Η Σκωτία ανοίγει το κουτί της Πανδώρας


Καθώς απομένουν μόλις επτά μήνες μέχρις ότου οι Σκωτσέζοι προσέλθουν στις κάλπες για να ψηφίσουν «ναι» ή «όχι» στην ανεξαρτησία, το υπόλοιπο του Ηνωμένου Βασιλείου μοιάζει με τον σύζυγο, η γυναίκα του οποίου τον απειλούσε εδώ και τρεις δεκαετίες με διαζύγιο, αλλά εκείνος περίμενε μέχρις ότου αυτή εμφανιστεί στο χολ με τη βαλίτσα στο χέρι, φορώντας το πανωφόρι της, για να της πετάξει, από τον καναπέ του: Δεν μπορούμε να το συζητήσουμε;».

Ετσι άρχιζε την ανάλυσή του ο αρθρογράφος του Guardian Τζόναθαν Φρίντλαντ την Παρασκευή, 2 Φεβρουαρίου, την ημέρα που ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον εκφωνούσε συναισθηματικά φορτισμένη ομιλία, εκλιπαρώντας τους Σκωτσέζους να μη διαλύσουν ένα «γάμο» που έχει κρατήσει 307 ολόκληρα χρόνια. Λίγο καθυστερημένα, είναι αλήθεια: η φωτιά της ανεξαρτησίας σιγόκαιγε εδώ και δεκαετίες στα Highlands της Σκωτίας, παρότι είχε υποτιμηθεί ασυγχώρητα από τις πολιτικές ελίτ στις όχθες του Τάμεση.

Εχοντας προϋπάρξει ως ανεξάρτητο βασίλειο στα μεσαιωνικά χρόνια, η Σκωτία διατηρούσε πάντα μια ιδιαίτερη εθνική ταυτότητα, για την οποία οι πολίτες της είχαν ισχυρούς λόγους να αισθάνονται υπερήφανοι. Τον 18ο αιώνα, ο σκωτσέζικος Διαφωτισμός ανέδειξε μορφές παγκόσμιου διαμετρήματος, όπως ο «πατέρας» του οικονομικού φιλελευθερισμού Ανταμ Σμιθ, ο θεμελιωτής του βρετανικού εμπειρισμού Ντέιβιντ Χιουμ και ο εφευρέτης της εξελιγμένης ατμομηχανής, που θα πυροδοτούσε τη Βιομηχανική Επανάσταση, Τζέιμς Βατ. Στα μέσα του αιώνα, οι Σκωτσέζοι ήταν ενδεχομένως η πιο πολιτισμένη εθνότητα του κόσμου, με το ποσοστό των εγγραμμάτων να φτάνει το 75%.

Το σύγχρονο εθνικιστικό κίνημα αρχίζει να διαμορφώνεται τη δεκαετία του 1920 υπό την επίδραση της εξέγερσης στην Ιρλανδία. Με ισχυρή ιδεολογική επιρροή από το ιρλανδικό Σιν Φέιν, συγκροτείται το Σκωτσέζικο Εθνικό Κόμμα (SNP), ένα αυτονομιστικό κόμμα με αριστερή, σοσιαλιστική κατεύθυνση. Το γεγονός, όμως, που έδωσε φτερά στα πόδια των αυτονομιστών ήταν η ανακάλυψη πλούσιων πετρελαϊκών κοιτασμάτων στη Βόρεια Θάλασσα, στα ανατολικά των σκωτσέζικων ακτών, το 1970. Η εκστρατεία του SNP με σύνθημα «Το πετρέλαιο ανήκει στη Σκωτία» είχε τεράστιο αντίκτυπο, μετατρέποντας σχεδόν ακαριαία το περιθωριακό, μέχρι τότε, ρεύμα σε υπολογίσιμο κόμμα με λαϊκή απήχηση.

Η διακυβέρνηση Θάτσερ

Ο δεύτερος παράγοντας που ενίσχυσε την τάση της αυτονομίας ήταν η διακυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου από τη Μάργκαρετ Θάτσερ, από το 1979 έως το 1990. Η επέλαση του νεοφιλελευθερισμού είχε βαρύτατες επιπτώσεις στις βιομηχανικές περιοχές της Σκωτίας, ανοίγοντας ένα πολιτικό και πολιτιστικό ρήγμα με το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο, που δεν έπαψε να διευρύνεται μέχρι σήμερα. Ενώ στο Λονδίνο το πολιτικό κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί στον άξονα Συντηρητικών - Κόμματος της Ανεξαρτησίας (UKIP), που επιδίδονται σε έναν πλειστηριασμό ξενοφοβίας, αντιμεταναστευτικών μέτρων και ευρωσκεπτικισμού, στο Εδιμβούργο η πολιτική αντιπαράθεση διεξάγεται στην αριστερή πλευρά του φάσματος, μεταξύ του φιλοευρωπαϊκού SNP –που θέλει... περισσότερους μετανάστες στη Σκωτία– και των Εργατικών. Στις τελευταίες εκλογές, οι Τόρις εξέλεξαν μόλις δύο Σκωτσέζους βουλευτές της Βουλής των Κοινοτήτων σε σύνολο 59.

