Ζει και βασιλεύει η νοοτροπία και η πρακτική των άθλιων αεριτζίδικων αρπακτικών...

Η διατάραξη της κοινωνικής συνοχής
Ο Denis Clerc, γάλλος δημοσιογράφος και συγγραφέας, έγραψε σε αφιέρωμα της “Le Monde Diplomatique” (αφιερώματα, τεύχος 6, 1995, σελ.14): “Στις μέρες μας δεν γεννιέται κανείς φτωχός, γίνεται. Αυτή είναι η καινοτομία... Η κοινωνία μας παράγει φτώχεια με τον ίδιο τρόπο που παράγει εμπορεύματα και πλούτο. Η φτώχεια δεν είναι ένδειξη μιας κοινωνίας που αδυνατεί να παράγει πλούτο, αλλά το προϊόν μιας κοινωνίας, η οποία θέλει να μεγιστοποιήσει τον πλούτο που μπορεί να παράγει ο καθένας και η οποία απορρίπτει τους άλλους. Με την έννοια αυτή, η παραγωγή προϊόντων και η παραγωγή φτώχειας συμβαδίζουν”.
Η ύπαρξη και η μεγέθυνση της φτώχειας, η αυξανόμενη ανεργία, η ανεξέλεγκτη και συχνά λαθραία μετανάστευση, ο παρατηρούμενος κοινωνικός αποκλεισμός και η συνοδευτική όλων των ανωτέρω εγκληματικότητα, αλλά και η ξενοφοβία που συνήθως συνυπάρχει με έναν υφέρποντα ρατσισμό βρίσκονται στη βάση σοβαρών κινδύνων, που σχετίζονται με τη διατάραξη της κοινωνικής συνοχής. Η διατάραξη της κοινωνικής συνοχής αντιπροσωπεύει ένα σοβαρό κοινωνικό κίνδυνο, τον οποίο γνωρίζουν πολύ καλά τόσο οι κυβερνήσεις, όσο και τα οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα, τα οποία εκπροσωπούν και εκφράζουν την οικονομική εξουσία. Ο κίνδυνος αυτός παρουσιάζεται αυξημένος τα τελευταία χρόνια τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ εκλαμβάνει υπολογίσιμες διαστάσεις στην περίοδο της πρόσφατης οικονομικής κρίσης και χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης. Παρά τις αυξανόμενες πρακτικές κοινωνικών ελέγχων που σε πολλά επίπεδα εφαρμόζονται με τη συνήθη επίκληση της προστασίας των πολιτών, πρακτικές συνήθως αστυνομικού περιεχομένου, η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου, της οικονομικής ανέχειας και της ανεργίας εμπεριέχει πάντοτε τον κίνδυνο εκδήλωσης ανεξέλεγκτων κοινωνικών γεγονότων, όπως ταραχών και εξεγέρσεων, των οποίων οι υλικές και ψυχολογικές επιπτώσεις είναι συχνά ανυπολόγιστες.

