Χαρτογραφώντας το αδιέξοδο: Ο διεθνής Ελληνας εικαστικός Κωνσταντίνος Ξενάκης μιλάει για τη νέα του έκθεση στο Παρίσι.

Η Ελλάδα θα έπρεπε να είναι πιο ισχυρή από το Ισραήλ και πιο πλούσια από την Ελβετία. 
Αλλά στην Ελλάδα δεν υπάρχει Παιδεία. 
Και όταν ο Ελληνας έχει λεφτά, είναι ο νεόπλουτος 


 Ενα καθαρά ειρωνικό πολιτικό σχόλιο για τη σημερινή ταπεινωμένη Ελλάδα και την προβληματική Ευρωπαϊκή Ενωση είναι το «Νο way out» του διεθνούς Ελληνα εικαστικού Κωνσταντίνου Ξενάκη, η νέα έκθεση του οποίου εγκαινιάζεται την Τετάρτη στον ΟΟΣΑ, στο Παρίσι, στο πλαίσιο της ελληνικής προεδρίας της Ε.Ε.

Εχει επίκεντρο το σημερινό και «χθεσινό» χάρτη της Ελλάδας, αλλά και το «διαταραγμένο» χάρτη της κατακερματισμένης Ευρώπης.

Τον ίδιο πάντως χάρτη της Ελλάδας-λαβυρίνθου, στον οποίο όλες οι διαδρομές οδηγούν αναπόφευκτα σε αδιέξοδο, ο «πολίτης του κόσμου» Ξενάκης, τον είχε πρωτοπαρουσιάσει στην γκαλερί του Αλέξανδρου Ιόλα, στην Αθήνα, το 1973. Ηταν τα δύσκολα χρόνια της χούντας, αλλά ο κόσμος με «χρώματα στα χέρια έπαιζε πάνω στο χάρτη αναζητώντας την έξοδο, χωρίς αποτέλεσμα». Οπως συμβαίνει και σήμερα στην digital μορφή του (διατίθεται μόνο στη Μ. Βρετανία) και στα σχέδιά του που θα παρουσιαστούν στην παρισινή Villa Said. «Οδηγείσαι πάντοτε σε dead end. «Ο λαβύρινθος τότε αποτύπωνε ένα αδιέξοδο. Κι ωστόσο, δεν ήταν αυτό το σκληρότερο έργο μου, αλλά ο "Τάφος της Δημοκρατίας"», προσθέτει ο θαλερός εικαστικός, που εργάζεται τώρα πυρετωδώς μαζί με επιστήμονες του ΙΤΕ Κρήτης πάνω σε μια νέα ιστορία του αιώνα μας. Το καλοκαίρι θα εκθέσει νέες δημιουργίες του στην Gallery Citronne στον Πόρο.


- Σήμερα, σαράντα χρόνια μετά, σε τι έχει αλλάξει ο χάρτης της ελληνικής επικράτειας, κύριε Ξενάκη;

«Σήμερα βάζω τα πράγματα στη θέση τους με έναν τρόπο πολύ πιο καυστικό. Δεν επιχειρώ να συγκρίνω εποχές. Τότε ήταν χούντα. Το "Νο way out" σήμερα σημαίνει ότι βρισκόμαστε εδώ, στο τώρα, σε μια κατάσταση χωρίς διέξοδο. Αυτή είναι η πίστη μου. Φυσικά, αυτό ίσχυε και το 1973. Στο ερώτημα "πότε ήταν χειρότερα, σήμερα ή τότε;", θα σας απαντούσα με μια ιστορία. Νοσηλευόμουν στο Παρίσι -ήμουν 26-27 ετών- σε δωμάτιο με 40 κλίνες μαζί με ένα Γάλλο ανάπηρο της Λεγεώνας των Ξένων. Μετείχε σε όλους τους πολέμους από τη Βόρεια Αφρική μέχρι το Βιετνάμ. Κι άρχισα να τον ρωτάω: "Πες μου για τότε!". Μιλάμε για κόλαση! Και μου απαντάει: "Ξέρετε, εγώ που γύρευα τη φωτιά και έκαμα όλους τους πολέμους, τότε είχα τον εχθρό απέναντί μου. Σήμερα στην πόλη δεν ξέρω πού είναι ο εχθρός μου". Κάπως έτσι αισθάνομαι για το παρόν».


