Ο απόηχος της απόφασης για την θανατηφόρο έκρηξη στο Μαρί
Στο πρώτο μέρος αναφέρεται συνοπτικά το ιστορικό της υπόθεσης ακολουθούμενη από μια επισκόπηση των σημαντικότερων σημείων της απόφασης του Μόνιμου Κακουργιοδικείου. Στο τελευταίο μέρος συζητείται ο απόηχος της απόφασης αυτής στον νομικό και ευρύτερο κόσμο της Κύπρου ενώ παρατίθενται και οι προσωπικές παρατηρήσεις του συγγραφέα του παρόντος.
Ιστορικό
Στις 11 Ιουλίου του 2011 στη Ναυτική Βάση στο Μαρί Κύπρου, μεταξύ Λεμεσού & Λάρνακας σημειώθηκε μια εκ των μεγαλύτερων εκρήξεων πυρομαχικών εν περίοδο ειρήνης στη ιστορία της ανθρωπότητας. Η έκρηξη που στοίχισε τη ζωή σε 13 ανθρώπους (και η οποία αποτέλεσε την απαρχή του κατήφορου της κυπριακής οικονομίας μιας και κατέστρεψε ολοσχερώς τον βασικότερο ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό του νησιού), έγινε αφού εκπυρσοκρότησαν 98 κοντέινερ με πυρίτιδα. Τα φορτία αυτά μεταφέρονταν το 2009 και κατευθύνονταν (μέσα σε καράβι, ρωσικό με κυπριακή σημαία) από το Ιράν για τη Συρία, φορτία τα οποία κατασχέθηκαν λόγω του εμπάργκο που υπήρχε εναντίον της Συρίας και διατηρούνταν μέχρι τη στιγμή της έκρηξης στην εν λόγω Ναυτική Βάση. Εν μέσω έντονων κοινωνικών αναταραχών, τόσο η αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή που ανέλαβε να ερευνήσει τα αίτια της έκρηξης όσο και η ανεξάρτητη ανακριτική επιτροπή που συστάθηκε εκτάκτως για τον ίδιο λόγο έδειξαν τραγικές ευθύνες υψηλά ιστάμενων προσώπων συμπεριλαμβανομένου και του τότε ΠτΔ κ. Δημήτρη Χριστόφια. Παρά τα αιτήματα των συγγενών των θυμάτων, η ασυλία του τότε ΠτΔ δεν άρθηκε, συνεπώς δεν βρέθηκε ποτέ ανάμεσα στα κατηγορούμενα πρόσωπα στην δίκη που ακολούθησε ενώπιων του Μόνιμου Κακουργιοδικείου Λάρνακας.
Στην δίκη αυτή ένοχος για το αδίκημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κρίθηκε ο τότε Υπουργός Άμυνας Κώστας Παπακώστας. Ένοχοι επίσης αλλά για το αδίκημα της πρόκλησης θανάτου, λόγω αλόγιστης, απερίσκεπτης ή επικίνδυνης πράξης και συμπεριφοράς, κρίθηκαν ο πρώην διευθυντής και ο πρώην βοηθός διευθυντής της Πυροσβεστικής, Ανδρέας Νικολάου και Χαράλαμπος Χαραλάμπους αντίστοιχα, και ο τότε διοικητής της Ειδικής Μονάδας Αντιμετώπισης Καταστροφών (ΕΜΑΚ) Ανδρέας Λοϊζίδης.
