ΠΑΤΡΙΔΟΓΝΩΣΙΑ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΩΣΚΟΛΟΣ
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Αίσθημα. Που το σχολείο συχνά προσπαθεί να το μετατρέψει σε συνείδηση και σήμερα -ακόμη πιο έντονα από άλλες εποχές- λόγω έλλειψης χρόνου και πλαισίου για φιλοσοφικούς και ψυχολογικούς προσανατολισμούς των παιδιών, μέσα από λανθασμένες προοπτικές, με αντίστοιχα λάθος συνιστώσες.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Ενα θραύσμα αγγείου σε μια βιτρίνα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μήλου, σμαλτωμένο με ένα μοναδικό γαλανό επίχρισμα τ' ουρανού και της θάλασσας. Δεν είχα ποτέ δει κάτι τέτοιο, ένα «κομμάτι» που να διατηρεί τη μαγεία και το μυστήριό του, ενώ κανείς από το προσωπικό του μουσείου δεν ήταν σε θέση να διηγηθεί την ιστορία του.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο Ελληνας της διασποράς με ανοιχτό μυαλό για κάθε καινούργιο, με ευθύνη για το γνωστό και θάρρος για το άγνωστο.
Αυτό που με χαλάει.
Η ταχύτητα με την οποία ο Ελληνας περνάει από την κατάσταση του συνειδητοποιημένου πολίτη στον οχαδερφισμό, μόλις δρασκελίσει τα σύνορα και παλιννοστών πατήσει τα πάτρια εδάφη.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Προσόν, μια και σου παρέχεται η δυνατότητα να αποδείξεις έμπρακτα ότι η εικόνα που προβάλλουν για τον Ελληνα τα περισσότερα ΜΜΕ στο εξωτερικό και στην ίδια τη χώρα, καθώς και αυτή που αντικρίζει ο ξένος επισκέπτης, είναι λανθασμένη.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Εξαρτάται από τις συγκυρίες, το πλαίσιο και το κέντρισμα του φιλότιμου. Η ευκολία με την οποία φανήκαμε «πολιτισμένοι» και υπεύθυνοι τις τρεις εβδομάδες των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 και που επιστρέψαμε στα «χούγια» μας τη μεθεπομένη (όταν σταμάτησαν και τα πρόστιμα), είναι το καλό και το κακό παράδειγμα. Η «μειονότητα» των Ελλήνων, που παράγει και απολαμβάνει πολιτισμό (όχι δήθεν κουλτούρα), μένει εγκλωβισμένη στο γκέτο της, ελλείψει κατανόησης και ακροατηρίου.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;
Συνεχίζοντας την παράδοση και προβάλλοντας την ταυτότητα του κοσμοπολίτη ταξιδευτή και του συγκεραστή πολιτισμών. Πρόθυμοι ωστόσο να πάρουν και να δώσουν το καλύτερο, όπως φαντάζομαι έκαναν οι πρόγονοί μας… ο Ηρόδοτος, ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης ή ο Γεώργιος Γεμιστός και ο Βασίλειος Βησσαρίων.
Το ελληνικό μου «γιατί» και ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί τόσος εγωκεντρισμός και αδιαφορία για ό,τι γίνεται έξω από την πόρτα μας στην ελληνική καθημερινότητα; Ας καλλιεργήσουμε και ας επιβάλουμε την έννοια της συλλογικότητας, της κοινής δράσης στο επίπεδο της γειτονιάς και του χωριού και την ομαδική κοινωνική ευθύνη για ό,τι συμβαίνει. Κράτησα τα «πρέπει» που εκφράζουν το σεβασμό και πέταξα τα τυπικά κοινωνικά «πρέπει», που συχνά καλύπτουν ό,τι εσκεμμένα παραλείπεται ή αμελείται.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Ανδρέας Κάλβος - για τη γλώσσα του που, όσο και αν ξενίζει, είναι μουσική, και για την υπέροχη ελληνικότητά του, που αναδείχθηκε και αναγνωρίστηκε μέσα από μια πολύπλευρη ευρωπαϊκή θητεία.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Το ελληνικό φως. Καθώς το φως είναι δυνατότερο από το σκοτάδι - και δεν έχουμε το δικαίωμα να χάσουμε την ελπίδα για τη σωτήρια αχτίδα.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη - ορίστε την.
Είναι περισσότερο μια πλατεία, παρά ένας δρόμος: Οι Ελληνες δέχονται και διαχέουν ιδέες και θρησκεία, γλώσσες και μουσικές, γεύσεις και οσμές, στάσεις και τάσεις… και ό,τι από αυτά μένει υιοθετείται σαν η Ελλάδα στο χρόνο.
* Ο Κωνσταντίνος Φώσκολος είναι αναπληρωτής διευθυντής Πυρηνικών Ερευνών στο Ινστιτούτο Paul Sherrer της Ελβετίας.
