Το δείπνο με τους νομπελίστες και τους κορυφαίους επενδυτές
Πενήντα εκ των κορυφαίων της ακαδημαϊκής σκέψης και της επενδυτικής πράξης συγκεντρώνονται κάθε χρόνο στο ετήσιο δείπνο του έλληνα διεθνούς επενδυτή Στέλιου Ζαββού και συζητούν για το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας και των διεθνών αγορών
Ο πόλεμος των νομισμάτων, η εναγώνια πορεία του ευρώ, η προσέλκυση των μεγάλων επενδύσεων, η διάσταση μεταξύ της ανοδικής πορείας των χρηματαγορών και της στασιμότητας της πραγματικής οικονομίας, το μέλλον των αναπτυσσομένων αγορών, αλλά και η ανάγκη για ένα νέο μοντέλο ισορροπημένης οικονομικής ανάπτυξης, βρέθηκαν στο επίκεντρο της συζήτησης, στο «θεσμοποιημένο» πλέον ετήσιο δείπνο που συγκάλεσε και εφέτος στη Νέα Υόρκη ο διεθνής επενδύτης Στέλιος Ζαββός. Πρόκειται για μια μοναδική συνάντηση, η οποία συγκεντρώνει 50 προσωπικότητες μεγάλης εμβέλειας, που αποτελούν την «κρίσιμη μάζα» των διαμορφωτών των οικονομικών εξελίξεων παγκοσμίως.
Ως μαγνήτης για όλους αυτούς τους «δυσθεώρητους» λειτουργεί το γεγονός ότι ο κ. Ζαββός επιτυγχάνει με το κύρος του έναν μοναδικό συγκερασμό, αλλά ταυτόχρονα και μια έντονη αντιπαράθεση, ιδεών και προτάσεων, ανάμεσα στους «εγκέφαλους», σε αυτούς, δηλαδή, που βρίσκονται στην αιχμή της πνευματικής πρωτοπορίας, όπως οι διάσημοι νομπελίστες Τζόζεφ Στίγκλιτζ, Εντμουντ Φελπς και Ρόμπερτ Μαντέλ, Τζέφρι Σακς, Ντάνι Ρόντρικ, και σε εκείνους που είναι η πραγματική δύναμη πυρός των «κεφαλαίων» και των επενδύσεων που επηρεάζουν τις τύχες του πλανήτη, όπως οι Τζορτζ Σόρος, Λούις Μπέικον, Σεθ Κλάρμαν, Χάουαρντ Μαρκς, Μπάιρον Γουίν κ.ά. Πρόκειται για το σημείο συνάντησης της ακαδημαϊκής σκέψης με τη χρηματοοικονομική πράξη.
Το δείπνο αυτό έχει αναπόφευκτα σημασία και για την Ελλάδα, που αναζητεί επενδύσεις, αφού ο κ. Ζαββός, έπειτα από χρόνια στη Νέα Υόρκη, δραστηριοποιείται πιο έντονα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, μέσα από την κινητοποίηση των διεθνών επαφών του για την προσέλκυση επενδύσεων.
Το «Βήμα της Κυριακής» και το ΒΗmagazino έλαβαν γνώση για όσα ελέχθησαν στο εφετινό δείπνο και μεταφέρουν στους αναγνώστες μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και χρήσιμη, ως προς την κατεύθυνση των διεθνών εξελίξεων, κατάθεση ιδεών και απόψεων. Ο διακεκριμένος οικοδεσπότης οργανώνει το δείπνο γύρω από θεματικές ενότητες που αντικατοπτρίζουν τα μεγάλα θέματα της παγκόσμιας οικονομίας. Ακολουθούν οι ενότητες αυτές, καθώς και τα συμπεράσματα από όσα ειπώθηκαν.
Ο πόλεμος των νομισμάτων και η ανάγκη για νέο νομισματικό σύστημα
Ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιζ διατύπωσε ευθέως την άποψη ότι χρειαζόμαστε ένα νέο διεθνές νομισματικό σύστημα, αφού οι νομισματικές διευθετήσεις που λειτουργούσαν αποτελεσματικά για πολλές δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν είναι πλέον επαρκείς για την εύρυθμη λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας. «Ζούμε σε έναν κόσμο όπου το διεθνές νομισματικό σύστημα παραμένει εξαρτημένο από τη λειτουργία του δολαρίου ως αποθεματικό νόμισμα» είπε ο κ. Στίγκλιτζ. Επισήμανε ότι το σύστημα αυτό δημιουργεί πλέον προβλήματα και για τις ίδιες τις ΗΠΑ, αφού η ζήτηση του δολαρίου από χώρες που θέλουν να ενισχύουν τα αποθεματικά τους λαμβάνει τη μορφή αγοράς ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου – δηλαδή της προσφοράς δανεισμού στις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ «συνηθίζουν» στον δανεισμό, με αποτέλεσμα, όπως τόνισε με οξυδέρκεια ο κ. Στίγκλιτζ, «η Αμερική να εξάγει αμερικανικά ομόλογα – τα λεγόμενα T-bills – και όχι αυτοκίνητα».
Είναι σαφές ότι για τον κ. Στίγκλιτζ η ζήτηση του δολαρίου ισχυροποιεί το νόμισμα σε τέτοιο βαθμό, ώστε παύει εν μέρει να υποστηρίζει την εξαγωγική δυναμική της αμερικανικής οικονομίας. Κατ’ επέκταση, η οικονομική ανάκαμψη, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και η αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας καθίστανται στόχοι δύσκολοι εξαιτίας του «ακριβού δολαρίου». Το γεγονός της καθιέρωσης του δολαρίου ως διεθνούς αποθεματικού νομίσματος έχει ως αποτέλεσμα η Αμερική να δανείζεται από τις άλλες χώρες ουσιαστικά με αρνητικό επιτόκιο (αν συνυπολογίσει κανείς τον πληθωρισμό), με αποτέλεσμα η αμερικανική οικονομία και κοινωνία να εθίζονται σε αυτή την ελάχιστα αναπτυξιακή οικονομική λειτουργία. Ωστόσο, όπως τόνισε ο νομπελίστας των Οικονομικών, αν η κρίση συνεχιστεί για μερικά χρόνια ακόμη, η Αμερική θα είναι περισσότερο έτοιμη να συζητήσει την αναδημιουργία, τον ανασχεδιασμό και τον εκσυγχρονισμό του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος. «Θα έχουμε συζητήσει όλα τα άλλα και είναι το μόνο που θα έχει απομείνει» είπε χαρακτηριστικά.
Αλλοι εκ των παρευρισκομένων τόνισαν ότι στον πλανήτη τυπώνεται διαρκώς χρήμα, αλλά δεν έχει επιτευχθεί ακόμη κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα, αφού οι οικονομίες της Αγγλίας, των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, που κυρίως επιδίδονται στην πρακτική αυτή, βρίσκονται σε στασιμότητα ή σε ύφεση. Παράλληλα, η κοπή χρήματος οδηγεί σε υποτίμηση της αξίας των νομισμάτων και αυτό θεωρείται θετική εξέλιξη, αφού υπηρετεί την προσπάθεια ενίσχυσης των εξαγωγών. Καθώς, όμως, όλοι πράττουν το ίδιο ταυτόχρονα, το αποτέλεσμα της ενίσχυσης αυτής είναι ασήμαντο. Πολύ περισσότερο όταν οι παραπάνω πρακτικές δεν στερούνται κινδύνων. Μπορεί η κοπή χρήματος να προκαλέσει εκτίναξη του πληθωρισμού, ιδίως στις πρώτες ύλες. Εκφράστηκε, επίσης, η ανησυχία ότι οι πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης της κυκλοφορίας του χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες ενδέχεται να προκαλέσουν «φούσκες» στις αγορές χρέους (ιδιωτικού και δημοσίου) και στις αγορές αγαθών, εγκλωβίζοντας την παγκόσμια οικονομία σε μια νέα οικονομική κρίση, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί σε τρία χρόνια και να είναι μεγαλύτερη από εκείνη του 2006.
