Ο Kemal Kilicdaroglu θα τελειώσει την μονοκρατορία του Recep Tayyip Erdogan;


  Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου

Άξιος αντίπαλος του Έρντογαν ο «νέος Έτζεβιτ»;

Αισιοδοξία επικρατεί σε ευρείς κύκλους στην Τουρκία μετά την εκλογή του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου στην εξουσία του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος και την απομάκρυνση του πολιτικάντη Ντενίζ Μπαϊκάλ. Ο φιλελεύθερος κόσμος καλεί το νέο ηγέτη να ακολουθήσει τη «γραμμή Έτζεβιτ», ώστε το CHP να ξαναγίνει λαϊκό κίνημα και να αποτελέσει «εναλλακτική πρόταση εξουσίας» στην αυταρχική μονοκρατορία του Έρντογαν.
 (Reuters)
Η εκλογή του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου στην ηγεσία του Ρεπουμλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) στο συνέδριο της περασμένης Κυριακής ίσως άνοιξε στην Τουρκία το δρόμο προς τη δημιουργία μιας ικανής αντιπολίτευσης. Μιας αντιπολίτευσης που θα δώσει τέλος στην πολιτική μονοκρατορία του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του Ταγίπ Έρντογαν. Την ευχή αυτή εκφράζουν πολλοί κύκλοι, που έδειξαν μεγαλύτερη ίσως ευφορία με την απομάκρυνση του Ντενίζ Μπαϊκάλ από την ηγεσία του κόμματος παρά με την εκλογή του Κιλιτσντάρογλου. Στην απομάκρυνση του Μπαϊκάλ βιάζονται πολλοί να δουν το τέλος της πατριδοκάπηλης «αντιπολίτευσης για χάρη της αντιπολίτευσης» και την έξοδο του CHP από την κατάσταση της χρόνιας αντιπολίτευσης.

Όπως επισημαίνει το σύνολο των αναλυτών, ακόμη και εκείνων που πρόσκεινται στο CHP, το κόμμα που ίδρυσε ο Κεμάλ Ατατούρκ είναι και το μόνο στο τουρκικό πολιτικό σκηνικό που έχει μείνει απαράλλακτο την τελευταία δεκαετία. Ανίκανο να προσαρμοσθεί στα νέα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης, της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας και του εκδημοκρατισμού της, το CHP έχει μείνει σε μία ξύλινη γλώσσα και τα συνθήματα της δεκαετίας του 1930. Κόμμα ελιτιστικό, ταυτίζεται με την κρατικοδίαιτη ελίτ των κεμαλιστών – που σήμερα έχουν χάσει τα ηνία του πολιτικού σκηνικού.

Η ιδεολογία της τάξης αυτής, που ακόμη αποτελεί την «επίσημη ιδεολογία» του κράτους, εδράζεται σε ένα ξενόφοβο εθνικισμό που διέπεται από βαθύ κόμπλεξ κατά της Δύσης. Οι κεμαλιστές ζηλεύουν μέχρι θανάτου το δυτικό τρόπο ζωής και πασχίζουν απελπισμένα να τον μιμηθούν, αλλά ταυτόχρονα έχουν την ψύχωση ότι οι δυτικές «ιμπεριαλιστικές» δυνάμεις απεργάζονται διαρκώς σχέδια για να διαιρέσουν και να καθυποτάξουν τη χώρα. Πρόκειται για το «σύνδρομο των Σεβρών» που περιπαίζουν οι φιλελεύθεροι αναλυτές. Ταυτόχρονα, οι κεμαλιστές έχουν τα τελευταία χρόνια ταχθεί κατά των ιδιωτικοποιήσεων, κατά των αποκρατικοποιήσεων, κατά της οικονομίας της αγοράς, κατά της παροχής πολιτιστικών δικαιωμάτων στις μειονότητες.