Αίσθημα. Που το σχολείο συχνά προσπαθεί να το μετατρέψει σε συνείδηση και σήμερα -ακόμη πιο έντονα από άλλες εποχές- λόγω έλλειψης χρόνου και πλαισίου για φιλοσοφικούς και ψυχολογικούς προσανατολισμούς των παιδιών, μέσα από λανθασμένες προοπτικές, με αντίστοιχα λάθος συνιστώσες.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Ενα θραύσμα αγγείου σε μια βιτρίνα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μήλου, σμαλτωμένο με ένα μοναδικό γαλανό επίχρισμα τ' ουρανού και της θάλασσας. Δεν είχα ποτέ δει κάτι τέτοιο, ένα «κομμάτι» που να διατηρεί τη μαγεία και το μυστήριό του, ενώ κανείς από το προσωπικό του μουσείου δεν ήταν σε θέση να διηγηθεί την ιστορία του.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο Ελληνας της διασποράς με ανοιχτό μυαλό για κάθε καινούργιο, με ευθύνη για το γνωστό και θάρρος για το άγνωστο.
Αυτό που με χαλάει.
Η ταχύτητα με την οποία ο Ελληνας περνάει από την κατάσταση του συνειδητοποιημένου πολίτη στον οχαδερφισμό, μόλις δρασκελίσει τα σύνορα και παλιννοστών πατήσει τα πάτρια εδάφη.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Προσόν, μια και σου παρέχεται η δυνατότητα να αποδείξεις έμπρακτα ότι η εικόνα που προβάλλουν για τον Ελληνα τα περισσότερα ΜΜΕ στο εξωτερικό και στην ίδια τη χώρα, καθώς και αυτή που αντικρίζει ο ξένος επισκέπτης, είναι λανθασμένη.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Εξαρτάται από τις συγκυρίες, το πλαίσιο και το κέντρισμα του φιλότιμου. Η ευκολία με την οποία φανήκαμε «πολιτισμένοι» και υπεύθυνοι τις τρεις εβδομάδες των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 και που επιστρέψαμε στα «χούγια» μας τη μεθεπομένη (όταν σταμάτησαν και τα πρόστιμα), είναι το καλό και το κακό παράδειγμα. Η «μειονότητα» των Ελλήνων, που παράγει και απολαμβάνει πολιτισμό (όχι δήθεν κουλτούρα), μένει εγκλωβισμένη στο γκέτο της, ελλείψει κατανόησης και ακροατηρίου.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;
Συνεχίζοντας την παράδοση και προβάλλοντας την ταυτότητα του κοσμοπολίτη ταξιδευτή και του συγκεραστή πολιτισμών. Πρόθυμοι ωστόσο να πάρουν και να δώσουν το καλύτερο, όπως φαντάζομαι έκαναν οι πρόγονοί μας… ο Ηρόδοτος, ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης ή ο Γεώργιος Γεμιστός και ο Βασίλειος Βησσαρίων.
Το ελληνικό μου «γιατί» και ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί τόσος εγωκεντρισμός και αδιαφορία για ό,τι γίνεται έξω από την πόρτα μας στην ελληνική καθημερινότητα; Ας καλλιεργήσουμε και ας επιβάλουμε την έννοια της συλλογικότητας, της κοινής δράσης στο επίπεδο της γειτονιάς και του χωριού και την ομαδική κοινωνική ευθύνη για ό,τι συμβαίνει. Κράτησα τα «πρέπει» που εκφράζουν το σεβασμό και πέταξα τα τυπικά κοινωνικά «πρέπει», που συχνά καλύπτουν ό,τι εσκεμμένα παραλείπεται ή αμελείται.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Ανδρέας Κάλβος - για τη γλώσσα του που, όσο και αν ξενίζει, είναι μουσική, και για την υπέροχη ελληνικότητά του, που αναδείχθηκε και αναγνωρίστηκε μέσα από μια πολύπλευρη ευρωπαϊκή θητεία.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Το ελληνικό φως. Καθώς το φως είναι δυνατότερο από το σκοτάδι - και δεν έχουμε το δικαίωμα να χάσουμε την ελπίδα για τη σωτήρια αχτίδα.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη - ορίστε την.
Είναι περισσότερο μια πλατεία, παρά ένας δρόμος: Οι Ελληνες δέχονται και διαχέουν ιδέες και θρησκεία, γλώσσες και μουσικές, γεύσεις και οσμές, στάσεις και τάσεις… και ό,τι από αυτά μένει υιοθετείται σαν η Ελλάδα στο χρόνο.
* Ο Κωνσταντίνος Φώσκολος είναι αναπληρωτής διευθυντής Πυρηνικών Ερευνών στο Ινστιτούτο Paul Sherrer της Ελβετίας.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
8-11-2009