Τι γίνεται στον Δημόκριτο;

Το ΒΗmagazino μπήκε στο κορυφαίο επιστημονικό κέντρο και αναζήτησε απαντήσεις για την πυρηνική ενέργεια, τους έλληνες επιστήμονες, το MIT και τη «μετακόμιση» της Σίλικον Βάλεϊ στην Αγία Παρασκευή

«Θα προχωρήσετε ευθεία σε αυτόν τον δρόμο και θα δείτε ταμπέλα για να στρίψετε αριστερά. Εκεί είναι τα γραφεία της διεύθυνσης». Οι οδηγίες του υπαλλήλου στην είσοδο του Δημόκριτου ήταν σαφείς. Με στεγασμένες αχανείς εγκαταστάσεις συνολικής επιφάνειας 40.000 τ.μ. – και δυνατότητα επέκτασης –, το πιο γνωστό ερευνητικό κέντρο της χώρας απλώνεται στην Αγία Παρασκευή και το όνομά του καλύπτεται από έναν πέπλο μυστηρίου. Οι κάτοικοι της περιοχής, εδώ και 50 χρόνια, τον θυμούνται όταν βρέχει και ακούν πιο δυνατά τους κεραυνούς – «φταίει το αλεξικέραυνο» σχολιάζουν – ή όποτε θέλουν να επιστρατεύσουν ένα σημείο αναφοράς στην περιοχή για να δώσουν οδηγίες – «περνάς τον Δημόκριτο και στρίβεις αριστερά». Οι πιο ψαγμένοι ίσως γνωρίζουν ότι το συγκεκριμένο κέντρο, μετά την καταστροφή στο Τσερνόμπιλ, διενεργεί μετρήσεις στα εισαγόμενα προϊόντα και είναι υπεύθυνο για την ασφάλεια των καταναλωτών, ενώ οι λάτρεις της Ιστορίας μνημονεύουν ακόμη και τον προσωκρατικό φιλόσοφο που χάρισε το όνομά του στο ερευνητικό κέντρο και σπεύδουν να κάνουν διαλέξεις για τον μαθητή του Λεύκιππου που πίστευε ότι η ύλη αποτελούνταν από αδιάσπαστα, αόρατα στοιχεία, τα άτομα. Από τους παραπάνω, πάντως, ελάχιστοι γνωρίζουν όσα πραγματικά γίνονται πίσω από την κεντρική πύλη, σε απόσταση αναπνοής από το υπνοδωμάτιό τους.

Η αλήθεια είναι ότι στην Αγία Παρασκευή φιλοξενείται ο μοναδικός πυρηνικός αντιδραστήρας της Ελλάδας, εκεί «άνοιξε» το 1966 ο πρώτος ηλεκτρονικός υπολογιστής, εκεί ξεκίνησαν τα πρώτα μεταπτυχιακά προγράμματα και εκεί κατασκευάστηκε η πρώτη οργανωμένη βιβλιοθήκη θετικών επιστημών. Το κέντρο συμμετείχε στο CERN ως ιδρυτικό μέλος, έκανε πραγματικότητα το πρώτο δίκτυο Internet στην Ελλάδα το 1984 και είναι υπεύθυνο για 1.750 εκπονήσεις διδακτορικών διατριβών. Μάλιστα, ακόμη και σήμερα, που το «δυνατό χαρτί» του – ο αντιδραστήρας ισχύος 5 ΜW – είναι υπό αναβάθμιση, το Ερευνητικό Κέντρο Δημόκριτος καταφέρνει και κερδίζει μια θέση στην επικαιρότητα. Με την απόφαση της Αντζελίνα Τζολί να προβεί σε διπλή μαστεκτομή, το Εργαστήριο Μοριακής Διαγνωστικής του κέντρου, που παρέχει υπηρεσίες ανάλυσης της γενετικής προδιάθεσης στον καρκίνο του μαστού 

– μία ακόμη αποκλειστικότητα σε δημόσιο φορέα –, έρχεται και πάλι στο προσκήνιο. Αλλά αυτός δεν είναι ο μοναδικός λόγος για τον οποίο ο Δημόκριτος είναι θέμα συζήτησης.

