Νέα εντυπωσιακά ευρήματα στον Κεραμεικό-Τα πορτρέτα δύο νεαρών κοριτσιών εντοπίσθηκαν σε πηγάδι από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο
Βαθιά μέσα σε ένα πηγάδι της Κλασικής εποχής στον Κεραμεικό, δύο νεαρές Ρωμαίες περίμεναν για αιώνες να τις βρει κάποιος και να τις ανεβάσει πάλι στο φως. Ενα αρχοντόπουλο; Μια καλή νεράιδα; Εύκολα θα μπορούσε να στηθεί ένα παραμύθι με ηρωίδες αυτές τις αρχοντοπούλες, οι οποίες όμως αντίκρισαν τελικά και πάλι τον ήλιο, χάρη σε μία αρχαιολόγο την κυρία Γιούτα Στρότσεκ του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου. Αναπάντεχο το εύρημα, αν και οποιαδήποτε εργασία γίνεται σε αρχαιολογικό χώρο μπορεί να επιφυλάσσει εκπλήξεις, τα δύο μαρμάρινα κεφαλάκια ήρθαν στο φως από τον καθαρισμό ενός πηγαδιού , το οποίο ανήκει σε λουτρό της Κλασικής εποχής, που βρίσκεται μπροστά στο Δίπυλο.
Εχοντας λάβει άδεια από την Γ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων για τον καθαρισμό του πηγαδιού η επικεφαλής των ανασκαφών του Ινστιτούτου κυρία Στρότσεκ χρησιμοποίησε τέσσερις αντλίες για την άντληση του νερού, που υπήρχε ακόμη στο πηγάδι και στο βάθος του εντοπίσθηκαν τα δύο ρωμαϊκά πορτρέτα. Τύχη αγαθή για το Ινστιτούτο που γιορτάζει φέτος τα 100 χρόνια των ανασκαφών του στον Κεραμεικό 16 Ιουλίου του 1913 ήταν η έναρξη γι΄ αυτό το λόγο άλλωστε τα δύο γλυπτά βρίσκονται στην επετειακή αφίσα των εορτασμών.
Η κατάσταση των κεφαλιών είναι πολύ καλή, παρά τα δύο μεγάλα «τραύματα» που φέρουν, αφού είναι φανερό ότι κάποιος τα κτύπησε δυνατά ώστε να σπάσουν και στην συνέχεια τα πέταξε στο πηγάδι. Πρόκειται για μία βίαιη πράξη, η οποία είναι άγνωστο πότε έγινε και από ποιους. Η χρονολόγηση των κοριτσιών πάντως -η μία είναι νεώτερη από την άλλη- τα φέρνει στα μέσα του 3ου μ.Χ. αιώνα. Αυτό προκύπτει κατά την κυρία Στρότσεκ από την …κόμμωσή τους!
Το γεγονός ότι τα μαλλιά τους είναι χτενισμένα σαν της Σαλονίνας, συζύγου του αυτοκράτορα Γαλλινού και μητέρας του Βαλεριανού που απεικονίζεται μάλιστα και σε νομίσματα της εποχής αποτελεί αδιάψευστο τεκμήριο. Διότι η μόδα στην ενδυμασία, την κόμμωση και το μακιγιάζ δεν είναι καθόλου σημερινή υπόθεση, το αντίθετο ακριβώς! Ο τρόπος λοιπόν, που η «πρώτη κυρία» της χώρας χτένιζε τα μαλλιά της ήταν αναμφισβήτητα το πρότυπο και για όλες τις απλές γυναίκες. Αν και στην περίπτωσή τους η κυρία Στρότσεκ θεωρεί ότι ανήκαν σε μία επιφανή οικογένεια και επιπλέον ότι τα αγάλματά τους είχαν στηθεί μαζί. Αυτό θα πρέπει να συνέβη κάπου ανάμεσα στο 253-268 μ.Χ..
Αλλά και το ίδιο το πηγάδι θεωρείται εντυπωσιακό ως κατασκευή, αφού είναι πετρόχτιστο και επενδεδυμένο με υδραυλικό ασβεστοκονίαμα εξαιρετικής ποιότητας. Αλλωστε έμεινε σε χρήση περί τα 800 χρόνια (5ος π.Χ. – 6ος μ.Χ).
