Ευρώπη ανέργων, υποαμειβόμενων και νεόπτωχων

Από τον Νότο ως τον Βορρά το επίπεδο διαβίωσης των Ευρωπαίων υποβαθμίζεται ραγδαία

Η φωτογραφία των χαμογελαστών ευρωπαίων ηγετών τη μέρα της απονομής του Νομπέλ Ειρήνης στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι βέβαιο ότι θα έκανε πολλούς ευρωπαίους πολίτες να γελάσουν πικρά ή να εξοργιστούν. Η απόφαση της νορβηγικής επιτροπής να ανακηρύξει την Ευρώπη θεματοφύλακα της ειρήνης για το 2012 αποτελεί ασφαλώς δείγμα «μαύρου χιούμορ». Η Ευρώπη μπορεί να μη σπαράσσεται πλέον από πολέμους με πυρηνικά όπλα αλλά βρίσκεται στην καρδιά ενός ακήρυχτου πολέμου με θύματα τα εκατομμύρια των ανέργων, των νεόπτωχων και των επισφαλώς εργαζομένων που βλέπουν το επίπεδο διαβίωσης να επιδεινώνεται ραγδαία και το μέλλον τους να προδιαγράφεται - στην καλύτερη περίπτωση - γκρίζο. Ο βουβός κοινωνικός πόλεμος εξελίσσεται με μεγαλύτερη σφοδρότητα στις «αμαρτωλές» χώρες του ευρωπαϊκού Νότου όπου οι άνεργοι αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς. Ομως η κρίση έχει ήδη φτάσει και στον «συνετό Βορρά» όπως στην Ολλανδία ή στη Φινλανδία. Οι παραδοξότητες της ευρωπαϊκής κρίσης και της μοναδικής συνταγής που έχει εφαρμοστεί μέχρι σήμερα για την αντιμετώπισή της προβάλλουν και στη Γερμανία. Η χώρα που εμφανίζεται ως υπόδειγμα οικονομικής ευταξίας συγκεντρώνει ταυτόχρονα εκατομμύρια εργαζομένους των 400 ευρώ αλλά και μετανάστες από την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία που αναζητούν εκεί ένα καλύτερο παρόν. Παράλληλα η απαξίωση της εργασίας και της ζωής των Ευρωπαίων πυροδοτεί αλυσιδωτές κινητοποιήσεις, μαζικές απεργίες και ξεσπάσματα βίαιων αντιδράσεων όπως πρόσφατα στη Σλοβενία ή στη Βρετανία. Το ερώτημα που αναδύεται μέσα από την κρίσιμη συγκυρία δεν είναι άλλο από το αν υπάρχει εναλλακτική στη λιτότητα.

Τα στατιστικά που ανακοινώνει κάθε μήνα η Eurostat δεν προξενούν πλέον καμία εντύπωση. Το ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού που εκτοπίζεται από την αγορά εργασίας αυξάνεται με σταθερούς ρυθμούς εδώ και έναν χρόνο. Στην Ευρώπη των ανέργων υπάρχουν πλέον περισσότεροι από 26 εκατομμύρια πολίτες που δεν απασχολούνται ενώ στον σκληρό της πυρήνα, στην ευρωζώνη, οι άνεργοι αγγίζουν ήδη τα 19 εκατομμύρια. Ελλάδα και Ισπανία κατέχουν τα θλιβερά πρωτεία σχεδόν σε όλες τις υποκατηγορίες ανέργων. Το πιο απογοητευτικό μέγεθος αφορά βέβαια τους ανέργους κάτω των 25 ετών οι οποίοι φτάνουν συνολικά τα τέσσερα εκατομμύρια στη ζώνη του ευρώ (ποσοστό 24%). «Η Ευρώπη προφανώς δεν αγαπάει τους νέους» έγραφε χαρακτηριστικά σε πρόσφατο άρθρο του ο βρετανικός «Guardian», διαπιστώνοντας ότι «για πρώτη φορά στη μεταπολεμική περίοδο της ηπείρου η νέα γενιά υποχρεώνεται να προσαρμοστεί σε συνθήκες χειρότερες από αυτές των προγόνων της».