Η πυρηνική ενέργεια 

Σύμφωνα με το World Nuclear Association, 31 χώρες διαθέτουν συνολικά 432 πυρηνικούς αντιδραστήρες σε λειτουργία. Η Γαλλία είναι πρώτη στη λίστα με 58 αντιδραστήρες, ενώ αυτή τη στιγμή κατασκευάζονται σε όλον τον κόσμο 69 ακόμη, από τους οποίους οι 28 θα εγκατασταθούν στην Κίνα. Την ώρα, μάλιστα, που πολλές χώρες γυρίζουν την πλάτη στην πυρηνική ενέργεια, είναι υπαρκτή ακόμη και η εκδοχή τα πλοία που μεταφέρουν τα κινεζικά προϊόντα να γίνουν πυρηνοκίνητα, αφού το κόστος με αυτόν τον τρόπο θα μειωθεί αισθητά. Ο Νίκος Κανελλόπουλος, πρόεδρος του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος τα τελευταία δυόμισι χρόνια, εξηγεί: «Πρέπει να υπάρχει γνώση στον συγκεκριμένο τομέα. Ο πυρηνικός αντιδραστήρας του κέντρου δεν είναι μεγάλης ισχύος και χρησιμοποιείται αποκλειστικά για ερευνητικούς σκοπούς», αποκλείοντας παράλληλα τον κίνδυνο ατυχήματος, ακόμη και αν στο άκουσμα και μόνο της λέξης «πυρηνικός», η Φουκουσίμα μοιάζει πιο κοντινή στο μυαλό του μέσου πολίτη. Ειδικά αυτή την εποχή, που η εταιρεία η οποία διαχειρίζεται την πυρηνική μονάδα της περιοχής στην Ιαπωνία παραδέχεται για πρώτη φορά ότι ραδιενεργό υλικό διαρρέει στον ωκεανό.

Ο κίνδυνος για την Ελλάδα, πάντως, αν δεν ανήκει σε σενάριο επιστημονικής φαντασίας, σίγουρα δεν εμπλέκει τον Δημόκριτο. Στη Βουλγαρία ο αντιδραστήρας στο Κοζλοντούι – απέχει μόλις 225 χιλιόμετρα από τα ελληνικά σύνορα – είναι παλαιάς τεχνολογίας και δεν προστατεύεται από όλα τα σύγχρονα συστήματα ασφαλείας, ενώ λειτουργεί και σε μια χώρα με χαμηλή πυρηνική τεχνολογία. Την ίδια στιγμή, ένα πυρηνικό εργοστάσιο τελεί υπό κατασκευή στην Τουρκία, το οποίο, παρά τις διεθνείς αντιδράσεις, θα χτιστεί σε απόσταση αναπνοής από ενεργό ρήγμα, στο περίφημο Ακουγιού. «Αφενός θα έχουμε την Τουρκία και τη Βουλγαρία με πυρηνικούς αντιδραστήρες, ενώ ετοιμάζονται να φτιάξουν από έναν στην πΓΔΜ και στην Αλβανία» εξηγεί ο Νίκος Κανελλόπουλος. Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα καταλήγει να αγοράζει ενέργεια από τη Βουλγαρία. Ενδεικτικά, απτά στοιχεία από το 2004 δείχνουν ότι η παροχή ενέργειας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες από τη γειτονική χώρα υπήρξε ζωτικής σημασίας. «Μήπως να χτίζαμε στα σύνορα ακριβώς απέναντι από αυτόν της Βουλγαρίας έναν δικό μας;» θα μπορούσε ίσως κάποιος να αναρωτηθεί.

Η επιστήμη και ο μαστρο-Μήτσος

Η αχανής έκταση που φέρει το όνομα του ξακουστού φιλοσόφου αποτελεί πλέον την έδρα για πέντε ινστιτούτα, καθώς μείωσε τα οκτώ που είχε παλαιότερα γιατί ήθελε στο καθένα να έχει «κρίσιμη μάζα προσωπικού». Το Νανοτεχνολογίας «που είναι το μεγαλύτερο στη Νότια Ευρώπη, με προσωπικό γύρω στα 350 άτομα», το Ινστιτούτο Ενέργειας και Ασφάλειας, αυτό των Βιοεπιστημών, της Πληροφορικής και της Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής. Από το δεύτερο γίνεται η διακίνηση ραδιοφαρμάκων, ενώ στις εγκαταστάσεις εκτός από τον πυρηνικό αντιδραστήρα φιλοξενούνται το εργαστήριο για τις διοξίνες και ένας επιταχυντής Tandem.

