«Δεν χτυπάς την ύφεση με κλασικές συνταγές» ...

«Δεν χτυπάς την ύφεση με κλασικές συνταγές»

 Γράμμα από τον Κέινς (ΙΙ)

Μας είχε προειδοποιήσει!

Ο Κέινς ξαναεμφανίστηκε στα όνειρά μου με νέα επιστολή.

Την παραθέτω άλλη μία φορά χωρίς σχόλια.

Αγαπητέ κύριε Παπακωνσταντίνου.

 Οπως είχα προβλέψει στο πρώτο μου γράμμα τα πράγματα είναι σκούρα όταν διαπραγματεύεται κανείς χωρίς αυτοπεποίθηση στις δικές του αναλύσεις και αξίες. Επόμενο ήταν το πακέτο Β' να γίνει το πρωταρχικό. Περιττό, νομίζω, να επισημάνω ότι τώρα η κατεύθυνση έχει οριστικοποιηθεί, και ότι σύντομα θα καλεστείτε να πάρετε ακόμα πιο οδυνηρά μέτρα. Μην ξεγελαστείτε από την προθυμία της Γαλλίας και της Γερμανίας να μεσολαβήσουν για μια πιο ευρωπαϊκή λύση στα προβλήματά σας. Αυτό το γεγονός δεν σηματοδοτεί μια αλλαγή πλεύσης για τη μακροοικονομική πολιτική στο επίπεδο της Ε.Ε.

Δεν έχουν πάρει χαμπάρι ακόμα οι μεγάλες χώρες της Ε.Ε. ότι μια νομισματική ένωση δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την κεντρική τράπεζα να δανείζει κατευθείαν στα κράτη-μέλη που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Χωρίς ένα ομοσπονδιακό προϋπολογισμό που θα ενίσχυε τις περιοχές αυτές που βρίσκονται σε μεγαλύτερη ύφεση, και που το κόστος αυτής της ενίσχυσης θα μοιράζεται με περιοχές με μικρότερο πρόβλήμα. Χωρίς μια ενεργή δημοσιονομική πολιτική με γνώμονα τις μακροοικονομικές συνθήκες που επικρατούν σε όλη την ένωση, και όχι μόνο στις πιο ισχυρές οικονομίες. Καταλαβαίνω ότι το πρόβλημά σας, όπως και του προκατόχου σας, είναι ότι συμβουλεύεστε από οικονομολόγους που για δύο δεκαετίας συμπεριφέρονται ως εάν να μην γνωρίζουν αυτές τις απλές αρχές οικονομικής θεωρίας. Στην Αμερική, για να μην μιλήσω για τους λίγο πιο πιστούς οπαδούς μου, όπως ο Paul Krugman και Joseph Stiglitz, ακόμα και ο δεξιότατος ρεπουμπλικάνος οικονομολόγος Martin Feldstein είχε προειδοποιήσει πριν από χρόνια ότι έτσι που σχεδιάστηκε η Ε.Ε. θα αντιμετώπιζε τεράστια προβλήματα με την πρώτη σοβαρή ύφεση. Τους συμβούλους μας, όπως και τους φίλους, τους επιλέγουμε πιο προσεκτικά!

Οι Γαλλία και Γερμανία φοβούνται ότι οι δικές τους τράπεζες είναι εκτεθειμένες στα ομόλογα του ελληνικού κράτους. Επίσης ανησυχούν για την επέκταση των κερδοσκοπικών επιθέσεων σε άλλους αδύνατους κρίκους. Θέλουν να αποφύγουν το χλευασμό που θα εισπράξουν αν αναγκαστείτε να πάτε στο ΔΝΤ. Αλλά αυτό που θα σας προταθεί δεν θα είναι κάτι καινούριο. Θα έχετε κάποιες δανειακές διευκολύνσεις με αντάλλαγμα μέτρων στην ίδια κατεύθυνση. Στη λάθος κατεύθυνση δηλαδή.

Μου κάνει εντύπωση πόσο η δικαιολόγηση αυτής της κατεύθυνσης μοιάζει με τα επιχειρήματα που αντιμετώπισα τις δεκαετίες του '20 και του '30. Οπως ξέρετε, από τις διαμάχες εκείνης της εποχής και την αποδόμηση των επιχειρημάτων των «κλασικών οικονομολόγων» βγήκε η γενική μου θεώρηση για την οικονομική πολιτική. Επισημαίνω ότι ο γνωστός ιστορικός Eric Hobsbawm έχει γράψει ότι μία από τις πιο δυσάρεστες και μη αναμενόμενες εκπλήξεις του τέλους του «σύντομου εικοστού αιώνα» ήταν η επιστροφή των δογμάτων των κλασικών οικονομολόγων.