Κάθε ομιλία του Μπαϊκάλ, κάθε συνέδριο του κόμματος περιστρεφόταν γύρω από τον ισχυρισμό ότι «κινδυνεύει το πολίτευμα της χώρας» και «ροκανίζονται τα θεμέλια του κοσμικού κράτους». «η χώρα πουλιέται στους ξένους». Παράλληλα, το CHP επέλεξε να λειτουργήσει, από την ανάδειξη του ΑΚΡ στην εξουσία το 2002, ως «πολιτικό γραφείο» του στρατεύματος, στηρίζοντας κάθε πολιτική του πρωτοβουλία, ενώ αποπειράθηκε επανειλημμένως να απομακρύνει το ΑΚΡ από την εξουσία με πραξικοπηματικά μέσα. Ο Μπαϊκάλ, το κόμμα του οποίου στήριξε την ηλεκτρονική επιστολή του Γενικού Επιτελείου στις 27 Απριλίου 2007, έδωσε «παραγγελία» στο Συνταγματικό Δικαστήριο να λάβει την απόφαση – νομικό σκάνδαλο του Μαΐου 2007, που κατέστησε αδύνατη την εκλογή προέδρου στην Εθνοσυνέλευση εφόσον δεν υφίσταται απαρτία 367 βουλευτών στη διαδικασία, βρέθηκε πίσω από την απόπειρα του Γενικού Εισαγγελέα να απαγορεύσει το κόμμα με την αιτιολογία ότι έρχεται σε αντίθεση με τα κοσμικά θεμέλια του κράτους. Και – ω της παραφροσύνης! – ο Ντενίζ Μπαϊκάλ δήλωνε ευθέως πως θα παίξει το ρόλο του συνηγόρου υπέρ των κατηγορουμένων κατά τη δικαστική δίωξη της παρακρατικής ομάδας Εργκένεκον!

Αποτελεί γενική πια διαπίστωση ότι οι πολιτικές αυτές δεν επέφερεαν καρπούς. Αντιθέτως, απαξίωσαν το CHP στα μάτια των εκλογέων, καταδικάζοντάς το στη θέση της «χρόνιας αντιπολίτευσης». Και μάλιστα μιας αντιπολίτευσης που χρησιμοποιούσε το στρατό και τη δικαιοσύνη, όχι πολιτικά επιχειρήματα, κατά του κυβερνώντος κόμματος. Το CHP αντιτάχθηκε σε κάθε προσπάθεια πολιτικών και πολιτιστικών ανοιγμάτων προς τους Κούρδους, αλλά και κάθε άλλη θρησκευτική ή εθνική μειονότητα, ενώ υποστήριξε με λύσσα τα όποια προνόμια του στρατού. Στα μείζονα πολιτικά προβλήματα της χώρας, δεν παρείχε λύσεις, αλλά μόνο κριτική – πολλές φορές κατάφωρα άδικη – της κάθε κυβερνητικής πρωτοβουλίας. 

Το αστείο είναι πως το CHP εμφανίζεται και αυτοδιαφημίζεται ως σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, ενώ κατ’ ουσίαν δε διαφέρει στον εθνικισμό από το φασιστικό ΜΗΡ του Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Εξαιτίας των ξενοφοβικών του αναφορών, της συμπόρευσής του με το στράτευμα και της ανοικτής υποστήριξής του για την εξωκοινοβουλευτική «εκτροπή», το κόμμα κινδύνευσε να διαγραφεί από τη Σοσιαλιστική Διεθνή, ύστερα από σχετική αίτηση σκανδιναβών βουλευτών. Στην ουσία, πρόκειται για το κόμμα του κράτους, όπως τουλάχιστον το κράτος αυτό υπήρχε πριν τις αλλαγές που επέφερε το ΑΚΡ, και το συνοδοιπόρο του παρακράτους, καθώς φανερώνει ο ρόλος «εισαγγελέα της Εργκένεκον» του Μπαϊκάλ.