Σύνοψη Αποφάσεως
Η σχεδόν 600 σελίδων απόφαση του Δικαστηρίου μπορεί να συνοψιστεί στα εξής πιο κάτω σημεία.Πρώτον, αναλύοντας το ιστορικό της υπόθεσης, το Δικαστήριο σημείωσε ότι κοινό τόπο αποτέλεσε πως την απόφαση για εκφόρτωση στην Κύπρο την έλαβε ο τέως ΠτΔ. Από πρακτικό σύσκεψης που έλαβε χώρα στις 12.2.2009, υπό την αιγίδα του υπουργού Άμυνας, στο οποίο καταγράφεται ότι: «η Κυπριακή κυβέρνηση έλαβε την απόφαση εκφόρτωσης και φύλαξης του υλικού αυτού σε κατάλληλους χώρους εντός της Ναυτικής Βάσης «Ευάγγελος Φλωράκης» (ΝΒΕΦ) στη περιοχή Μαρί την Παρασκευή 13 Φεβρουαρίου 2009». Σημειώνεται περαιτέρω ότι στις 6.2.2009, όταν ακόμα το φορτίο βρισκόταν στο πλοίο, σε σύσκεψη στα γραφεία της Διοίκησης Λιμενικής και Ναυτικής Αστυνομίας, έγινε εισήγηση για μετακίνηση του πλοίου από το αγκυροβόλιο Λεμεσού στο αγκυροβόλιο Βασιλικού η οποία όμως απορρίφθηκε διότι, μεταξύ άλλων, ο προτεινόμενος χώρος γειτνίαζε με τον Ηλεκτροπαραγωγικό Σταθμό Βασιλικού, τον μεγαλύτερο Ηλεκτροπαραγωγικό Σταθμό της Κύπρου. Ενώ, ορθά είχε αποκλεισθεί τότε το Βασιλικό ακόμα και ως χώρος αγκυροβόλησης του πλοίου, αργότερα το πλοίο εκφορτώθηκε στην πλατεία της ΝΒΕΦ και τελικά τοποθετήθηκε σε απόσταση 200 περίπου μέτρων από την περίφραξη που χωρίζει την ΝΒΕΦ από τον Ηλεκτροπαραγωγό Σταθμό Βασιλικού. Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι ενώ αυτό το ζήτημα δεν έχει άμεση σχέση με τα επίδικα θέματα , είναι ενδεικτικό του όλου χειρισμού.
Το δικαστήριο, αφού έλαβε υπόψη του μαρτυρία εμπειρογνωμόνων, έκρινε ότι ο τρόπος στοίβαξης του φορτίου συνδέεται αιτιωδώς με τα επίδικα περιστατικά και ειδικά με την τραγική κατάληξη. Τα εμπορευματοκιβώτια τοποθετήθηκαν σε στοιβάδα, μοιάζοντας έτσι «με μια μικρή τριώροφη πολυκατοικία» με τα πυρομαχικά να είναι ερμητικώς κλειστά και εκτεθειμένα κατά άμεσο τρόπο στην ηλιακή ακτινοβολία και τις καιρικές συνθήκες. Τέτοιος τρόπος στοίβαξης παραβίαζε κατάφορα σχετική πάγια διαταγή του ΓΕΕΦ, σύμφωνα με την οποία τα πυρομαχικά πρέπει να φυλάσσονται σε αποθήκες που να απέχουν μεταξύ τους 60-70 μέτρα και που να παρέχουν προστασία από υπερβολική θερμοκρασία ή υγρασία και συνθήκες καλού αερισμού. Επιπλέον, η μαρτυρία εμπειρογνωμόνων κατέδειξε ότι ο τρόπος στοίβαξης είχε αιτιώδη σχέση με τη τραγική κατάληξη.
Κατά την αξιολόγηση της μαρτυρίας, το Δικαστήριο απέρριψε την εκδοχή των κατηγορουμένων ότι «δεν είχαν αντίληψη του κινδύνου επειδή τους είχε παραπλανήσει ο Γεωργιάδης» ( υψηλό στέλεχος του Στρατού), λέγοντας τους ότι «η πυρίτιδα καίγεται και δεν εκρήγνυται» και επειδή δεν είχαν τις κατάλληλες προειδοποιήσεις. Ειδικότερα, απέρριψε τους ισχυρισμούς του διευθυντή και του αναπληρωτή διευθυντή της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας ότι δεν γνώριζαν πως η πυρίτιδα είναι εκρηκτικό ή επικίνδυνο υλικό. Αντίθετα δέχθηκε ως αξιόπιστη τη μαρτυρία πολλών μαρτύρων κατηγορίας για προειδοποιήσεις προς τους δύο πρώην υπουργούς για τους κινδύνους που εγκυμονούσε το φορτίο, καταλήγοντας ότι όλοι οι κατηγορούμενοι είχαν επίγνωση του κινδύνου, πλην όμως όσοι είχαν νομικό καθήκον να τον αποτρέψουν, παρέλειψαν να το πράξουν.
