια την ανάδυση ενός συστήματος «περιουσιακού καπιταλισμού» υψηλού κινδύνου, που επρόκειτο ν' αποβεί αποκλειστικό και μοιραίο υπόδειγμα για ολόκληρο τον πλανήτη. Στον τομέα αυτό, η Ελλάδα, με την υπερχρέωσή της σε όλους τους τομείς, με τα εξωτερικά ελλείμματα, την υστέρηση παραγωγικότητος και ανταγωνιστικότητος, διατηρεί εξέχουσα θέση στον ευρωπαϊκό χώρο.
Κινητήριες δυνάμεις της «νέας» αμερικανικής οικονομίας αναδείχθηκαν κατ' εξοχήν οι δαπάνες στον τομέα των οικοδόμων και η επί πιστώσει κατανάλωση των νοικοκυριών. Η αποταμιευτική ικανότητα αυτών από 5,7% του διαθέσιμου εισοδήματος το 1995 απέβη αρνητική το 2007. Στη διάρκεια των 14 τελευταίων ετών, η κατανάλωση των νοικοκυριών αυξήθηκε σωρευτικά κατά 76%, ενώ σήμερα και για τα επόμενα τρία έτη οι ρυθμοί της προβλέπονται πλέον σε μηδενικά επίπεδα. Πρώτη φορά σημειώνεται τόσο μεγάλη εξασθένιση στις καταναλωτικές δαπάνες μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ας σημειωθεί ακόμη ότι οι καταναλωτικές δαπάνες στις ΗΠΑ είχαν ανέλθει σε 72% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος το 2007, πράγμα που αποτελεί πρωτοφανή επίδοση για οποιαδήποτε μεγάλη ανεπτυγμένη οικονομία στην παγκόσμια ιστορία. Η υπερχρέωση των νοικοκυριών από 90% του διαθέσιμου οικογενειακού εισοδήματος το 1997 είχε ανέλθει σε 133% αυτού στα τέλη του 2007.
Οι ασιατικές οικονομίες απέβησαν με αλματώδεις ρυθμούς ευρέως πλεονασματικές, όμως αυτό δεν τις προφυλάσσει από τη σημερινή κρίση, δεδομένου του υψηλού βαθμού εξάρτησης που διατηρούν με τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές οικονομίες, ακριβώς για την πραγματοποίηση των πλεονασμάτων τους. Η αμερικανική καταναλωτική «φούσκα» έχει εκθρέψει τα ασιατικά εξαγωγικά πλεονάσματα, που κατά συνέπεια δεν είναι κι αυτά παρά «εξαγωγικές φούσκες».
Τα πλεονάσματα στην Ασία βοηθήθηκαν επίσης με τις πολιτικές διολίσθησης των νομισμάτων τους που ακολούθησαν οι ασιατικές κυβερνήσεις. Προϋπόθεση για τη διατήρηση της στρεβλής και εύθραυστη ς παγκόσμιας ισορροπίας ήταν η ανακύκλωση των ασιατικών εμπορικών πλεονασμάτων στην Αμερική με μορφή είτε ασιατικών επενδύσεων είτε τοποθετήσεων σε αμερικανικά κυβερνητικά ομολογα. Οσο περισσότερο «έτρεχε» η αμερικανικη οικονομία, τόσο περισσότερο διογκώνοντο τα ασιατικά πλεονάσματα, όπως και η εξάρτηση από τον ασιατικό δανεισμό. Με την κρίσιμη όμως διευκρίνιση ότι ο εξωτερικός δανεισμός «έτρεχε» με ρυθμό τετραπλάσιο από εκείνον του αμερικανικού εισοδήματος, που υποτίθεται ότι όφειλε να διασφαλίζει την εξυπηρέτηση του πρώτου.
Πρόβλημα δεν ήταν η έκταση του δανεισμού, αλλα η επιτάχυνσή του σε σχέση με το εισόδημα, που προοριζόταν να τον εξυπηρετεί. Σήμερα, η «ιερά συμμαχία» μεταξύ Δύσης και Ανατολής έχει υποστεί καίριο πλήγμα, με την κατάρρευση του αμερικανού καταναλωτή, ενώ η καταναλωτική ικανότητα των ασιατικών χωρών παραμένει απελπιστικά χαμηλή.