Tο μέλλον του ευρώ και των ευρωπαϊκών τραπεζών
Οταν ο κ. Ζαββός έθεσε στο επίκεντρο της συζήτησης το μέλλον της ευρωζώνης, ο επενδυτής και φιλάνθρωπος Τζορτζ Σόρος εξέφρασε την εκτίμηση ότι η Γερμανία έπραξε μόνο το ελάχιστο που μπορούσε για να διατηρήσει το ευρώ. Κατά τον κ. Σόρος, το Βερολίνο δεν προχώρησε σε γενναίες πράξεις που διασφαλίζουν την ενιαία λειτουργία της ευρωπαϊκής οικονομίας, με αποτέλεσμα η αυστηρή λιτότητα που επιβάλλεται στις περισσότερες χώρες να επιδρά διαλυτικά στην ούτως ή άλλως εύθραυστη αίσθηση της κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. «Φοβάμαι ότι υπάρχει η περίπτωση το ευρώ να υπονομεύσει την ευρωπαϊκή ενότητα και αυτό θα φανεί στους επόμενους 12-18 μήνες», είπε ο κ. Σόρος, προβλέποντας εμμέσως και τις εξελίξεις σε ό,τι αφορά την Κύπρο, αλλά πρόσθεσε ότι «αν το ευρώ επιβιώσει, θα παραμείνει για τουλάχιστον μία γενιά». Ο κορυφαίος επενδυτής παρατήρησε ότι το ευρώ μετέτρεψε τις χώρες της ευρωζώνης – ανάμεσα στις οποίες υπήρχε η αίσθηση της ισότητας σε δύο διαφορετικές τάξεις – σε δανειστές και δανειζόμενους. Στους πρώτους ηγείται η Γερμανία ενώ, όπως επισήμανε, «οι δανειζόμενοι έχουν μετατραπεί σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας». Ο κ. Σόρος εκτιμά ότι η «γερμανική εμμονή» στο «σκληρό ευρώ» θα επιδράσει αρνητικά στην ανάπτυξη της Ευρώπης, αλλά και στην ίδια τη Γερμανία, ενώ μπορεί να έχει επιπτώσεις και στις γερμανικές εκλογές του Σεπτεμβρίου. Κατά συνέπεια, ο κ. Σόρος δεν αποκλείει αυτή η διπλή οικονομική και πολιτική παρενέργεια του ισχυρού ευρώ να οδηγήσει σε μια δραματική αλλαγή στην πολιτική της ΕΚΤ. Ασφαλώς, ένα από τα σημαντικότερα ερωτήματα είναι αν η αλλαγή πολιτικής της ΕΚΤ θα γίνει με ή χωρίς την υποστήριξη της Γερμανικής Κεντρικής Τράπεζας, της Bundesbank. Οι Γερμανοί δεν αποκλείεται να αντισταθούν σε μια πιο ευέλικτη νομισματική πολιτική, ακόμη κι αν αισθανθούν τον αντίκτυπο από την «προσγείωση» της ανάπτυξης ή ακόμη και την ύφεση. Η ΕΚΤ, όμως, ίσως αναγκαστεί να τροποποιήσει την πολιτική της για να υποστηρίξει μια Ευρώπη σε ύφεση. Τότε, σύμφωνα με τον κ. Σόρος, θα τεθεί πιο έντονα το δίλημμα για το αν η Γερμανία θέλει να παραμείνει μέλος ενός νομισματικού συστήματος που αντιστέκεται εμπράκτως στο «δόγμα» της Bundesbank.
Ο νομπελίστας των Οικονομικών και «πατέρας του ευρώ», καθηγητής Ρόμπερτ Μαντέλ, διαφώνησε με τον κ. Σόρος, λέγοντας ότι το ευρώ βρίσκεται σήμερα σε πολύ καλύτερη κατάσταση από αυτή που ήταν ως πρόσφατα. «Είναι η ισχυρότερη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, είναι ο παράγοντας που διατηρεί την Ευρώπη ενωμένη» τόνισε και πρόσθεσε: «Θα παραμείνει ως νόμισμα για τα επόμενα 20-40 χρόνια. Η Γερμανία δεν θα αποχωρήσει, γιατί είναι απαραίτητο για τις άλλες χώρες να έχουν τη Γερμανία μαζί τους».
Πρόσθεσε, πάντως, ότι το πιο σημαντικό πρόβλημα στην παγκόσμια οικονομία «είναι η ανταγωνιστική υποτίμηση» ανάμεσα στα ισχυρά νομίσματα, ενώ συμφώνησε ότι τα τελευταία χρόνια έχει επιτραπεί στο ευρώ να ανατιμηθεί περισσότερο απ’ όσο θα έπρεπε, με αποτέλεσμα να πλήττεται η ανάπτυξη στην Ευρώπη. Δεν δίστασε, μάλιστα, να υποστηρίξει ότι χρειάζεται μια μεγάλη υποτίμηση του ευρώ, της τάξεως του 20%-25%, και μια νέα συναλλαγματική στρατηγική για την Ευρώπη – κάτι που θα καθιστούσε την εσωτερική υποτίμηση στην Ελλάδα λιγότερο απαραίτητη – ενώ πρότεινε έναν νέο συντονισμό της νομισματικής πολιτικής ανάμεσα στην ΕΚΤ και στην Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed). Γιατί το υποτιμημένο ευρώ θα βοηθούσε π.χ. τις εξαγωγές.
Ο Εντμουντ Φελπς, νομπελίστας των Οικονομικών που επίσης συμμετείχε στο συμπόσιο της Νέας Υόρκης, προσέγγισε το οικονομικό πρόβλημα της Ευρώπης μέσα από τη θεωρία του «corporatism», την οποία ο ίδιος έχει εισαγάγει και έχει αναλύσει διεξοδικά στο πλαίσιο του ακαδημαϊκού έργου του. Κατά τον κ. Φελπς, ο λεγόμενος «κορπορατισμός» ευθύνεται για τα περισσότερα από τα οικονομικά προβλήματα της Δύσης και ιδίως της Ευρώπης. Ο Φελπς θεωρεί ότι οι δυτικές οικονομίες μετά τη δεκαετία του ’70 «παραδόθηκαν» σε ομάδες συμφερόντων. Σε επιχειρηματίες που απολάμβαναν την κρατική γενναιοδωρία αναλαμβάνοντας δημόσια έργα και σε ισχυρές συντεχνίες που αποσπούσαν ανεξέλεγκτα ρυθμίσεις υψηλών παροχών και πρόωρων συνταξιοδοτήσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία «κοινωνικού πλούτου» που σύντομα άρχισε να υποστηρίζεται από την επέκταση του κρατικού δανεισμού. Η κατάσταση αυτή οδήγησε τη Δύση στο σημερινό αδιέξοδο, από το οποίο, με δεδομένες τις πιέσεις από τις μεταβολές που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση, δυσκολεύεται ολοένα και περισσότερο να εξέλθει.
Οι επενδύσεις στις αναδυόμενες αγορές
Οσον αφορά την πορεία των αναδυόμενων αγορών και την επίδρασή τους στις διεθνείς εξελίξεις, ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η προσέγγιση του κ. Σόρος για την Κίνα. Πιστεύει ότι το μοντέλο ανάπτυξης της Κίνας θα μετασχηματιστεί και, από εξαγωγικό που είναι σήμερα, θα προσανατολιστεί στην ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης. Η πρώτη «παρενέργεια» αυτής της μεταβολής θα είναι η ενίσχυση του αιτήματος για «περισσότερη δημοκρατία». Η δεύτερη και σημαντικότερη, όμως, θα είναι η ενίσχυση του εθνικισμού. Ο κ. Σόρος θεωρεί ότι, στο πλαίσιο της δημοκρατικής αντιπαράθεσης, θα ενισχυθούν οι εθνικιστικές θέσεις, με αποτέλεσμα η άνοδος του κινεζικού εθνικισμού να οδηγήσει στην αύξηση της έντασης του Πεκίνου με την Ουάσιγκτον.
