Σκουπίδια,η αιμοδοσία του Συστήματος...
'Εργο του Σωτήρη Ζαχαριάδη(1999)
Για να μην είσαι ό,τι τρως
Αν η τέχνη μιμήθηκε την τυποποίηση των επιστημονικών εργαλείων, η αγροτική παραγωγή θα μας δείξει αύριο, πιθανόν σήμερα κιόλας, ότι και η τυποποίηση μπορεί κάλλιστα να μιμηθεί το ειρωνικό ύφος της τέχνης, σ' ένα πεδίο πρωτοφανών αντικειμένων όπου το πνεύμα της ποπ αρτ συναντάει την αναπτυξιακή στρέβλωση της αντίληψής μας για τη φύση και συμπλέουν σε μια θάλασσα από λιπάσματα.
Ηδη οι Αμερικάνοι ή οι Ιάπωνες, δεν θυμάμαι ποιοι, και ούτε έχει σημασία εξάλλου, προχωρούν στην υλοποίηση της ιδέας να παραγάγουν κυβικές ντομάτες, κυβικά καρπούζια κ.λπ., ώστε τα προϊόντα αυτά της γης να καταστούν περισσότερο βολικά στο πακετάρισμα και στη μεταφορά τους. Εδώ και χρόνια, ορισμένα σούπερ μάρκετ πουλούν «αβγό με το μέτρο» (αβγό-σωλήνα ειδικά για «καναπεδάκια»). Παράλληλα πυκνώνουν τα ραντεβού στα εργαστήρια όπου ο άνθρωπος παριστάνει τον Θεό παίζοντας με τα γονίδια των πυγολαμπίδων, χάρη στα οποία τα ραπάνια θα αναβοσβήνουν σαν φωτάκια Χριστουγέννων και θα προσφέρονται σε μια ευκολότερη συγκομιδή σε νυχτερινές βάρδιες, ανεξαρτήτως των συνεπειών της γονιδιακής μόλυνσης. Τέλος, το βιοτεχνικό πρότυπο ενός κοινού προβάτου ενισχυμένου με κρίκους απ' το DNA του σκορπιού διαφημίζεται σαν ένα ον απείρως ανθεκτικό στα δηλητήρια βλαστών που τρέφονται εισπνέοντας θανατηφόρα νέφη φυτοφαρμάκων.
Α λλωστε, στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, τα λουλούδια που θα εκπέμπουν μουσική είναι καθ' οδόν και οι πάντες αντιλαμβάνονται ότι αυτό το πρόσθετο πλεονέκτημα δηλώνει, αν μη τι άλλο, το θλιβερό γεγονός ότι, με το άρωμα προ πολλού εξουδετερωμένο και χωρίς τη μουσική αποζημίωση, τα ανθοκομικά προϊόντα θα ήταν απλές χαλκομανίες. «Δεν βγήκα από κουτί δημητριακών», είχε πει ο Μπομπ Ντύλαν σε κάποια συνέντευξη, εννοώντας ότι δεν υπάγεται στη νόρμα της αγοραίας χόρτασης. Σήμερα, το να μην υπάγεσαι στη νόρμα είναι επίσης νόρμα και ο Ντύλαν κυκλοφορεί σε κύβους KNORR για ανορεξικούς: συμπυκνωμένη απόλαυση - κρατάς τα «δέκα καλύτερα» τραγούδια σ' ένα CD και τα υπόλοιπα τα ξεχνάς.
Π αρομοίως, η γνώση που παρέχεται στα σχολεία και στα φροντιστήρια είναι τρόπον τινά κυβική· είναι μια γνώση όλο γωνίες, σχεδιασμένη ώστε να παραβλέπεται η ανάπτυξη του αισθήματος ευθύνης απέναντι στις ανέκαθεν «κυκλικές» αλληλεξαρτήσεις των πραγμάτων και να εξυπηρετείται η οπτική και απτική τελειότητα μιας συσκευασίας κατά το δυνατόν φιλικής στον χρήστη ή έστω κατάλληλης να αντιπροσωπεύει μια πρόκληση καθαρά τεχνικής επιδεξιότητας τύπου Ι.Q., όπως ο κύβος του Ρούμπικ. Η προφητεία του Ρενέ Γκενόν σύμφωνα με την οποία ο κόσμος εγκαταλείπει τη σφαιρική του ύπαρξη για να γίνει κάτι κυβικό («στερεό»· ο κύβος είναι σύμβολο στερεοποίησης, πήξης, απολίθωσης: υποτίθεται ότι ο κόσμος εκκινεί απ' την αιθέρια, σφαιρική κατάσταση μιας «λεπτότερης» ύλης, συγγενούς προς την ιδέα ή το αρχέτυπο) επιδοκιμάζεται μέσω της αθέλητης, ωμής ειλικρίνειας των σχολικών βιβλίων, που βρίθουν από τετραγωνάκια, πλαίσια, συρταράκια, κελιά αριθμών και ποσοστών, εν ολίγοις από παραλληλόγραμμες περιφράξεις εκείνου που, διαφορετικά, θα χανόταν, αφού δεν ριζώνει σε καμιά ηθική της γνώσης. Το ψυχικό συμβάν ματαιώνεται μπροστά στη σαγήνη των πινακίδων, ΑΝΟΙΓΜΑ, ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ, ΑΚΥΡΟ, ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ και πάει λέγοντας. Το ανέβασμα (uploading) των «αρχείων» στον εγκέφαλο φτάνει και περισσεύει. Ξέρουμε πόσο δημοφιλείς παραμένουν οι χρωματιστοί κύβοι ανάμεσα στα προνήπια.