ΟΙ ΦΑΝΑΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑΣ

Τα φαινόμενα της οικονομικής και κοινωνικής εξαθλίωσης μεγάλων τμημάτων των λαϊκών στρωμάτων επιτείνονται στο βαθμό που, αντί να εφαρμοστούν μέτρα κοινωνικής πολιτικής και αναδιανομής του εισοδήματος για την αντιμετώπισή τους, προωθούνται μέτρα λιτότητας και δημοσιονομικής εξυγίανσης στο όνομα μιας αμετανόητης και αδιέξοδης οικονομικής συνταγής. Την οικονομική αυτή συνταγή, εμπλουτισμένη με παράδοξη για τα σημερινά δεδομένα φιλολογία περί δημιουργικής-καταστροφής, στηρίζουν, με υπερβάλλοντα φανατισμό, ιδεοληπτικά εμμένοντες κύκλοι του χρηματοοικονομικού τομέα που δυστυχώς συχνά χαρακτηρίζονται από έλλειψη ανθρωπιστικής συνείδησης και κοινωνικής ευαισθησίας. Οι κύκλοι αυτοί διακρίνονται, ακόμη και σήμερα, στην περίοδο αυτή της βαθύτατης οικονομικής κρίσης και ύφεσης, από κάθετη αντικρατική συμπεριφορά και αντίληψη, από εμμονή στην αποθέωση των κερδοφοριών, από επιθετική ανταγωνιστική τακτική και βέβαια από αρπακτική νοοτροπία, που χαρακτήρισε και ολόκληρη την προ της εκδήλωσης της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης περίοδο διεθνώς. Στους καιρούς αυτούς, που οι ανησυχίες για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής μεγαλώνουν, είναι ενδιαφέρον ότι οι χρηματοοικονομικοί κύκλοι, εξακολουθώντας να παρουσιάζονται προβληματικοί στη σύλληψη της πραγματικότητας, λειτουργούν προς την ίδια πάντα κατεύθυνση, επιχειρώντας να επηρεάσουν πολιτικές προς ίδιον όφελος ή αντιδρώντας σε κυβερνητικές εντολές, στη βούληση των κοινοβουλίων, των πολιτικών δυνάμεων και του εκλογικού σώματος. Εξακολουθούν να ερμηνεύουν τα πράγματα κατά το δοκούν, πεπεισμένοι, ως φαίνεται, ότι ως κύκλοι “εκλεκτοί και πεφωτισμένοι” κατέχουν την οικονομική αλήθεια, την οποία συνήθως στηρίζουν στους πλέον παράδοξους και αφαιρετικού περιεχομένου υπολογισμούς. Και υποστηρίζουν με εκχυλίζουσα φονταμενταλισμού βεβαιότητα ότι ουδείς θα μείνει τελικώς ανικανοποίητος από την περιώνυμη αλλά και καταρρεύσασα συνταγή του νεοφιλελεύθερου παγκοσμιοποιητικού δόγματος, προκαλώντας πλέον τον πικρό γέλωτα των θυμάτων τους. Λησμονούν, όμως, την αρχαιοελληνική επικούρεια παρέκκλιση που ελλοχεύει πίσω από τον υπαρκτό κίνδυνο της διατάραξης της κοινωνικής συνοχής. Μια τέτοια παρεκκλιτική διατάραξη θα άλλαζε τα γεγονότα, θα διέψευδε εκ βάθρων την πεποίθηση και τις βεβαιότητες των “εκλεκτών” κύκλων της νεοφιλελεύθερης ιδεοληψίας και θα δρομολογούσε απροσδιόριστης κατεύθυνσης εξελίξεις. Κι αν στη χώρα μας οι κοινωνικές επιπτώσεις της ανεργίας, υπό τη μορφή της οικονομικής και κοινωνικής εξαθλίωσης δεν είναι ακόμη τόσο εμφανείς, αν η ανασφάλεια στην αγορά εργασίας δεν έχει προκαλέσει εκρηκτική αναταραχή και αν η κοινωνική συνοχή μοιάζει ακόμη να διατηρείται, τούτο οφείλεται και στο γεγονός ότι παραμένουν ακόμη ενεργοί οι προστατευτικοί μηχανισμοί των δεσμών της ελληνικής οικογένειας. Παρά τις αλλαγές που η ελληνική οικογένεια υφίσταται, στο μέτρο που η χώρα έπαψε πια να είναι η παλιά “ψωροκώσταινα”, συνεχίζει να λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό ως άτυπο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και ως αμορτισέρ απορρόφησης μεγάλου μέρους των κοινωνικών κραδασμών. Η οικογενειακή συνοχή και αλληλεγγύη, όμως, διαφοροποιείται εκ των πραγμάτων με το πέρασμα του χρόνου και τις αλλοιώσεις που προκαλούν στις συμπεριφορές των ανθρώπων ο περιώνυμος καταναλωτισμός, ο άκρατος ωφελιμισμός και ο συστηματικά καλλιεργούμενος ατομοκεντρισμός, ο συνοδευόμενος από έλλειψη συλλογικής συνείδησης. Έτσι, είναι δυνατόν να δούμε στους καιρούς που έρχονται, πολύ περισσότερο όμως σε περίπτωση επιμήκυνσης της οικονομικής κρίσης, μια αποδυνάμωση του άτυπου αυτού θεσμού κοινωνικής ασφάλισης με εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στην κοινωνική συνοχή. Άλλωστε, οι παρατηρούμενες καταστάσεις διαφθοράς, σήψης και υποχώρησης παραδοσιακού πολιτισμικού περιεχομένου αρχών και αξιών, λειτουργούν προς την απαισιόδοξη αυτή κατεύθυνση, στο μέτρο μάλιστα που το πνεύμα των αγοραίας έμπνευσης απλοποιήσεων και των μονοδρομικών εξελίξεων των τελευταίων είκοσι ετών οδήγησε στην ανάδειξη του χρήματος σε κύρια και πρωταρχική αξία.