Το φλέγον ερώτημα στην παρούσα συγκυρία «αλλαγής βάρδιας» στο CHP είναι κατά πόσον για τις ατυχείς αυτές πολιτικές επιλογές, που περιόρισαν το κόμμα σε ποσοστά μικρότερα του 20%, ευθύνεται μόνο ή κυρίως ο Μπαϊκάλ. Η αίσθηση της ευθύνης του Μπαϊκάλ σε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης είναι δεδομένη. Η πεποίθηση πως «θρονιάστηκε στην καρέκλα της ηγεσίας και δεν το κουνά», ενώ παράλληλα έφερε το βάρος των συνεχών αποτυχιών, ήταν που οδήγησε τους αρθρογράφους τους προσκείμενους ή τους συμπαθούντες το CHP να ζητήσουν επίμονα την απομάκρυνσή του, στον απόηχο του σκανδάλου της «ροζ ταινίας».

Οι ίδιοι αναλυτές χαιρετίζουν τώρα με ικανοποίηση την έλευση του Κιλιτσντάρογλου. Όπως επισημαίνει ο τύπος, στην κοινή γνώμη είναι διάχυτη η πεποίθηση πως η περίφημη «υπόθεση της κασέτας» δεν ήταν παρά μία συνομωσία που υφάνθηκε εντός του CHP από τους κύκλους των απελπισμένων με τις πολιτικές αποτυχίες του Μπαϊκάλ. Μία ενδοκομματική συνομωσία για να εκθρονισθεί ο ανεπιθύμητος πια ηγέτης, παρότι ο τελευταίος έσπευσε να αποδώσει την «ανήθικη επίθεση» εναντίον του στην κυβέρνηση και τον παλαιό πολιτικό του αντίπαλο Μουσαφά Σαριγκιούλ. Δεν είναι λίγοι όσοι επισημαίνουν το «παράδοξο» της εκλογής του Κιλιτσντάρογλου από τους προέδρους 77 τοπικών οργανώσεων, την ώρα που οι ίδιοι οι πρόεδροι μέχρι πριν μία εβδομάδα ορκίζονταν πίστη στον Μπαϊκάλ και απεργάζονταν την επαναφορά του. Μήπως παίχθηκαν «βρώμικα παιγνίδια» εντός της κομματικής οργάνωσης, αναρωτιούνται πολλοί παρατηρητές. Παρότι κανείς τους δε λυπάται για το γεγονός, εκπλήσσονται με το πώς ένας πολιτικός με ιστορία σαράντα ετών βγήκε εκτός παιγνιδιού «εν μιά νυκτί».

Σε κάθε πάντως περίπτωση, ο Μπαϊκάλ εκθρονίσθηκε. Εκτός από τους σχολιαστές των οποίων οι συμπάθειες τείνουν στον κεμαλικό χώρο, τις ελπίδες τους για αλλαγή στο CHP κόμμα και τον πολιτικό του λόγο εκφράζουν και οι φιλελεύθεροι. Υπάρχει μία τάση να εξετασθούν οι δυνατότητες προσέγγισης των φιλελεύθερων διανοουμένων με το κόμμα, το οποίο μέχρι πρότινος υπήρξε για την προοδευτική διανόηση το «κόμμα του στρατεύματος» και άρα κόκκινο πανί. Προκειμένου να βγει το CHP από το εκλογικό περιθώριο και τα Τάρταρα όπου το έχει εντοπίσει η διανόηση, τα μέλη της διαμηνύουν τις αλλαγές που αναμένουν από τον Κιλιτσντάρογλου.