- Επειδή σχολιάζετε με το "Νο way out" τη σύγχρονη Ελλάδα και την ελληνική επικαιρότητα, υπάρχει κάτι που να σας ενοχλεί, να σας πονάει περισσότερο;


«Ναι, και μάλιστα υπερβολικά. Ισως οφείλεται στο ότι είμαι καλλιτέχνης. Πολιτισμικά έχω και τη γαλλική και την αιγυπτιακή (φαραωνική) και την ελληνική κουλτούρα. Αλλά πάντα αυτή που με συγκινούσε και με δονούσε ήταν η αρχαία ελληνική, η προ Χριστού Ελλάδα, την οποία μέχρι και τώρα μελετώ. Λέω πολλές φορές ότι ο 20ός και ο 21ος αιώνας δεν κατάλαβαν ακόμα τι σημαίνει ο Χρυσός Αιώνας του Περικλή, του οποίου τη γνώση έχουμε χάσει όχι μόνο οι Ελληνες, αλλά η υφήλιος ολόκληρη. Οποτε πηγαίνω στα μουσεία για να δω αυτό το θαύμα του 5ου αιώνα και όποτε ανατρέχω και στον Μέγα Αλέξανδρο, για τον οποίο έχω κάνει έργα, διότι τον έζησα στην Αίγυπτο που γεννήθηκα, αδυνατώ πραγματικά να αποδεχθώ το σημερινό κατάντημα ετούτης της χώρας. Με πληγώνει όταν βλέπω το πώς οι ξένοι αφιερώνουν ένα μέρος της ζωής τους γι' αυτό που ήταν η Ελλάδα κι εμείς δεν την προσέχουμε καθόλου! Εχω ταξιδέψει σε ολόκληρο τον κόσμο. Υπάρχουν ομορφιές και στην Ασία ασύγκριτες. Αλλά πουθενά δεν υπάρχει αυτό το κλίμα, αυτή η γεωγραφία, η θάλασσα, τα χιλιάδες νησιά, αυτή η Ιστορία. Η Ελλάδα θα έπρεπε να είναι πιο ισχυρή από το Ισραήλ και πιο πλούσια από την Ελβετία. Αλλά στην Ελλάδα δεν υπάρχει Παιδεία. Και όταν ο Ελληνας έχει λεφτά, αποκτά τη νοοτροπία του νεόπλουτου. Με αποτέλεσμα να είμαστε ανίκανοι να εκμεταλλευτούμε το θησαυρό που μας άφησαν, να τον εκτιμούν οι άλλοι. Κατά τη γνώμη μου, αυτή τη στιγμή η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη από μουσεία μοντέρνας τέχνης. Θα έπρεπε όλα τα λεφτά της να πάνε στην εκπαίδευση, στην Υγεία και στην Παιδεία. Με καίει αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα. Ωστόσο, επειδή υπάρχει ο κύκλος της ζωής, υπάρχει γέννησις, απόγειον, θάνατος και αναγέννησις, τίποτα δεν πεθαίνει τελείως, αναρωτιέμαι πότε θα γίνει μία ανάστασις, μία αναγέννησις στον τόπο μας και στον κόσμο; Γιατί αυτό ζουν σήμερα οι Κινέζοι. Γιατί κι αυτοί είχαν πεθάνει. Αλλά η παιδεία μας είναι ανύπαρκτη και όσοι θέλουν να προσφέρουν, τους διώχνουν. Κάτι που γνωρίζω κι από προσωπική πείρα. Τελευταία ζω περισσότερο εδώ πάρα στη Γαλλία...».

- Αντέχετε την αθηναϊκή πραγματικότητα, τη νεοελληνική καθημερινότητα;


«Η καθημερινότητα είναι ανυπόφορη από πλευράς νοοτροπίας. Πρέπει να αλλάξει ο Ελληνας νοοτροπία».

- Παλαιότερα μιλούσατε θυμωμένα για την ατιμωρησία των Ελλήνων.

«Λυπούμαι πολύ που οι Ελληνες φτάσανε να κλέβουνε, γιατί το κράτος τούς έμαθε πώς να κλέβουν. Οι πολιτικοί είναι προδότες. Και δεν ελπίζω ότι τα πράγματα θα αλλάξουν. Ενα κράτος είναι όπως μια οικογένεια. Υπάρχουν τα παιδιά και οι γονείς. Οι γονείς είναι οι πολιτικοί. Τα παιδιά, εμείς, οι Ελληνες. Εγώ πιστεύω ότι δεν έχουμε ενηλικιωθεί. Αυτοί που κυβερνούν θα έπρεπε να μας μάθουν το σωστό».