Αισιόδοξος για την προοπτική των αναδυόμενων αγορών και «αυστηρός» για το μέλλον των δυτικών οικονομιών εμφανίστηκε ο Μπάιρον Γουίν, ηγετική προσωπικότητα της Blackstone. Κατά τον κ. Γουίν, η Αμερική και η Ευρώπη έχουν συσσωρεύσει πολύ υψηλό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ και εξαιτίας αυτού του γεγονότος δεν θα έχουν στα επόμενα χρόνια ανάπτυξη πάνω από 3%. Επιπλέον, έχουν πολιτικά συστήματα μειωμένης λειτουργικότητας. Αναμένεται, λοιπόν, χαμηλή ανάπτυξη στον ανεπτυγμένο κόσμο. Κατά τον κ. Γουίν, η ανάπτυξη θα έρθει από τις χώρες που έχουν χαμηλό βιοτικό επίπεδο, Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και Ιαπωνία, ενώ η μοναδική ευκαιρία που βλέπει σήμερα για τις ΗΠΑ είναι οι χαμηλές τιμές του residential real estate (κατοικίες). Μάλιστα, ο κ. Γουίν εντυπωσίασε επειδή ξεκίνησε την ομιλία του με δύο απλές ερωτήσεις: Η πρώτη ήταν: «Είστε σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από εκείνη των γονιών σας;». Η απάντηση όλων ήταν θετική. Η δεύτερη ερώτηση ήταν: «Πιστεύετε ότι τα παιδιά σας θα βρεθούν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από αυτήν στην οποία βρίσκεστε εσείς;». Η απάντηση ήταν αρνητική – και όχι επειδή οι παρευρισκόμενοι είναι σχεδόν όλοι πολύ πλούσιοι. Η αιτία του «όχι», όπως εξήγησε ο κ. Γουίν, είναι ότι όλοι γνωρίζουν πως οι δυνάμεις της ανάπτυξης έχουν μετακινηθεί στις αναδυόμενες αγορές.
Ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Κολούμπια, Τζέφρι Σακς, φάνηκε να συμφωνεί σε ό,τι αφορά την άποψη ότι η νέα ανάπτυξη θα προέλθει από τις αναδυόμενες αγορές. «Βρισκόμαστε ενώπιον μιας πολύ σημαντικής στιγμής για την παγκόσμια οικονομία και συντελούνται επαναστατικές αλλαγές» είπε, προσθέτοντας ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν ρυθμό ανάπτυξης, κατά μέσο όρο, 6% τον χρόνο – και συνεχίζουν. «Είμαστε ακόμη στο 20% των δυνατοτήτων εξέλιξης στις αναδυόμενες αγορές» τόνισε χαρακτηριστικά, ενώ και αυτός δεν έκρυψε τη δυσπιστία του για την αποτελεσματικότητα των «βραχυπρόθεσμων» οικονομικών λύσεων της ανεπτυγμένης Δύσης.
Ο περίφημος καθηγητής του Χάρβαρντ (Kennedy School of Government), Ντάνι Ρόντρικ, διαφώνησε με τον καθηγητή Σακς. Υποστήριξε ότι είναι δύσκολο για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να συνεχίσουν να αναπτύσσονται, αφού οι ανεπτυγμένες αγορές εμφανίζουν επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας – άρα, μειώνονται οι αγοραστές των αγαθών που οι πρώτες παράγουν. Προέβλεψε, παράλληλα, ότι η βιομηχανοποίηση των αναδυόμενων αγορών θα αποκτήσει έναν νέο χαρακτήρα, αφού τα εργοστάσια μετασχηματίζονται σε χώρους υψηλής τεχνολογίας. Η βιομηχανία στο άμεσο μέλλον θα χρειάζεται λιγότερο, αλλά πιο εξειδικευμένο προσωπικό. Η ίδρυση ενός εργοστασίου στην Κίνα, για παράδειγμα, δεν θα θεωρείται τόσο «πανάκεια για την ανάπτυξη» από τον τοπικό πληθυσμό όσο θεωρείται σήμερα.
Ο κ. Ρόντρικ συνέχισε με έναν συνδυαστικό χρησμό για το ποιες αναδυόμενες αγορές θα αναπτυχθούν περισσότερο. Υποστήριξε ότι οι αναδυόμενες αγορές με το μικρότερο χρέος θα αναπτυχθούν περισσότερο. Παράλληλα, είπε ότι οι χώρες με μεγαλύτερη εσωτερική αγορά θα αναπτυχθούν περισσότερο από εκείνες με μικρότερη εσωτερική αγορά. Επιπλέον, οι χώρες με αναπτυσσόμενη μέση αστική τάξη θα έχουν περισσότερες δυνατότητες να διατηρήσουν σε υψηλά επίπεδα την οικονομική τους ανάπτυξη. Τέλος, κρίσιμη σταθερά είναι η ανάπτυξη των δημοκρατικών θεσμών. «Πιστεύω ότι έχουμε τις αποδείξεις ότι οι δημοκρατίες είναι καλύτερες για την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης, επειδή διαχειρίζονται καλύτερα τις αντιθέσεις και διασφαλίζουν την οικονομική σταθερότητα» είπε και πρόσθεσε: «Κατά συνέπεια, είμαι λιγότερο αισιόδοξος για Κίνα, Ρωσία και Τουρκία και περισσότερο αισιόδοξος για Βραζιλία, Μεξικό, Ινδία». Κάνοντας χιούμορ απέναντι σε όσους εμφανίζονται αμετανόητα απαισιόδοξοι για το μέλλον του συνόλου της παγκόσμιας οικονομίας, τόνισε: «Ακόμη και αν είναι σίγουρο ότι όλοι θα πάμε στην Κόλαση, μερικές χώρες θα πάνε αργότερα από άλλες».
Προς ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης για ολόκληρο τον πλανήτη
Αναφερόμενος στο θέμα της ανάγκης ενός νέου διεθνούς μοντέλου ανάπτυξης, ο καθηγητής του Χάρβαρντ Τζέφρι Σακς έθεσε τους τέσσερις άξονες που, κατά τη γνώμη του, πρέπει να ληφθούν υπόψη. Πρώτον, η παγκοσμιοποίηση θα συνεχιστεί, αφού 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι επιθυμούν ακόμη να ενταχθούν στο διεθνές οικονομικό σύστημα. Κατά συνέπεια, τα αμερικανικά εργοστάσια που μετακόμισαν στην Κίνα δεν θα επιστρέψουν στην Αμερική, αλλά μπορεί να μετακομίσουν από την Κίνα στο Βιετνάμ ή στην Ινδία. Δεύτερον, η τεχνολογία αλλάζει δραματικά το πεδίο των υπηρεσιών. Τρίτον, η περιβαλλοντική καταστροφή εντείνεται και πρόκειται για μέγα πρόβλημα που, ωστόσο, αποτελεί παράλληλα ευκαιρία για επενδύσεις. Τέταρτον, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί κατά 3,5 δισεκατομμύρια τα επόμενα 70 χρόνια και αυτή η δημογραφική εξέλιξη είναι σίγουρο ότι αλλάζει δραματικά όλες τις παραδοχές για το μέλλον. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με τον κ. Σακς, χρειαζόμαστε μια εντελώς διαφορετική διεθνή οικονομική πολιτική – κάτι πολύ διαφορετικό από τα βραχυπρόθεσμα προγράμματα νομισματικών και δημοσιονομικών ενισχύσεων. «Ερχονται μεγάλες αλλαγές στον κόσμο, οι οποίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς νέο παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο» είπε χαρακτηριστικά.
Ποιες είναι οι κορυφαίες επενδυτικές στρατηγικές για το 2013
Ο εξαιρετικά επιτυχημένος επενδυτής Λούις Μπέικον, ιδρυτής της Moore Capital, ενός από τα πιο ισχυρά παγκόσμια hedge funds, στο αντίστοιχο δείπνο του 2012 είχε προβλέψει την πορεία του γεν, κάτι που επισήμανε ο κ. Ζαββός. «Σε ευχαριστώ που θυμήθηκες την περυσινή συζήτησή μας» ξεκίνησε την πεντάλεπτη ομιλία του ο κ. Μπέικον, απευθυνόμενος στον οικοδεσπότη. «Τους πρώτους μήνες του 2012, το γεν παρέμεινε σταθερό. Αργότερα, όμως, σημειώθηκε συνεχής διολίσθηση του γεν, ενώ ο νέος πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, κ. Αμπε, επιδιώκει την ακόμη μεγαλύτερη αποδυνάμωση του νομίσματος, προκειμένου να αναθερμάνει τις εξαγωγές». Ο Λούις Μπέικον επισήμανε ότι οι ιάπωνες καταθέτες διατηρούν στις τράπεζες περίπου 15 τρισ. δολάρια και ότι η νέα κυβέρνηση, με μέτρα όπως η τροποποίηση του φόρου κληρονομιάς, επιδιώκει να διοχετεύσει μέρος αυτών των κεφαλαίων στο χρηματιστήριο του Τόκιο. Κατά συνέπεια, η πρόβλεψη είναι ότι το ιαπωνικό χρηματιστήριο, ακόμη και αν ανέβηκε αρκετά τους τελευταίους μήνες, θα εξακολουθήσει να ανεβαίνει.
