Enki Bilal : Η σκοτεινή λογοτεχνία του σκίτσου ...
1.
Ο Ενκί Μπιλάλ, ένας από σημαντικότερους κομίστες της Ευρώπης, ξεκίνησε μικρός από την Ανατολή και με τα σχέδιά του κατέκτησε τη Δύση. Η ιστορία του είναι μια ιστορία επιτυχίας. Το έργο του, έντονα πολιτικό, με κλίμα σκοτεινό, ήρωες παράξενους και εικόνες ζοφερές, ξεπερνά (όπως λέει και ο ίδιος) τα όρια της επιστημονικής φαντασίας - κατηγορία στην οποία κατατάσσεται συνήθως - και έχει φθάσει σήμερα μέχρι το Μουσείο του Λούβρου.
Το βράδυ της Τετάρτης (27/2) βρέθηκε στην Αθήνα, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Συνομίλησε με τον δημοσιογράφο Γιώργο Αρχιμανδίτη και μοιράστηκε με το κοινό (νεαρούς και νεαρές κατά κύριο λόγο) αναμνήσεις από τη ζωή του και σκέψεις για το πολυδιάστατο έργο του. «Αν δεν βίωνα τον πρόσφατο εμφύλιο πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας» είπε «πιθανότατα το έργο μου θα είχε πάρει άλλη τροπή, θα υπήρχαν εικόνες χαρούμενων παιδιών και λουλουδιών σ' αυτό».
Ο ίδιος γεννήθηκε στο Βελιγράδι όπου «πέρασα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια» αλλά διαμορφώθηκε ως καλλιτέχνης στη Γαλλία όπου μετανάστευσε η οικογένειά του. Ο βόσνιος πατέρας του Μπιλάλ υπήρξε ο προσωπικός ράφτης του Τίτο. «Είχα δει μάλιστα και μια στολή του» είπε. Ο πατέρας του όμως κατέφυγε στο Παρίσι επειδή δεν ήθελε να προσχωρήσει στο Κομμουνιστικό Κόμμα μετά το 1945. Εκεί δούλεψε σε έναν οίκο υψηλής ραπτικής. Μερικά χρόνια αργότερα τον ακολούθησαν η τσέχα σύζυγός του και τα δυο παιδιά του.
Εκεί ο Μπιλάλ ανακάλυψε έναν κόσμο που εξακολουθεί να τον ορίζει μέχρι σήμερα: τα κόμικς, το περίφημο περιοδικό «Pilote» (μόλις στα είκοσί του χρόνια κέρδισε το βραβείο σε έναν διαγωνισμό του), τον Τεν-Τεν, τον Ρενέ Γκοσινί του «Αστερίξ». Τότε δεν φανταζόταν ο ίδιος ότι θα τον άλλαζε αυτόν τον κόσμο με το χέρι και τις εμπνεύσεις του. Όταν ρωτήθηκε αργότερα ποιος είναι ο αγαπημένος του χαρακτήρας το πρώτο που απάντησε «ο Ντόναλντ Ντακ».
Το 1993 το βιβλίο του «Ισημερινό ψύχος» απέσπασε το βραβείο του περιοδικού «Lire» ανεξαρτήτως λογοτεχνικής κατηγορίας. Ήταν το επιστέγασμα της αναγνώρισης για έναν ήδη διαμορφωμένο καλλιτέχνη που όμως δεν σταμάτησε εκεί. «Μικρός ζούσα μια αντιφατική κατάσταση. Προόδευα στην τέχνη που ακολουθούσα, ήμουν ευτυχισμένος αλλά και ταυτόχρονα αποκομμένος από την οικογενειακή ζωή» της διασποράς που είχε τις δυσκολίες της.