Να σημειωθεί ότι το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο πραγματοποιεί από πέρυσι νέο πρόγραμμα αναστηλώσεων και συντήρησης των μνημείων του Κεραμεικού, που αφορούν εκτός από το λουτρό με το πηγάδι του, την Ιερά Πύλη, ταφικά μνημεία και ένα ιερό της θεάς Αρτεμης Σωτείρας ενώ σε συνεργασία με την Γ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων γίνεται και η αναστήλωση του μοναδικού ναΐσκου του Αγάθωνος στην ταφική οδό.
Για τη δημοσίευση των ερευνών στον Κεραμεικό μάλιστα το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έχει ιδρύσει την ειδική σειρά «Kerameikos – Ergebnisse der Ausgrabungen» στην οποία περιλαμβάνονται ήδη 19 τόμοι σχετικά με τα έθιμα ταφής της αρχαίας Ελλάδας, την αρχαία αρχιτεκτονική και την τοπογραφία της αρχαίας Αθήνας. Η επέτειος των 100 ετών φέτος από την έναρξη των ανασκαφών του Ινστιτούτου συμπίπτει εξάλλου με την δημοσίευση ενός νέου επιστημονικού οδηγού για τα μνημεία του Κεραμεικού από τη διευθύντρια της ανασκαφής και βαθιά γνώστρια των νεκροταφείων της αρχαίας Αθήνας που ήταν σε συνεχή χρήση για πάνω από 1600 χρόνια κυρία Γιούτα Στρότσεκ.
ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ
http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=522629
ΣΧΕΤΙΚΑ
*
[http://www.dainst.org/el/project/%CE%BA%CE%B5%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82?ft=all ]
**
***
[Τρισδιάστατη αναπαράσταση των μνημείων της Αθήνας
από το 1600π.Χ. μέχρι τον 19ο αιώνα.]
****
[ http://www.athensguide.com/kerameikos.html ]
*****
http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathremote_1_15/07/2013_509470
Ο Κεραμεικός ανήκει μαζί με την Ακρόπολη, την Αγορά και τους Στύλους του Ολυμπίου Διός στους σημαντικότερους ανεσκαμμένους αρχαιολογικούς χώρους στο κέντρο της Αθήνας. Ο χώρος που έχει διαμορφωθεί σε αρχαιολογικό πάρκο καλύπτει έκταση 35.000 m². Το 2012 οι καταμετρημένοι επισκέπτες ανήλθαν στους 65.000.
Ο χώρος της ανασκαφής περιλαμβάνει το μεγαλύτερο σωζόμενο τμήμα των αρχαίων αστικών τειχών με τις δύο πύλες, το Δίπυλον και την Ιερά Πύλη, που είναι γνωστές από τις αρχαίες γραπτές πηγές. Το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού χώρου ωστόσο καταλαμβάνουν τα νεκροταφεία της αρχαίας Αθήνας που βρίσκονταν εκτός των τειχών και οι οποίες ήτανε σε συνεχή χρήση για πάνω από 1600 χρόνια. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η εξαιρετικά σωζόμενη ταφική οδός του 5ου και 4ου αι. π.Χ. που περιλαμβάνει μοναδικά μνημεία της αρχαίας τέχνης, οπως το ταφικό ανάγλυφο του Αθηναίου ιππέα Δεξίλεω και το περίφημο ανάγλυφο της Ηγησούς.
Η ανακάλυψη των νεκροταφείων ξεκίνησε πριν από 150 χρόνια. Μετά τα πρώτα τυχαία ευρήματα το 1863 ακολούθησαν συστηματικές ανασκαφές, οι οποίες διεξήχθησαν αρχικώς και για πενήντα έτη από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία.
Στις 16/7/1913 το Αρχαιολογικό Συμβούλιο του τότε Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Εκπαιδεύσεως του Βασιλείου της Ελλάδος αποφάσισε να αναθέσει την ευθύνη για την περαιτέρω διερεύνηση και μνημειακή μέριμνα του Κεραμεικού στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών. Γερμανοί ερευνητές, ανάμεσα στους οποίους οι γνωστοί φιλέλληνες Ernst Ziller, Wilhelm Dörpfeld, Alfred Brueckner και Ferdinand Noack είχαν συμμετάσχει στην ανασκαφική έρευνα του Κεραμεικού ήδη κατά τις δεκαετίες που προηγήθηκαν. Λόγω της προηγούμενης ενασχόλησης τους με τα ταφικά μνημεία στον Κεραμεικό και τα τείχη της Αθήνας, οι Alfred Brueckner και Ferdinand Noack υπήρξαν οι πρώτοι διευθυντές της ανασκαφής του Ινστιτούτου. Οι ανασκαφές του Ινστιτούτου ξεκίνησαν επίσημα στις 8/4/1914.