O Δημόκριτος διαθέτει 763 άτομα προσωπικό. Είναι το πρώτο ινστιτούτο της χώρας, αφού είναι υπεύθυνο για το 35% των επιστημονικών δημοσιεύσεων και απασχολεί κυρίως έλληνες επιστήμονες. «Μπορεί να μην είναι τόσο μεθοδικοί και τακτικοί όσο οι Γερμανοί, αλλά είναι πιο σπιρτόζοι» λέει χαμογελώντας ο Νίκος Κανελλόπουλος. «Η ελληνίδα μαμά, άλλωστε, θέλει το παιδί της να σπουδάσει. Δεν μπορεί να γίνει υδραυλικός» συνεχίζει με το ίδιο χαμόγελο, διευκρινίζοντας ότι οι έλληνες επιστήμονες είναι διεθνώς ανταγωνιστικοί και το αποδεικνύουν κερδίζοντας τα τελευταία χρόνια χρηματοδότηση από τους Βορειοευρωπαίους. Ο πρόεδρος, όμως, βλέπει και ένα σαφές πλεονέκτημα στους ντόπιους μηχανικούς που κατέχουν περίσσια μαεστρία. «Ο Γερμανός, ακόμη και αν του δώσεις αναλυτικό σχέδιο, μπορεί να μην τα καταφέρει. Ο μαστρο-Μήτσος, όμως, είναι χρυσοχέρης και αντιλαμβάνεται κατευθείαν αυτό που θέλεις να κάνει, χωρίς καν να το εξηγήσεις».

Εγχώριες παθογένειες 

Παλαιότερα, οι επιστήμονες δεν μπορούσαν – και δεν ήθελαν – να συνδέσουν την έρευνα με τους παραγωγικούς φορείς. Η εφαρμογή μιας θεωρίας ήταν ένα άγνωστο μονοπάτι. Σήμερα, η φιλοσοφία «έρευνα για την έρευνα» έχει μείνει στο παρελθόν. «Πρέπει να είσαι μπροστά στην έρευνα και παράλληλα να βλέπεις πώς αυτό που μελετάς μπορείς να το μετατρέψεις σε προϊόν που να έχει αξία, χωρίς όμως να θυσιάσεις την επιστημονική αριστεία, γιατί διαφορετικά δεν μπορείς να έχεις κάτι που να είναι διεθνώς ανταγωνιστικό» εξηγεί ο Νίκος Κανελλόπουλος και συνεχίζει: «Πρέπει να πατάς σε δύο βάρκες. Δεν είναι τόσο εύκολο αυτό». Στην Ελλάδα όμως – όπως και στα περισσότερα πράγματα – υπάρχουν εμπόδια. Πολλές φορές διαφορετικές ομάδες «τρέχουν» τα ίδια προγράμματα και δεν υπάρχει σωστός συντονισμός. «Κάθε γωνιά και “βιολογία”. Συμβαίνει ακριβώς όπως και με τα εστιατόρια» καταλήγει ο πρόεδρος.

Από την άλλη, οι Ελληνες του εξωτερικού αποτελούν μία ακόμη μεγάλη δύναμη. Και οι περισσότεροι είναι διακεκριμένοι. Η αναλογία του αριθμού των καθηγητών είναι μεγαλύτερη σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας, αλλά δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη πολιτική, ώστε να εκμεταλλευτεί η εγχώρια κοινότητα αυτή τη γνώση. «Οι Ισραηλίτες και οι Κινέζοι έχουν ως κανόνα όποιος έχει έδρα στο ΜΙΤ να έχει και ένα εργαστήριο πίσω στη χώρα του και να παρακολουθεί φοιτητές» εξηγεί ο Νίκος Κανελλόπουλος. Ο Δημόκριτος είναι γνωστό ότι έδωσε την ευκαιρία για τον επαναπατρισμό πολλών ελλήνων επιστημόνων, αφού στο παρελθόν «η πανεπιστημιακή έδρα ήταν ένα είδος κληρονομικού δώρου που πήγαινε είτε στον γαμπρό είτε στην κόρη και στον γιο».