Στη δεκαετία του 1970 μπήκε στον καλοσυνάτο και γενναιόδωρο κύκλο των μεγάλων γάλλων σχεδιαστών. Ζυμώθηκε με τις ιδέες της Αριστεράς. Μετά τα ασπρόμαυρα σχέδια, «τα θεμέλια της δουλειάς μου», στη δεκαετία του 1980 ήλθε «το χρώμα και το στυλ μου αποκρυσταλλώθηκε». Όταν ήταν 28 ετών «πήρα το δίπλωμα οδήγησης και έφυγα για την Ανατολική Ευρώπη για ένα μήνα». Εκεί τράβηξε φωτογραφίες. Οι εικόνες αυτές συνδυάστηκαν με τις αναμνήσεις της πρώτης πατρίδας και «έγιναν η πρώτη ύλη για τα έργα μου».
Ο κινηματογράφος και η ζωγραφική τον επηρέασαν βαθύτατα. «Απομακρύνθηκα από την παραδοσιακή τεχνοτροπία των κόμικς και τον συντηρητισμό τους» σημείωσε. Για πολλά χρόνια ο χώρος κυριαρχούνταν από τις ανδρικές μορφές. Μίλησε για το πώς «μπήκα στη θέση μιας γυναίκας», την έκανε αφηγήτρια (μια πρωτοποριακή επιλογή) προκαλώντας και εντυπωσιάζοντας το κοινό. Υποστήριξε ότι η πληθωρικότητα των γυναικείων μορφών στο έργο του έχει ρίζες ρεαλιστικές. «Δεν με ενδιαφέρει η εξιδανικευμένη μορφή της γυναίκας». Ωστόσο το γυναικείο στοιχείο είναι σημαντικό. Σημασία έχει η «αισθησιακότητα» και όχι τόσο το σεξ.
«Τις ερωτικές ιστορίες τις αφηγούμαι όταν χρειάζεται. Πολλοί ασχολούνται με το σεξ με πολύ ωμό τρόπο. Αυτό είναι επιλογή. Εγώ βλέπω τον άνθρωπο μέσα σε κοινωνικοπολιτικά ή θρησκευτικά συστήματα που τον καταπιέζουν, τον συνθλίβουν. Οι ήρωές μου κάνουν σεξ ορισμένες φορές αλλά κυρίως αντιμετωπίζουν άλλου είδους προβλήματα» τόνισε.
Μιλώντας για τη μνήμη, με αφορμή τις εθνικιστικές και θρησκευτικές διαμάχες στην πρώην Γιουγκοσλαβία, είπε ότι «πρέπει να έχουμε επιλεκτική πλην όμως διαυγή μνήμη, μόνο έτσι θα προσεγγίσουμε τον ανθρωπισμό, μόνο έτσι γινόμαστε αλληλέγγυοι». Εμφανίστηκε ενοχλημένος από την άνοδο της Ακροδεξιάς και επέκρινε το χρηματοπιστωτικό σύστημα για τη σημερινή κρίση. Ο Μπιλάλ έχει και οικολογικές ανησυχίες, αμφισβητεί αυτό που λέγεται «πρόοδος» καθώς «ο άνθρωπος είναι μπλεγμένος σε μια ενδιαφέρουσα αλλά πολύ επικίνδυνη πορεία».
Όσοι βρέθηκαν στην κεντρική σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών είδαν εικόνες και σχέδιά του, αποσπάσματα από ταινίες του, αλλά και - μέσω iPad - πώς ακριβώς «συνομιλεί» με την «Νίκη της Σαμοθράκης» στο πλαίσιο της φωτογραφικής έκθεσής του για τα «φαντάσματα» του Λούβρου, η οποία συνεχίζεται μέχρι τον Μάρτιο.
2.
