Alain Touraine: Η «σιωπή των θυμάτων» απέναντι στον «γκανγκστερισμό των χρηματιστών»!

ΑΛΕΝ ΤΟΥΡΕΝ

Η σιωπή των θυμάτων και ο γκανγκστερισμός των χρηματιστών

Μπορεί ένας κοινωνιολόγος να συμβάλει στην ανάλυση της οικονομικής κρίσης, τη στιγμή που οι διασημότεροι οικονομολόγοι ανά τον κόσμο, όλα αυτά τα τελευταία χρόνια, προσπαθούν όχι μόνο να εξηγήσουν, αλλά και να βρουν λύση στο σοβαρό αυτό πρόβλημα;

Η απάντηση είναι καταφατική, αν κρίνει κανείς από τα ανεπαρκή αποτελέσματα των ειδικών. Πριν από το 2007, ο βραβευμένος με Νόμπελ από τους «σοφούς» της αμερικανικής φιλελεύθερης σκέψης, Ρόμπερτ Λούκας, αναφερόμενος στην κρίση του '29, έλεγε: «Μια παρόμοια κρίση είναι αδύνατο να επανεμφανιστεί».

Ο Αλέν Τουρέν, ο Γάλλος κοινωνιολόγος, ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές των κοινωνικών κινημάτων, υποστηρίζει σήμερα πως η παγκοσμιοποίηση και η αυτοκρατορία του χρήματος κατέστρεψαν τη δυτική κοινωνία. Ετσι εξηγείται και η «σιωπή των θυμάτων» απέναντι στον «γκανγκστερισμό των χρηματιστών», όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει στο βιβλίο του «Μετά την κρίση». 

«Οχι μόνο οι λαοί δεν εξεγείρονται, αλλά ενίοτε υποστηρίζουν και το κεφάλαιο», ισχυρίζεται ο Αλέν Τουρέν σε συνέντευξή του σε γαλλικό περιοδικό. «Οι Βρετανοί ψήφισαν τους συντηρητικούς, των οποίων η μοναδική έγνοια ήταν να ανορθώσουν το City, αυτή τη μηχανή του χρήματος. Και για το City, το οποίο κατέστρεψε τη χώρα τους, οι Βρετανοί τώρα πάλι σφίγγουν το ζωνάρι τους. Γιατί τους ψήφισαν; Μα γιατί η Αγγλία, που δεν έχει άλλη βιομηχανία πέρα από αυτή του χρήματος, έχει τη φαντασίωση πως μπορεί να ξαναβρεί τα παλαιά της πλούτη μέσα από αυτήν. Σήμερα, στις δυτικές χώρες, αν θέλετε να κερδίσετε χρήματα, μη γίνετε μηχανικοί ή εργολάβοι, αλλά χρηματιστές και νομικοί. Οι ευρωπαϊκές χώρες προώθησαν την αποβιομηχάνιση: η χειρωνακτική εργασία ήταν μια παλιομοδίτικη βλακεία! Και τι να κάνουμε; Μα... κερδοσκοπικά παιχνίδια. Επενδύω σε καλά λογισμικά και κάνω απλές εξισώσεις. Χάρη στα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας, γνωρίζω σε πραγματικό χρόνο την τιμή του σίτου ή του καφέ σε κάθε αγορά. Και σε πραγματικό χρόνο πραγματοποιώ εντελώς εικονικές αγοραπωλησίες».

Μήπως όμως η αγορά του χρήματος είναι ένα τέχνασμα της Δύσης για να καλύψει την παρακμή της και την απώλεια ανταγωνιστικότητας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης;