Δεν παραλείπουν να τονίσουν πως ο νέος ηγέτης κατάγεται από το Ντερσίμ, περιοχή που κατοικείται αποκλειστικά από Κούρδους Αλεβίτες. Η ιδιότητά του ως μειονοτικού, που κατάγεται από μία παραδοσιακά αριστερή και κοσμική επαρχία, τον καθιστά πιο συμπαθή προς τους φιλελεύθερους. Ο Κιλιτσντάρογλου εμφανίσθηκε στο συνέδριο με ενδυματολογικές επιλογές που πραγματοποιούσαν ευθείς αναφορές στο (αν όχι απόλυτα γνήσιο, πάντως πιο έντονο) κεντροαριστερό παρελθόν του CHP. Σε αντίθεση με τον «επίσημο», γηραιό Μπαϊκάλ με τη γραβάτα, τις μεγάλες προτάσεις και την ξύλινη γλώσσα, ο Κιλιτσντάρογλου εμφανίσθηκε χωρίς γραβάτα, με προφίλ «νεανικό». Ο λόγος του αποφασιστικός, οι προτάσεις του σύντομες και ευνόητες, αλλά χωρίς τις υστερίες και την κινδυνολογία του Μπαϊκάλ. Πραγματοποίησε ανοίγματα προς τις φτωχότερες τάξεις, δίνοντας την εντύπωση πως το κόμμα έπαψε να είναι το κόμμα μίας ελίτ που αντιμάχεται την πλειοψηφία, αλλά επανακτά το λαϊκό χαρακτήρα που είχε επί Μπουλέντ Έτζεβιτ. 

Οι σχολιαστές διαβλέπουν πως θα ακολουθήσουν ενδεχομένως σημαντικές αλλαγές εντός του κόμματος. Ο Ιχσάν Νταγί της φιλοκυβερνητικής Ζαμάν εκτιμά πως εάν πράγματι στήθηκε ολόκληρη επιχείρηση εντός του CHP για την απομάκρυνση του Μπαϊκάλ, ώστε το κόμμα να αποτελέσει πραγματική εναλλακτική πρόταση εξουσίας στο ΑΚΡ, τότε έπονται και άλλες ριζικές αλλαγές πέραν εκείνης στην ηγεσία. Ο αναλυτής εκτιμά πως θα αλλάξει και η πολιτική, ο λόγος, η οργάνωση του CHP. Το κόμμα έχει συνειδητοποιήσει, ισχυρίζεται, πως πρέπει να επαναπροσανατολιστεί προς την πολιτική αντιπολίτευση εάν επιθυμεί να ανταγωνισθεί το ΑΚΡ, και όχι σε πραξικοπηματικές μεθόδους. Αυτή είναι και η μόνη ελπίδα του κόμματος να κερδίσει τις ψήφους ομάδων πέραν της κεμαλικής πολιτικο-γραφειοκρατικής ελίτ, τονίζει.

Σύσσωμος ο τύπος, πέραν των πιο ακραίων κεμαλικών στοιχείων, καλεί τον Κιλιτσντάρογλου να βοηθήσει το CHP να εγκαταλείψει τη συμπόρευσή του με το στράτευμα και το παρακράτος. Πολλοί, όπως ο φιλελεύθερος Χασάν Τζεμάλ της Μιλλιέτ, καλούν το νέο αρχηγό να μιμηθεί – τουλάχιστον στο επίπεδο των ιδεών – τον Μπουλέντ Έτζεβιτ. Ο πρώην πρωθυπουργός, παρότι στην πράξη απέτυχε οικτρά να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του, κατόρθωσε πάντως να μετατρέψει το CHP σε λαϊκό κόμμα. Ήταν η μόνη περίοδος που το κόμμα του Ατατούρκ, που κυβέρνησε τη χώρα με σιδηρά πυγμή την περίοδο του μονοκομματικού καθεστώτος (1923 – 1950) αναδείχθηκε σε υπολογίσιμη πολιτική δύναμη εντός του συστήματος της πολυκομματικής δημοκρατίας, κερδίζοντας μέχρι και το 40% των ψήφων. Πριν και μετά τον Έτζεβιτ, το CHP ποτέ δεν ξεπέρασε το 25%, παραμένοντας πάντα κόμμα της «σκληρής» αντιπολίτευσης. Την κληρονομία του Έτζεβιτ υπενθύμισε η χήρα του Ραχσάν, που κάλεσε όσους στήριξαν τον εκλιπόντα σύζυγό της να στηρίξουν το «νέο CHP» υπό τον Μπαϊκάλ.