Μετά τη διακοπή των ανασκαφών τόσο κατά τη διάρκεια όσο και αμέσως μετά τους δύο παγκοσμίους πολέμους, το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έλαβε εκ νέου άδεια ανασκαφής στον χώρο κατόπιν πρωτοβουλίας και απόφασης της ελληνικής κυβέρνησης. Εκτός από την καθαυτό ανασκαφική έρευνα, στα καθήκοντα του Ινστιτούτου περιλαμβάνονται η επιστημονική επεξεργασία και δημοσίευση όλων των ευρημάτων και μνημείων, καθώς επίσης η πρώτη συντήρηση, αναστήλωση και ανάδειξη των μνημείων και η παρουσίαση των πορισμάτων των ανασκαφών στο ευρύ κοινό. Σε συνεχή συνεργασία με τους Έλληνες συναδέλφους, στάθηκε δυνατή όχι μόνον η διαμόρφωση του Κεραμεικού σε αρχαιολογικό πάρκο με το δικό του μουσείο αλλά και η ανάδειξή του ως βιότοπο σε μια από τις σπάνιες εκτάσεις πρασίνου στο κέντρο της πόλης. Οι πολλές χελώνες που ζουν στον χώρο αποτελούν μάλιστα ένα ιδιαίτερα ελκυστικό στοιχείο για τους μικρούς επισκέπτες.
Οι ανασκαφές του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου έχουν συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στη γνώση και κατανόηση της τοπογραφίας της αρχαίας Αθήνας. Στον χώρο μπορεί κανείς σήμερα να μελετήσει το αμυντικό σύστημα της αρχαίας πόλης στο σημείο μεταξύ των δύο πυλών (Διπύλου και Ιεράς Πύλης). Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως και το Πομπείον, το κτήριο που λειτουργούσε για την προετοιμασία της ετήσιας γιορτής των Παναθηναίων προς τιμή της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Το Πομπείον λειτουργούσε επίσης ως γυμνάσιον, δηλ. ως χώρος άθλησης και ασκήσεων των εφήβων (νεαρών Αθηναίων πολιτών), ενώ τον 4ο αι. π.Χ. ζούσε και δρούσε εδώ ο περίφημος φιλόσοφος Διογένης.
Η έρευνα των νεκροταφείων του Κεραμεικού που βρίσκονταν σε συνεχή χρήση πάνω από 1600 χρόνια μπροστά από τις πύλες του άστεως έχει προσφέρει διάφορα σημαντικά συμπεράσματα. Στα ταφικά έθιμα αντικατοπτρίζονται οι κοινωνικές και πολιτικές δομές, προσφέροντας τη δυνατότητα να παρακολουθήσει κανείς τα σχήματα σκέψης της αρχαίας κοινωνίας και τις διαδικασίες μετασχηματισμού της. Στις αλλαγές στα ταφικά έθιμα της άρχουσας τάξης της αρχαίας Αθήνας μετά τις μεταρρυθμίσεις του Αθηναίου πολιτικού Κλεισθένη είναι δυνατό λ.χ. να αναγνωρίσει κανείς τον αντίκτυπο που είχε η εισαγωγή των δημοκρατικών θεσμών κατά την σημαντική αυτή περίοδο.
Το μουσείο του Κεραμεικού κτίστηκε το 1936-1938 στην οδό Ερμού με βάση τα σχέδια του αρχιτέκτονα της ανασκαφής Heinz Johannes και εγκαινιάστηκε το ίδιο έτος. Η έκθεση, βασισμένη στα ευρήματα από τις ανασκαφές του Κεραμεικού, αποτελεί μια συνοπτική ξενάγηση σε όλες τις περιόδους της ελληνικής αρχαιότητας. Το μουσείο ανακαίνισθηκε πλήρως από την Γ’ Εφορεία Προϊστορικών και κλασικών Αρχαιοτήτων εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Στη νέα μουσειολογική παρουσίαση στάθηκε δυνατό να ενταχθεί ένα μοναδικό εύρημα από τις ανασκαφές του Ινστιτούτου που ήλθε στο φως το 2002. Πρόκειται για ένα σύνολο γλυπτών της αρχαϊκής περιόδου που αποτελείται από τον επονομαζόμενο «κουρό της Ιεράς Πύλης», μια σφίγγα και δύο λέοντες που χρονολογούνται στον 6ο αι. π.Χ. Τα σημαντικά ευρήματα στον Κεραμεικό συνεχίζονται μέχρι σήμερα με την εφετινή ανακάλυψη δύο μαρμάρινων γυναικείων πορτρέτων της ρωμαϊκής εποχής.