Αμέσως μετά, ήρθε η σειρά του Σεθ Κλάρμαν, για τον οποίο ο θρυλικός επενδυτής Γουόρεν Μπάφετ έχει πει χαρακτηριστικά: «Ο νέος Μπάφετ είναι ο Κλάρμαν». Ο κ. Κλάρμαν διαφέρει από τους άλλους επενδυτές γιατί, όπως και ο Μπάφετ, είναι «επενδυτής αξιών» (value investor), σε αντίθεση με τους περισσότερους που είναι «παίκτες των αγορών» (traders). «Οταν οι τιμές των μετοχών ανεβαίνουν και τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη είναι προβληματικά, τότε ανησυχώ» τόνισε. Επισήμανε ότι ο ίδιος προσπαθεί να ανακαλύψει πού βρίσκεται ουσιαστική αξία ανά κατηγορία επενδύσεων (asset classes) και ομολόγησε ότι δυσκολεύεται να την εντοπίσει. Επισήμανε ότι η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται σε κακή κατάσταση, η ανεργία παραμένει στο 8% (ποσοστό σχεδόν αδιανόητο για την Αμερική) και το ετήσιο έλλειμμα είναι της τάξεως του 1 τρισ. δολαρίων. Και πρόσθεσε με νόημα: «Κάθε επόμενη κρίση τα τελευταία χρόνια είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη. Ποια θα είναι η επόμενη;».
Με την τοποθέτηση του Σεθ Κλάρμαν συμφώνησε και ο Χάουαρντ Μαρκς, επικεφαλής της Oaktree Capital. «Ανησυχώ γιατί οι επικίνδυνες κινήσεις και πρακτικές που εμφανίζονταν στις αγορές το 2006 και το 2007 έχουν αρχίσει να επανέρχονται λόγω της πολιτικής των κεντρικών τραπεζών». Αναφέρεται ασφαλώς στο τύπωμα χρήματος, το οποίο, όπως πολλοί υποψιάζονται, διοχετεύεται στις αγορές και ενδεχομένως δημιουργεί «φούσκες», που σήμερα δεν είναι άμεσα αντιληπτές, αλλά σαφώς θα «σκάσουν» στο μέλλον. Πρόσθεσε, πάντως, ότι η αγορά του real estate και του χρέους που σχετίζεται με real estate (debt related real estate) θεωρείται σήμερα ενδεδειγμένη επενδυτική κίνηση.
Στο δείπνο εκφράστηκε επίσης η άποψη ότι η διαφορά στις αποδόσεις ανάμεσα στις μετοχές στη Γουόλ Στριτ και στα ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου αντικατοπτρίζει το μέγεθος του αντιλαμβανόμενου ρίσκου. Τα ομόλογα προσφέρουν απόδοση 1%, ενώ οι μετοχές (κατά μέσο όρο) 7%. Η διαφορά 6%, η μεγαλύτερη εδώ και πολλές δεκαετίες, εκφράζει το ποσοστό που ζητεί ο επενδυτής για να μετακινηθεί από τον «ασφαλή παράδεισο» της Fed στη θεωρούμενη «περιπετειώδη» γειτονιά της Γουόλ Στριτ. Υποστηρίχθηκε, πάντως, ότι οι καλές επιδόσεις της αγοράς ακινήτων και της ενέργειας δείχνουν ότι ο φόβος σταδιακά απομακρύνεται από τις αγορές. Κατά συνέπεια, σημαντικά κεφάλαια αναμένεται να αποσυρθούν από την αγορά του αμερικανικού δημοσίου χρέους για να κατευθυνθούν στις μετοχές. Η απόσυρση κεφαλαίων από τη δευτερογενή αγορά του αμερικανικού χρέους αναμένεται να προκαλέσει αύξηση των αποδόσεων των ομολόγων και μείωση των τιμών τους.
Συμπέρασμα: Πού οδηγείται ο κόσμος το 2013;
Το γενικό συμπέρασμα από το εφετινό δείπνο είναι το εξής: Η παγκόσμια οικονομία χρειάζεται ένα νέο, παγκόσμιο, νομισματικό σύμφωνο, αφού το τρέχον καθεστώς δεν υπηρετεί πλέον τις ανάγκες των χωρών, οι οποίες εγκλωβίζονται σε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος ανταγωνιστικών υποτιμήσεων για να αναθερμάνουν τις εξαγωγές τους. Μάλιστα, αυτό συμβαίνει όταν η υπερφόρτωση των δυτικών οικονομιών με δημόσιο και ιδιωτικό χρέος δρα επιβαρυντικά για την ανάπτυξη. Οι αναδυόμενες αγορές θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται, αφενός γιατί θα παραμείνουν έντονα ανταγωνιστικές έναντι της Δύσης και αφετέρου γιατί αναμένεται να προχωρήσουν σε πολιτικές ενίσχυσης της εσωτερικής ζήτησης. Το ευρώ θα συνεχίσει να υφίσταται, αλλά η γερμανική πολιτική για τη διατήρησή του θα συνεχίσει να δημιουργεί επικίνδυνα ρήγματα στην ευρωπαϊκή ενότητα. Η κοπή χρήματος, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί, θα αποδυναμώσει τα νομίσματα και θα συνεχίσει να «υποστηρίζει» την άνοδο των χρηματιστηρίων, ιδίως στο Τόκιο, αλλά και στη Γουόλ Στριτ και στο Σίτι του Λονδίνου, όπως και την ενίσχυση του real estate στις περισσότερες αγορές.
Παρ’ όλα αυτά, η αύξηση των ανισοτήτων, η υψηλή ανεργία και ο πληθωρισμός που μπορεί να προκαλέσει η κοπή χρήματος, στο πλαίσιο ενός επιβαρημένου από υψηλά χρέη και επισφάλειες δυτικό χρηματοοικονομικό σύστημα, είναι αιτίες ανησυχίας. Η προηγούμενη κρίση δεν έχει ξεχαστεί και δεν έχει ξεπεραστεί, γι’ αυτό απαιτείται επαγρύπνηση, προκειμένου να μην επιβεβαιωθεί ο κανόνας των τελευταίων δεκαετιών που θέλει κάθε επόμενη κρίση να είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη.
Αυτά τα κρίσιμα συμπεράσματα είναι χρήσιμο να τα λάβουν σοβαρά υπόψη και οι έλληνες ιθύνοντες, ιδιαίτερα σε αυτή την περίοδο, που έχουν αποδυθεί σε μια προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων ζωτικής σημασίας για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση και την επιβίωση της χώρας.
Κέντρα αλληλεγγύης στην Eλλάδα
Στο περιθώριο του δείπνου του κ. Ζαββού στη Νέα Υόρκη συζητήθηκε ευρέως και η νέα φιλανθρωπική πρωτοβουλία του Τζορτζ Σόρος και του Open Society Foundations που έχει ιδρύσει, και η οποία δεν είναι άλλη από τη δημιουργία των Κέντρων Αλληλεγγύης στην Ελλάδα. Ο φιλάνθρωπος Σόρος ανησυχεί για την αντοχή του κοινωνικού ιστού της Ελλάδας και της Ευρώπης γενικότερα. Τα Κέντρα Αλληλεγγύης θα συγκεντρώνουν πόρους από το Open Society, αλλά και από άλλους χορηγούς στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, για να προσφέρουν ιατρική βοήθεια, νομική υποστήριξη, καθώς και επαγγελματική κατάρτιση και συμπαράσταση στους ανθρώπους που πλήττονται από την κρίση. Ο κ. Σόρος επιμένει στην ιδέα της αλληλεγγύης, αφού υποστηρίζει ότι η «συγκολλητική ουσία» της Ευρώπης δεν μπορεί να είναι μόνο η οικονομική πειθαρχία. Η αλληλεγγύη των Ευρωπαίων προς τους Ελληνες και των Ελλήνων προς τους μετανάστες είναι το «κλειδί» για την υπέρβαση της κρίσης, χωρίς να διαταραχθεί το «πολιτισμικό κεκτημένο» μιας Ευρώπης χτισμένης επάνω στις αξίες του ουμανισμού, που έχει ως φιλοδοξία την ενίσχυση και την εγκαθίδρυση μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας.
