Τα παράδοξα της κρίσης ...
Gauchet Marcel
Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα εισήγησης του γάλλου φιλοσόφου Μαρσέλ Γκοσέ σε ημερίδα που οργάνωσε το Κέντρο Πολιτικών Ερευνών CEVIPOF την 1η Οκτωβρίου 2009 στο Παρίσι.
Τα παράδοξα της κρίσης
Τα παράδοξα της κρίσης
Δύο προκαταρκτικές παρατηρήσεις: πρώτον, για τον παράδοξο χαρακτήρα των αποτελεσμάτων αυτής της κρίσης. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αυτή η κρίση θα έχει το διανοητικό όφελος να μας υποχρεώσει να εγκαταλείψουμε όλα όσα στις επιστήμες συνεχίζουν να δανείζονται μοντέλα της φυσικής αιτιότητας, με γραμμικά σχήματα μεταφοράς και μετάδοσης από το οικονομικό στο κοινωνικό και έπειτα από το κοινωνικό στο πολιτικό. Δεύτερη προκαταρκτική παρατήρηση σχετικά με τη γιγάντια σκιά της δεκαετίας του 1930, που επηρεάζει πρόδηλα τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την κρίση. Για να είμαι πολύ συνοπτικός, θα έλεγα ότι η διαφορά σχετίζεται με την ιδεολογική προσφορά.
Η κρίση του 1929 παρεμβαίνει σε ένα πλαίσιο όπου υπάρχει μια προηγούμενη κρίση των φιλελεύθερων καθεστώτων, η οποία μπορεί να αναχθεί, κατά τη γνώμη μου, πολύ πριν το 1914. Αυτή η κρίση συνοδεύει την καθιέρωση της καθολικής ψήφου στο εσωτερικό των φιλελεύθερων καθεστώτων. Εκδηλώνεται μετά το 1918, αμέσως μετά τον πόλεμο, οπότε έχουμε τη συγκρότηση μιας ριζοσπαστικής -ακόμη και επαναστατικής- ακροδεξιάς, εμπνεόμενης από τον εθνικισμό, και, στα ίχνη της μπολσεβίκικης επανάστασης, τη συγκρότηση μιας επαναστατικής ακροαριστεράς, εξοπλισμένης με μιαν ισχυρή ανάλυση και με μιαν ιδεολογική πρόταση απέναντι στην αστική κοινωνία. Η κρίση της δεκαετίας του 1930 έρχεται λοιπόν σε ένα πλαίσιο που σηματοδοτείται από την ανάπτυξη της επαναστατικής πίστης, την οποία θα διευρύνει, καθώς η κρίση εμφανίζεται ως η επικύρωση και η επιβεβαίωση αυτής της επαναστατικής προοπτικής που κινητοποιεί τις μάζες.
Τίποτα παρόμοιο δεν υπάρχει στο δικό μας πλαίσιο. Ζούμε το λυκόφως ή την έκλειψη της ιδέας της επανάστασης. Βρισκόμαστε στη στιγμή που κλείνει ένας μεγάλος ιστορικός κύκλος -ο οποίος συμπίπτει σε χοντρές γραμμές με τον εικοστό αιώνα- και που αυτό το επαναστατικό σχέδιο, που οργάνωνε το πολιτικό πεδίο στο ιδεολογικό επίπεδο, βρίσκεται σε υποχώρηση. Η ιδεολογική προσφορά σε σχέση με την κρίση που ζούμε είναι σχεδόν μηδενική. Στην πραγματικότητα συνοψίζεται σε υποκατάστατα ιδεολογιών του παρελθόντος, τις οποίες οι ίδιοι οι οπαδοί τους θεωρούν ελάχιστα κατάλληλες για την παρούσα κατάσταση και τις προβάλλουν μάλλον σαν σύμβολα παρά σαν εφαρμόσιμες θεωρίες.
Εδώ πρέπει να θυμίσουμε κάτι που στη γαλλική δημόσια ζωή δεν γίνεται πάντοτε κατανοητό: η διαμαρτυρία δεν είναι η επανάσταση. Νομίζω ότι υπάρχει μια σημαντική διαφορά ακριβώς επειδή, προκειμένου η διαμαρτυρία να φτάσει στην επανάσταση, χρειάζεται πίσω από τη διαμαρτυρία να υπάρχει μια ιδεολογική προσφορά, που θα της προσδίδει ταυτόχρονα την ένταση που κινητοποιεί στο συγκινησιακό επίπεδο και μια συνολική πρόοδο λιγότερο ή περισσότερο αξιόπιστη σε μαζική κλίμακα. Δεν βρισκόμαστε καθόλου σε αυτή την κατάσταση.