Από την ανάληψη της ανασκαφής από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και εξής πραγματοποιούνται με κανονικό ρυθμό εργασίες αναστήλωσης και ανάδειξης των μνημείων για τους επισκέπτες του χώρου. Στις εργασίες αυτές ανήκει και η φύτευση του χώρου με κατάλληλα ανάλογα με την περίπτωση δέντρα και θάμνους που κατά προτίμηση ήταν εγχώρια ήδη από την αρχαιότητα. Από το 2012 πραγματοποιείται ένα νέο πρόγραμμα αναστηλώσεων και συντήρησης των μνημείων του Κεραμεικού που εστιάζει σε ένα λουτρό της κλασικής περιόδου μπροστά απο το Δίπυλον, στην Ιερά Πύλη, σε ταφικά μνημεία και σε ένα ιερό της θεάς Άρτεμης Σωτείρας. Σε συνεργασία με την Γ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων ξεκίνησε το 2011 η αναστήλωση του μοναδικού ναΐσκου του Αγάθωνος στην ταφική οδό, πρόγραμμα που συνεχίζεται πλήρως και κατά το παρόν έτος.
Για τη δημοσίευση των ερευνών στον Κεραμεικό το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έχει ιδρύσει την ειδική σειρά „Kerameikos – Ergebnisse der Ausgrabungen“. Έχουν εκδοθεί ήδη 19 τόμοι που αποτελούν έργα αναφοράς σχετικά με τα έθιμα ταφής της αρχαίας Ελλάδας, την αρχαία αρχιτεκτονική και την τοπογραφία της αρχαίας Αθήνας. Η επέτειος των 100 ετών από την έναρξη των ανασκαφών του Ινστιτούτου συμπίπτει με την δημοσίευση ενός νέου επιστημονικού οδηγού για τα μνημεία του Κεραμεικού από τη διευθύντρια της ανασκαφής και βαθιά γνώστρια του Κεραμεικού Jutta Stroszeck.
Η κοινή εργασία όλων των ατόμων που δραστηριοποιούνται στον Κεραμεικό, Ελλήνων και Γερμανών, βασίζεται σε μια κοινή αντίληψη αξιών και σε μια σταθερή εμπιστοσύνη στην αμοιβαιότητα της φιλίας. Η σταθερότητα της συνεργασίας, ακόμη και σε αυτή την επιβαρυμένη λόγω της οικονομικής κρίσης φάση, επιβεβαιώνει τη σημασία του Κεραμεικού ως θεμέλιο για μια κοινή Ευρώπη. Ο Κεραμεικός δεν αποτελεί μόνον έναν από τους ομορφότερους τόπους της Αθήνας αλλά και ένα κομμάτι ευρωπαϊκής ταυτότητας.
******
Ο Κεραμεικός κατά την αρχαιότητα υπήρξε το «κάλλιστον προάστιον», χωρίς αμφιβολία η μαγευτικότερη γειτονιά της Αθήνας. Η ονομασία της περιοχής οφείλεται στις εγκαταστάσεις των κεραμεικών εργαστηρίων, που υπήρχαν στην συνοικία αυτή. Σήμερα θα μπορούσαμε να ορίσουμε την περιοχή στον ευρύτερο χώρο της στάσης του Θησείου, μέχρι την συμβολή των οδών Ερμού και Πειραιώς. Θα πρέπει ωστόσο να διευκρινιστεί ότι ο επισκέψιμος σήμερα αρχαιολογικός χώρος, αποτελεί ένα μόνο μικρό μέρος της αρχαίας συνοικίας.