Η άποψη ότι το Σινικό Τείχος αποτελεί το μοναδικό ανθρώπινο κατασκεύασμα που μπορεί να ιδωθεί απ' το διάστημα αντιστοιχεί σ' έναν ακόμη μύθο· αντίθετα, ορατή, από εκεί, αποδεικνύεται η οροσειρά των σκουπιδιών της μεγάλης χωματερής της Νέας Υόρκης, ο Παρθενώνας του προωθημένου μεταμοντερνισμού. Ομως αυτό που ενδιαφέρει κυρίως την παρούσα ανάλυση είναι το σκουπίδι με την αφηρημένη έννοια, αυτή που αιμοδοτεί το Σύστημα (κάθε σύστημα είναι κυκλοφορικό) σε εικοσιτετράωρη βάση και σε όλα τα μήκη και πλάτη του δυτικού κόσμου. Περιλαμβάνονται εδώ τα πάντα, συν τα σκουπίδια που δεν μετριούνται με το βάρος, εμπορεύματα, διαφημίσεις, σήριαλ, πολιτικές εξαγγελίες, δισεκατομμύρια πληροφοριών και δισεκατομμύρια εικόνων. Προσθέστε αξιοθέατα, μουσική ασανσέρ, spam και ταξιδιωτικούς οδηγούς, μπεστ σέλερ, χολιγουντιανές υπερπαραγωγές, αντικείμενα της λαϊκής κουλτούρας, μηχανική ηχορύπανση, ακτινοβολίες, προσποιήσεις, κοινωνικές συναναστροφές, ρούχα, καλλυντικά, ρεκλάμες, ντιζάιν και στιλ επίπλων και γκάτζετ, δηλητηριασμένα τρόφιμα, ποταμούς πλαστικοποιημένου κιτς και διαστημικά απόβλητα που καταλήγουν στον Ειρηνικό. Η Πρωτοβάθμια και η Μέση Εκπαίδευση είναι δομημένες ούτως ώστε να συμφιλιώνουν τον μαθητή μ' αυτό το σύμπαν των ρύπων, το οποίο παρουσιάζουν σαν αναγκαίο κακό, αν όχι σαν το ουράνιο τόξο που σχηματίζεται μετά απ' τις καταιγίδες της προόδου. Οσο για την Ανώτατη Εκπαίδευση, συνάπτεται με μια πιο στενή εκμετάλλευση του γνωστικού απορρίμματος μέσω ενός καταιγισμού εξειδικεύσεων που ενθαρρύνουν το διαζύγιο γνώσης και σκέπτεσθαι, μέχρι του σημείου να έχουν πεισθεί οι πάντες ότι επιστήμη ίσον στατιστική. Τέτοια είναι η δουλειά που κάνουν οι λεγόμενες «ερευνητικές ομάδες».
