Πολιτική εξουσία και ηγεμονία γύρω από το μεγαλύτερο πρότζεκτ πολιτισμού της Ευρώπης στο Βερολίνο.

Η ανοικοδόμηση του ανακτόρου των πρώσων αυτοκρατόρων και οι συμβολισμοί

Το Νησί των Μουσείων και ο μεγαλοϊδεατισμός της Μέρκελ

Πριν από λίγες εβδομάδες επισκεφθήκαμε τα μουσεία του Βερολίνου με τους μεταπτυχιακούς φοιτητές μας της Μουσειολογίας. Πριν από μία εβδομάδα ο Χέρμαν Πάρτσινγκερ, διευθυντής του Πρωσικού Ιδρύματος Πολιτισμού, επισκέφθηκε την Αθήνα ενημερώνοντάς μας για τα μουσεία του Βερολίνου. Οι χρονικά κοντινές εμπειρίες οδηγούν σε συμπεράσματα για τη γερμανική εξωτερική πολιτική της κυρίας Μέρκελ.

Στην επίσκεψη περιλαμβανόταν και το Νησί των Μουσείων, «Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά» της UNESCO από το 1999. Η ιστορία ίδρυσης των μουσείων αυτών εδράζεται στην κεντρικά ειλημμένη απόφαση επένδυσης στο συμβολικό κεφάλαιο του πολιτισμού από το πρωσικό κράτος και τους βασιλιάδες του τότε όσο και από το γερμανικό κράτος και την καγκελάριό του σήμερα.

Το μουσείο, νεωτερικός θεσμός που ανάγεται ως κοινωνικό φαινόμενο στον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα, ανέκαθεν αποτέλεσε μέσο προβολής της εξουσίας και ιδεολογικό εργαλείο κοινής καταγωγικής προέλευσης και εθνικής συνοχής των νεοσύστατων εθνικών κρατών του 19ου αιώνα. Ετσι, αν η Γαλλία, ανοίγοντας το Λούβρο, απέδωσε στον λαό της τις πρώην βασιλικές συλλογές, η Πρωσία του Φρειδερίκου Γ' απέδωσε μεν τις βασιλικές συλλογές στο κοινό αλλά σε ένα ειδικά σχεδιασμένο γι' αυτόν τον σκοπό κτίριο. Είναι το πρώτο τέτοιο ειδικό κτίριο στον τότε γνωστό κόσμο.

Εγκαινιάζεται το 1830. Καθόλου τυχαία ο ναός αυτός της τέχνης τοποθετείται απέναντι από τον ναό της εξουσίας, το παλάτι των βασιλιάδων, και εφαπτόμενος στον ναό της συνενωμένης λουθηρανικής και καλβινιστικής εκκλησίας. Οι ναοί της τέχνης, της εξουσίας και της Εκκλησίας σε ένα τρίπτυχο ενοποιητικό και εθνοποιητικό. Ο επόμενος Φρειδερίκος εγκαινιάζει το 1847 τον δικό του ναό της τέχνης. Είναι το Νέο Μουσείο, αφού το Βασιλικό μετονομάζεται σε Παλαιό Μουσείο. Συνεχίζει με τη ναόσχημη Εθνική Πινακοθήκη, σε σκίτσα του ιδίου, το 1866, ενώ το 1904 ανεγείρεται το Μουσείο του Φρειδερίκου Γ' και ξεκινά το 1909 το Μουσείο της Περγάμου. Στον ανταγωνισμό των εθνικών κρατών για παγκόσμια πρωτοκαθεδρία η Γερμανία δεν παίζει και δεν παίζεται ήδη από τον 19ο αιώνα.

Σήμερα:

Τι διαβάζουμε πίσω από το τεράστιο πρόγραμμα ανάδειξης των μουσείων του Βερολίνου ύψους 3 δισ. ευρώ;

Τι διαβάζουμε πίσω από την αδιαφορία αυτών των μουσείων για την όποια ένταξη των αριστουργημάτων σε ένα πλαίσιο ερμηνευτικό για τον μη μυημένο;

Τι σημαίνει η εμμονή να ανακατασκευαστεί από το μηδέν το παλάτι των γερμανών αυτοκρατόρων ώστε να δημιουργηθεί το Χούμπολντ Φόρουμ ύψους 600 εκατ. ευρώ;

Τι σημαίνει η συγκέντρωση κάτω από μια στέγη τεχνέργων των εκτός Ευρώπης πολιτισμών αλλά και έργων σύγχρονης τέχνης αυτών των «άλλων»;

Τι καταλαβαίνουμε πίσω από την εκφρασμένη απορία του κ. Πάρτσινγκερ για τη μη επιστροφή όσων αποσπάστηκαν από τα βερολινέζικα μουσεία από τον σοβιετικό στρατό;

Τι μας λέει η εκφρασμένη πρόθεσή του το Χούμπολντ Φόρουμ να ξεπεράσει το Κέντρο Πομπιντού ή το Λίνκολν Σέντερ;