Το τέλος των Περσικών πολέμων βρήκε την Αθήνα κατεστραμένη με τα τείχη της ριγμένα καταγής. Η πόλη ήταν ανυπεράσπιστη. Η ανέγερση του τείχους επιχειρήθηκε σε συντομότατο χρονικό διάστημα το 478/7 με ιδιαίτερη σπουδή, λόγω της επαπειλούμενης επέλασης των Λακεδαιμονίων, και αποτελεί προσωπικό επίτευγμα του Θεμιστοκλή, που έβαλε όλους τους Αθηναίους, γυναίκες και παιδιά να εργάζονται νυχθημερόν για την ανέγερσή του, όταν αυτός έβρισκε διάφορες προφάσεις καθυστερώντας στην αρχαία Σπάρτη τις διαπραγματεύσεις. Για να επισπεύσουν την ανέγερσή του οι Αθηναίοι, χρησιμοποίησαν οικοδομικό υλικό από τα κατεστραμένα από τους Πέρσες νεκροταφεία. Η ανέγερση του τείχους στο σημείο αυτό είχε ως συνέπεια να χωριστεί η συνοικία σε «έσω» και «έξω Κεραμεικό».
Το τμήμα του τείχους που αποκάλυψαν οι ανασκαφές των Γερμανών, μήκους περίπου 200 μέτρων, είναι ίσως το σημαντικότερο τμήμα της οχύρωσης της Αθήνας, καθώς σε αυτό είναι ορατές ακόμα και σήμερα όλες οι μετασκευές και προσθήκες που υπέστη στα 800 χρόνια της λειτουργίας του. Το τείχος ενισχύθηκε από τον Κόνωνα στις αρχές του 4ου αιώνα με την οικονομική συνδρομή των Περσών ενώ μία εκτεταμένη ανακαίνιση του επιχειρήθηκε μετά την συντριπτική ήττα των Αθηναίων από τους Μακεδόνες στην μάχη της Χαιρώνειας με την προτροπή του ρήτορα Δημοσθένη και του Λυκούργου. Οι οικοδομικές αυτές φάσεις διακρίνονται μέχρι σήμερα από την διαφορετική τοιχοδομία της κάθε εποχής.
Στον Κεραμεικό βρίσκονταν και οι δύο σημαντικότερες πύλες της αρχαίας Αθήνας, η Ιερά Πύλη και το Δίπυλο από όπου ξεκινούσαν δύο δρόμοι, με κατεύθυνση την Ελευσίνα και το Θριάσιο πεδίο. Όποιος ξένος ήθελε να επισκεφτεί την αρχαία Αθήνα, προερχόμενος από την Πελοπόννησο, την Βοιωτία ή την βόρεια Ελλάδα, αναγκαστικά θα έπρεπε να περάσει από εδώ.
Η πρώτη πύλη (η νότια) ονομαζόταν Ιερά Πύλη με την ονομασία της να προέρχεται από την Ιερά Οδό που ξεκινούσε από εκεί και κατέληγε στην Ελευσίνα. Ήταν η οδός που ακολουθούσαν οι μύστες των Ελευσινίων μυστηρίων.
Η δεύτερη και μεγαλύτερη σε διαστάσεις βόρεια πύλη είναι το Δίπυλο, προστατευόμενη από δίδυμους πύργους και με διπλές επάλληλες θύρες που διαμόρφωναν μία εσωτερική αυλή για μεγαλύτερη ασφάλεια. Ακόμα λοιπόν και αν παραβιαζόταν η πρώτη πύλη, ο εχθρός θα συναντούσε μία δεύτερη και θα ήταν εκτεθημένος στα κτυπήματα των αμυνομένων και εγκλωβισμένος στην εσωτερική αυτή αυλή. Είναι γνωστή η τύχη του Φιλίππου Ε της Μακεδονίας, όταν προσπάθησε να εισβάλλει στην Αθήνα από το σημείο αυτό. Το στράτευμά του αποδεκατίστηκε και ο ίδιος μόλις γλύτωσε από τον θάνατο. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο ότι στο σημείο αυτό οι ανασκαφές αποκάλυψαν βωμό αφιερωμένο στον Δία έρκειο (δηλ. προαστάτη του τείχους) και στον Ερμή (προφανώς προπύλαιο, δηλ. προστάτη των πυλών).