Ε φόσον τα παιδιά στερούνται εξ υποθέσεως την εμπειρία ενός κόσμου λιγότερο ακάθαρτου ώστε να διαθέτουν μέτρο σύγκρισης, η παραπλάνησή τους δεν είναι δύσκολη, όμως, με δεδομένο τον ενστικτώδη πόθο για οξυγόνωση, παραμένει μερική και προσωρινή. Τα βομβαρδίζουν ως επί το πλείστον, σε επίπεδο εντυπώσεων, με αλλεπάλληλες διαβεβαιώσεις ότι τα πάντα ανεξαιρέτως υποβαθμίστηκαν σε σκουπίδια, ελπίζοντας ότι έτσι το σκουπίδι, ως απολογητής της παρακμής, θα αφανιστεί μαζί με τη διαφορά απ' το αντίθετό του. Θα αφήσουν φέρ' ειπείν τους νέους να νιώσουν ότι, αν το Πανεπιστήμιο έχει απαξιωθεί, αυτοί δεν πρέπει να ενοχλούνται εφόσον, υπό μίαν έννοια, καταλαβαίνουν πως το σύνολο των αναφορών στην εμπειρία έχουν απαξιωθεί εξίσου: δικαιοσύνη, πολιτική, λογοτεχνία, μουσική, αθλητισμός, φύση, δημοκρατία, όλα είναι «της πλάκας». Ειδικά εκεί ανιχνεύεται το αντιφατικό νόημα που ξορκίζουν οι διάφανες, φαντεζί συσκευασίες των προϊόντων, μέσω των οποίων οι εταιρείες επανεισάγουν τη διαφορά με όρους μικρόνοιας και μας λένε: «Τα δικά μας σκουπίδια είναι τα πιο καθαρά απ' όλα», τουτέστιν: «Η δική μας "πλάκα" είναι η πιο σοβαρή».
Α υτό εξάλλου συμπίπτει με το λογικό ρήγμα απ' όπου εκπορεύεται η σύγχυση· μοιάζει ας πούμε με το σύνθημα κάποιων παιδιών που είδα γραμμένο σ' έναν τοίχο στου Γκύζη πριν από χρόνια: «Γλείψε παγωτό, όχι αφεντικό», έλεγε το σύνθημα και, ξαφνικά, διαβάζοντάς το, αισθάνθηκα πολύ γέρος, διότι καταλάβαινα καθαρά αυτό που τα παιδιά του παραδείγματος δεν είχαν υποψιαστεί ακόμη, δηλαδή ότι, ακριβώς, ΤΟ ΠΑΓΩΤΟ ήταν το αφεντικό κι ότι ο εχθρός δεν προσωποποιούνταν στην άρχουσα τάξη, όπως την έλεγαν παλιά, αλλά μάλλον στον δικό μας ρόλο του εξαρτημένου καταναλωτή. Ο εχθρός βρισκόταν στο σημείο εκείνο, μέσα μας, απ' το οποίο εμείς οι ίδιοι κοιτάζαμε το ποθητό αντικείμενο, αμελητέου σίγουρα διαμετρήματος, σαν να επρόκειτο για το Ιερό Δισκοπότηρο.
Αν η τέχνη μιμήθηκε την τυποποίηση των επιστημονικών εργαλείων, η αγροτική παραγωγή θα μας δείξει αύριο, πιθανόν σήμερα κιόλας, ότι και η τυποποίηση μπορεί κάλλιστα να μιμηθεί το ειρωνικό ύφος της τέχνης, σ' ένα πεδίο πρωτοφανών αντικειμένων όπου το πνεύμα της ποπ αρτ συναντάει την αναπτυξιακή στρέβλωση της αντίληψής μας για τη φύση και συμπλέουν σε μια θάλασσα από λιπάσματα.
Ηδη οι Αμερικάνοι ή οι Ιάπωνες, δεν θυμάμαι ποιοι, και ούτε έχει σημασία εξάλλου, προχωρούν στην υλοποίηση της ιδέας να παραγάγουν κυβικές ντομάτες, κυβικά καρπούζια κ.λπ., ώστε τα προϊόντα αυτά της γης να καταστούν περισσότερο βολικά στο πακετάρισμα και στη μεταφορά τους. Εδώ και χρόνια, ορισμένα σούπερ μάρκετ πουλούν «αβγό με το μέτρο» (αβγό-σωλήνα ειδικά για «καναπεδάκια»). Παράλληλα πυκνώνουν τα ραντεβού στα εργαστήρια όπου ο άνθρωπος παριστάνει τον Θεό παίζοντας με τα γονίδια των πυγολαμπίδων, χάρη στα οποία τα ραπάνια θα αναβοσβήνουν σαν φωτάκια Χριστουγέννων και θα προσφέρονται σε μια ευκολότερη συγκομιδή σε νυχτερινές βάρδιες, ανεξαρτήτως των συνεπειών της γονιδιακής μόλυνσης. Τέλος, το βιοτεχνικό πρότυπο ενός κοινού προβάτου ενισχυμένου με κρίκους απ' το DNA του σκορπιού διαφημίζεται σαν ένα ον απείρως ανθεκτικό στα δηλητήρια βλαστών που τρέφονται εισπνέοντας θανατηφόρα νέφη φυτοφαρμάκων.