Η ποινικοποίηση της επιχειρηματικότητας 

Με σύμβολο τον μηχανισμό των Αντικυθήρων, το αρχαίο επίτευγμα που θυμίζει μηχανικό υπολογιστή και παρουσιάζει ομοιότητες με πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό και σημαία την «προώθηση της ελληνικής καινοτομίας για ακόμη μία φορά», ολοκληρώθηκε και το πρώτο ελληνικό φόρουμ για την επιστήμη, την τεχνολογία και την καινοτομία στον Δημόκριτο, ενώ εκτός από τις προσπάθειες για την άριστη συνεργασία μεταξύ της ελληνικής ερευνητικής κοινότητας και επιστημόνων του εξωτερικού, το κέντρο έχει καταστρώσει σχέδιο για τη δημιουργία μιας ελληνικής Σίλικον Βάλεϊ. Το νέο Μητροπολιτικό Πάρκο θα επιδιώξει να γίνει η τεχνόπολη που θα γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των ακαδημαϊκών και των παραγωγικών φορέων με κύριο στόχο την προσέλκυση επενδύσεων μέσω spin-offs, σε μια προσπάθεια να κρατήσει εντός συνόρων και το πολύτιμο κεφάλαιο των νέων επιστημόνων, χρησιμοποιώντας ως μοχλό ανάπτυξης τις καινοτόμες ιδέες, αλλά πάντα υπό τη σκέπη της επιστημονικής γνώσης. «Μερικοί μιλάνε για φαγητά χωρίς να είναι μάγειρες. Ο σπόρος είναι πάντα η γνώση και μπορεί τα λεφτά να είναι το νερό, αλλά ο σπόρος είναι απαραίτητος» επιμένει ο Νίκος Κανελλόπουλος.

Το παράδειγμα του Γιάννη Αραμπατζή, ο οποίος έκανε τη διδακτορική διατριβή του στον Δημόκριτο προτού δημιουργήσει τη NanoPhos, την εταιρεία που με τη δύναμη της νανοτεχνολογίας εξαπλώθηκε σε 25 χώρες, αποδεικνύει ότι οι βάσεις υπάρχουν. «Θέλουμε ο Δημόκριτος να δημιουργήσει 50 NanoPhos. Και μπορεί να το κάνει» επιμένει ο πρόεδρος, προτού κάνει την κριτική του: «Στην Ελλάδα έχουμε ποινικοποιήσει την επιχειρηματικότητα. Ο,τι πάει να βγάλει λεφτά, ποινικοποιείται. Στην Αμερική, αν ένας καθηγητής στο ΜΙΤ δεν έχει εταιρεία, ή αν τα “παιδιά” του δεν έχουν εταιρεία, θεωρείται αποτυχημένος». Στην πραγματικότητα, το να δεις τη θεωρία να γίνεται πράξη δεν θα έπρεπε να φαίνεται κακό. Η αποτυχία, μάλιστα, έχει δείξει ότι μπορεί να είναι και ο καλύτερος δάσκαλος. Ο πρόεδρος θυμήθηκε και την ιστορία με έναν αμερικανό φίλο. Ο τελευταίος συνάντησε έναν φιλόδοξο νεαρό, ο οποίος είχε προσπαθήσει στο παρελθόν να κάνει τέσσερις εταιρείες και εμφανίστηκε ξανά για να ζητήσει χρηματοδότηση. «Εσύ έχεις αποτύχει τόσες φορές και θες και λεφτά;» ρώτησε ο Αμερικανός τον νεαρό, ο οποίος αποκρίθηκε με σιγουριά: «Μα, γι’ αυτό ακριβώς τα θέλω. Τώρα ήρθε η ώρα να πετύχω».

Καλού Κατερίνα

 www.tovima.gr 
28-7-2013

ΣΧΕΤΙΚΑ

http://www.demokritos.gr/