Απέναντι στον αρπακτικό καπιταλισμό του Σίτι, το SNP του χαρισματικού τοπικού πρωθυπουργού της Σκωτίας Αλεξ Σάλμοντ προωθεί μια τυπικά σοσιαλδημοκρατική πολιτική, εναρμονισμένη με τα πρότυπα των γειτονικών σκανδιναβικών χωρών. Πρόσφατες μελέτες, που δημοσίευσαν οι Financial Times, αναγνώριζαν ότι ένα ανεξάρτητο σκωτσέζικο κράτος, στηριγμένο στο πετρέλαιο, στο φυσικό αέριο και στις βιομηχανικές εξαγωγές, θα είχε μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από τη Γαλλία. Μια ανεξάρτητη Σκωτία θα ήταν πιο δίκαιη κοινωνία, διαμηνύει ο Σάλμοντ, απαιτώντας ταυτόχρονα την απομάκρυνση των πυρηνικών όπλων του ΝΑΤΟ και των στρατιωτικών βάσεων του Λονδίνου από την περιοχή. Το ίδιο μήνυμα μεταφέρουν σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών που ασπάζονται την υπόθεση της ανεξαρτησίας, όπως οι ηθοποιοί Σον Κόνερι και Αλαν Κάμινγκ, αλλά και η ποιήτρια Λιζ Λόκχιντ.

Επικίνδυνο ολίσθημα

Αν μια άλλη παγκόσμια δύναμη, όπως οι ΗΠΑ ή η Γαλλία, αντιμετώπιζε στα σοβαρά το ενδεχόμενο να χάσει γύρω στο 10% του πληθυσμού και του ΑΕΠ της, είναι βέβαιο ότι θα αντιδρούσε με ανελέητη αποφασιστικότητα. Πώς να εξηγήσει λοιπόν κανείς αυτή τη ληθαργική ηρεμία του αγγλικού κατεστημένου μπροστά στην επαπειλούμενη απόσχιση;

Ενδεχομένως, η κυβέρνηση Κάμερον δεν πήρε, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, στα σοβαρά το ενδεχόμενο της απόσχισης, καθώς οι δημοσκοπήσεις προέβλεπαν ότι οι οπαδοί της Ενωσης θα υπερίσχυαν. Ωστόσο, η υποτίμηση του Σάλμοντ και των οπαδών του είναι πολύ επικίνδυνο ολίσθημα. Λίγες εβδομάδες πριν από τις εκλογές του 2011, οι δημοσκοπήσεις έδιναν διψήφιο προβάδισμα των Εργατικών στη Σκωτία. Τελικά, το SNP κέρδισε με διαφορά 14%. Κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να συμβεί και φέτος. Η τελευταία δημοσκόπηση έδειξε πως η ψαλίδα ανάμεσα στο «όχι» και το «ναι» στην ανεξαρτησία έπεσε, από 49%-32% στο 44%-37%.

Η αλήθεια είναι ότι, ακόμη και αν δρομολογηθεί η απόσχιση της Σκωτίας, οι δεσμοί με το υπόλοιπο του Ηνωμένου Βασιλείου θα παραμείνουν ισχυροί. Αν και μέχρι πρόσφατα προσανατολιζόταν στο ευρώ, μετά την κρίση των τελευταίων χρόνων ο Σάλμοντ τάχθηκε υπέρ της διατήρησης της στερλίνας. Σε κάθε περίπτωση, ενδεχόμενη απόσχιση θα έχει καταλυτικές επιπτώσεις, όχι μόνο στο διεθνές γόητρο της Βρετανίας, αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Για παράδειγμα, στο Βέλγιο, όπου το μεγαλύτερο κόμμα της χώρας, το αυτονομιστικό κόμμα των Φλαμανδών N-VA, κατεβαίνει στις εκλογές του Μαΐου ζητώντας ένα «κράτος περιορισμένων αρμοδιοτήτων», χωρίς... πρωθυπουργό και διπλωματικό σώμα!

Αλλά εκείνοι που έχουν θορυβηθεί περισσότερο από τις εξελίξεις στη Βρετανία είναι οι Ισπανοί συντηρητικοί. Η τοπική κυβέρνηση της Καταλωνίας σκοπεύει να πραγματοποιήσει δημοψήφισμα με το ερώτημα της ανεξαρτησίας – και έχει πολλές πιθανότητες να το κερδίσει. Τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος απορρίπτει κατηγορηματικά η κεντρική κυβέρνηση Ραχόι, αλλά δεν μπορεί να απαντήσει στο αυτονόητο ερώτημα: γιατί αυτό που θεωρείται αυτονόητο, δημοκρατικό δικαίωμα στη Βρετανία, πρέπει να απαγορεύεται ως εθνική ανταρσία στην Ισπανία;

Ιnfo
• Alexanter Broadie, «The Scottish Enlightenment: The Historical Age of the Historical Nation», Birlinn 2002.
• Duncan A. Bruce, «The Mark of the Scots», Kensington Books, 2000.
• Jonathan Freedland, «If I were a Scot, I might vote yes to independence», The Guardian, 7/2/2014.
• Mure Dickie & Keith Fray, «Yes, Scotland? », Financial Times, 3/2/2014.

ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
16-2-2014