Α λλωστε, στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, τα λουλούδια που θα εκπέμπουν μουσική είναι καθ' οδόν και οι πάντες αντιλαμβάνονται ότι αυτό το πρόσθετο πλεονέκτημα δηλώνει, αν μη τι άλλο, το θλιβερό γεγονός ότι, με το άρωμα προ πολλού εξουδετερωμένο και χωρίς τη μουσική αποζημίωση, τα ανθοκομικά προϊόντα θα ήταν απλές χαλκομανίες. «Δεν βγήκα από κουτί δημητριακών», είχε πει ο Μπομπ Ντύλαν σε κάποια συνέντευξη, εννοώντας ότι δεν υπάγεται στη νόρμα της αγοραίας χόρτασης. Σήμερα, το να μην υπάγεσαι στη νόρμα είναι επίσης νόρμα και ο Ντύλαν κυκλοφορεί σε κύβους KNORR για ανορεξικούς: συμπυκνωμένη απόλαυση - κρατάς τα «δέκα καλύτερα» τραγούδια σ' ένα CD και τα υπόλοιπα τα ξεχνάς.
Π αρομοίως, η γνώση που παρέχεται στα σχολεία και στα φροντιστήρια είναι τρόπον τινά κυβική· είναι μια γνώση όλο γωνίες, σχεδιασμένη ώστε να παραβλέπεται η ανάπτυξη του αισθήματος ευθύνης απέναντι στις ανέκαθεν «κυκλικές» αλληλεξαρτήσεις των πραγμάτων και να εξυπηρετείται η οπτική και απτική τελειότητα μιας συσκευασίας κατά το δυνατόν φιλικής στον χρήστη ή έστω κατάλληλης να αντιπροσωπεύει μια πρόκληση καθαρά τεχνικής επιδεξιότητας τύπου Ι.Q., όπως ο κύβος του Ρούμπικ. Η προφητεία του Ρενέ Γκενόν σύμφωνα με την οποία ο κόσμος εγκαταλείπει τη σφαιρική του ύπαρξη για να γίνει κάτι κυβικό («στερεό»· ο κύβος είναι σύμβολο στερεοποίησης, πήξης, απολίθωσης: υποτίθεται ότι ο κόσμος εκκινεί απ' την αιθέρια, σφαιρική κατάσταση μιας «λεπτότερης» ύλης, συγγενούς προς την ιδέα ή το αρχέτυπο) επιδοκιμάζεται μέσω της αθέλητης, ωμής ειλικρίνειας των σχολικών βιβλίων, που βρίθουν από τετραγωνάκια, πλαίσια, συρταράκια, κελιά αριθμών και ποσοστών, εν ολίγοις από παραλληλόγραμμες περιφράξεις εκείνου που, διαφορετικά, θα χανόταν, αφού δεν ριζώνει σε καμιά ηθική της γνώσης. Το ψυχικό συμβάν ματαιώνεται μπροστά στη σαγήνη των πινακίδων, ΑΝΟΙΓΜΑ, ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ, ΑΚΥΡΟ, ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ και πάει λέγοντας. Το ανέβασμα (uploading) των «αρχείων» στον εγκέφαλο φτάνει και περισσεύει. Ξέρουμε πόσο δημοφιλείς παραμένουν οι χρωματιστοί κύβοι ανάμεσα στα προνήπια.
Η άποψη ότι το Σινικό Τείχος αποτελεί το μοναδικό ανθρώπινο κατασκεύασμα που μπορεί να ιδωθεί απ' το διάστημα αντιστοιχεί σ' έναν ακόμη μύθο· αντίθετα, ορατή, από εκεί, αποδεικνύεται η οροσειρά των σκουπιδιών της μεγάλης χωματερής της Νέας Υόρκης, ο Παρθενώνας του προωθημένου μεταμοντερνισμού. Ομως αυτό που ενδιαφέρει κυρίως την παρούσα ανάλυση είναι το σκουπίδι με την αφηρημένη έννοια, αυτή που αιμοδοτεί το Σύστημα (κάθε σύστημα είναι κυκλοφορικό) σε εικοσιτετράωρη βάση και σε όλα τα μήκη και πλάτη του δυτικού κόσμου. Περιλαμβάνονται εδώ τα πάντα, συν τα σκουπίδια που δεν μετριούνται με το βάρος, εμπορεύματα, διαφημίσεις, σήριαλ, πολιτικές εξαγγελίες, δισεκατομμύρια πληροφοριών και δισεκατομμύρια εικόνων. Προσθέστε αξιοθέατα, μουσική ασανσέρ, spam και ταξιδιωτικούς οδηγούς, μπεστ σέλερ, χολιγουντιανές υπερπαραγωγές, αντικείμενα της λαϊκής κουλτούρας, μηχανική ηχορύπανση, ακτινοβολίες, προσποιήσεις, κοινωνικές συναναστροφές, ρούχα, καλλυντικά, ρεκλάμες, ντιζάιν και στιλ επίπλων και γκάτζετ, δηλητηριασμένα τρόφιμα, ποταμούς πλαστικοποιημένου κιτς και διαστημικά απόβλητα που καταλήγουν στον Ειρηνικό. Η Πρωτοβάθμια και η Μέση Εκπαίδευση είναι δομημένες ούτως ώστε να συμφιλιώνουν τον μαθητή μ' αυτό το σύμπαν των ρύπων, το οποίο παρουσιάζουν σαν αναγκαίο κακό, αν όχι σαν το ουράνιο τόξο που σχηματίζεται μετά απ' τις καταιγίδες της προόδου. Οσο για την Ανώτατη Εκπαίδευση, συνάπτεται με μια πιο στενή εκμετάλλευση του γνωστικού απορρίμματος μέσω ενός καταιγισμού εξειδικεύσεων που ενθαρρύνουν το διαζύγιο γνώσης και σκέπτεσθαι, μέχρι του σημείου να έχουν πεισθεί οι πάντες ότι επιστήμη ίσον στατιστική. Τέτοια είναι η δουλειά που κάνουν οι λεγόμενες «ερευνητικές ομάδες».