Το Δικαστήριο εξήγησε, ότι δεν έχουν όλοι όσοι γνωρίζουν ένα κίνδυνο, καθήκον να ενεργήσουν προς αποτροπή του. Είναι σε συγκεκριμένες περιπτώσεις που μπορεί να αποδοθεί ποινική ευθύνη λόγω παράλειψης κάποιου να αποτρέψει τον κίνδυνο. Μόνο όταν κάποιος έχει συγκεκριμένο καθήκον, αναγνωρισμένο από το νόμο ή τη νομολογία, μπορεί να βρεθεί ένοχος για παράλειψη . Το Δικαστήριο αναφέρθηκε σε σχετική νομολογία της Αγγλίας, της Αυστραλίας και του Καναδά. Συζητήθηκε ειδικότερα το θέμα του καθήκοντος επιμέλειας που μπορεί να έχουν υπουργοί και μέλη της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Ως προς τους υπουργούς, υποδείχθηκε ότι αυτοί υπόκεινται στις ίδιες δικονομικές και ουσιαστικές ρυθμίσεις από πλευράς ποινικού δικαίου, χωρίς να διαφοροποιούνται από άλλα πρόσωπα.
Για τις υποχρεώσεις του κράτους και των λειτουργών του, στο βαθμό που έχουν προσωπική ανάμειξη και ευθύνη, έγινε αναφορά σε πολύ πρόσφατη, (ημερομηνίας 19.6.2013), απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Αγγλίας, που αφορούσε αγωγή εναντίον του Υπουργείου Άμυνας για το θάνατο Άγγλων στρατιωτών στο Ιράκ. Εκεί αποφασίστηκε, ότι το κράτος, πέραν της υποχρέωσης του να θέτει το νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία της ανθρώπινης ζωής και να διασφαλίζει την αποτελεσματική εφαρμογή τέτοιας νομοθεσίας, έχει επίσης θετική υποχρέωση σε περίπτωση που υφίσταται άμεσος και πραγματικός κίνδυνος ζωής, να λαμβάνει προληπτικά μέτρα για προστασία της ζωής όσων βρίσκονται υπό την εξουσία του. Επίσης, για το ζήτημα των ορίων του καθήκοντος επιμέλειας της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, το Δικαστήριο δεν ακολούθησε την αγγλική νομολογία η οποία αναγνωρίζει περιορισμένο μόνο καθήκον, αλλά τη νομολογία των Δικαστηρίων της Σκωτίας, θεωρώντας ότι συνάδει με το δικό μας Σύνταγμα. Ακολουθεί η ανεπιτυχής διαδικασία αποστολής των δειγμάτων στην Ελλάδα. Ο Αρχηγός του στρατού, που γνώριζε τη σημασία του χρόνου και που είναι οι υπηρεσίες του που ανέλαβαν να διεκπεραιώσουν τη διαδικασία, δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται ξανά. Αφού λοιπόν ανέλυσε εκτενώς τα πραγματικά περιστατικά με αναφορά σε επιστολές, πρακτικά συζητήσεων και μαρτυρίες, το Δικαστήριο προέβη σε υπαγωγή των γεγονότων στο νόμο, διαπιστώνοντας ότι νομικό καθήκον να αποτρέψουν τον κίνδυνο είχαν οι κατηγορούμενοι 2,4,5 και 6 και όχι οι κατηγορούμενοι 1 και 3 τους οποίους αθώωσε.