Ο σημερινός συνδυασμός ανάμεσα στις «φούσκες» που σπάζουν και στις πολλαπλές διασυνδέσεις τους με την παγκόσμια οικονομία επιτείνει την οξύτητα της κρίσης, που αποδεικνύεται η σοβαρότερη των τελευταίων 75 ετών. Κατά το πρόσφατο παρελθόν, είχαν επίσης προκληθεί υφέσεις λόγω της επιθετικής αντιπληθωριστικής πολιτικής των κεντρικών τραπεζών, όπως στη διάρκεια του 1980 και του 1990. Ομως σήμερα, ο μηχανισμός της κρίσης υπερβαίνει τις κεντρικές τράπεζες, εφόσον απορρέει από τις δανειστικές «φούσκες» στη Δύση και τις εξαγωγικές στην Ανατολή, που σπάζουν και στη διαιώνιση των οποίων στηριζόταν μέχρι πρόσφατα η παγκόσμια οικονομία.
Παρόμοια πλήγματα δέχονται επίσης όλες οι οικονομικές περιοχές του κόσμου, που βασίζοντο στην εκμετάλλευση μιας πρώτης ύλης ή ενός μοναδικού οικονομικού πόρου. Η παγκόσμια επιβράδυνση αντανακλάται άμεσα στη μειωμένη ζήτηση αυτών των προϊόντων και αυτό οδηγεί στο σπάσιμο της «φούσκας» για τις οικονομίες, που είχαν παθολογικά εξαρτηθεί από την μονο-εκμετάλλευση ενός εξαγωγικού πόρου. Πρόκειται για μια «θανατηφόρα μόλυνση», σύμφωνα με τον Στιβ Ρόουτς. Η παγκοσμιοποίηση δεν περιορίζει την κρίση, αλλά την επεκτείνει και την παγκοσμιοποιεί.
Ολα τα οικονομικά μεγέθη εξελίσσονται σήμερα αρνητικά: διόγκωση της ανεργίας, διάβρωση του πραγματικού εισοδήματος, πτώση των χρηματιστηριακών αξιών, άνευ προηγουμένου πιστωτικό σφίξιμο της οικονομίας από τις τράπεζες. Από αυτή την αρνητική εξέλιξη, αναμένεται και μια «θετική» συνέπεια: οι καταναλωτές περιορίζουν την αλόγιστη κατανάλωση επί πιστώσει και καλούνται να προσαρμοσθούν σε περισσότερο σώφρονες συμπεριφορές, βασισμένες στα πραγματικά εισοδήματά τους.
Η προεδρία Ομπάμα επαγγέλλεται μαζικές δημόσιες επενδύσεις σε τομείς που μέχρι σήμερα αγνοούντο από τις φιλελεύθερες επιλογές των δύο θητειών του προκατόχου του στον Λευκό Οίκο. Με τον τρόπο αυτό, αναμένεται όχι μόνον πρόσθετη απασχόληση και καταπολέμηση της ανεργίας, αλλά και μείωση της εξάρτησης της Αμερικής από τις εισαγωγές ξένης αποταμίευσης και εμπορευμάτων. Το μεγάλο εξωτερικό εμπορικό έλλειμμα οφείλει να μειωθεί, όπως επίσης και ο βαθμός εξάρτησης της αμερικανικής οικονομίας από τον εξωτερικό δανεισμό. Ομως, ακόμη και αν η διόρθωση των διεθνών ανισορροπιών αρχίσει από αύριο, θα απαιτηθεί πολύς χρόνος για να υλοποιηθεί και πολλά θύματα. Ακόμη μία φορά, για το αμάρτημα του υπερκαταναλωτισμού πληρώνουν όχι όσοι έλαβαν μέρος στο «πάρτι» του, αλλά κυρίως όσοι είχαν αποκλεισθεί από αυτό.
Κείμενο του Κ.Βεργόπουλου-Ελευθεροτυπία 1/2/2009
(Η προσθήκη των εικόνων έγινε με ευθύνη του IVOS 2)
Φωτογραφία της Margaret Bourke-White 
Φωτογραφία του Roy De Carava (Graduation-1949)