*Δημοσιεύθηκε στο ΒΗmagazino το Σάββατο 23 Μαρτίου 2013
www.tovima.gr
25-3-2013
Ο πόλεμος των νομισμάτων, η εναγώνια πορεία του ευρώ, η προσέλκυση των μεγάλων επενδύσεων, η διάσταση μεταξύ της ανοδικής πορείας των χρηματαγορών και της στασιμότητας της πραγματικής οικονομίας, το μέλλον των αναπτυσσομένων αγορών, αλλά και η ανάγκη για ένα νέο μοντέλο ισορροπημένης οικονομικής ανάπτυξης, βρέθηκαν στο επίκεντρο της συζήτησης, στο «θεσμοποιημένο» πλέον ετήσιο δείπνο που συγκάλεσε και εφέτος στη Νέα Υόρκη ο διεθνής επενδύτης Στέλιος Ζαββός. Πρόκειται για μια μοναδική συνάντηση, η οποία συγκεντρώνει 50 προσωπικότητες μεγάλης εμβέλειας, που αποτελούν την «κρίσιμη μάζα» των διαμορφωτών των οικονομικών εξελίξεων παγκοσμίως.
Ως μαγνήτης για όλους αυτούς τους «δυσθεώρητους» λειτουργεί το γεγονός ότι ο κ. Ζαββός επιτυγχάνει με το κύρος του έναν μοναδικό συγκερασμό, αλλά ταυτόχρονα και μια έντονη αντιπαράθεση, ιδεών και προτάσεων, ανάμεσα στους «εγκέφαλους», σε αυτούς, δηλαδή, που βρίσκονται στην αιχμή της πνευματικής πρωτοπορίας, όπως οι διάσημοι νομπελίστες Τζόζεφ Στίγκλιτζ, Εντμουντ Φελπς και Ρόμπερτ Μαντέλ, Τζέφρι Σακς, Ντάνι Ρόντρικ, και σε εκείνους που είναι η πραγματική δύναμη πυρός των «κεφαλαίων» και των επενδύσεων που επηρεάζουν τις τύχες του πλανήτη, όπως οι Τζορτζ Σόρος, Λούις Μπέικον, Σεθ Κλάρμαν, Χάουαρντ Μαρκς, Μπάιρον Γουίν κ.ά. Πρόκειται για το σημείο συνάντησης της ακαδημαϊκής σκέψης με τη χρηματοοικονομική πράξη.
Το δείπνο αυτό έχει αναπόφευκτα σημασία και για την Ελλάδα, που αναζητεί επενδύσεις, αφού ο κ. Ζαββός, έπειτα από χρόνια στη Νέα Υόρκη, δραστηριοποιείται πιο έντονα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, μέσα από την κινητοποίηση των διεθνών επαφών του για την προσέλκυση επενδύσεων.
Το «Βήμα της Κυριακής» και το ΒΗmagazino έλαβαν γνώση για όσα ελέχθησαν στο εφετινό δείπνο και μεταφέρουν στους αναγνώστες μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και χρήσιμη, ως προς την κατεύθυνση των διεθνών εξελίξεων, κατάθεση ιδεών και απόψεων. Ο διακεκριμένος οικοδεσπότης οργανώνει το δείπνο γύρω από θεματικές ενότητες που αντικατοπτρίζουν τα μεγάλα θέματα της παγκόσμιας οικονομίας. Ακολουθούν οι ενότητες αυτές, καθώς και τα συμπεράσματα από όσα ειπώθηκαν.
Το κεντρικό τραπέζι από το δείπνο του 2012:
από αριστερά, η πρέσβειρα των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Εθνη Σούζαν Ράις, ο πρώην πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (1979-1987) Πολ Βόλκερ, ο Στέλιος Ζαββός, ο Τζορτζ Σόρος και ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Τουρκίας και νυν αντιπρόεδρος του Brookings Institution στην Ουάσινγκτον Κεμάλ Ντερβίς
από αριστερά, η πρέσβειρα των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Εθνη Σούζαν Ράις, ο πρώην πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (1979-1987) Πολ Βόλκερ, ο Στέλιος Ζαββός, ο Τζορτζ Σόρος και ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Τουρκίας και νυν αντιπρόεδρος του Brookings Institution στην Ουάσινγκτον Κεμάλ Ντερβίς
Ο πόλεμος των νομισμάτων και η ανάγκη για νέο νομισματικό σύστημα
Ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιζ διατύπωσε ευθέως την άποψη ότι χρειαζόμαστε ένα νέο διεθνές νομισματικό σύστημα, αφού οι νομισματικές διευθετήσεις που λειτουργούσαν αποτελεσματικά για πολλές δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν είναι πλέον επαρκείς για την εύρυθμη λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας. «Ζούμε σε έναν κόσμο όπου το διεθνές νομισματικό σύστημα παραμένει εξαρτημένο από τη λειτουργία του δολαρίου ως αποθεματικό νόμισμα» είπε ο κ. Στίγκλιτζ. Επισήμανε ότι το σύστημα αυτό δημιουργεί πλέον προβλήματα και για τις ίδιες τις ΗΠΑ, αφού η ζήτηση του δολαρίου από χώρες που θέλουν να ενισχύουν τα αποθεματικά τους λαμβάνει τη μορφή αγοράς ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου – δηλαδή της προσφοράς δανεισμού στις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ «συνηθίζουν» στον δανεισμό, με αποτέλεσμα, όπως τόνισε με οξυδέρκεια ο κ. Στίγκλιτζ, «η Αμερική να εξάγει αμερικανικά ομόλογα – τα λεγόμενα T-bills – και όχι αυτοκίνητα».
Είναι σαφές ότι για τον κ. Στίγκλιτζ η ζήτηση του δολαρίου ισχυροποιεί το νόμισμα σε τέτοιο βαθμό, ώστε παύει εν μέρει να υποστηρίζει την εξαγωγική δυναμική της αμερικανικής οικονομίας. Κατ’ επέκταση, η οικονομική ανάκαμψη, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και η αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας καθίστανται στόχοι δύσκολοι εξαιτίας του «ακριβού δολαρίου». Το γεγονός της καθιέρωσης του δολαρίου ως διεθνούς αποθεματικού νομίσματος έχει ως αποτέλεσμα η Αμερική να δανείζεται από τις άλλες χώρες ουσιαστικά με αρνητικό επιτόκιο (αν συνυπολογίσει κανείς τον πληθωρισμό), με αποτέλεσμα η αμερικανική οικονομία και κοινωνία να εθίζονται σε αυτή την ελάχιστα αναπτυξιακή οικονομική λειτουργία. Ωστόσο, όπως τόνισε ο νομπελίστας των Οικονομικών, αν η κρίση συνεχιστεί για μερικά χρόνια ακόμη, η Αμερική θα είναι περισσότερο έτοιμη να συζητήσει την αναδημιουργία, τον ανασχεδιασμό και τον εκσυγχρονισμό του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος. «Θα έχουμε συζητήσει όλα τα άλλα και είναι το μόνο που θα έχει απομείνει» είπε χαρακτηριστικά.
Αλλοι εκ των παρευρισκομένων τόνισαν ότι στον πλανήτη τυπώνεται διαρκώς χρήμα, αλλά δεν έχει επιτευχθεί ακόμη κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα, αφού οι οικονομίες της Αγγλίας, των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, που κυρίως επιδίδονται στην πρακτική αυτή, βρίσκονται σε στασιμότητα ή σε ύφεση. Παράλληλα, η κοπή χρήματος οδηγεί σε υποτίμηση της αξίας των νομισμάτων και αυτό θεωρείται θετική εξέλιξη, αφού υπηρετεί την προσπάθεια ενίσχυσης των εξαγωγών. Καθώς, όμως, όλοι πράττουν το ίδιο ταυτόχρονα, το αποτέλεσμα της ενίσχυσης αυτής είναι ασήμαντο. Πολύ περισσότερο όταν οι παραπάνω πρακτικές δεν στερούνται κινδύνων. Μπορεί η κοπή χρήματος να προκαλέσει εκτίναξη του πληθωρισμού, ιδίως στις πρώτες ύλες. Εκφράστηκε, επίσης, η ανησυχία ότι οι πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης της κυκλοφορίας του χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες ενδέχεται να προκαλέσουν «φούσκες» στις αγορές χρέους (ιδιωτικού και δημοσίου) και στις αγορές αγαθών, εγκλωβίζοντας την παγκόσμια οικονομία σε μια νέα οικονομική κρίση, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί σε τρία χρόνια και να είναι μεγαλύτερη από εκείνη του 2006.