Το Δικαστήριο εξέτασε ακολούθως τη διαφορά μεταξύ των προνοιών στις οποίες στηρίζεται το κατηγορητήριο, δηλαδή των προνοιών του άρθρου 205 του Ποινικού Κώδικα (ανθρωποκτονία) από τις πρόνοιες του άρθρου 210 (πρόκληση θανάτου από αλόγιστη πράξη). Με σκοπό να διακρίνει τις δύο περιπτώσεις ανέτρεξε σε νομολογία της Ινδίας στην οποία ισχύουν παρόμοιες πρόνοιες, της Αυστραλίας και της Αγγλίας.
Στο τέλος, έχοντας υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στις νομικές αρχές όπως αναλύθηκαν προηγουμένως, το Δικαστήριο κατέληξε ως εξής για τον κατηγορούμενο 2 (Υπουργό Άμυνας): «Με βάση το σύνολο της σχετικής μαρτυρίας και τα όσα έχουμε αναφέρει προηγουμένως για τη γνώση του κατηγορούμενου 2… δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτός είχε γνώση όχι απλώς ενός δυνητικού κινδύνου, αλλά μιας πραγματικής πιθανότητας κινδύνου θανάτου. Αναλυτικότερα: Στο αρχικό στάδιο, είχε γνώση για τους εγγενείς κινδύνους του φορτίου. Στη συνέχεια, άρχισε να ενημερώνεται περαιτέρω. Πληροφορήθηκε για την υπαίθρια στοιβάδα και τους κινδύνους αυτανάφλεξης από τις ψηλές θερμοκρασίες. Μετά, ενημερώθηκε και για τον κίνδυνο έκρηξης. Στη σύσκεψη της 7.2.2011, σαφώς είχε επίγνωση όχι απλώς της δυνατότητας, αλλά μιας πραγματικής πιθανότητας να προκληθεί μαζικός θάνατος, όπως ο ίδιος τελικά δεν το αρνήθηκε, πλην όμως αντί για κίνδυνο έκρηξης μιλούσε για κίνδυνο μαζικής πυρκαγιάς στο φορτίο αλλά και στα πυρομαχικά της Βάσης. Πάντως, ο κίνδυνος έκρηξης τού είχε ειδικά εξηγηθεί από τον Ν. Γεωργιάδη ο οποίος τον συνέδεσε, τόσο με το γεγονός ότι οι πυρίτιδες βρίσκονταν αποθηκευμένες σε κλειστό χώρο, όσο και με τον παράγοντα χρόνο και τις θερμοκρασίες του κυπριακού καλοκαιριού. Ο κατηγορούμενος 2 είχε γνώση αυτών των δεδομένων και αντίστοιχη αντίληψη του κινδύνου. Στα μέσα του τρίτου πλέον καλοκαιριού έγινε το συμβάν της 4.7.2011. Μετά την ενημέρωση της οποίας έτυχε, στις 5.7.2011 και στις 6.7.2011, είχε πλήρη εικόνα της κορύφωσης του κινδύνου. Τότε πλέον, η σκιά του θανάτου βάραινε απειλητικά πάνω από το Μαρί. Ο κίνδυνος και οι προειδοποιήσεις ήταν τέτοιες ώστε το γεγονός ότι δεν ελήφθη υπό τέτοιες περιστάσεις ποτέ κανένα μέτρο, ενώ κατά τα άλλα τούτο ήταν ευχερές, να υποδηλώνει εν τέλει αδιαφορία τέτοια ώστε να πρόκειται για υπαίτια αμέλεια εν τη εννοία του άρθρου 205» [ανθρωποκτονία από αμέλεια].
