Οι κούροι του Κατάρ
από την έκθεση στο
Βερολίνο
Τα παθήματα του αρχαίου ελληνικού κάλλους στην Ντόχα του Κατάρ δεν αποκλείεται να οφείλονται σε παρεξήγηση. Δεδομένου ότι στην περιοχή αυτή του αραβικού κόσμου το μέτρο της ανδρικής παχυσαρκίας είναι ευθέως ανάλογο με το μέτρο του πλούτου, ενδέχεται οι υπεύθυνοι της έκθεσης «Ολυμπιακοί Αγώνες - Παρελθόν -Παρόν» να θεώρησαν ότι η παρουσία των αγαλμάτων προκαλεί αθέμιτο ανταγωνισμό. Και με πρόσχημα την απροκάλυπτη γύμνια της ηβικής τους χώρας, τα έκρυψαν πίσω από παραβάν ζητώντας από τους συνοδούς τους να τα καλύψουν με μαύρα πέπλα. Οι Ελληνες αρχαιολόγοι δεν δέχθηκαν και ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού κύριος Τζαβάρας ζήτησε να επιστραφούν πάραυτα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου και ανήκουν.
Η υπόθεση μου θύμισε μια παλιά ιστορία με τον Καζαντζάκη και τον Σικελιανό. Οταν ο Σικελιανός επισκέφθηκε τον Καζαντζάκη, που ετοίμαζε το περίφημο ορυχείο του με τον Ζορμπά στην Καλογριά της Μάνης, ο ποιητής έστησε το ράντζο του μισό στην παραλία και μισό στη θάλασσα και κοιμόταν γυμνός. Την επομένη, οι κάτοικοι της περιοχής ζήτησαν από τον Καζαντζάκη να τον διώξει γιατί είχε τρελάνει τις γυναίκες τους. Αστικός μύθος ή πραγματικό γεγονός δεν έχει τόση σημασία. Σημασία έχει ότι ο γυμνός αλλοπαρμένος ποιητής της «Θυμέλης» βίασε με τον τρόπο του το τοπίο της ζωής στη Μάνη των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Εκτοτε τα ήθη έχουν αλλάξει και το γυμνό έχει βρει τη θέση του στο φαντασιακό του δυτικού, τουλάχιστον, κόσμου.
Η υπόθεση ανατρέπει κατά κάποιον τρόπο όλα τα στερεότυπα περί πολυπολιτισμικής κοινωνίας πάνω στα οποία έχει οικοδομηθεί η ευρωπαϊκή, και όχι μόνον, νοοτροπία τις τελευταίες δεκαετίες. Η άποψη ότι όλοι, εντέλει, σκεφτόμαστε με τον ίδιον τρόπο αποδεικνύεται έωλη για μία ακόμη φορά. Και δεν αναφέρομαι στους αναχρονισμούς, τους αρχαϊσμούς και τις οπισθοδρομήσεις, θεωρίες που τροφοδοτούν τις ευκολίες της «προοδευτικής» διανόησης. Αναφέρομαι κυρίως στα πολιτισμικά σύνορα, που εξακολουθούν να είναι ενεργά ακόμη και στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης ή του «πρώτου παγκόσμιου πολιτισμού της Ιστορίας», όπως αποκαλούσε τον κόσμο μας ο Μαλρό.
Ενα από τα ισχυρά επιχειρήματα της σχέσης της Ευρώπης με το Ισλάμ είναι το γεγονός ότι τα ελληνικά γράμματα, πριν φτάσουν στην Ευρώπη, πέρασαν μέσα από τον αραβικό κόσμο. Πριν από μερικά χρόνια στη Γαλλία, με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου «Ο Αριστοτέλης στο όρος Σαιν Μισέλ» του Σιλβέν Γκουγκενέμ, είχε ξεσπάσει μια τεράστια πολεμική. Ο συγγραφέας υποστήριζε ότι η ελληνική σκέψη πέρασε στη Δύση απευθείας από το Βυζάντιο. Αξιόλογοι μελετητές του Μεσαίωνα τον αντέκρουσαν επικαλούμενοι τον αραβικό διαφωτισμό, τον Αβερρόη, μελετητή του Αριστοτέλη, και τον πλατωνιστή Αβικένα.
Συζήτηση σε λάθος βάσεις. Διότι μπορεί η ελληνική φιλοσοφία, όπως και η μαθηματική σκέψη, να εμφυτεύθηκαν στη γη του Ισλάμ, όμως ούτε η τέχνη, ούτε η τραγική σκέψη, ούτε η αρχιτεκτονική διέσχισαν ποτέ τα σύνορα της Ευρώπης. Οταν εμείς μιλάμε για ελληνικό πολιτισμό δεν αναφερόμαστε μόνον στον Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλη και δεν παραγνωρίζουμε τα αριστουργήματα της γλυπτικής, τον Ευριπίδη ή τον Σοφοκλή. Εξάλλου, η Αναγέννηση ξεκίνησε από τους ζωγράφους και τους γλύπτες. Οι φιλόσοφοι ακολούθησαν.
Στην «Αναζήτηση του Αβερρόη», αφήγημα από τη συλλογή «Το Αλεφ», ο Μπόρχες δείχνει την αδυναμία του Αραβα σοφού και σχολιαστή του Αριστοτέλη να καταλάβει την «Ποιητική» του. Δύο λεξούλες, το «τραγικό» και το «κωμικό», του είναι ακατανόητες γιατί πολύ απλά όχι μόνον δεν έχει δει ποτέ του θέατρο, αλλά δεν ξέρει καν τι είναι το θέατρο. Ο ανθρωπομορφισμός του ελληνικού πολιτισμού είναι ξένη γλώσσα για τη χώρα του Ισλάμ.
Θα μου πείτε κρίσεις σεμνοτυφίας, ορισμένες φορές ακραίες, ξεσπούν και στον δυτικό κόσμο. Και όχι μόνον στην επικράτεια του ανατολικού χριστιανισμού, ο οποίος αναγνωρίζει μεν για λόγους «εθνικούς» το αρχαίον κάλλος, δυσκολεύεται δε να αναγνωρίσει την ύπαρξη της Αναγέννησης. Ομως, εκεί ακριβώς έγκειται η διαφορά της εκκοσμικευμένης κοινωνίας από τη θεοκρατική. Η μεν πρώτη καλείται να διαχειρισθεί τη σεμνοτυφία με τον ίδιο τρόπο που διαχειρίζεται και την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης. Η δεύτερη αρνείται να αναγνωρίσει την ύπαρξη του προβλήματος. Ως γνωστόν, ο πρόεδρος Αχμεντινετζάντ θεωρεί ότι στο Ιράν δεν υπάρχει ζήτημα ομοφυλοφιλίας διότι δεν υπάρχουν ομοφυλόφιλοι.
Το πρόβλημα είναι πολιτισμικό, κατά συνέπεια, είναι και πολιτικό. Αν μη τι άλλο, αναδεικνύει μια συγγενή διαμαρτία της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Τα εσωτερικά χάσματα της λεγόμενης πολυπολιτισμικής κοινωνίας μπορούν να γεφυρωθούν μόνον αν συνειδητοποιήσουμε την ύπαρξή τους. Και πάντως, όχι μέσα από την ισοπέδωση του κυρίαρχου πολιτισμικού σχετικισμού.
Του Τάκη Θεοδωρόπουλου
http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathpolitics_1_28/04/2013_496416
ΣΧΕΤΙΚΑ