Tο μέλλον του ευρώ και των ευρωπαϊκών τραπεζών
Οταν ο κ. Ζαββός έθεσε στο επίκεντρο της συζήτησης το μέλλον της ευρωζώνης, ο επενδυτής και φιλάνθρωπος Τζορτζ Σόρος εξέφρασε την εκτίμηση ότι η Γερμανία έπραξε μόνο το ελάχιστο που μπορούσε για να διατηρήσει το ευρώ. Κατά τον κ. Σόρος, το Βερολίνο δεν προχώρησε σε γενναίες πράξεις που διασφαλίζουν την ενιαία λειτουργία της ευρωπαϊκής οικονομίας, με αποτέλεσμα η αυστηρή λιτότητα που επιβάλλεται στις περισσότερες χώρες να επιδρά διαλυτικά στην ούτως ή άλλως εύθραυστη αίσθηση της κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. «Φοβάμαι ότι υπάρχει η περίπτωση το ευρώ να υπονομεύσει την ευρωπαϊκή ενότητα και αυτό θα φανεί στους επόμενους 12-18 μήνες», είπε ο κ. Σόρος, προβλέποντας εμμέσως και τις εξελίξεις σε ό,τι αφορά την Κύπρο, αλλά πρόσθεσε ότι «αν το ευρώ επιβιώσει, θα παραμείνει για τουλάχιστον μία γενιά». Ο κορυφαίος επενδυτής παρατήρησε ότι το ευρώ μετέτρεψε τις χώρες της ευρωζώνης – ανάμεσα στις οποίες υπήρχε η αίσθηση της ισότητας σε δύο διαφορετικές τάξεις – σε δανειστές και δανειζόμενους. Στους πρώτους ηγείται η Γερμανία ενώ, όπως επισήμανε, «οι δανειζόμενοι έχουν μετατραπεί σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας». Ο κ. Σόρος εκτιμά ότι η «γερμανική εμμονή» στο «σκληρό ευρώ» θα επιδράσει αρνητικά στην ανάπτυξη της Ευρώπης, αλλά και στην ίδια τη Γερμανία, ενώ μπορεί να έχει επιπτώσεις και στις γερμανικές εκλογές του Σεπτεμβρίου. Κατά συνέπεια, ο κ. Σόρος δεν αποκλείει αυτή η διπλή οικονομική και πολιτική παρενέργεια του ισχυρού ευρώ να οδηγήσει σε μια δραματική αλλαγή στην πολιτική της ΕΚΤ. Ασφαλώς, ένα από τα σημαντικότερα ερωτήματα είναι αν η αλλαγή πολιτικής της ΕΚΤ θα γίνει με ή χωρίς την υποστήριξη της Γερμανικής Κεντρικής Τράπεζας, της Bundesbank. Οι Γερμανοί δεν αποκλείεται να αντισταθούν σε μια πιο ευέλικτη νομισματική πολιτική, ακόμη κι αν αισθανθούν τον αντίκτυπο από την «προσγείωση» της ανάπτυξης ή ακόμη και την ύφεση. Η ΕΚΤ, όμως, ίσως αναγκαστεί να τροποποιήσει την πολιτική της για να υποστηρίξει μια Ευρώπη σε ύφεση. Τότε, σύμφωνα με τον κ. Σόρος, θα τεθεί πιο έντονα το δίλημμα για το αν η Γερμανία θέλει να παραμείνει μέλος ενός νομισματικού συστήματος που αντιστέκεται εμπράκτως στο «δόγμα» της Bundesbank.
Ο νομπελίστας των Οικονομικών και «πατέρας του ευρώ», καθηγητής Ρόμπερτ Μαντέλ, διαφώνησε με τον κ. Σόρος, λέγοντας ότι το ευρώ βρίσκεται σήμερα σε πολύ καλύτερη κατάσταση από αυτή που ήταν ως πρόσφατα. «Είναι η ισχυρότερη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, είναι ο παράγοντας που διατηρεί την Ευρώπη ενωμένη» τόνισε και πρόσθεσε: «Θα παραμείνει ως νόμισμα για τα επόμενα 20-40 χρόνια. Η Γερμανία δεν θα αποχωρήσει, γιατί είναι απαραίτητο για τις άλλες χώρες να έχουν τη Γερμανία μαζί τους».
Πρόσθεσε, πάντως, ότι το πιο σημαντικό πρόβλημα στην παγκόσμια οικονομία «είναι η ανταγωνιστική υποτίμηση» ανάμεσα στα ισχυρά νομίσματα, ενώ συμφώνησε ότι τα τελευταία χρόνια έχει επιτραπεί στο ευρώ να ανατιμηθεί περισσότερο απ’ όσο θα έπρεπε, με αποτέλεσμα να πλήττεται η ανάπτυξη στην Ευρώπη. Δεν δίστασε, μάλιστα, να υποστηρίξει ότι χρειάζεται μια μεγάλη υποτίμηση του ευρώ, της τάξεως του 20%-25%, και μια νέα συναλλαγματική στρατηγική για την Ευρώπη – κάτι που θα καθιστούσε την εσωτερική υποτίμηση στην Ελλάδα λιγότερο απαραίτητη – ενώ πρότεινε έναν νέο συντονισμό της νομισματικής πολιτικής ανάμεσα στην ΕΚΤ και στην Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed). Γιατί το υποτιμημένο ευρώ θα βοηθούσε π.χ. τις εξαγωγές.
Ο Εντμουντ Φελπς, νομπελίστας των Οικονομικών που επίσης συμμετείχε στο συμπόσιο της Νέας Υόρκης, προσέγγισε το οικονομικό πρόβλημα της Ευρώπης μέσα από τη θεωρία του «corporatism», την οποία ο ίδιος έχει εισαγάγει και έχει αναλύσει διεξοδικά στο πλαίσιο του ακαδημαϊκού έργου του. Κατά τον κ. Φελπς, ο λεγόμενος «κορπορατισμός» ευθύνεται για τα περισσότερα από τα οικονομικά προβλήματα της Δύσης και ιδίως της Ευρώπης. Ο Φελπς θεωρεί ότι οι δυτικές οικονομίες μετά τη δεκαετία του ’70 «παραδόθηκαν» σε ομάδες συμφερόντων. Σε επιχειρηματίες που απολάμβαναν την κρατική γενναιοδωρία αναλαμβάνοντας δημόσια έργα και σε ισχυρές συντεχνίες που αποσπούσαν ανεξέλεγκτα ρυθμίσεις υψηλών παροχών και πρόωρων συνταξιοδοτήσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία «κοινωνικού πλούτου» που σύντομα άρχισε να υποστηρίζεται από την επέκταση του κρατικού δανεισμού. Η κατάσταση αυτή οδήγησε τη Δύση στο σημερινό αδιέξοδο, από το οποίο, με δεδομένες τις πιέσεις από τις μεταβολές που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση, δυσκολεύεται ολοένα και περισσότερο να εξέλθει.
Οι επενδύσεις στις αναδυόμενες αγορές
Οσον αφορά την πορεία των αναδυόμενων αγορών και την επίδρασή τους στις διεθνείς εξελίξεις, ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η προσέγγιση του κ. Σόρος για την Κίνα. Πιστεύει ότι το μοντέλο ανάπτυξης της Κίνας θα μετασχηματιστεί και, από εξαγωγικό που είναι σήμερα, θα προσανατολιστεί στην ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης. Η πρώτη «παρενέργεια» αυτής της μεταβολής θα είναι η ενίσχυση του αιτήματος για «περισσότερη δημοκρατία». Η δεύτερη και σημαντικότερη, όμως, θα είναι η ενίσχυση του εθνικισμού. Ο κ. Σόρος θεωρεί ότι, στο πλαίσιο της δημοκρατικής αντιπαράθεσης, θα ενισχυθούν οι εθνικιστικές θέσεις, με αποτέλεσμα η άνοδος του κινεζικού εθνικισμού να οδηγήσει στην αύξηση της έντασης του Πεκίνου με την Ουάσιγκτον.