Τι εν τέλει σημαίνει η ίδια η παρουσία του κ. Πάρτσινγκερ στην Αθήνα;

Ο,τι συνέβαινε επί Φρειδερίκων συμβαίνει και στο Βερολίνο της κυρίας Μέρκελ. Η ίδια συστηματικότητα άσκησης εξωτερικής πολιτικής διά του πολιτισμού και επίδειξης ισχύος: εντός Ευρώπης, διεκδικώντας την πρωτοκαθεδρία από το Παρίσι, εκτός Ευρώπης, επιδιώκοντας να εκπροσωπήσει τον πολιτισμό της ενωμένης Ευρώπης απέναντι στις άλλες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου. Σκοπεύει να αναδειχθεί όχι μόνο παγκόσμια πρωτεύουσα πολιτισμού αλλά και κέντρο όπου η σύγχρονη τέχνη της Δύσης και του παγκόσμιου «άλλου» θα κατακυρώνεται, θα κοστολογείται και θα διακινείται.

Η απουσία ερμηνευτικού πλαισίου στα αριστουργήματα που εκτίθενται στα βερολινέζικα μουσεία αντλεί από την ηγεμονική θέση και στάση των γερμανών βασιλιάδων και του αισθητισμού του 19ου αιώνα: η υψηλή τέχνη κατανοείται από τους λίγους και θαυμάζεται από τους πολλούς, οι οποίοι έτσι «εκπολιτίζονται». Οι Γερμανοί ως πολιτισμένοι δεν χρειάζονται πλαίσιο και ερμηνεία.

Το αίτημα επιστροφής των 200.000 σημαντικών ευρημάτων που διεκδικούνται από τη Ρωσία και τα οποία κρατά ως λάφυρα πολέμου διατυπώνεται χαλαρά από τον κ. Πάτσινγκερ: οι πύλες της Ιστάρ και ο βωμός της Περγάμου θα έκαναν εκκωφαντικό θόρυβο αν άνοιγε μια συζήτηση. Ωστόσο το αίτημα πέφτει στο τραπέζι της επίδειξης δύναμης, κυρίως για να γρατζουνίσει το πολιτιστικό ήθος μιας αντίπαλης υπερδύναμης.

Το Παλάτι Χοετζόλερν - Χούμπολντ Φόρουμ, κεντρικό ζήτημα συζήτησης σχετικά με την ανακατασκευή ενός κτιρίου που δεν σώζει τίποτα, καθώς και η ονομασία αλλά και οι δραστηριότητες που θα περιλάβει, πετυχαίνει τρία σε ένα: την ταύτιση με την κάποτε μεγάλη ενωμένη γερμανική αυτοκρατορία, τη συσχέτιση με το γνωστό πανεπιστήμιο που έδωσε 28 νομπελίστες, αλλά και τη μεγάλη ερευνητική παράδοση και καινοτομία που το χαρακτηρίζει και που υπόσχεται η σύγχρονη Γερμανία.

Τέλος, τα 3 δισ. ευρώ που θα στοιχίσει το όλο εγχείρημα είναι δηλωτικά της γερμανικής οικονομικής ευρωστίας ή και των υψηλόφρονων πολιτιστικών προτεραιοτήτων που με σύστημα θέτει σε μια οικονομικά σπαρασσόμενη ενωμένη Ευρώπη η κυρία Μέρκελ.

Υστερα από όλα αυτά μάλλον η παρουσία του κ. Πάρτσινγκερ στην Αθήνα δεν είναι τυχαία, όπως δεν στήθηκε τυχαία το πληροφοριακό κέντρο Humbold Box στη θέση όπου θα ανεγερθεί το Χούμπολντ Φόρουμ: στο εσωτερικό του, με εικόνες και κυρίως με ανθρώπους πρόθυμους να σε ενημερώσουν, συστηματικά προπαγανδίζεται το μεγάλο έργο της πολιτιστικής αναγέννησης του Βερολίνου με κορωνίδα το Χούμπολντ Φόρουμ.

Τα Grand Projects του Παρισιού επαναλαμβάνονται στο Βερολίνο, τη νέα Πολιτιστική Πρωτεύουσα του κόσμου. Η διαχείριση του πολιτισμού και οι πολιτιστικοί θεσμοί αποτελούν εξέχοντα εργαλεία ιδεολογικής χειραγώγησης και φαντασιακής συγκρότησης ταυτοτήτων. Η Γερμανία το ξέρει και το μεταχειρίζεται, όπως πάντα στην Ιστορία έκανε κάθε μεγάλη δύναμη.

Ματούλα Σκαλτσά

-Kαθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Μουσειολογίας του ΑΠΘ, διευθύντρια του Διαπανεπιστημιακού Μεταπτυχιακού Μουσειολογίας.

http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=543853

1-12-2013