- Οι πολίτες σε τι φταίμε;

«Ο Ελληνας πολίτης ευθύνεται γιατί θα έπρεπε να πει στον πολιτικό "όχι, δεν θέλω να βολέψεις το παιδί μου, δεν θέλω τίποτα". Υπήρχε, δηλαδή, μια συναλλαγή, στην οποία ο πολιτικός παρέσυρε τον Ελληνα. Το αστείο είναι ότι αυτοί που βούλιαξαν το κράτος, την Ελλάδα, αυτοί είναι πάλι στην εξουσία. Αυτοί που δημιούργησαν συνδικάτα που είναι κομματικά. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει πολιτική παρά μόνο κομματισμός. Γι' αυτό πάμε κατά διαβόλου. Αλλά όμως ας μη βγαίνει κι ο Πάγκαλος να λέει "τα φάγαμε μαζί". Γιατί υπάρχει διαφορά ο ένας που έφαγε 100 ευρώ, για την επιβίωσή του, από τον άλλο που καταχράστηκε ένα εκατομμύριο. Δουλειά της κυβέρνησης είναι να πιάσει τους μεγάλους κλέφτες. Θα σας πω όμως και την αμαρτία μου. Λέω αμαρτία όχι από θρησκευτικής πλευράς, γιατί είμαι αγνωστικιστής. Κάποτε σε μια συνέντευξη είπα "θέλω μία επανάσταση"».

- Γιατί λέτε «αμαρτία»;

«Το λέω με την έννοια του λάθους. Γιατί ποιος θα την κάνει την επανάσταση; Αυτή τη στιγμή, δεν βλέπω τίποτα μπροστά μου. Κάποτε είχα δηλώσει, εν όψει της έκθεσής μου για τον Μ. Αλέξανδρο στο Παρίσι, "χρειαζόμαστε έναν Μ. Αλέξανδρο". Και μετά σκέφτηκα "λάθος μου". Ο Μ. Αλέξανδρος είχε έναν Φίλιππο Β', που τα ετοίμασε όλα, πέρα από την ιδιοφυΐα του και τους καλύτερους δασκάλους που είχε στην οικουμένη. Οπότε για ποια επανάσταση μιλάω; Ποιος θα την κάνει; Γι' αυτό βλέπω το αδιέξοδο. Το "Νο way out"».

- Για την άνοδο της Χρυσής Αυγής ποιος πιστεύετε ευθύνεται;

«Θα σας απαντήσω αυστηρά. Για τη Χρυσή Αυγή, την οποία δεν υπερασπίζομαι, ευθύνονται οι υπόλοιποι. Αυτοί την εξέθρεψαν. Πέρα από αυτό, κάτι που με σοκάρει τελευταία είναι ότι μέσα σε αυτή την κρίση ένα μέρος του λαού πεινάει. Σήμερα το πρωί με σταμάτησε μια κοπέλα καλοντυμένη και μου ζήτησε βοήθεια. Τρομερά πράγματα».

- Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να αλλάξει κάτι;

«Υπάρχει αδιέξοδο. Προσωπικά, δεν βρίσκω κανένα κόμμα να μπορεί να με αντιπροσωπεύσει».

- Είστε υπέρ της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Ελλάδας εντός του ευρώ; Με το χάρτη σας «κατακρεουργείτε» την ιδέα της ενωμένης Ευρώπης.

«Εγώ ψήφισα εναντίον του Μάαστριχτ, που το είχα διαβάσει. Ποιος, εγώ, που είμαι ο σούπερ Ευρωπαίος. Είπα, το Μάαστριχτ θα είναι η καινούργια Συνθήκη των Βερσαλιών. Εχω φτιάξει και σχετικό έργο. Και το έλεγα παρ' όλο που πιο Ευρωπαίος από εμένα, το τονίζω, δεν υπάρχει -έχω ζήσει στο Βερολίνο, στη Νέα Υόρκη, παντού. Αλλά είδα το όνειρο να χάνεται».

- Σε ποιο ευρωπαϊκό όνειρο αναφέρεστε;

«Μια Ευρώπη πολιτισμική και πολιτική. Γιατί αυτό που έχει γίνει η Ευρώπη είναι η Ευρώπη της σπέκουλας. Το ευρώ είναι διευκόλυνση. Την Ελλάδα δεν την ήθελα μέσα στο ευρώ. Ερχόμουν και έβλεπα πόσο δύσκολα ήταν. Δεν είμαστε ώριμοι».

- Η Ευρώπη που περιγράφετε σας έδωσε το έναυσμα για να συνθέσετε τον εντελώς αποδομημένο νέο χάρτη της, που θα ταξιδέψει στον ΟΟΣΑ; Στην «κοιλιά» της έχετε «φυτέψει» ένα νέο μόρφωμα χωρών που ονομάζετε «πανέρι των καβουριών».

«Είναι μια έκφραση που λέγανε για τα Βαλκάνια. Γιατί τα καβούρια αν τα βάλεις σε ένα καλάθι μπλέκονται και δεν μπορείς να τα ξεχωρίσεις. Παίρνω το χάρτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και πολλαπλασιάζω τις χώρες. Ο πολλαπλασιασμός είναι μια σταθερά σε όλη τη δουλειά μου. Πολλαπλασιασμένες οι χώρες δεν υφίστανται πια. Οπως γίνεται και με την πληροφορία. Είναι όλα πληροφορία, σήματα, σύμβολα».