Η υπηρεσία ερευνών της Ευρωπαϊκής Ενωσης Eurofound ανέφερε στην τελευταία της έκθεση για την απασχόληση ότι η νεανική ανεργία κοστίζει στις χώρες της ΕΕ 153 δισ. ευρώ ετησίως λόγω του κόστους των επιδομάτων και κυρίως της «χαμένης παραγωγικότητας». Ακόμη και οι θεσμικοί φορείς όπως ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη και ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας εγκαλούν την ευρωπαϊκή ηγεσία για την αποτυχία σεβασμού ενός στοιχειώδους κοινωνικού συμβολαίου. «Οι συνέπειες μιας ''χαμένης γενιάς'' δεν είναι απλώς οικονομικές αλλά και κοινωνικές καθώς ενέχουν τον κίνδυνο για τους νέους που παραμένουν άνεργοι να επιλέξουν την αποχή από τη δημοκρατική συμμετοχή στα κοινά» προειδοποιεί ο ΟΟΣΑ.

Ομως δεν είναι μόνο η ανεργία που μαστίζει τους νέους. Σύμφωνα με το γαλλικό Παρατηρητήριο Νεότητας και Εκπαίδευσης (INJEP) το 23% των Γάλλων κάτω των 25 ετών βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας ενώ στο σύνολο του πληθυσμού της Γαλλίας οι φτωχοί αγγίζουν τα εννέα εκατομμύρια. Ακόμη περισσότεροι (περίπου 15 εκατομμύρια) υπολογίζεται ότι είναι οι «εργαζόμενοι φτωχοί», οι οποίοι βλέπουν το πορτοφόλι τους να αδειάζει πολύ πριν τελειώσει ο μήνας. Τα μεγέθη αυτά ταυτίζονται με τον αριθμό των επισφαλώς εργαζομένων στη χώρα αναδεικνύοντας την άμεση σύνδεση των «ελαστικών μορφών απασχόλησης» με την αύξηση της φτώχειας.

Το τίμημα της ανάπτυξης

Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Γερμανίας. Το πακέτο μεταρρυθμίσεων με την ονομασία «Ατζέντα 2010» που υιοθέτησε το 2005 η κυβέρνηση του σοσιαλδημοκράτη Γκέρχαρντ Σρέντερ έχει δημιουργήσει σήμερα μια… ανθηρή τάξη 10 εκατομμυρίων χαμηλόμισθων. Πρόκειται για νεόπτωχους οι οποίοι απασχολούνται είτε σε συνθήκες «μαύρης εργασίας» χωρίς καμία προστασία από συλλογική σύμβαση είτε με ελαστικά ωράρια και ωρομίσθια κάτω των πέντε ευρώ την ώρα. Στη χώρα που είναι υπερήφανη για την υψηλή ποιότητα των προϊόντων της αλλά και τους (προ κρίσης ασφαλώς) υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, η μέση ωριαία αποζημίωση δεν ξεπερνά τα 10 ευρώ ενώ το 25% του εργατικού δυναμικού αμείβεται με λιγότερα από 8,5 ευρώ την ώρα. Τα εκτενή δημοσιεύματα που αφιερώνει κατά καιρούς το γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel» στις αποκαλούμενες «μικροδουλειές» (minijobs) είναι γεμάτα από περιπτώσεις όπως αυτή μιας εργαζόμενης σε φούρνο του Βερολίνου η οποία δηλώνει ότι αμείβεται με λιγότερα ευρώ την ώρα από όσα κοστίζει το σάντουιτς που πουλά στους πελάτες.

Στη Βρετανία, όπου επίσης δεν υπάρχει θεσπισμένη ελάχιστη αποζημίωση σε εθνικό επίπεδο, τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια εργαζόμενοι «δουλεύουν για το τίποτα» όπως γράφει χαρακτηριστικά ο «Guardian».

Σε ολόκληρη την Ευρώπη το δίχτυ προστασίας των εργαζομένων έχει πάρει θέση στο προκρούστειο κρεβάτι της δημοσιονομικής προσαρμογής. Το επίπεδο διαβίωσης υποβαθμίζεται καθώς το κοινωνικό κράτος «κοστίζει ακριβά στον εθνικό προϋπολογισμό». Ομως αυτό που άλλαξε την περασμένη χρονιά ήταν κυρίως η «ποιότητα» και όχι η ποσότητα των νεόπτωχων. Διότι δεν είναι μόνο οι «γεννημένοι φτωχοί» αλλά και η μέχρι πρότινος ευημερούσα μεσαία τάξη που εξωθείται πλέον στο κοινωνικό περιθώριο.