Ενκί Μπιλάλ:
«Η Ευρώπη νοιάζεται μόνο για τα χρήματα»
Ο Ενκί Μπιλάλ, ένας από τους πιο γνωστούς εκπροσώπους του κόμικ επιστημονικής φαντασίας μιλάει για τις γυναίκες, την ουτοπία της Ευρώπης και τα Βαλκάνια
Ο Ενκί Μπιλάλ έρχεται στην Ελλάδα. Οι οπαδοί του κόμικ μάλλον θα κάνουν ουρές στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, όπου αναμένεται να μιλήσει για το έργο του. Επειδή, όμως, έχει τόσο πολλά να πει, η περίπτωση αυτού του 61χρονου δημιουργού, ενός από τους σημαντικότερους ευρωπαίους κομίστες, ο οποίος γεννήθηκε στο Βελιγράδι και μετοίκησε στο Παρίσι όταν μαινόταν ο πόλεμος της Αλγερίας, είναι ενδιαφέρουσα και αξιοπρόσεκτη, ακόμη και για κάποιον που δεν έχει έρθει σε επαφή με τους ήρωές του και τη δυστοπική επιστημονική φαντασία του.
Γιατί εκτός των άλλων, αυτός ο γοητευτικότατος άνδρας, ο πολιτογραφημένος Γάλλος που πυροβολεί με ακατάπαυστη ταχύτητα τα μασημένα γαλλικά του, ήταν κάποτε ένα μικρό αγόρι που μεγάλωνε στη Γιουγκοσλαβία του Τίτο. Οταν βρέθηκε σε γαλλικό έδαφος κλονίστηκε από την αυτονόητη ελευθερία με την οποία ήρθε αντιμέτωπος, αλλά και με την άγνοια των συνομηλίκων του γύρω από αυτό που θεωρούσαν τη «μαύρη τρύπα» της Ευρώπης, το ανατολικό, κομμουνιστικό κομμάτι της.
Ποιος είναι ο τύπος του ανθρώπου που εκφράζεται μέσα από την επιστημονική φαντασία;
«Δεν νομίζω ότι η δουλειά μου ανήκει στην κατηγορία της επιστημονικής φαντασίας. Είναι ένας εύκολος χαρακτηρισμός που της αποδίδουν πολλοί. Μπορεί να διαδραματίζεται στο μέλλον, αλλά μιλάει για το σήμερα, κυρίως στα τελευταία έργα μου, για τα ασφυκτικά πολιτικά συστήματα, για την αποξένωση, και οι ήρωές μου αντικατοπτρίζουν το παρόν και τον αιώνα τον δικό μας. Ξέρετε, πολύς κόσμος παρεξηγεί την επιστημονική φαντασία, θεωρεί ότι η ανοίκεια απεικόνισή της δεν μπορεί να συνδέεται με την πραγματικότητα».
Οι γυναίκες που ζωγραφίζετε, πάντως, μοιάζουν εξωπραγματικές μέσα στην τελειότητά τους.
«Ναι, ζωγραφίζω γυναίκες, αλλά πάντα μέσα σε ένα αφηγηματικό πλαίσιο. Πλέον δεν ζωγραφίζω με ζωντανό μοντέλο
– το έκανα στο παρελθόν, όπως επίσης άλλου είδους θεματολογίες που με ενδιέφεραν. Η κουλτούρα του κόμικ, όμως, μου επέτρεψε να καλλιεργήσω τη φαντασία μου και να οδηγηθώ σε πιο ελεύθερα μονοπάτια. Και ναι μεν οι ηρωίδες που σχεδιάζω είναι εμπνευσμένες από γυναίκες που γνωρίζω, ή γνώριζα, αλλά δεν υπάρχει πιστό αντίγραφο κάποιας από αυτές στις σελίδες των κόμικς μου. Το φανταστικό στοιχείο εισδύει στον ρεαλισμό και αναπόφευκτα τον ανατρέπει».