Το Δίπυλο ήταν η βασική πύλη της Αθήνας, η βιτρίνα της πόλης στον έξω κόσμο, θα λέγαμε, και οι Αθηναίοι δεν σταμάτησαν ποτέ να την εξωραϊζουν, ακόμα και όταν συρικνώθηκε η πόλη και εγκαταλείφθηκαν τα τείχη αυτά, όπου πλέον το Δίπυλο δεν είχε κανέναν αμυντικό ρόλο.
Σε απόσταση 6 μέτρων μπροστά από το τείχος και τις δύο πύλες, υπήρχε ένα δεύτερο μικρότερο τείχος το προτείχισμα που αποτελούσε την πρώτη γραμμή αμύνης ενώ μπροστά από το προτείχισμα υπήρχε τάφρος. Πίσω από την τάφρο, βρέθηκαν θαμένοι σε μικρό βάθος τεράστιοι πίθοι – ενδεχομένως παγίδες για πολιορκητικούς πύργους που θα προσπαθούσαν οι αντίπαλοι να φέρουν μπροστά από το τείχος. Βλέπουμε λοιπόν ότι υπήρχε μία τετραπλή ζώνη ανάσχεσης κάθε εχθρικής επίθεσης.
Στο ενδιάμεσο των δύο πυλών και εντός του αμυντικού περιβόλου, οι ανασκαφές αποκάλυψαν ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα χρονολογούμενο στον 4ο αιώνα π.Χ. Προφανώς είναι το ίδιο που περιέγραψε ο Παυσανίας όταν επισκέφτηκε την Αθήνα τον 2ο αιώνα μ.Χ., όπου το χαρακτηρίζει ως ‘κτίσμα που προετοιμάζονται οι πομπές’, ενωόντας δίχως αμφιβολία τις πομπές που πλαισίωναν τη λαμπρή γιορτή των Παναθηναίων. Η πομπή αυτή προετοιμαζόταν στο Πομπείο, διέσχιζε την Αγορά και έφτανε στην Ακρόπολη, μεταφέροντας το ιερό πέπλο και αφιερώνοντάς το στην πολιούχο θεά της πόλης των Αθηνών.
Το Πομπείο αυτό επιβίωσε σε διάφορες μορφές για περισσότερα από 600 χρόνια πριν καταστραφεί ολοσχερώς από την καταστροφή της πόλης από τους βαρβάρους το 267 π.Χ. Στην θέση του τότε ενεγέρθηκε ένα εργαστήριο κατασκευής λυχναριών.
Ο λεγόμενος έξω Κεραμεικός, ήδη από το 1300 π.Χ. άρχισε να χρησιμοποιείται ως χώρος ταφής, και κράτησε αυτή την λειτουργία του μέχρι το τέλος της αρχαιότητας, αναδεικνυόμενος ως το σημαντικότερο νεκροταφείο της πόλης των Αθηνών. Οι δημόσιοι τάφοι, που η ίδια η Αθήνα είχε στήσει για τους επιφανείς νεκρούς της βρίσκονταν στον δρόμο έξω από το Δίπυλο. Ο χώρος εκτός των πυλών καταλαμβάνεται στο μεγαλύτερο μέρος του από ταφές και ταφικά μνημεία που ήταν χωροθετημένα στα κράσπεδα των δύο δρόμων που ξεκινούσαν από τις πύλες.
Στην περιοχή αυτή θα πρέπει να θάφτηκαν οπι επιφανέστεροι άνδρες των Αθηνών όπως ο Κλεισθένης, ο Περικλής, ο Θρασύβουλος και οι τυραννοκτόνοι Αρμόδιος και Αριστιγείτων. Εδώ θα πρέπει να ήταν και το δημόσιον σήμα όπου ενταφιάζονταν σε τύμβους οι πεσόντες υπέρ της πατρίδος. Εδώ θα πρέπει να φανταστούμε τον Περικλή να εκφωνεί τον περίφημο επιτάφιο λόγο του για τους πεσόντες Αθηναίους κατά το πρώτο έτος του Πελοπονησιακού Πολέμου. Από τους τάφους αυτούς σώζεται ο ομαδικός τάφος των Λακεδαιμονίων που σκοτώθηκαν το 403 π.Χ. στον Πειραιά, συμμετέχοντας με τους δημοκρατικούς στην πτώση των Τριάκοντα Τυράννων.