ΟΙ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΙΣ

Σε όλα τα παραπάνω έρχεται να προστεθεί η γνωστή πλέον υπερχρέωση των νοικοκυριών που απειλεί με τη σειρά της την κοινωνική συνοχή, έχοντας οδηγήσει στο φαινόμενο της “δανεικής ευημερίας” και της “εικονικής ευμάρειας” που γιγαντώθηκε μέσα σε απαράδεκτες ψευδαισθήσεις. Μεγάλα τμήματα της κοινωνίας υπερχρεώθηκαν σε έναν απρόσωπο και σκληρό τραπεζικό μηχανισμό υψηλής τεχνολογίας που δεν διανοείται, ακόμη και σήμερα, σε περίοδο πρωτοφανούς κρίσης, να αποστεί της μονοδρομικής λογικής και πορείας του. Παγιδεύτηκαν στα γρανάζια ενός απρόσωπου συστήματος λογαριασμών και κωδικών, όπου συχνά παραβιάζεται ο σεβασμός της προσωπικότητας και τα προσωπικά δεδομένα γίνονται αντικείμενο συναλλαγής. Μορφές συμβολικής βίας αναπτύχθηκαν κατά κόρον και εισπρακτικοί μηχανισμοί, όπισθεν των οποίων κρύφτηκαν με μαεστρία οικονομικά συμφέροντα “εκλεκτών”, οδήγησαν πλήθος εξαρτημένων από την υπερχρέωση ανθρώπων στη μείωση της δημιουργικότητάς τους, στην ψυχολογική βάσανο, στη στέρηση της χαράς της ζωής, στην απώλεια της γαλήνης και της ηρεμίας, στην αλλοίωση της αυτοεκτίμησης, στην απώλεια κάθε είδους εμπιστοσύνης, στην οργή, αλλά και στην πρόσθετη και συνήθως μειωμένης αμοιβής εργασία στο βωμό της δημιουργίας προϋποθέσεων εξόφλησης, απαλλαγής και απελευθέρωσης. Οι καταστάσεις αυτές οδήγησαν την κοινωνία σε ακόμη μεγαλύτερη εσωστρέφεια και καιροσκοπικό ατομικισμό, ενώ γιγάντωσαν την αδιαφορία για τα κοινά, για την πολιτική και τις αξίες που αποτελούσαν το συνεκτικό κρίκο μεταξύ των ανθρώπων. Η ανασφάλεια που προέκυψε από τη δανεική ευημερία και που επισφραγίστηκε από τα αδιέξοδα και την τεράστια οικονομική κρίση, συνδυαζόμενη με τη διαπίστωση ότι η κοινωνία τελικώς θα πληρώσει τη ζημιά που άλλοι αμετανόητοι δημιούργησαν, βρίσκεται στη βάση του κινδύνου διατάραξης της κοινωνικής συνοχής, που είναι ήδη παρών και συνοδεύεται από παράδοξο εφησυχασμό ή εξορκίζεται και αποσιωπάται από τους υπευθύνους. Οι πολίτες, η κοινή γνώμη, όπως άλλωστε και οι ειδικοί γνωρίζουν πλέον σαφώς ότι η ανεργία, η κατάρρευση των εργασιακών σχέσεων, η ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας, οι απολύσεις, η κρίση του ασφαλιστικού συστήματος, η υπερχρέωση και η επικοινωνιακή τακτική της τηλεκατανάλωσης λειτουργούν ως μηχανισμοί κοινωνικού ελέγχου και χειραγώγησης. Τούτο συνειδητά ή υποσυνείδητα διογκώνει την οργή, την αγανάκτηση και την επιθετικότητα, περιορίζει τις ανθρώπινες ευαισθησίες, δημιουργεί συνθήκες αυξανόμενης εγκληματικότητας και τέλος διαταράσσει την κοινωνική συνοχή.