Οπότε, με αυτόν τον τρόπο δημιουργείτε τις ιδανικές γυναίκες;
«Οι ηρωίδες μου είναι όμορφες – αν και όχι όλες το ίδιο –, αλλά δεν σημαίνει ότι είναι ιδανικές. Το τι σημαίνει ομορφιά και γοητεία είναι πολύ υποκειμενική υπόθεση ούτως ή άλλως. Αλλά ο τύπος ομορφιάς που εμφανίζεται στο έργο μου είναι κομμάτι μιας προσωπικής κουλτούρας, είναι ένας τύπος γυναίκας, ή γυναικών, που δημιουργώ ώστε να μιλήσω για τη γυναίκα με έναν πανανθρώπινο τρόπο. Δεν ζωγραφίζω, όμως, έναν κατάλογο μόδας. Οι ήρωές μου είναι ζωντανοί οργανισμοί και ζουν σε ένα κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, εξού και συχνά φέρουν σημάδια, ουλές, ο συμβολισμός των οποίων έχει φιλοσοφική χροιά. Αυτά τα “στίγματα” θα έλεγα ότι είναι και μια μεταφορά για τα δεινά που περνάει ο άνθρωπος μέσα σε αυτό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής του. Οπως υποφέρουν οι Ελληνες μέσα σε αυτή την κρίση που τους πλήττει».
Τα γυμνά, ερωτικά σώματα τι συμβολίζουν στο έργο σας;
«Περισσότερο αισθησιακά θα τα χαρακτήριζα παρά ερωτικά. Εξάλλου, με ενδιαφέρει πρωτίστως το πρόσωπο και μετά το κορμί. Τα ρούχα με ενδιαφέρουν ελάχιστα έως καθόλου, γιατί το σώμα είναι πολύ εκφραστικό από μόνο του και ως εκ τούτου πιο ενδιαφέρον για έναν καλλιτέχνη. Ανέκαθεν ίσχυε αυτό. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη ζωγραφική τα ρούχα και το χτένισμα είναι δευτερεύουσας σημασίας. Στα βιβλία μου τα μαλλιά των γυναικών είναι συχνά κρυμμένα γιατί θέλω να αναδειχθεί η υπόστασή τους μέσα από το βλέμμα τους και την ανατομική διάστασή τους. Το σώμα είναι το δοχείο της αισθαντικότητας. Και δεν υπάρχει τίποτε πιο φυσικό από ένα γυμνό κορμί».
Τι σας έχει μείνει από τα περίπου δέκα χρόνια που ζήσατε στα Βαλκάνια τη δεκαετία του ’50;
«Αυτό που μένει από εκείνη την περίοδο, κάπου βαθιά μέσα μου, είναι εκείνο το μικρό μελαγχολικό αγόρι που του έλειπε ο πατέρας του, ο οποίος είχε φύγει μακριά. Δεν ήμουν ποτέ πληθωρικός όπως οι άνθρωποι γύρω μου. Θα έλεγα ότι από τότε ήταν έκδηλη μια εσωτερικότητα στην προσωπικότητά μου, όπως ακριβώς συμβαίνει με τις δημιουργίες μου, πιστεύω. Τα έργα μου είναι πιο “ήσυχα”, δεν έχουν τη “φασαρία” που είναι έκδηλη στις ταινίες του Κουστουρίτσα, για παράδειγμα. Ο Κουστουρίτσα είναι, πιστεύω, γνήσιος εκπρόσωπος της βαλκανικής, εξωστρεφούς κουλτούρας. Βέβαια, εκείνος είναι Σλάβος του Νότου, εγώ είμαι και μισός Τσέχος, είμαι λίγο πιο εγκρατής».
Οταν πήγατε, όμως, στο Παρίσι αφήσατε το γαλλικό πνεύμα να σας διαπεράσει; Θα πρέπει να ήταν δύσκολο το πέρασμα από την Ανατολή στη Δύση...
«Προσαρμόστηκα, δεν είχα προβλήματα. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν η άγνοια των συνομηλίκων μου για τις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Δεν έπαψα να μιλώ τη γλώσσα των γονιών μου, όμως η γαλλική γλώσσα έγινε γλώσσα μου, αυτή χρησιμοποιώ στη δουλειά μου. Αυτό το σύμφυρμα πολιτισμών ήταν ένα μεγάλο πλεονέκτημα στη ζωή μου. Κάθε συναπάντημα με μια νέα κουλτούρα σε εμπλουτίζει ως άνθρωπο, σε κάνει πολυδιάστατο».