Ας πάρουμε, ως παράδειγμα, το επιχείρημα ότι η ύφεση φτάνει προς το τέλος της και ότι το μεγάλο πρόβλημα τώρα είναι πώς θα ξεμπλέξουν οι χώρες από τα μεγάλα ελλείμματα. Οι αγορές φοβούνται ότι τα δημοσιονομικά προβλήματα των χωρών είναι εκτός ελέγχου και ότι έτσι θα ανέβουν τα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Με αυτό τον τρόπο η ψυχολογία των επενδυτών, ευαίσθητα πλάσματα που είναι, θα καταρρέει με αποτέλεσμα η όποια τόνωση από τις δημόσιες επεμβάσεις να εξουδετερώνεται. Αρα είναι απαγορευτικές παρεμβατικές πολιτικές όπως οι δημόσιες επενδύσεις.

Πώς είχα αντικρούσει τέτοια επιχειρήματα τότε; Είχα πει ότι ο λόγος που θέλουμε χαμηλά επιτόκια είναι επειδή θέλουμε να κάνουμε πράγματα. Αν σταματάς να κάνεις πράγματα για να μειώσεις τα επιτόκια, τότε βλέπεις τον κόσμο ανάποδα! Και το πρόβλημα σε μια ύφεση είναι ότι κανείς δεν κάνει πράγματα. Δεν αμφισβητώ ότι όταν ξανά πάρει μπρος η οικονομία, όταν θα πλησιάζουμε την πλήρη απασχόληση, μπορεί να έχει η οικονομία ακόμα προβλήματα ελλειμμάτων και χρέους. Αλλά ο καιρός να αντιμετωπίσεις αυτά τα προβλήματα είναι όταν έχεις ξεφύγει από την κρίση, όχι στη μέση της κρίσης.

Καταλαβαίνω, επίσης, ότι πολλές χώρες, όπως οι ΗΠΑ, αλλά και η Ελλάδα, δεν αποταμιεύουν αρκετά. Και σε σας είναι πιεστικό το ασφαλιστικό πρόβλημα. Αλλά και πάλι δεν μπορείς να ασχοληθείς με το ύψος των αποταμιεύσεων σε μια ύφεση. Είχα επισημάνει τότε ότι σε μια ύφεση μια απόφαση να μην πας σε ένα εστιατόριο σήμερα δεν ισοδυναμεί, όπως ισχυρίζονταν οι κλασικοί οικονομολόγοι, με μια υπόσχεση να πας αργότερα. Μπορεί να σημαίνει, αντιθέτως, ότι απλώς μειώνεις τέτοιου είδους εξόδους, απόφαση που μεταφράζεται σε μείωση της συνολικής ζήτησης και άρα σε εμβάθυνση της ύφεσης. Σε μια οικονομία με χρήμα, οι αποταμιεύσεις δεν μετατρέπονται αυτομάτως σε επενδύσεις.

Τα μέτρα που παίρνετε, και αυτά που θα πάρετε, τροφοδοτούν την ύφεση. Το ίδιο ισχύει και για τη μείωση μισθών. Αυτό που ισχύει για μια επιχείρηση, ότι μπορεί να κερδίσει σε όρους ανταγωνιστικότητας με μείωση μισθών, απλώς δεν ισχύει όταν το κάνουν όλες οι επιχειρήσεις. Και σε μια ύφεση, όπου, όπως στη δική σας περίπτωση, η ανεργία και άρα ο φόβος καλπάζουν, δημιουργείται ένα κλίμα στασιμότητας, όπου οι επιχειρηματίες δεν επενδύουν, οι εργαζόμενοι δεν αναβαθμίζουν το ανθρώπινο κεφάλαιό τους, και, γενικώς, κανείς δεν παίρνει το παραμικρό ρίσκο.

Τα επιχειρήματά μου δεν κέρδισαν την εποχή του μεσοπολέμου. Αλλά να θυμίσω ότι πουθενά δεν ξεπεράστηκε η μεγάλη ύφεση υιοθετώντας τις συνταγές των κλασικών οικονομολόγων; Να θυμίσω επίσης ότι στη Βρετανία η Εργατική κυβέρνηση διασπάστηκε όταν ο πρωθυπουργός Ramsay MacDonald αποφάσισε να μειώσει το δημόσιο έλλειμμα στο κορύφωμα της κρίσης, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει το κόμμα του για μια κυβέρνηση εθνικής συμμαχίας με τους συντηρητικούς; Και βεβαίως λίγα χρόνια αργότερα οι συντηρητικοί πέταξαν τον MacDonald στον κάδο των απορριμμάτων.

 Εχετε προειδοποιηθεί!

Με εκτίμηση John Maynard Keynes

Του ΕΥΚΛΕΙΔΗ ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΥ

Καθηγητής  Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Aπό την ''Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία''

14 Φεβρουαρίου 2010