Ε φόσον τα παιδιά στερούνται εξ υποθέσεως την εμπειρία ενός κόσμου λιγότερο ακάθαρτου ώστε να διαθέτουν μέτρο σύγκρισης, η παραπλάνησή τους δεν είναι δύσκολη, όμως, με δεδομένο τον ενστικτώδη πόθο για οξυγόνωση, παραμένει μερική και προσωρινή. Τα βομβαρδίζουν ως επί το πλείστον, σε επίπεδο εντυπώσεων, με αλλεπάλληλες διαβεβαιώσεις ότι τα πάντα ανεξαιρέτως υποβαθμίστηκαν σε σκουπίδια, ελπίζοντας ότι έτσι το σκουπίδι, ως απολογητής της παρακμής, θα αφανιστεί μαζί με τη διαφορά απ' το αντίθετό του. Θα αφήσουν φέρ' ειπείν τους νέους να νιώσουν ότι, αν το Πανεπιστήμιο έχει απαξιωθεί, αυτοί δεν πρέπει να ενοχλούνται εφόσον, υπό μίαν έννοια, καταλαβαίνουν πως το σύνολο των αναφορών στην εμπειρία έχουν απαξιωθεί εξίσου: δικαιοσύνη, πολιτική, λογοτεχνία, μουσική, αθλητισμός, φύση, δημοκρατία, όλα είναι «της πλάκας». Ειδικά εκεί ανιχνεύεται το αντιφατικό νόημα που ξορκίζουν οι διάφανες, φαντεζί συσκευασίες των προϊόντων, μέσω των οποίων οι εταιρείες επανεισάγουν τη διαφορά με όρους μικρόνοιας και μας λένε: «Τα δικά μας σκουπίδια είναι τα πιο καθαρά απ' όλα», τουτέστιν: «Η δική μας "πλάκα" είναι η πιο σοβαρή».
Α υτό εξάλλου συμπίπτει με το λογικό ρήγμα απ' όπου εκπορεύεται η σύγχυση· μοιάζει ας πούμε με το σύνθημα κάποιων παιδιών που είδα γραμμένο σ' έναν τοίχο στου Γκύζη πριν από χρόνια: «Γλείψε παγωτό, όχι αφεντικό», έλεγε το σύνθημα και, ξαφνικά, διαβάζοντάς το, αισθάνθηκα πολύ γέρος, διότι καταλάβαινα καθαρά αυτό που τα παιδιά του παραδείγματος δεν είχαν υποψιαστεί ακόμη, δηλαδή ότι, ακριβώς, ΤΟ ΠΑΓΩΤΟ ήταν το αφεντικό κι ότι ο εχθρός δεν προσωποποιούνταν στην άρχουσα τάξη, όπως την έλεγαν παλιά, αλλά μάλλον στον δικό μας ρόλο του εξαρτημένου καταναλωτή. Ο εχθρός βρισκόταν στο σημείο εκείνο, μέσα μας, απ' το οποίο εμείς οι ίδιοι κοιτάζαμε το ποθητό αντικείμενο, αμελητέου σίγουρα διαμετρήματος, σαν να επρόκειτο για το Ιερό Δισκοπότηρο.
Eυγένιος Αρανίτσης
Ελευθεροτυπία 12-4-2009