- Τα σύμβολα-αρχέτυπα, όπως τα ιερογλυφικά, τα οδικά σύμβολα, επανέρχονται ασταμάτητα στο έργο σας.

«Ζούμε την εποχή της εικόνας. Κι εδώ τα ιεροφλυφικά που επαναλαμβάνονται (σ.σ. μας δείχνει ένα έργο του στο ατελιέ του, στην Καισαριανή) είναι η πληροφορία που λέμε όλοι μαζί και τελικά δεν ακούγεται απολύτως τίποτα! Ασκώ, με άλλα λόγια, μια κριτική στην πληροφορία, ήδη από τη δεκαετία του '60, λέγοντας ότι δεν υπάρχει διάλογος. Και η εφημερίδα που τύπωσα στο Ζάγκρεμπ δεν διαβαζόταν. Βλέπετε στον ευρωπαϊκό χάρτη τρεις Ισπανίες, τρεις Πορτογαλίες. Αυτός ο πολλαπλασιασμός δημιουργεί το χάος. Κι εδώ έχει δημιουργηθεί ένα κράτος που είναι η συγχώνευση των υπολοίπων: η αυτοκρατορία των καβουριών».

- Είστε σκληρός με την Ε.Ε.

«Είναι μια αποτυχία. Και λέω στο χάρτη της "Εκπαιδεύστε το μυαλό σας με τη γεωγραφία". Εχει και χιούμορ. Αντίθετα με άλλους, που είναι άμεσοι με το έργο τους, εγώ στο δικό μου αποκλείω την αμεσότητα. Αμα είσαι άμεσος, είσαι δημοσιογράφος. Εγώ θέλω υπέρβαση. Σε όλη μου τη δουλειά υπάρχει υπέρβαση ακόμη και στις action που έκανα στο δρόμο» .

- Στις σύγχρονες Μπιενάλε, στη σύγχρονη τέχνη, επικρατεί η δημοσιογραφική άποψη.

« Εγώ πιστεύω ότι ο 20ός και ο 21ος αιώνας είναι αιώνες παρακμής. Το χάος, η κρίση που περνάει όχι μόνο η Ελλάδα -η Ελλάδα είναι μια σταγόνα-, που περνά η υφήλιος είναι μια κρίση αξιών, κρίση πολιτική, κρίση οικονομική. Μπροστά πηγαίνουν μόνο η τεχνολογία και η επιστήμη, αλλά δεν προσφέρουν άμεσα αγαθά στον άνθρωπο. Είναι κι αυτό μία εκμετάλλευσις. Τι ξέρει ο κόσμος από τη σύγχρονη φυσική; Θα έλεγα με χιούμορ: την ηλεκτρική σκούπα».

- Η θέση της τέχνης σήμερα ποια είναι;

«Πιστεύω η τέχνη ακολουθεί. Δεν είναι κάτι ξέχωρο από όσα λέμε. Η τέχνη είναι περίπου καθρέφτης της καθημερινότητας. Αυτό που κάνω κι εγώ».

- Μιλήσατε προηγουμένως όμως για την υπέρβαση.

«Μόνο όταν ο καλλιτέχνης κάνει υπέρβαση υπάρχει ποίηση. Αν δεν υπάρχει υπέρβαση, δεν υπάρχει έργο τέχνης. Σε καθεστώς κρίσης δεν αποκλείεται να συμβαίνουν πράγματα με ενδιαφέρον. Απλώς, υπάρχει ένα σύστημα όπου η τέχνη εισχωρεί. Αν μείνεις έξω, σε αποκλείει. Οπως έχω πει παλαιότερα στη Μαρία Μαραγκού, "εγώ είμαι ένας controlle σχιζοφρενής" και δεν με ενδιαφέρει το κέντρο. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να είμαι outsider, να μπαίνω, να κτυπώ και να φεύγω. Η υπερβολή της εμπορευματοποίησης της τέχνης είναι αυτό που σκότωσε την τέχνη κι όχι η κρίση. Οχι ότι είμαι εναντίον των γκαλερί. Πρέπει να πουλήσω για να ζήσω, για να συνεχίσω».

 info

«Νο way out - Εικαστικές καταγραφές: Χάρτες και κώδικες» του Κωνσταντίνου Ξενάκη, από τις 12 του μήνα στη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία στον ΟΟΣΑ, στο ιστορικό κτήριο της Villa Said στο Παρίσι, στο πλαίσιο της ελληνικής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σε συνεργασία με την γκαλερί Citronne και σε επιμέλεια της δρος Ιστορίας Τατιάνας Σπινάρη-Πολλάλη. Διάρκεια μέχρι και τις 12 Μαρτίου.


Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ
http://www.enet.gr/?i=
issue.el.home&date=08/02/2014&id=414210