Αισιόδοξος για την προοπτική των αναδυόμενων αγορών και «αυστηρός» για το μέλλον των δυτικών οικονομιών εμφανίστηκε ο Μπάιρον Γουίν, ηγετική προσωπικότητα της Blackstone. Κατά τον κ. Γουίν, η Αμερική και η Ευρώπη έχουν συσσωρεύσει πολύ υψηλό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ και εξαιτίας αυτού του γεγονότος δεν θα έχουν στα επόμενα χρόνια ανάπτυξη πάνω από 3%. Επιπλέον, έχουν πολιτικά συστήματα μειωμένης λειτουργικότητας. Αναμένεται, λοιπόν, χαμηλή ανάπτυξη στον ανεπτυγμένο κόσμο. Κατά τον κ. Γουίν, η ανάπτυξη θα έρθει από τις χώρες που έχουν χαμηλό βιοτικό επίπεδο, Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και Ιαπωνία, ενώ η μοναδική ευκαιρία που βλέπει σήμερα για τις ΗΠΑ είναι οι χαμηλές τιμές του residential real estate (κατοικίες). Μάλιστα, ο κ. Γουίν εντυπωσίασε επειδή ξεκίνησε την ομιλία του με δύο απλές ερωτήσεις: Η πρώτη ήταν: «Είστε σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από εκείνη των γονιών σας;». Η απάντηση όλων ήταν θετική. Η δεύτερη ερώτηση ήταν: «Πιστεύετε ότι τα παιδιά σας θα βρεθούν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από αυτήν στην οποία βρίσκεστε εσείς;». Η απάντηση ήταν αρνητική – και όχι επειδή οι παρευρισκόμενοι είναι σχεδόν όλοι πολύ πλούσιοι. Η αιτία του «όχι», όπως εξήγησε ο κ. Γουίν, είναι ότι όλοι γνωρίζουν πως οι δυνάμεις της ανάπτυξης έχουν μετακινηθεί στις αναδυόμενες αγορές.
Ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Κολούμπια, Τζέφρι Σακς, φάνηκε να συμφωνεί σε ό,τι αφορά την άποψη ότι η νέα ανάπτυξη θα προέλθει από τις αναδυόμενες αγορές. «Βρισκόμαστε ενώπιον μιας πολύ σημαντικής στιγμής για την παγκόσμια οικονομία και συντελούνται επαναστατικές αλλαγές» είπε, προσθέτοντας ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν ρυθμό ανάπτυξης, κατά μέσο όρο, 6% τον χρόνο – και συνεχίζουν. «Είμαστε ακόμη στο 20% των δυνατοτήτων εξέλιξης στις αναδυόμενες αγορές» τόνισε χαρακτηριστικά, ενώ και αυτός δεν έκρυψε τη δυσπιστία του για την αποτελεσματικότητα των «βραχυπρόθεσμων» οικονομικών λύσεων της ανεπτυγμένης Δύσης.
Ο περίφημος καθηγητής του Χάρβαρντ (Kennedy School of Government), Ντάνι Ρόντρικ, διαφώνησε με τον καθηγητή Σακς. Υποστήριξε ότι είναι δύσκολο για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να συνεχίσουν να αναπτύσσονται, αφού οι ανεπτυγμένες αγορές εμφανίζουν επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας – άρα, μειώνονται οι αγοραστές των αγαθών που οι πρώτες παράγουν. Προέβλεψε, παράλληλα, ότι η βιομηχανοποίηση των αναδυόμενων αγορών θα αποκτήσει έναν νέο χαρακτήρα, αφού τα εργοστάσια μετασχηματίζονται σε χώρους υψηλής τεχνολογίας. Η βιομηχανία στο άμεσο μέλλον θα χρειάζεται λιγότερο, αλλά πιο εξειδικευμένο προσωπικό. Η ίδρυση ενός εργοστασίου στην Κίνα, για παράδειγμα, δεν θα θεωρείται τόσο «πανάκεια για την ανάπτυξη» από τον τοπικό πληθυσμό όσο θεωρείται σήμερα.
Ο κ. Ρόντρικ συνέχισε με έναν συνδυαστικό χρησμό για το ποιες αναδυόμενες αγορές θα αναπτυχθούν περισσότερο. Υποστήριξε ότι οι αναδυόμενες αγορές με το μικρότερο χρέος θα αναπτυχθούν περισσότερο. Παράλληλα, είπε ότι οι χώρες με μεγαλύτερη εσωτερική αγορά θα αναπτυχθούν περισσότερο από εκείνες με μικρότερη εσωτερική αγορά. Επιπλέον, οι χώρες με αναπτυσσόμενη μέση αστική τάξη θα έχουν περισσότερες δυνατότητες να διατηρήσουν σε υψηλά επίπεδα την οικονομική τους ανάπτυξη. Τέλος, κρίσιμη σταθερά είναι η ανάπτυξη των δημοκρατικών θεσμών. «Πιστεύω ότι έχουμε τις αποδείξεις ότι οι δημοκρατίες είναι καλύτερες για την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης, επειδή διαχειρίζονται καλύτερα τις αντιθέσεις και διασφαλίζουν την οικονομική σταθερότητα» είπε και πρόσθεσε: «Κατά συνέπεια, είμαι λιγότερο αισιόδοξος για Κίνα, Ρωσία και Τουρκία και περισσότερο αισιόδοξος για Βραζιλία, Μεξικό, Ινδία». Κάνοντας χιούμορ απέναντι σε όσους εμφανίζονται αμετανόητα απαισιόδοξοι για το μέλλον του συνόλου της παγκόσμιας οικονομίας, τόνισε: «Ακόμη και αν είναι σίγουρο ότι όλοι θα πάμε στην Κόλαση, μερικές χώρες θα πάνε αργότερα από άλλες».
Προς ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης για ολόκληρο τον πλανήτη
Αναφερόμενος στο θέμα της ανάγκης ενός νέου διεθνούς μοντέλου ανάπτυξης, ο καθηγητής του Χάρβαρντ Τζέφρι Σακς έθεσε τους τέσσερις άξονες που, κατά τη γνώμη του, πρέπει να ληφθούν υπόψη. Πρώτον, η παγκοσμιοποίηση θα συνεχιστεί, αφού 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι επιθυμούν ακόμη να ενταχθούν στο διεθνές οικονομικό σύστημα. Κατά συνέπεια, τα αμερικανικά εργοστάσια που μετακόμισαν στην Κίνα δεν θα επιστρέψουν στην Αμερική, αλλά μπορεί να μετακομίσουν από την Κίνα στο Βιετνάμ ή στην Ινδία. Δεύτερον, η τεχνολογία αλλάζει δραματικά το πεδίο των υπηρεσιών. Τρίτον, η περιβαλλοντική καταστροφή εντείνεται και πρόκειται για μέγα πρόβλημα που, ωστόσο, αποτελεί παράλληλα ευκαιρία για επενδύσεις. Τέταρτον, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί κατά 3,5 δισεκατομμύρια τα επόμενα 70 χρόνια και αυτή η δημογραφική εξέλιξη είναι σίγουρο ότι αλλάζει δραματικά όλες τις παραδοχές για το μέλλον. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με τον κ. Σακς, χρειαζόμαστε μια εντελώς διαφορετική διεθνή οικονομική πολιτική – κάτι πολύ διαφορετικό από τα βραχυπρόθεσμα προγράμματα νομισματικών και δημοσιονομικών ενισχύσεων. «Ερχονται μεγάλες αλλαγές στον κόσμο, οι οποίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς νέο παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο» είπε χαρακτηριστικά.
Ποιες είναι οι κορυφαίες επενδυτικές στρατηγικές για το 2013
Ο εξαιρετικά επιτυχημένος επενδυτής Λούις Μπέικον, ιδρυτής της Moore Capital, ενός από τα πιο ισχυρά παγκόσμια hedge funds, στο αντίστοιχο δείπνο του 2012 είχε προβλέψει την πορεία του γεν, κάτι που επισήμανε ο κ. Ζαββός. «Σε ευχαριστώ που θυμήθηκες την περυσινή συζήτησή μας» ξεκίνησε την πεντάλεπτη ομιλία του ο κ. Μπέικον, απευθυνόμενος στον οικοδεσπότη. «Τους πρώτους μήνες του 2012, το γεν παρέμεινε σταθερό. Αργότερα, όμως, σημειώθηκε συνεχής διολίσθηση του γεν, ενώ ο νέος πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, κ. Αμπε, επιδιώκει την ακόμη μεγαλύτερη αποδυνάμωση του νομίσματος, προκειμένου να αναθερμάνει τις εξαγωγές». Ο Λούις Μπέικον επισήμανε ότι οι ιάπωνες καταθέτες διατηρούν στις τράπεζες περίπου 15 τρισ. δολάρια και ότι η νέα κυβέρνηση, με μέτρα όπως η τροποποίηση του φόρου κληρονομιάς, επιδιώκει να διοχετεύσει μέρος αυτών των κεφαλαίων στο χρηματιστήριο του Τόκιο. Κατά συνέπεια, η πρόβλεψη είναι ότι το ιαπωνικό χρηματιστήριο, ακόμη και αν ανέβηκε αρκετά τους τελευταίους μήνες, θα εξακολουθήσει να ανεβαίνει.