Οι παρυφές της Ιεράς οδού και οι πάροδοί της πλαισιώνονται από ταφικά μνημεία των εύπορων οικογενειών που χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ. Οι πρωτότυπες επιτύμβιες στήλες, απαράμιλης τέχνης βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ωστόσο ο επισκέπτης μπορεί να πάρει μία ιδέα του πως ήταν να κυκλοφορεί κανείς στα σοκάκια αυτά από τα εκμαγεία τους που βρίσκονται στο χώρο. Στην αρχαιότητα η περιοχή αυτή θα πρέπει να ήταν από μόνη της ένα μουσείο γλυπτικής όπου θα μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει όλη την στυλιστική εξέλιξη της πιο γόνιμης περιόδου της αττικής γλυπτικής, όπου οι οικογένειες θα πλήρωναν τους καλύτερους γλύπτες της εποχής για να στολίσουν με αθάνατα μνημεία τους ταφικούς τους περιβόλους.
Η επιδεικτική αυτή διάθεση δεν κράτησε πολύ. Ο διορισμένος των μακεδόνων διοικητής της Αθήνας φιλόσοφος και ρήτορας, Δημήτριος Φαληρέας με διάταγμά του το 317 π.Χ. θα απογορεύσει στους Αθηναίους την ανέγερση πολυτελών ταφικών μνημείων και έτσι στο εξής οι εξαίρετες επιτύμβιες στήλες θα δώσουν την θέση τους σε ταπεινούς ταφικούς κιονίσκους που φέρουν απλά το όνομα και την καταγωγή του νεκρού.
Εκτός των τειχών στην ίδια περιοχή υπήρχαν τα κεραμεικά εργαστήρια και ένα βαλανείο (λουτρό). Και οι δύο αυτές εγκαταστάσεις θα πρέπει να υδροδοτούνταν από τα νερά του ποταμού Ηριδανού που διέσχιζε την περιοχή αυτή. Η ύπαρξη του λουτρού στο σημείο αυτό εξυπηρετούσε τους οδοιπόρους και επισκέπτες της Αθήνας και τους έδεινε την δυνατότητα να πλυθούν και να ξεκουραστούν από το ταξίδι πριν εισέλθουν στην πόλη.
Η επιδρομή του Σύλλα το 86 π.Χ. κατέστρεψε όλη την περιοχή του Κεραμεικού, καθώς αναφέρεται ότι παραβίασε την οχύρωση σε αυτό ακριβώς το σημείο, παρά την λυσσαλέα αντίσταση των Αθηναίων. Ο Κεραμεικός από τότε κατ’ ουσία άρχισε να παρακμάζει. Μία παροδική αίγλη έδωσε στην συνοικία η ανοικοδόμηση που έγινε κατά τους χρόνους του Ρωμαίου αυτοκτάτορα Αδριανού. Το τελικό χτύπημα θα δώσει η καταστροφή της Αθήνας από τους Έρουλους το 267 μ.Χ. Ωστόσο, σε πείσμα των καιρών, οι κεραμείς που έδωσαν το όνομά τους στον αρχαίο δήμο, επέστρεψαν μετά την καταστροφή, και εγκατέστησαν και πάλι τα εργαστήριά τους εκεί, πριν η περιοχή περιπέσει στην απόλυτη λήθη του μεσαίωνα.
Περιήγηση στον Aρχαιολογικό χώρο
Kείμενο
Γιώργος Kουτσουφλάκης
-Aρχαιολόγος.
*******
[ http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=91978 ]
**********
Ο πάμπλουτος Κεραμεικός
Νέα αρχαϊκά ευρήματα στην Ιερή Πύλη
Επίσημη παρουσίαση των πρόσφατων ευρημάτων στον Κεραμεικό από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έκανε χθες ο υπουργός Πολιτισμού, Ε. Βενιζέλος, παρόντων του πρέσβη της Γερμανίας, του καθηγητή και ανασκαφέα του χώρου, Νιμάγερ, και στελεχών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.
Πρόκειται για τέσσερα γλυπτά που χρονολογούνται στην Αρχαϊκή Εποχή, τα οποία βρέθηκαν σε «δεύτερη χρήση», αφού μάλλον συγκρατούσαν το οδόστρωμα ενός δρόμου που διέσχιζε το νεκροταφείο του Κεραμεικού.