Οι περισσότεροι ωστόσο εκτιμούν πως το «πρόβλημα του CHP» δεν ήταν μόνο ένα πρόσωπο, ο Μπαϊκάλ. Επισημαίνουν πως το βασικότερο εμπόδιο που πρέπει να ξεπερασθεί είναι η ίδια η βάση των στελεχών του κόμματος. Το κόμμα, τονίζει ο Ιχσάν Νταγί, πάσχει από κρίση υπαρξιακή, και θα είναι δύσκολο να ξεπερασθεί η διεστραμμένη οπτική του κόσμου που χαρακτηρίζει τη βάση του. Η βάση αυτή είναι που στήριξε το Μπαϊκάλ, και έχει «πιάσει το CHP αιχμάλωτο» υποστηρίζει.

Στις πρώτες του δηλώσεις, ο Κιλιτσντάρογλου έδωσε πολλές ελπίδες για μια ριζική «αλλαγή πλεύσης» στο CHP. «Θα επικροτούμε κάθε θετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης», «δε θα επιτιμούμε κάθε πράξη της κυβέρνησης απλά και μόνο επειδή προέρχεται από αυτή», «θα υποστηρίξουμε ένα σύγχρονο, δημοκρατικό σύνταγμα, προϊόν κοινωνικής συναίνεσης», «το Κουρδικό είναι ένα από τα μείζονα προβλήματα της χώρας», «η ενταξιακή μας πορεία στην ΕΕ είναι μεγίστης σημασίας», «στηρίζουμε τη θέση της Τουρκίας ως μεσολαβητή στις διεθνείς διενέξεις», «θέλουμε να κάνουμε την Τουρκία χώρα παραγωγό και εξαγωγέα». Σε όλα τα σημεία αυτά, ο Κιλιτσντάρογλου επικροτεί εμμέσως την πολιτική του ΑΚΡ των τελευταίων ετών.

Ο ίδιος ο Έρντογαν όμως δεν έστειλε συγχαρητήρια στον Κιλιτσντάρογλου, κάτι που προκάλεσε την εντύπωση του τύπου. Πέραν της πρώτης αυτής χοντράδας, ο Έρντογαν προχώρηε και στη δεύτερη. «Ο τενεκές ακόμη και να τον βάψεις χρυσό, τενεκές θα είναι» ισχυρίσθηκε για το CHP, λέγοντας πως το πρόβλημα του κόμματος δεν έγκειται στα πρόσωπα, αλλά στις αρτηριοσκληρωτικές ιδέες του. Σε πολύ ευγενικότερο τόνο, τις ίδιες επιφυλάξεις διατυπώνουν και πολλοί σχολιαστές, ακόμη και εκείνοι που εύχονται με όλη τους την ψυχή να δουν το CHP στην εξουσία. Το κόμμα χρειάζεται μία εκκαθάριση και εκσυγχρονισμό από τη βάση του. Η διαδικασία δεν πρέπει να περιορισθεί στην κορυφή.
Ο Gungor Uras της Μιλλιέτ, καίτοι προχωρημένης ηλικίας ο ίδιος, σημείωσε την αποκαρδιωτική έλλειψη νέων μελών στο συνέδριο. Σημειώνοντας ότι ο μέσος όρος ηλικίας στην Τουρκία είναι 28.8 έτη, ο αναλυτής εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του με το γεγονός ότι στο συνέδριο δόθηκε στους νεότερους μόνο η αρμοδιότητα να επιτηρούν την ασφάλεια. Οι περισσότεροι εκλεγέντες στη νέα οργανωτική δομή του CHP υπερβαίνουν τα πενήντα, ενώ οι γυναίκες δεν ξεπερνούν το ένα πέμπτο των εκλεγέντων.