«Η αγορά χρήματος βυθίζει τη Δύση! Αν δεν παράγετε τίποτε και χρεώνεστε συνεχώς, δεν μπορείτε να συνεχίσετε έτσι για πολύ. Βρισκόμαστε μπροστά στο τέλος μιας περιόδου δυτικής κυριαρχίας, που διήρκεσε διακόσια πενήντα χρόνια. Η Δύση είχε χτίσει το μοντέλο της πάνω στις κατακτήσεις της στο εξωτερικό, σε μια καταπληκτική συγκέντρωση πόρων και με τίμημα εντάσεις, αντιφάσεις και συγκρούσεις. Ηταν η εποχή της αποικιοκρατικής κυριαρχίας, των συνθηκών εργασίας και των αθλιοτήτων που περιγράφουν ο Ενγκελς, ο Ντίκενς, ο Ζολά, αλλά και του εργατικού κινήματος σε όλες του τις μορφές, το οποίο ανέτρεψε την απόλυτη βιομηχανική εξουσία. Ετσι φτάσαμε, μετά τον πόλεμο, στη χρυσή εποχή της "ένδοξης τριακονταετίας", όπου είχαμε έναν καλύτερο επιμερισμό του πλούτου και την κατασκευή συστημάτων κοινωνικής προστασίας. Ωστόσο, σήμερα, δεν έχουμε πια κοινωνικό μοντέλο. Σχεδόν σε όλη την Ευρώπη υπάρχουν δεξιές κυβερνήσεις, εκτός από την Ισπανία του Θαπατέρο, όπου όπως πολύ καλά γνωρίζουμε σε περίπτωση εκλογών θα πέσει. Τα συνδικάτα, η κοινωνική ασφάλεια, οι δημόσιες υπηρεσίες, όλα αυτά έχουν αντικατασταθεί από το χρήμα και μόνο από το χρήμα...

Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα δίλημμα: είτε να ζήσουμε σε έναν κόσμο κατανάλωσης με την πιο σκληρή έννοια του όρου, έναν κόσμο μη-παραγωγής και όσο αντέξει, καθώς δεν έχουμε πια τη δυνατότητα να εκμεταλλευόμαστε τον υπόλοιπο κόσμο, και η Αφρική και η Λατινική Αμερική έχουν ως εναλλακτική λύση την Κίνα, είτε να επινοήσουμε έναν νέο τύπο κοινωνίας, κάτι που είναι πολύ περίπλοκο. Τα εμπλεκόμενα μέρη -συνδικάτα, δικαστήρια, κυβερνήσεις... - όλα σφυρηλατήθηκαν σε ένα εθνικό πλαίσιο. Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία έκοψε τις άγκυρες: κανείς, καμία κυβέρνηση, κανένας θεσμός, δεν μπορεί να τη σταματήσει. Και βλέπουμε πως η πολιτική των επιχειρήσεων είναι να προφυλάσσεται η ίδια από τις καταιγίδες εκθέτοντας τους εργαζόμενους...».

Υπάρχει μια «μετα-κοινωνική» κοινωνία;

«Η παγκοσμιοποίηση εξαφάνισε το κοινωνικό. Τι είναι το κοινωνικό; Ενας τρόπος να χρησιμοποιείς τους υλικούς πόρους για να τους κάνεις μορφές οργάνωσης -σχολεία, νοσοκομεία κ.λπ. Αυτοί οι κατεστραμμένοι θεσμοί αντικαταστάθηκαν από την ευσπλαχνία ή τη φιλανθρωπία, που δεν δίνουν όμως λύσεις στα προβλήματα. Αφού η οικονομία βρίσκεται πάνω από την κοινωνία, απελευθερωμένη από κάθε κοινωνικό εμπόδιο, ποιος μπορεί να αντισταθεί στο θρίαμβο του χρήματος; Μια κοινωνική δύναμη; Μα οι σοσιαλδημοκράτες έχουν εξαφανιστεί από παντού. Ακόμη και η Σουηδία δεν είναι σοσιαλδημοκρατική εδώ και έξι χρόνια -η ακροδεξιά αποτελεί μέρος της κυβέρνησης. Βλέπουμε μεγάλα ξενοφοβικά κινήματα στη Νορβηγία, στην Ολλανδία, στο φλαμανδικό Βέλγιο, στην Αυστρία...» *

«Το δικαίωμα να έχεις δικαιώματα»

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αντισταθούμε σε αυτό το χρηματιστικό τσουνάμι; Σε ποιες μη κοινωνικές δυνάμεις μπορούμε να βασιστούμε;

«Βλέπω δύο:

πρώτα από όλα σε αυτό το καταπληκτικό φαινόμενο της οικολογίας. Ζήσαμε με την ιδέα των φιλοσόφων Ντεκάρτ και Μπέικον πως έπρεπε να κυριαρχήσουμε της φύσης. Τώρα, μας λένε οι οικολόγοι, πρέπει να διαχειριστούμε τις σχέσεις φύσης και πολιτισμού, και επομένως να επιβάλουμε όρια στην οικονομία. Αυτά τα όρια δεν είναι κοινωνικά, είναι ζωτικά. Δεύτερη δύναμη, στην οποία μπορούμε να στηριχτούμε, είναι ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος μπορεί να αποζητά το χρήμα, την απόλαυση, το παιχνίδι, αλλά αναζητά και τα δικαιώματά του. Η Χάνα Αρεντ έλεγε πως το ανθρώπινο είδος είναι εκείνο που "έχει το δικαίωμα να έχει δικαιώματα". Ο κόσμος των νόμων καταρρέει, αλλά ο κόσμος των δικαιωμάτων ενισχύεται. Ολο και περισσότερο θεωρούμε πως ένα ανθρώπινο ον έχει δικαιώματα τα οποία συνδέουμε με τη λέξη "αξιοπρέπεια". Οι άνθρωποι λένε: "Θέλω να σέβομαι την αξιοπρέπειά μου". Η άλλη λέξη που χρησιμοποιείται παντού είναι η λέξη "ταπείνωση". "Δεν θέλω να με ταπεινώνουν, δεν θέλω να με απορρίπτουν". Βλέπουμε, λοιπόν, μια καταπληκτική άνοδο όχι πια κοινωνικών αλλά ηθικών δυνάμεων».

Πολιτικά πώς ερμηνεύονται όλα αυτά;

«Το βασικό ερώτημα είναι πώς να δημιουργήσουμε εκ νέου ένα δημοκρατικό πνεύμα. Ο άνθρωπος που μας βοηθά περισσότερο για να απαντήσουμε σ' αυτή την ερώτηση είναι ο Ινδός οικονομολόγος Αμάρτια Σεν. Σύμφωνα με αυτόν δεν πρέπει να ξεκινάς από πάνω, αλλά να αξιολογείς την ικανότητα κάθε ατόμου να φτάνει τους στόχους του: την παιδεία, την υγεία, την κοινωνική δραστηριότητα... Αυτό που προσδιορίζει ένα δημοκρατικό κίνημα είναι η ικανότητά του να δραστηριοποιεί τον κόσμο, να δημιουργεί την ιδιότητα του πολίτη».

Πρωτοβουλίες πολιτών χωρίς κοινωνική δομή μπορούν να δημιουργήσουν σοβαρά κινήματα;

«Το ιταλικό κίνημα Popolo Viola ξεκίνησε μέσα από το Ιντερνετ: ένας νεαρός κοινωνιολόγος, με μερικούς φίλους του, κατάφερε να βγάλει στους δρόμους ένα εκατομμύριο ανθρώπους, ενώ η ιταλική Αριστερά δεν μπορούσε να κινητοποιήσει ούτε είκοσι φορές λιγότερους. Οι μικρές ουτοπικές, υποδειγματικές, περισσότερο πολιτισμικές παρά κοινωνικές, κοινότητες έχουν σημαντικό ρόλο να παίξουν. Δεν μπορείτε πια να πείτε: μιλώ εξ ονόματος του Θεού, της Ιστορίας, της Προόδου, του Εθνους, της Επιστήμης. Το μόνο που μπορείτε να πείτε, είναι: μιλώ εξ ονόματος της διάσωσης της Γης και μιλώ εξ ονόματος της υπεράσπισης των παγκόσμιων ανθρώπινων δικαιωμάτων».

Υπεύθυνος: Επιμέλεια: ΒΙΚΗ ΤΣΙΩΡΟΥ

'' Ελευθεροτυπία''

19 Ιανουαρίου 2011

(Ο τίτλος,οι ''υπογραμμίσεις'' -χρώμα,μέγεθος γραμματοσειράς-και οι εικονογραφήσεις - με εικόνες από το World Wide Web-στις αναρτήσεις γίνονται με ευθύνη του blogger)