ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ: '' Bal'' (μέλι) του Semih Kaplanoglu

Semih Kaplanoglu

''Στην  Ανατολή  ζούμε  αλλιώς  τη  φύση''

Ο τούρκος σκηνοθέτης Σεμίχ Καπλάνογλου μιλάει για την ποιητική ταινία του που του απέφερε τη Χρυσή Αρκτο του Φεστιβάλ Βερολίνου

 Με το «Μέλι», το τρίτο μέρος της θαυμάσιας, πολυβραβευμένης τριλογίας του («Αβγό» και «Γάλα»), ο τούρκος σκηνοθέτης Σεμίχ Καπλάνογλου κατάφερε να αποσπάσει τη Χρυσή Αρκτο στο 60ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.

Πρόκειται για μια ημι-αυτοβιογραφική ταινία, με πρωταγωνιστή τον Γιουσούφ, ένα ευαίσθητο 6χρονο αγοράκι, που ζει με τη μητέρα και τον μελισσοκόμο πατέρα του σ' ένα δάσος, σε μια μικρή ορεινή πόλη της Ανατολίας, κοντά στη Μαύρη Θάλασσα, και ο οποίος ξεκινάει την πρώτη του χρονιά στο σχολείο. Μια ταινία γύρω από τα δύσκολα χρόνια της παιδικής ηλικίας αλλά και τη σχέση του Γιουσούφ με τη φύση, ιδιαίτερα το δάσος και τη μαγεία του, δοσμένη με λυρισμό και ποίηση. Συνάντησα τον 46χρονο σκηνοθέτη στο Βερολίνο και μιλήσαμε για την ταινία του αλλά και τις δικές του εμπειρίες που στάθηκαν βάση για τις ιστορίες της τριλογίας.

- Ποια είναι η σχέση αυτής της ταινίας με τις άλλες δύο της τριλογίας;

«Στο "Αβγό" δείχνουμε τον Γιουσούφ σε ηλικία 43 χρόνων και στο "Γάλα" τον δείχνουμε σε ηλικία 18 χρόνων, ενώ στο "Μέλι" ο Γιουσούφ είναι μόλις 6 χρόνων. Δεν θέλω να πω περισσότερα για τη σχέση ανάμεσα στις τρεις ταινίες, γιατί αυτό θα σήμαινε μια ανάλυση των ταινιών μου, κάτι που δεν μου αρέσει να κάνω».

- Πότε άρχισατε να γράφετε τα σενάρια και ποιο ήταν πρώτο απ' αυτά;

«Ημουν περίπου 42 χρόνων. Πρώτα έγραψα εκείνο με τον Γιουσούφ σε ηλικία 18 χρόνων, ύστερα εκείνο στην ώριμη ηλικία κι ύστερα εκείνη των παιδικών του χρόνων. Επέλεξα να γυρίσω πρώτα την ταινία όπου αυτός είναι 43 χρόνων, γιατί τότε είχε την ίδια περίπου ηλικία με μένα και μπορούσα πιο εύκολα να τον σχετίσω με τον εαυτό μου. Μετά άρχισα να τον γδύνω, ν' ανακαλύπτω τι βρίσκεται πίσω από αυτό που βλέπαμε, να φτάσω ώς τις ρίζες του, ή, για να το πω αλλιώτικα, να φτάσω στην πηγή του ποταμού».

Η διαφορά Ανατολής - Δύσης

- Υπάρχει κάποια διαφορά ανάμεσα στην αντιμετώπιση της εξέλιξης του χρόνου όπως τον παρουσιάζετε στην ταινία, διαφορά που ίσως υπάρχει ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση;

«Αν αντιμετωπίζεις τον χρόνο ως το πρώτο υλικό σε μια ταινία, μπορείς να πεις ότι η Ανατολή έχει μια άλλη έννοια του χρόνου από εκείνη της Δύσης. Από την άλλη, νομίζω ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι πολύ ανθρωποκεντρικός, ενώ εκείνος της Ανατολής είναι πιο κοσμικός, βρίσκεται στο επίπεδο του σύμπαντος. Ακόμη, ο δυτικός πολιτισμός αντιμετωπίζει τη φύση ως εχθρική προς αυτόν, ενώ για τον ανατολικό πολιτισμό αντιμετωπίζεται φιλικά, ως χώρος που μπορεί κανείς να ζήσει σ' αυτόν».

- Πού ακριβώς γυρίσατε όλες αυτές τις σκηνές;

«Σε μια μικρή πόλη κοντά στη Μαύρη Θάλασσα. Εκεί υπήρχαν τα δάση που ήθελα να έχω στην ταινία. Τα γυρίσματα ήταν πολύ δύσκολα, εξαιτίας του βροχερού καιρού».

- Για ποιον λόγο πολλές από τις σκηνές σας είναι σκοτεινές;

«Προσπάθησα να γυρίσω μόνο με φυσικό φωτισμό. Το φως στο δάσος αλλάζει κάθε ώρα. Εχεις τόσες μεταπτώσεις σκοταδιού και χρωμάτων, σου δημιουργεί ένα μυστικιστικό αίσθημα. Σου δημιουργεί και φόβο και αβεβαιότητα, κι είναι αυτό που προσπαθώ να πιάσω με τον φωτισμό αυτό στην ταινία. Ταυτόχρονα το δάσος σου δημιουργεί μια αίσθηση καθαρότητας, αγνότητας, έχει κάτι το άθικτο, το αναλλοίωτο. Εκεί, ο πατέρας του Γιουσούφ μαζεύει το μαύρο μέλι, που θεωρείται το καλύτερο του κόσμου. Δυστυχώς, μελισσοκόμοι σαν κι αυτόν σταδιακά εξαφανίζονται. Το να τοποθετείς τις κυψέλες ψηλά στα δέντρα είναι πολύ επικίνδυνο. Η δουλειά τους είναι δύσκολη και άχαρη. Δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι η ταινία γυρίστηκε στη σύγχρονη Τουρκία, σε συγκεκριμένες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες».