Στους δρόμους οι Σλοβένοι

• Στις αρχές Δεκεμβρίου ένα βίαιο ξέσπασμα των κατοίκων του Μάριμπορ τάραξε την ήσυχη καθημερινότητα της Σλοβενίας. Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας έχει τη φήμη της «πόλης όπου δεν συμβαίνει τίποτα», οι μαζικές διαδηλώσεις όμως που ξεκίνησαν στις 3 Δεκεμβρίου απλώθηκαν γρήγορα σε ολόκληρη τη χώρα και ανάγκασαν τον δήμαρχο της πόλης Φρανκ Κάνγκλερ να παραιτηθεί.

• Τα οικονομικά σκάνδαλα στα οποία φέρεται εμπλεκόμενος ο Κάνγκλερ ήταν απλώς η αφορμή για να ξεχυθούν για μία ακόμη φορά στους δρόμους δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές πετώντας από αβγά ως μολότοφ και φωνάζοντας συνθήματα κατά της διαφθοράς και των εγχώριων ολιγαρχών.

• «Πρέπει να πάρουμε πίσω τη χώρα μας γιατί μας την έκλεψαν» λένε οι διαδηλωτές που βλέπουν τα τελευταία 20 χρόνια να εφαρμόζεται με συνέπεια από όλες τις κυβερνήσεις μια νεοφιλελεύθερη πολιτική ιδιωτικοποιήσεων που έχει μετατρέψει τις άλλοτε δημόσιες υπηρεσίες σε επιχειρήσεις πλουτισμού της οικονομικής και πολιτικής ελίτ. Πολλοί είναι οι αξιωματούχοι και οι τοπικοί άρχοντες που έχουν κατηγορηθεί για διαφθορά, χωρίς όμως κανείς ως τώρα να έχει οδηγηθεί στη Δικαιοσύνη. Τώρα οι διαμαρτυρίες αναζωπυρώθηκαν λόγω και των μέτρων λιτότητας και της αυξανόμενης ανεργίας. Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση του κεντροαριστερού Γιάνεζ Γιάνσα επιμένει ότι χωρίς «επώδυνες λύσεις» η χώρα θα είχε τεθεί σε καθεστώς «διάσωσης» από την ΕΕ και το ΔΝΤ.

Φοβούνται κοινωνική έκρηξη

Στον Νότο πληθαίνουν οι διαδηλώσεις κατά της λιτότητας

Οι Ισπανοί, οι Γάλλοι, ακόμη και οι Βέλγοι ή οι Βρετανοί, δεν περίμεναν την «ημέρα πανευρωπαϊκής δράσης» που διοργάνωσε τον περασμένο Νοέμβριο η ευρωπαϊκή συνομοσπονδία συνδικάτων για να αντιδράσουν στις πολιτικές της λιτότητας που εφαρμόζονται μεθοδικά και χωρίς παρεκκλίσεις από τις ευρωπαϊκές ηγεσίες ανεξαρτήτως πολιτικών αποχρώσεων.

Εκατοντάδες απεργίες, διαδηλώσεις και πορείες πραγματοποιήθηκαν την περασμένη χρονιά σε όλες τις μεγάλες πόλεις του ευρωπαϊκού Νότου που πλήττεται από το μείγμα των περικοπών στις κοινωνικές δαπάνες, της αύξησης της φορολογίας και της ύφεσης που ανατροφοδοτεί την ανεργία.

Στην Ιταλία σήμανε «συναγερμός» τον περασμένο Μάιο, όταν σημειώθηκαν επιθέσεις με μολότοφ σε κτίρια των φορολογικών υπηρεσιών στο Λιβόρνο και στη Νάπολι. Οι ιταλικές αρχές φοβούνται αναβίωση των «ημερών του '70», αν και προς το παρόν δεν έχει αναδυθεί ένα μαζικό κίνημα πολιτικής βίας.