Για τους κατηγορούμενους 4, 5 και 6, το Δικαστήριο κατέληξε ως εξής:
«Οι κατηγορούμενοι 4, 5 και 6 με βάσει τα ευρήματα μας ….. είχαν αντίληψη ενός πραγματικού κινδύνου θανάτου. Σε αντίθεση όμως με τον κατηγορούμενο 2, δεν είχαν ευθύνη για τη φύλαξη του φορτίου, δεν είχαν μακρά εμπλοκή με το πρόβλημα, δεν είχαν προηγούμενη ενημέρωση. Η δική τους ευθύνη δεν ήταν πρωτογενής, υπό την έννοια ότι διατηρούσαν οι ίδιοι την επικίνδυνη κατάσταση, αλλά έγκειται στο ότι παρέλειψαν να χειριστούν ως όφειλαν την επικίνδυνη κατάσταση. Ειδικότερα οι κατηγορούμενοι 4 και 5, στο τέλος ενήργησαν απεγνωσμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να μην μπορεί να τους αποδοθεί αδιαφορία μέχρι τέλους. Δεν είναι δίκαιο να τοποθετηθούν στο ίδιο επίπεδο αμέλειας με τον κατηγορούμενο 2. Άλλωστε, ακόμα κι αν το θέμα θα ήταν περαιτέρω συζητήσιμο, θα αρκούσαν εύλογες αμφιβολίες για το βαθμό της υπαιτιότητας τους ώστε να ενταχθούν στα πλαίσια του άρθρου 210ΠΚ» [πρόκληση θανάτου από αμέλεια].
Προσωπικές Παρατηρήσεις
Η κρατούσα πλειοψηφία των νομικών που κλήθηκαν να σχολιάσουν την εν λόγω απόφαση εξέφρασε την άποψη ότι πρόκειται για μια πλήρης, νομικά ορθή και εμπεριστατωμένη απόφαση. Πέραν της αποφάσεως, ωστόσο, υποστηρίζεται έντονα ότι ανάμεσα στα πρόσωπα που έπρεπε να είχαν διωχθεί ποινικά είναι και ο τέως πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Χριστόφιας. Υπάρχει η άποψη ότι κακώς ο Γενικός Εισαγγελέας έκρινε ότι ο τέως ΠτΔ δεν υπείχε νομικών ευθυνών. Όπως υποστηρίζεται, η ποινική ευθύνη του τέως Προέδρου και η οποία ήταν «εξ αρχής πασιφανής» επιβεβαιώθηκε με αυτή την πρόσφατη καταδικαστική απόφαση για το Μαρί, η οποία τον αναφέρει και εμμέσως πλην σαφώς του καταλογίζει ευθύνες για πράξεις και παραλείψεις του που οδήγησαν με λογική αναγκαιότητα στη θανατηφόρο έκρηξη του Μαρί. Συγκεκριμένα, στην απόφαση αναφέρεται ότι μέσω της τότε πολιτικής του ο κ. Χριστόφιας (ο οποίος ήταν ενήμερος για την επικινδυνότητα των εμπορευμάτων) εμπόδιζε πρωτοβουλίες των κατηγορούμενων και κινούσε «πολιτικά» τα νήματα έτσι ώστε τα πυρομαχικά να παραμείνουν στο Μαρί – έστω υπό κάκιστες συνθήκες φύλαξης – για λόγους εξωτερικής πολιτικής.
Μάλιστα, στην αθωωτική αιτιολογία του για τον 3ο κατηγορούμενο (τέως Υπουργό Εξωτερικών) το Δικαστήριο σημείωσε ότι: «[δεν είχε] την ευθύνη ή τον έλεγχο ή εξουσίες επί του φορτίου, [καθώς] διαχειριζόταν την πολιτική διάσταση του προβλήματος, εφαρμόζοντας την πολιτική του ΠτΔ. Είναι γεγονός ότι ασκώντας την πολιτική που του ανατέθηκε δεν έλαβε υπόψη ή και εκώφευσε στις προειδοποιήσεις για τον κίνδυνο.» Αυτό ενισχύει την άποψη ότι ο τέως Πρόεδρος έπρεπε τουλάχιστον να είχε ελεγχθεί ποινικά για ανθρωποκτονία. Όπως και τα υπόλοιπα πρόσωπα της Διοίκησης που βρέθηκαν κατηγορούμενοι στην υπόθεση αυτή (τέως Υπουργός Εξωτερικών καθώς και υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας) έτσι και ο τέως Πρόεδρος ήταν σε θέση να γνωρίζει (και όφειλε να γνωρίζει) και ως εκ τούτου να είχε δραστηριοποιηθεί προς την ορθή κατεύθυνση αποφυγής του μοιραίου.