Ο ΧΡΥΣΟΦΟΡΟΣ ΧΟΡΟΣ

Προ της υποβόσκουσας αυτής απειλής, που άμεσα σχετίζεται με τη διαφύλαξη της κοινωνικής ειρήνης, ερωτηματικά διάφορα εγείρονται αμείλικτα:

Τι απέγιναν τελικά τα περίφημα “τοξικά ομόλογα”; Μήπως αποτελούν πια περιουσιακό στοιχείο των τραπεζών που τα εξέδωσαν, καθώς το βάρος τους ανέλαβε να το επωμισθεί η κοινωνία;

Πώς ξαφνικά τα χρηματιστήρια παρουσιάζουν ανοδικές τάσεις; Αποκαταστάθηκε ξαφνικά και ως εκ θαύματος η εμπιστοσύνη των “περίφημων” επενδυτών υπό καθεστώς αρνητικών ποσοστών ανάπτυξης; Μήπως και οι ανησυχίες του χρηματοοικονομικού κυκλώματος ξαφνικά εξαλείφθηκαν; Μήπως και οι “εκλεκτοί” του χρηματοοικονομικού τομέα απέκτησαν τη βεβαιότητα ότι τα δυσμενή αποτελέσματα της όποιας υπερβολής και αφροσύνης τους ούτως ή άλλως θα κοινωνικοποιούνται;

Και γιατί ο πακτωλός τής ανέλπιστα αποκαλυφθείσας ρευστότητας δεν διοχετεύθηκε επαρκώς στην πραγματική οικονομία, αλλά με πάθος στράφηκε στη στήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος; Αφού οι κοινωνίες τελικά επωμίζονται τους κινδύνους και τις αβεβαιότητες, αναλαμβάνοντας τις ζημίες εκείνων που φυσιολογικά θα έπρεπε να τους επωμισθούν, για να αιτιολογήσουν τα κέρδη τους, γιατί να μη σκεφθεί κάποιος ότι ο ίδιος χορός ξαναστήνεται και ότι το μέτρο εμποδίζεται να επιβληθεί;

Τα ερωτηματικά αυτά αναμένουν απάντηση.

Έως τότε οι κοινωνίες θα έπρεπε να επαγρυπνούν.

Λέγει κάπου ο Ελύτης:

“Θα ʼρθει ο καιρός που ο φελλός θα μιμηθεί την άγκυρα και θα κλέψει την ομορφιά του βυθού”.

Ας ελπίσουμε ότι ο καιρός αυτός δεν ήρθε ακόμη.

Μακεδονία 31/5/2009

Γεώργιος Χατζηκωνσταντίνου,

καθ. Οικονομικής Θεωρίας στο ΔΠΘ

(Η εικονογράφηση,οι υπογραμμίσεις προτάσεων και ο τίτλος της ανάρτησης έγιναν με ευθύνη του Ivos 2)