Ωστόσο ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η κλιμάκωση των αντιδράσεων στο δυτικό άκρο της Ιβηρικής. Οσο βαθαίνει η ύφεση τόσο περισσότερος είναι ο κόσμος που κατεβαίνει στους δρόμους φωνάζοντας συνθήματα κατά της λιτότητας και της «κοινωνικής τρομοκρατίας». Τους τελευταίους μόνο μήνες του 2012 οι κάτοικοι της Λισαβόνας περικύκλωσαν αρκετές φορές το Κοινοβούλιο προκειμένου να μην ψηφιστούν τα μέτρα της κυβέρνησης Κοέλιο και ο σκληρός προϋπολογισμός του 2013.

Γιγαντιαίες διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν και στο Λονδίνο τον περασμένο Οκτώβριο, με τους εκπροσώπους των εργαζομένων να κάνουν λόγο για «ένα πολύ σαφές και ισχυρό μήνυμα» προς την κυβέρνηση Συντηρητικών και Φιλελεύθερων Δημοκρατών «που έχει γαντζωθεί σε μια πολιτική που δεν αποδίδει».

«Οι διαμαρτυρίες στην Ισπανία και σε άλλες χώρες είναι μια προειδοποίηση για την κοινωνική έκρηξη που απειλεί την Ευρώπη λόγω των πολύ υψηλών ποσοστών ανεργίας στους νέους» σημείωσε εμφατικά ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς σε δηλώσεις του τον περασμένο Ιούλιο.

Η ανεργία στέλνει τους Nοτιοευρωπαίους μετανάστες στον Βορρά

Η Γερμανία αναζητεί εξειδικευμένο προσωπικό για τη βαριά βιομηχανία - τουλάχιστον 300.000 οι μετανάστες το 2012

Οι δηλώσεις των ηγετών και των κυβερνητικών αξιωματούχων από το Βερολίνο και τη Λισαβόνα ήταν ενδεικτικές του νέου κύματος μετανάστευσης που παρατηρείται στην Ευρώπη. Οι κάτοικοι των χωρών του Νότου αναζητούν θέσεις εργασίας στις χώρες του Βορρά. Καθώς η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία πλήττονται από τη σκληρή λιτότητα, την υποτίμηση της εργασίας και την αποβιομηχάνιση, τα θύματα της κρίσης, κυρίως οι πιο νέοι από κάθε χώρα, μεταναστεύουν προς τις χώρες που μπορούν ακόμα να διασφαλίσουν μια αξιοπρεπή εργασία για έναν -ικανοποιητικό τουλάχιστον - μισθό.

Ωστόσο οι συστάσεις του πορτογάλου πρωθυπουργού Πέντρο Πάσος Κοέλιο προς τους συμπατριώτες του «να αφήσουν τις ανέσεις» και να αναζητήσουν εκτός συνόρων «ένα καλύτερο μέλλον» προκάλεσαν οργή τον περασμένο Ιούλιο. Και όχι άδικα αφού αυτή η δήλωση ήταν η πιο κυνική παραδοχή της αποτυχίας της οικονομικής πολιτικής που εφαρμόζεται στη χώρα της Ιβηρικής - και όχι μόνο.

Στην Πορτογαλία, όπου το 37% των νέων βρίσκεται εκτός αγοράς εργασίας, ο κατώτερος μισθός ανέρχεται στα 475 ευρώ. Ομως η εξαθλίωση των εργαζομένων έχει άλλο όνομα: πράσινα μπλοκάκια. Τα «recibos verdes» δεν είναι παρά μια παλιά πρακτική που εφαρμοζόταν από τις προηγούμενες δεκαετίες στο Δημόσιο και τώρα έχει καθιερωθεί ως πρακτική πρόσληψης υπαλλήλων και στον ιδιωτικό τομέα. Ο εργαζόμενος αμείβεται ως «ειδικός συνεργάτης» μόνο για ένα πολύ συγκεκριμένο έργο εβδομάδων ή λίγων μηνών χωρίς να δικαιούται ούτε ανανέωση της άτυπης σύμβασης ούτε ένσημα ή άδεια μετ' αποδοχών. Το χειρότερο είναι ότι μετά την απόλυσή του δεν του δίνεται ούτε επίδομα ανεργίας καθώς δεν θεωρείται απολυμένος. Ετσι η χώρα που τη δεκαετία του 1990 είχε γίνει τόπος υποδοχής μεταναστών από την Αφρική και τη Λατινική Αμερική (λόγω ομογλωσσίας με τις πρώην αποικίες), τώρα «διώχνει» εκτός συνόρων περισσότερους από 70.000 εργαζομένους τον χρόνο. Πρόκειται για το μαζικότερο κύμα μετανάστευσης που καταγράφεται στη χώρα που θυμίζει στους παλαιότερους τις δεκαετίες '60-'70 όταν οι Πορτογάλοι μετοικούσαν στη Γαλλία. Τώρα ο προορισμός βρίσκεται ακόμα πιο μακριά. Και όχι μόνο για τους πορτογάλους εμιγκρέδες.