Πρέπει από την άλλη να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά η Κυπριακή Δικαιοσύνη στρέφεται ποινικά, αλλά και καταδικάζει, έναν Υπουργό και μάλιστα για το αδίκημα της ανθρωποκτονίας. Πράγματι, το καθόλου αμελητέο αυτό γεγονός συμβάλλει προς την αποκατάσταση του λαϊκού αισθήματος δικαίου και εμπιστοσύνης. Παρ’ όλα αυτά, στη σκέψη του Κυπριακού Λαού παραμένει το πικρό συναίσθημα ότι ίσως, για ακόμα μια φορά, μάλλον τιμωρήθηκαν οι «αγγελιαφόροι»…
Γιαλλουρίδης Κωνσταντίνος
http://www.judex.gr/?p=5210
ΣΧΕΤΙΚΑ
΄Εκρηξη στο ΜΑΡΙ
Έκρηξη στη ναυτική βάση «Ευάγγελος Φλωράκης»
Κύπρος:
Επαναλειτουργεί ο σταθμός ηλεκτρικού ρεύματος μετά την έκρηξη στο Μαρί
Έγιναν όλες οι επιδιορθώσεις
Τα 165 εκατ. ευρώ άγγιξε το κόστος επιδιόρθωσης όπως ανέφερε ο εκπρόσωπος τύπου της Αρχής
Έκρηξη στη ναυτική βάση «Ευάγγελος Φλωράκης»
Κύπρος:
Επαναλειτουργεί ο σταθμός ηλεκτρικού ρεύματος μετά την έκρηξη στο Μαρί
Έγιναν όλες οι επιδιορθώσεις
Τα 165 εκατ. ευρώ άγγιξε το κόστος επιδιόρθωσης όπως ανέφερε ο εκπρόσωπος τύπου της Αρχής
Ολες οι μονάδες του, βρίσκονται σε πλήρη λειτουργία και δεν θυμίζουν τίποτα από το Μαρί, δήλωσε στο ΚΥΠΕ ο Εκπρόσωπος Τύπου της Αρχής Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ) Κώστας Γαβριηλίδης.
Είπε ότι «ο ηλεκτροπαραγωγός σταθμός λειτουργεί πλήρως, εντελώς επιδιορθωμένος από κάθε άποψη για όλες τις μηχανές κι έχει λήξει το θέμα».
Ο κ. Γαβριηλίδης ανέφερε ότι σε όλες τις μονάδες έχουν γίνει διεργασίες ώστε να είναι κατάλληλες για φυσικό αέριο. Σε ερώτηση αν έχουν ληφθεί περαιτέρω μέτρα ασφαλείας στο σταθμό μετά την καταστροφή του Μαρί, ο κ. Γαβριηλίδης ανέφερε ότι «δεν μπορεί η ΑΗΚ να λάβει μέτρα ασφάλειας που να την προστατεύουν από τέτοιου είδους καταστροφές, όπως αυτή που συνέβηκε την 11η Ιουλίου 2011».
Οσον αφορά το κόστος επιδιόρθωσης του σταθμού, δαπανήθηκε ποσό της τάξης των 165 εκ. ευρώ, που όπως είπε ο Εκπρόσωπος Τύπου της ΑΗΚ, είναι πολύ πιο μικρό από το ποσό που είχε εκτιμήσει η αρμόδια Επιτροπή της ΕΕ που κυμαινόταν στα 300-700 εκ.
www.protothema.gr
20-8-2013