Ο πατέρας σας είναι Βόσνιος, αλλά γεννηθήκατε στο Βελιγράδι. Πλέον, όταν σας ρωτούν από πού είστε, τι απαντάτε;
«Για μένα η χώρα προέλευσής μου θα είναι πάντα η Γιουγκοσλαβία. Δεν υπάρχει πλέον, αλλά μόνο σε εκείνη την ενωμένη χώρα μπορώ να ανατρέξω για τις αναμνήσεις μου. Δεν είμαι από τους τύπους που αισθάνονται νοσταλγία, αλλά η αλήθεια είναι ότι νοσταλγώ εκείνη τη χώρα στην οποία συνυπήρχαν αρμονικά διαφορετικές εθνότητες και θρησκείες. Οπως αποδείχθηκε, η “αρμονία” ήταν τεχνητή και επισφαλής και δεν άντεξε τελικά τον κυνισμό. Ομως έζησα εκεί τα πρώτα χρόνια της ζωής μου, όλες οι αισθήσεις μου είναι εμποτισμένες από εκείνες τις μνήμες. Και μολονότι έφυγα νωρίς, ο πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας, οι φοβερές εχθροπραξίες που έλαβαν χώρα στον γενέθλιο τόπο μου, με πόνεσαν και με επηρέασαν βαθύτατα».
Και η Ενωμένη Ευρώπη; Πιστεύετε ότι έχει αποτύχει;
«Η Ευρωπαϊκή Ενωση σίγουρα απέτυχε στους χρηματοοικονομικούς στόχους της. Ζούμε σε μια φοβισμένη Ευρώπη, στην οποία κάθε κράτος εποφθαλμιά την καλύτερη οικονομική συνθήκη για τον δικό του λαό και ίσως αυτό είναι φυσιολογικό. Πιστεύω ότι η Ευρώπη είναι υπεύθυνη για τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία, δεν είχε τα αντανακλαστικά και τη γενναιοδωρία που θα έπρεπε να έχει ή το ενδιαφέρον για τους ανθρώπους της περιοχής. Θα ήθελα να είμαι Ευρωπαίος σε μια Ευρώπη που δεν θεωρεί απόλυτη προτεραιότητα το χρήμα. Και στην περίπτωση της χώρας σας, μολονότι οι γνώσεις μου στα οικονομικά είναι περιορισμένες, πιστεύω ότι η Ευρώπη πρέπει να επιδείξει αλληλεγγύη, γιατί ειδάλλως δεν έχει νόημα να μιλάμε για Ευρωπαϊκή Ενωση».
* Ο Ενκί Μπιλάλ θα συνομιλήσει με τον δημοσιογράφο Γιώργο Αρχιμανδρίτη στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση στις 27 Φεβρουαρίου, στις 19.00.
4.
Οι γυναίκες !
(2009) Animal 'Z, Μαμούθ Comix
(2007) Τέσσερα;, Μαμούθ Comix [κείμενα, εικονογράφηση]
(2006) Ραντεβού στο Παρίσι, Μαμούθ Comix [κείμενα, εικονογράφηση]
(2003) 32 Δεκέμβρη, Μαμούθ Comix [κείμενα, εικονογράφηση]
(1999) Ο ύπνος του τέρατος, Μαμούθ Comix [κείμενα, εικονογράφηση]
(1993) Ισημερινό ψύχος, Βαβέλ
(1987) Η γυναίκα παγίδα, Βαβέλ
| (1988) | Παρτίδα κυνηγιού, Βαβέλ |
| (2003) | Dione, Zan Pier, Εξολοθρευτής 17, Μαμούθ Comix [εικονογράφηση] |
Πηγή
http://www.biblionet.gr/author/28020/Bilal