Στην Ιταλία αναβιώνει η «fuga di cervelli», δηλαδή η φυγή των πιο μορφωμένων κατοίκων της χώρας που δεν μπορούν να απορροφηθούν από τη φθίνουσα οικονομία. Περισσότεροι από 60.000 Ιταλοί εγκαταλείπουν τη χώρα κάθε χρόνο καθώς το ποσοστό των ανέργων νέων (κάτω των 25 ετών) ξεπερνά και εδώ το 35% ενώ σε ορισμένες περιοχές της Κάτω Ιταλίας αγγίζει τα ελληνικά και ισπανικά ρεκόρ (άνω του 50%).

Στην άλλη άκρη της Ευρώπης η τάση είναι αντίστροφη. Μόνο το πρώτο εξάμηνο της περασμένης χρονιάς η Γερμανία υποδέχτηκε σχεδόν 185.000 εργαζομένους από την υπόλοιπη Ευρώπη με τη μεταναστευτική ροή να καταγράφει αύξηση 35% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011. Μέσα σε έναν χρόνο ο αριθμός των Πορτογάλων και των Ισπανών που υπέβαλαν σχετικό αίτημα στις ομοσπονδιακές Αρχές διπλασιάστηκε ενώ ο αριθμός των Ελλήνων αυξήθηκε κατά 78%. Οπως επισημαίνει το Ινστιτούτο Ερευνών Εργασίας της Νυρεμβέργης (IAB) το ευτύχημα για τους Γερμανούς είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό όσων αναζητούν εργασία στη χώρα είναι άτομα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ή υψηλής τεχνικής κατάρτισης. Ο ερευνητής του ΙΑΒ Χέρμπερτ Μπρούκερ εκτιμά ότι ο αριθμός των ευρωπαίων μεταναστών στη Γερμανία θα αγγίξει τις 300.000 για το σύνολο του 2012 ενώ οι προβλέψεις της Goldman Sachs ανεβάζουν τον αντίστοιχο αριθμό στις 360.000.

Η ανησυχία στη Γερμανία προέρχεται από τη δημογραφική συρρίκνωση που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια. Εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού, οι επιχειρήσεις δυσκολεύονται να ανανεώσουν το προσωπικό τους. Η έλλειψη εργατικού δυναμικού ειδικά στη βαριά βιομηχανία και τις κατασκευές αντιμετωπίζεται προς το παρόν με την πρόσκληση που απευθύνουν τα γερμανικά κρατίδια στους Ευρωπαίους του Νότου. Ωστόσο, όπως δείχνουν τα στοιχεία της ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Απασχόλησης, οι περισσότεροι Νοτιοευρωπαίοι προτιμούν την εγκατάσταση στο Βερολίνο ή σε άλλες μεγάλες πόλεις τη στιγμή που οι ανάγκες επιχειρήσεων όπως η BASF, η Βayer και η Daimler αντιστοιχούν σε θέσεις που βρίσκονται σε μικρές πόλεις ή σε βιομηχανικές ζώνες εκτός αστικών περιοχών. Παρά τη μαζική εισροή μεταναστών, περιοχές όπως αυτή του Ρήνου στη Νοτιοδυτική Γερμανία προβλέπουν ότι οι ελλείψεις σε εξειδικευμένο προσωπικό θα φτάσουν τις 35.000 ως το τέλος του 2013.

Μαργιόλης Κωνσταντίνος

''ΒΗΜΑ''

5-1-2013