Την απαισιοδοξία πολλών παρατηρητών του φιλελεύθερου χώρου προκάλεσε η εκλογή από τους συνέδρους στο κομματικό συμβούλιο προσώπων με γνωστές εθνικιστικές θέσεις, όπως οι Suheyl Batum, η Necla Aratka και η Nuran Yıldız. Η Αrat πρωτοστάτησε στα «συλλαλητήρια της Δημοκρατίας» του 2007, τα οποία συνδιοργάνωσε με πρόσωπα (απόστρατους αξιωματικούς) που σήμερα κατηγορούνται όχι μόνο για συμμετοχή στην Εργκένεκον, αλλά και για σχέδια πραξικοπήματος που κατέστρωναν το 2004. Η εβδομηντάχρονη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κωνσταντινουπόλεως είχε κάνει τουρνέ σε όλες τις τηλεοπτικές εκπομπές πολιτικής επικαιρότητας, διαμαρτυρόμενη για την «άδικη κριτική» που ασκείτο κατά των πολιτικών επεμβάσεων του στρατού. «Μα γιατί κριτικάρετε έτσι το στρατό μας; Ο τουρκικός λαός αγαπά το στρατό του. Εδώ ο κάθε αγρότης έχει πολιτική άποψη, γιατί να μην έχει και ο στρατός μας;» Άλλη μορφή του νέου συμβουλίου είναι η επίσης πανεπιστημιακός Nuran Yıldız, που σε βιβλίο της είχε ισχυρισθεί πως «σε κάθε χώρα ο στρατός επεμβαίνει στην πολιτική», ενώ χαρακτήριζε το Γενικό Επιτελείο «φάρο της δημοκρατίας». Η Yıldız είναι γνωστή για την εγγύτητά της με τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ Ιλκέρ Μπάσμπουγ.

Από το 2002, Τούρκοι και ξένοι αναλυτές σημειώνουν στα κείμενά τους πως η Τουρκία στις εκλογές δεν αναζητεί τη νέα κυβέρνησή της, αλλά ψάχνει την αντιπολίτευσή της. Η επανεκλογή του ΑΚΡ θεωρείτο πάντοτε δεδομένη, όπως δεδομένη ήταν και η ανυπαρξία πολιτικού οράματος που θα μπορούσε να «βάλει φρένο» στην πολιτική μονοκρατορία του κυβερνώντος κόμματος, εισάγοντας ένα κλίμα ανταγωνισμού μεταξύ των κομμάτων. Διαθέτει άραγε ο Κιλιτσντάρογλου το απαραίτητο όραμα και θέληση για να αλλάξει την κατάσταση «χρόνιας αντιπολίτευσης» και τις εκλογικές αποτυχίες του CHP, και αν ναι, θα μπορέσει να αντιταχθεί στην παλαιά φρουρά, που συμμερίζεται τη «σχολή Μπαϊκάλ»; Οι περισσότεροι αναλυτές το εύχονται, τονίζοντας πως η παρουσία αντιπολίτευσης που έχει ελπίδες εκλογικής νίκης είναι απαραίτητη για τη λειτουργία της δημοκρατίας. Ο μόνος, τονίζουν, που δεν πρέπει να είναι ικανοποιημένος στην παρούσα συγκυρία είναι ο Έρντογαν και τα στελέχη του ΑΚΡ. Κανείς ηγέτης της αξιωματικής αντιπολίτευσης δε θα μπορούσε να είναι τόσο άχρηστος όσο ο Μπαϊκάλ, που έπραξε όλα τα απαραίτητα για να διογκώσει τις ψήφους του ΑΚΡ, τονίζουν.

Αλέξανδρος Μασσαβέτας