- Υπάρχει όμως και η σχέση του ήρωα με τη φύση...

«Ναι, ακριβώς. Ηθελα ταυτόχρονα να δείξω αυτή τη σχέση του ανθρώπου με το δάσος, κάτι που στην εποχή μας έχει αρχίσει να εξαφανίζεται μια και ο άνθρωπος την καταστρέφει ολοένα και με μεγαλύτερη μανία».

Η σημασία των ήχων

- Οι ήχοι έχουν μεγάλη σημασία στην ταινία σας. Οπως το κουδούνι που ακούμε συνεχώς. Μπορείτε να μιλήσετε λίγο περισσότερο γι' αυτούς;

«Αυτό το κουδούνι είναι το μέσο για να επικοινωνεί το παιδί με ένα γεράκι. Οταν το γεράκι επιστρέφει, αυτό συνήθως αναγγέλλει την επιστροφή του πατέρα. Οταν εκπαιδεύουν αυτά τα γεράκια, βάζουν ένα κουδούνι στο πόδι τους ώστε το γεράκι να ξέρει πού να επιστρέψει και ο ιδιοκτήτης του να ξέρει πού πηγαίνει το γεράκι».

- Αποφεύγετε τη μουσική, προτιμάτε τις σιωπές, που έχουν μεγάλη σημασία στην ταινία...

«Προσπαθώ να δημιουργήσω την αίσθηση του χρόνου που περνάει. Γι' αυτό προτιμώ να χρησιμοποιώ μακρινά πλάνα και με την αίσθηση αυτή του χρόνου να δημιουργήσω ένα είδος αυτοσυγκέντρωσης, να δώσω στους φυσικούς ήχους την αίσθηση θρησκευτικών ύμνων. Επαιξα κάπως με την προοπτική αυτών των ήχων, αλλά πιστεύω ακόμη πως, πέρα απ' αυτά, το να χρησιμοποιήσεις και μουσική είναι σαν να θέλεις να ελέγξεις και να κατευθύνεις τον θεατή για να δημιουργήσεις τα αισθήματα που θέλεις. Πιστεύω πως οι φυσικοί ήχοι μπορούν και έχουν τη δύναμη να συνεισφέρουν στον τρόπο που αναπτύσσω τη δραματουργία της ταινίας».

- Τα παιδιά, για σας, δεν έχουν αίσθηση του χρόνου;

«Στη δουλειά μου με τα παιδιά ανακάλυψα πως δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα όταν τους ζητάς να παίξουν κάποιον ρόλο. Οταν όμως τα παιδιά περνούν τον χρόνο τους στη φύση, δεν έχουν άλλο δάσκαλο εκτός από την ίδια τη φύση. Στην περίπτωση του Γιουσούφ, ο πατέρας του τον μαθαίνει πώς να συνδεθεί με τη φύση».

Πρόβλημα στο σχολείο

- Γιατί το παιδί τραυλίζει στο σχολείο ενώ στο σπίτι μπορεί και μιλάει κανονικά; Από φόβο, από ντροπαλοσύνη;

«Αυτό ήταν κάτι που γνώρισα όταν ήμουν παιδί και πήγαινα στο σχολείο. Με τρόμαζε το ποιος θα διαβάσει, ποιος θα κερδίσει στον διαγωνισμό, και σ' όλους τους ανταγωνισμούς που υποβάλλεται ένα παιδί. Το να κερδίσω ένα μετάλλιο, όπως αυτό που δείχνω ότι κερδίζει ένα παιδί στην ταινία μου, διαβάζοντας δυνατά το κείμενο, μου κόστισε έναν έξτρα χρόνο. Επειδή δεν μπορούσα να διαβάσω δυνατά και χρειάστηκε να περιμένω έξι ολόκληρους μήνες για να το κερδίσω. Αυτό προκαλεί μεγάλη ένταση, προκάλεσε ένταση και σε μένα, ιδιαίτερα όταν πήγα πρώτη φορά στο σχολείο. Ανακάλυψα πως πολλά παιδιά είχαν παρόμοια εμπειρία. Από την άλλη, ο χαρακτήρας που προσπαθώ να απεικονίσω στις ταινίες μου είναι ένας ποιητής, θα γίνει αργότερα ποιητής, και οι ποιητές όπως γνωρίζουμε έχουν πρόβλημα με τη γλώσσα. Προσπαθούν να αρπάξουν λέξεις από τη γλώσσα, αγωνίζονται με τις λέξεις, υπάρχει πάντα ένα σημείο μεταρσίωσης, είναι το σημείο απ' όπου ξεκινάει η ποίηση».

- Ο μελισσοκόμος πατέρας, που ζει μέσα στη φύση, συμβολίζει κάτι για σας;

«Ναι. Για μένα όμως η πιο σημαντική λειτουργία των μελισσών είναι ότι παράγουν το μέλι. Διάβασα πολύ σχετικά με το πώς ζουν και παράγουν το μέλι οι μέλισσες και πέρασα ένα διάστημα μαζί με μελισσοκόμους, αλλά εκείνο που με ενδιέφερε περισσότερο στο θέμα αυτό των μελισσών είναι ότι αυτές εκπροσωπούν την ψυχή του δάσους, είναι η ψυχή, το πνεύμα του δάσους». 

Του ΝΙΝΟΥ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗ

''ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ''
28/2/2010