Πρώτα βρέθηκε ένας Κούρος που αποδίδεται στον γλύπτη του Διπύλου (τον άγνωστο αρχαϊκό καλλιτέχνη, έργα του οποίου βρέθηκαν κατά το παρελθόν στο Δίπυλο, στη μια από τις δύο εισόδους του Κεραμεικού των Κλασικών Χρόνων και θεωρείται ο πρώτος μεγάλος Αττικός γλύπτης) και το θραύσμα μίας μαρμάρινης σφίγγας.
Η κόμμωση του Κούρου καταδεικνύει μία στενή συγγένεια ανάμεσα σ' αυτόν, την κεφαλή του Διπύλου που είχε βρεθεί παλιότερα και τον Κούρο που εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Στη συνέχεια, αποκαλύφθηκαν δύο μαρμάρινα λιοντάρια, το θραύσμα ενός μαρμάρινου κίονα, με ιωνικό κιονόκρανο, και το θραύσμα ενός μεγάλου δωρικού κιονοκράνου, από πωρόλιθο. Ολα τα ευρήματα κείτονταν σε μία σειρά κάτω από το χωματόδρομο, ο οποίος δημιουργήθηκε κατά την ανοικοδόμηση του Θεμιστόκλειου Τείχους
Επίσημη παρουσίαση των πρόσφατων ευρημάτων στον Κεραμεικό από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έκανε χθες ο υπουργός Πολιτισμού, Ε. Βενιζέλος, παρόντων του πρέσβη της Γερμανίας, του καθηγητή και ανασκαφέα του χώρου, Νιμάγερ, και στελεχών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.
Πρόκειται για τέσσερα γλυπτά που χρονολογούνται στην Αρχαϊκή Εποχή, τα οποία βρέθηκαν σε «δεύτερη χρήση», αφού μάλλον συγκρατούσαν το οδόστρωμα ενός δρόμου που διέσχιζε το νεκροταφείο του Κεραμεικού.
Πρώτα βρέθηκε ένας Κούρος που αποδίδεται στον γλύπτη του Διπύλου (τον άγνωστο αρχαϊκό καλλιτέχνη, έργα του οποίου βρέθηκαν κατά το παρελθόν στο Δίπυλο, στη μια από τις δύο εισόδους του Κεραμεικού των Κλασικών Χρόνων και θεωρείται ο πρώτος μεγάλος Αττικός γλύπτης) και το θραύσμα μίας μαρμάρινης σφίγγας.
Η κόμμωση του Κούρου καταδεικνύει μία στενή συγγένεια ανάμεσα σ' αυτόν, την κεφαλή του Διπύλου που είχε βρεθεί παλιότερα και τον Κούρο που εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Στη συνέχεια, αποκαλύφθηκαν δύο μαρμάρινα λιοντάρια, το θραύσμα ενός μαρμάρινου κίονα, με ιωνικό κιονόκρανο, και το θραύσμα ενός μεγάλου δωρικού κιονοκράνου, από πωρόλιθο. Ολα τα ευρήματα κείτονταν σε μία σειρά κάτω από το χωματόδρομο, ο οποίος δημιουργήθηκε κατά την ανοικοδόμηση του Θεμιστόκλειου Τείχους
H Σφίγγα χρονολογείται περίπου στο 560 π.Χ. και είναι δίδυμη μιας άλλης Σφίγγας, που βρέθηκε το 1907, λίγο νοτιότερα της δυτικής πλευράς της Ιεράς Πύλης και η οποία βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Από τα δύο λιοντάρια, το ένα έσπασε σε δύο τμήματα, ενώ το άλλο βρέθηκε σε άριστη κατάσταση. Εως τώρα υπήρχαν λίγα θραύσματα από ταφικά λιοντάρια της πρώιμης αρχαϊκής περιόδου στην Αθήνα. Το καλύτερα διατηρημένο λιοντάρι χρονολογείται στο πρώτο μισό του 6ου αι. π.Χ.
Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο ανασκάπτει τον Κεραμεικό από το 1913. Η ανασκαφή που απέδωσε, τυχαία, τα παραπάνω ευρήματα ήταν προγραμματισμένη, με σκοπό την αποκάλυψη και τον καθαρισμό δύο αρχαίων αγωγών που παροχέτευαν τον Ηριδανό κάτω από την Ιερά Οδό
***********
[http://www.dainst.org/el/project/%CE%BA%CE%B5%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82?ft=all ]