Αμέσως μετά, ήρθε η σειρά του Σεθ Κλάρμαν, για τον οποίο ο θρυλικός επενδυτής Γουόρεν Μπάφετ έχει πει χαρακτηριστικά: «Ο νέος Μπάφετ είναι ο Κλάρμαν». Ο κ. Κλάρμαν διαφέρει από τους άλλους επενδυτές γιατί, όπως και ο Μπάφετ, είναι «επενδυτής αξιών» (value investor), σε αντίθεση με τους περισσότερους που είναι «παίκτες των αγορών» (traders). «Οταν οι τιμές των μετοχών ανεβαίνουν και τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη είναι προβληματικά, τότε ανησυχώ» τόνισε. Επισήμανε ότι ο ίδιος προσπαθεί να ανακαλύψει πού βρίσκεται ουσιαστική αξία ανά κατηγορία επενδύσεων (asset classes) και ομολόγησε ότι δυσκολεύεται να την εντοπίσει. Επισήμανε ότι η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται σε κακή κατάσταση, η ανεργία παραμένει στο 8% (ποσοστό σχεδόν αδιανόητο για την Αμερική) και το ετήσιο έλλειμμα είναι της τάξεως του 1 τρισ. δολαρίων. Και πρόσθεσε με νόημα: «Κάθε επόμενη κρίση τα τελευταία χρόνια είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη. Ποια θα είναι η επόμενη;».
Με την τοποθέτηση του Σεθ Κλάρμαν συμφώνησε και ο Χάουαρντ Μαρκς, επικεφαλής της Oaktree Capital. «Ανησυχώ γιατί οι επικίνδυνες κινήσεις και πρακτικές που εμφανίζονταν στις αγορές το 2006 και το 2007 έχουν αρχίσει να επανέρχονται λόγω της πολιτικής των κεντρικών τραπεζών». Αναφέρεται ασφαλώς στο τύπωμα χρήματος, το οποίο, όπως πολλοί υποψιάζονται, διοχετεύεται στις αγορές και ενδεχομένως δημιουργεί «φούσκες», που σήμερα δεν είναι άμεσα αντιληπτές, αλλά σαφώς θα «σκάσουν» στο μέλλον. Πρόσθεσε, πάντως, ότι η αγορά του real estate και του χρέους που σχετίζεται με real estate (debt related real estate) θεωρείται σήμερα ενδεδειγμένη επενδυτική κίνηση.
Στο δείπνο εκφράστηκε επίσης η άποψη ότι η διαφορά στις αποδόσεις ανάμεσα στις μετοχές στη Γουόλ Στριτ και στα ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου αντικατοπτρίζει το μέγεθος του αντιλαμβανόμενου ρίσκου. Τα ομόλογα προσφέρουν απόδοση 1%, ενώ οι μετοχές (κατά μέσο όρο) 7%. Η διαφορά 6%, η μεγαλύτερη εδώ και πολλές δεκαετίες, εκφράζει το ποσοστό που ζητεί ο επενδυτής για να μετακινηθεί από τον «ασφαλή παράδεισο» της Fed στη θεωρούμενη «περιπετειώδη» γειτονιά της Γουόλ Στριτ. Υποστηρίχθηκε, πάντως, ότι οι καλές επιδόσεις της αγοράς ακινήτων και της ενέργειας δείχνουν ότι ο φόβος σταδιακά απομακρύνεται από τις αγορές. Κατά συνέπεια, σημαντικά κεφάλαια αναμένεται να αποσυρθούν από την αγορά του αμερικανικού δημοσίου χρέους για να κατευθυνθούν στις μετοχές. Η απόσυρση κεφαλαίων από τη δευτερογενή αγορά του αμερικανικού χρέους αναμένεται να προκαλέσει αύξηση των αποδόσεων των ομολόγων και μείωση των τιμών τους.
Συμπέρασμα: Πού οδηγείται ο κόσμος το 2013;
Το γενικό συμπέρασμα από το εφετινό δείπνο είναι το εξής: Η παγκόσμια οικονομία χρειάζεται ένα νέο, παγκόσμιο, νομισματικό σύμφωνο, αφού το τρέχον καθεστώς δεν υπηρετεί πλέον τις ανάγκες των χωρών, οι οποίες εγκλωβίζονται σε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος ανταγωνιστικών υποτιμήσεων για να αναθερμάνουν τις εξαγωγές τους. Μάλιστα, αυτό συμβαίνει όταν η υπερφόρτωση των δυτικών οικονομιών με δημόσιο και ιδιωτικό χρέος δρα επιβαρυντικά για την ανάπτυξη. Οι αναδυόμενες αγορές θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται, αφενός γιατί θα παραμείνουν έντονα ανταγωνιστικές έναντι της Δύσης και αφετέρου γιατί αναμένεται να προχωρήσουν σε πολιτικές ενίσχυσης της εσωτερικής ζήτησης. Το ευρώ θα συνεχίσει να υφίσταται, αλλά η γερμανική πολιτική για τη διατήρησή του θα συνεχίσει να δημιουργεί επικίνδυνα ρήγματα στην ευρωπαϊκή ενότητα. Η κοπή χρήματος, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί, θα αποδυναμώσει τα νομίσματα και θα συνεχίσει να «υποστηρίζει» την άνοδο των χρηματιστηρίων, ιδίως στο Τόκιο, αλλά και στη Γουόλ Στριτ και στο Σίτι του Λονδίνου, όπως και την ενίσχυση του real estate στις περισσότερες αγορές.
Παρ’ όλα αυτά, η αύξηση των ανισοτήτων, η υψηλή ανεργία και ο πληθωρισμός που μπορεί να προκαλέσει η κοπή χρήματος, στο πλαίσιο ενός επιβαρημένου από υψηλά χρέη και επισφάλειες δυτικό χρηματοοικονομικό σύστημα, είναι αιτίες ανησυχίας. Η προηγούμενη κρίση δεν έχει ξεχαστεί και δεν έχει ξεπεραστεί, γι’ αυτό απαιτείται επαγρύπνηση, προκειμένου να μην επιβεβαιωθεί ο κανόνας των τελευταίων δεκαετιών που θέλει κάθε επόμενη κρίση να είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη.
Αυτά τα κρίσιμα συμπεράσματα είναι χρήσιμο να τα λάβουν σοβαρά υπόψη και οι έλληνες ιθύνοντες, ιδιαίτερα σε αυτή την περίοδο, που έχουν αποδυθεί σε μια προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων ζωτικής σημασίας για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση και την επιβίωση της χώρας.
Κέντρα αλληλεγγύης στην Eλλάδα
Στο περιθώριο του δείπνου του κ. Ζαββού στη Νέα Υόρκη συζητήθηκε ευρέως και η νέα φιλανθρωπική πρωτοβουλία του Τζορτζ Σόρος και του Open Society Foundations που έχει ιδρύσει, και η οποία δεν είναι άλλη από τη δημιουργία των Κέντρων Αλληλεγγύης στην Ελλάδα. Ο φιλάνθρωπος Σόρος ανησυχεί για την αντοχή του κοινωνικού ιστού της Ελλάδας και της Ευρώπης γενικότερα. Τα Κέντρα Αλληλεγγύης θα συγκεντρώνουν πόρους από το Open Society, αλλά και από άλλους χορηγούς στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, για να προσφέρουν ιατρική βοήθεια, νομική υποστήριξη, καθώς και επαγγελματική κατάρτιση και συμπαράσταση στους ανθρώπους που πλήττονται από την κρίση. Ο κ. Σόρος επιμένει στην ιδέα της αλληλεγγύης, αφού υποστηρίζει ότι η «συγκολλητική ουσία» της Ευρώπης δεν μπορεί να είναι μόνο η οικονομική πειθαρχία. Η αλληλεγγύη των Ευρωπαίων προς τους Ελληνες και των Ελλήνων προς τους μετανάστες είναι το «κλειδί» για την υπέρβαση της κρίσης, χωρίς να διαταραχθεί το «πολιτισμικό κεκτημένο» μιας Ευρώπης χτισμένης επάνω στις αξίες του ουμανισμού, που έχει ως φιλοδοξία την ενίσχυση και την εγκαθίδρυση μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας.
*Δημοσιεύθηκε στο ΒΗmagazino το Σάββατο 23 Μαρτίου 2013
www.tovima.gr
25-3-2013