Ερχομαι τώρα σε αυτά που μπορούμε να διαγνώσουμε για τα αποτελέσματα της κρίσης. Θα συγκρατούσα τρία σημεία. Το πρώτο παράδοξο αποτέλεσμα της κρίσης είναι η απρόσμενη ενίσχυση των κατεστημένων εξουσιών. Η κρίση όχι μόνον δεν μεταφράζεται πουθενά σε αποσταθεροποίηση των κυβερνήσεων ή σε ριζοσπαστικοποίηση της κοινής γνώμης, αλλά οδηγεί μάλλον σε ενίσχυση των κυβερνήσεων. Είναι πολύ λίγες οι κυβερνήσεις που κλονίστηκαν πολιτικά από την κρίση. Πρόκειται για μεγάλο μυστήριο; Οχι. Απλούστατα, οι κυβερνήσεις των ετών 2008-2009 δεν είναι οι κυβερνήσεις των ετών 1929-1931. Εχουν γίνει κυβερνήσεις -όποιες και αν είναι και πέρα από κάθε ιδεολογική διαίρεση- μαζικά παρεμβατικές, αψηφώντας τις προηγούμενες ιδεολογικές διακηρύξεις τους, τις οποίες δείχνουν να μη θυμούνται καν! Πρέπει να θαυμάσουμε αυτή την άνεση να κάνουν στροφή 180 μοιρών χωρίς πρόβλημα. Στην εποχή του Στάλιν περνούσαν μήνες δικαιολογώντας τη στροφή. Εδώ δεν ενδιαφέρεται κανείς να της προσδώσει ένα ιδεολογικό περιεχόμενο.
Ενα άλλο αποτέλεσμα είναι η βαθιά απονομιμοποίηση των ελίτ, που μεταφράζεται πολιτικά με ουσιωδώς αρνητικό τρόπο: 1) απώλεια του ενδιαφέροντος όχι μόνο για πολιτική στράτευση αλλά και για την πιο στοιχειώδη ενασχόληση με την πολιτική, 2) σκεπτικισμός απέναντι στην πολιτική προσφορά και μαζική αναδίπλωση στις αξίες του ιδιωτικού βίου.
Το τρίτο και το πιο παράδοξο αποτέλεσμα: η κρίση μού φαίνεται ότι έχει ως αποτέλεσμα να παροξύνει την ιδεολογική κρίση της αριστεράς -τουλάχιστον στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Εδώ βρισκόμαστε στους αντίποδες της δεκαετίας του 1930, όπου το αποτέλεσμα της κρίσης ήταν, εκτός από τον κομμουνισμό και την επαναστατική προοπτική, να προσανατολιστεί μαζικά η κοινή γνώμη στην κατεύθυνση του σοσιαλισμού. Αυτό, για παράδειγμα, έχει αναλυθεί πολύ καλά στη βρετανική περίπτωση: Ενας λίγο ως πολύ θολός ουμανιστικός σοσιαλισμός, του οποίου όμως η μεγάλη πολιτική μετάφραση θα είναι οι μεταρρυθμίσεις του 1945, που θα αλλάξουν απίστευτα την πορεία των φιλελεύθερων καθεστώτων.
Σήμερα βρισκόμαστε στο αντίθετο σημείο: η κρίση φανερώνει το έλλειμμα εναλλακτικών και αξιόπιστων προοπτικών από μέρους της αριστεράς. Η σύγχυση απέναντι στην κατάσταση των κοινωνιών μας επιτείνεται. Θα μπορούσε προφανώς να αντιτείνει κανείς σε αυτή την προοπτική την επιτυχία ή τη σχετική ανάκαμψη μιας ριζοσπαστικής αριστεράς -δεν θα έλεγα επαναστατικής αριστεράς αλλά μιας αριστεράς των θεωρητικών αρχών. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μιαν από τις πιο πιθανές επιπτώσεις αυτής της κρίσης: μια αριστερά υπέρ της οποίας ψηφίζει κανείς όχι επειδή πιστεύει στις προοπτικές που αυτή χαράσσει -της οποίας εξάλλου πολύ συχνά οι ίδιοι οι ηγέτες δεν πιστεύουν ότι αυτές οι προοπτικές είναι πρακτικά εφικτές- αλλά επειδή η ψήφος του έχει μια συμβολική διάσταση διαμαρτυρίας (...).
ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ
Από την '''Ελευθεροτυπία''
31/1/2010