Pier Paolo Pasolini: ''Salò, or the 120 Days of Sodom'' ...
''Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα''
Το ζοφερό αριστούργημα για την φύση του φασισμού του Πιερ Πάολο Παζολίνι
Ειδοποίηση για τους ευαίσθητους
Μη δείτε την ταινία αν δεν έχετε εξοικειωθεί ακόμη με το απλό γεγονός πως ό,τι βλέπουμε στο πανί δεν είναι πραγματικό. Αλλιώς θα βγείτε άρρωστοι απ’ αυτό το φοβερό φιλμ, όπου συμβαίνουν τέρατα και σημεία, εντελώς ακατάλληλα για ανήλικους ενήλικες.
ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ
1.Α. «Το Σαλό δεν είναι τίποτα περισσότερο από την κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος του Sade Οι 120 μέρες των Σοδόμων. Θέλω να πω ότι έμεινα απόλυτα πιστός στην ψυχολογία των χαρακτήρων και στις πράξεις τους, και δεν έχω προσθέσει τίποτα δικό μου. Ακόμα κι η αρχιτεκτονική της αφήγησης είναι όμοια – αν και, βέβαια, πολύ συμπυκνωμένη. Για να κάνω αυτή τη σύνθεση, κατέφυγα στην ιδέα που ο Sade είχε σίγουρα στο μυαλό του: το μοντέλο του Δάντη. Έτσι κατάφερα να ελαττώσω (όπως ο Δάντης: μέσασε μερικά γεγονότα, μέσασε μερικούς λόγους, μέσα σε μερικές ημέρες-παραδείγματα) τον τεράστιο καταχωρισμό του Sade. Υπάρχει κάτι σαν "Προθάλαμος της Κόλασης" κι ακολουθούν τρεις "κύκλοι" κολασμένοι: "Ο Κύκλος της Μανίας", "Ο Κύκλος του Σκατού" κι "Ο Κύκλος του Αίματος". Συνεπώς, οι αφηγήτριες, που στο μυθιστόρημα του Sade είναι τέσσερις στην ταινία γίνονται τρείς. Η τέταρτη έγινε μια "δεξιοτέχνης", που συνοδεύει στο πιάνο την αφήγηση των άλλων τριών. Παραμένοντας απόλυτα πιστός στο κείμενο του Sade, έκανα συγχρόνως και μια εξίσου απόλυτη και καινοτομία: η δράση, αντί να εκτυλίσσεται στη Γαλλία του 18ου αιώνα, τοποθετείτε σχεδόν στις μέρες μας, στο Σαλό, γύρω στο 1944. Στη Δημοκρατία του Σαλό, μπορούσε κανείς να κάνει με ησυχία οτιδήποτε απ’ αυτά που κάνουν οι ισχυροί των 120 ημερών. Αυτό σημαίνει, ότι ολόκληρη η ταινία, με τις ανήκουστες φρικαλεότητές της, παρουσιάζεται σαν μια τεράστια σαδιστική μεταφορά αυτού που ήταν η ναζιστική και φασιστική αποχαλίνωση, με τα εγκλήματα "κατά της ανθρωπότητας". Οι ήρωες της ταινίας, οι χαρακτήρες δηλαδή του Sade (πουθ’ αποδειχτούν ότι στην πραγματικότητα είναι S-S με πολιτικά), συμπεριφέρονται στα θύματά τους ακριβώς όπως οι ναζί και οι φασίστες συμπεριφέρονταν στα δικά τους: τα θεωρούν αντικείμενα μέσα στα χέρια τους και καταστρέφουν a priori κάθε δυνατότητα ανθρώπινης σχέσης μαζί τους. Αυτή η ταινία είναι το τρελό, ανεξήγητο όνειρο όσων συνέβησαν στον κόσμο κατά τα χρόνια του πολέμου – όνειρο, που είναι πολύ λογικό στο σύνολό του, παρά στις λεπτομέρειές του. Διάλεξα σαν σύμβολο της εξουσίας που μετασχηματίζει τα άτομα σε αντικείμενα, την τελευταία φασιστική εξουσία της Ιταλίας, επειδή αυτή η εξουσία έγινε περισσότερο αναρχική από ποτέ, στην περίοδο της "μικρής δημοκρατίας". Αλλά ο σκοπός δεν περιορίζεται σε μια καθορισμένη ιστορική περίοδο – ο λόγος της ταινίας αφορά και το παρόν.»
Πιερ Πάολο Παζολίνι
(από τον τόμο PIER PAOLO PAZOLINI, έκδοση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1994)
1.Β.«Στην ταινία του Παζολίνι ο άκρατος φιλελευθερισμός του Σαντ τρέπεται φυσιολογικότατα σε Φασισμό: Οι πιο συνεπείς «φιλελεύθεροι» είναι ίσως οι φασίστες, κι αυτό το ξέρουμε ήδη από τον Ράιχ! Ο φασισμός ρίζωσε στον ψυχισμό της μάζας χάρη σε μια ασαφή υπόσχεση για απελευθέρωση των κρυμένων στο υποσυνείδητο «φαντασμάτων της ελευθερίας» [...]
Σημειώνουμε μόνο μια πολύ χρήσιμη για το διάβασμα της ταινίας λεπτομέρεια: Ένας απ’ τους έγκλειστους στον «πύργο των οργίων» νεαρούς, όταν εκτελείται εν ψυχρώ γιατί τόλμησε να κάνει έρωτα και μάλιστα με μια νέγρα υπηρέτρια, σηκώνει το χέρι του σε γροθιά, κίνηση που τονίζεται εμφατικά σε δύο πλάνα, και που είναι το μόνο βαθύ πολιτικό σχόλιο που, όμως, εκφορτίζει το νόημά του σ’ ολόκληρο το φιλμ. [..]
Ειδοποίηση για τους ευαίσθητους:
Μη δείτε την ταινία αν δεν έχετε εξοικειωθεί ακόμη με το απλό γεγονός πως ό,τι βλέπουμε στο πανί δεν είναι πραγματικό. Αλλιώς θα βγείτε άρρωστοι απ’ αυτό το φοβερό φιλμ, όπου συμβαίνουν τέρατα και σημεία, εντελώς ακατάλληλα για ανήλικους ενήλικες.»
Βασίλης Ραφιλήδης
(Βήμα, 21 Οκτωβρίου 1980. Λεξικό ταινιών τόμος lll, Εκδόσεις Αιγόκερος. Αθήνα 1982)
2.'' «Ό,τι είναι ακραίο είναι καλό». Είναι η πρώτη κουβέντα που θα ακουστεί στην ταινία του Pasolini, ένα σχόλιο που μπορούμε να εκλάβουμε και ως αυτό-αναφορικό. Είναι επίσης και ο πρόχειρος λόγος για τον οποίο μια ευρεία ομάδα δήθεν σινεφίλ (πρόκειται απλώς για άτομα που καταπολεμούν την βαθιά πλήξη τους καταναλώνοντας ακραίες εικόνες) καταλήφθηκε από έναν άκριτο θαυμασμό, άξιο περιφρόνησης όσο και οι βαβούρες των αφορισμών από τους κάθε λογής αναλφάβητους της εικόνας. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται αυξημένη αίσθηση του χιούμορ: πώς αλλιώς να μην απελπιστεί κανείς που, 191 χρόνια μετά το θάνατο του μαρκήσιου de Sade, το ανθρώπινο είδος εξακολουθεί με πείσμα γαϊδουρινό να βλέπει το δέντρο/«νοσηρότητα» και να χάνει ολόκληρο δάσος/ σπουδή πάνω στη σχέση ενστίκτων-εξουσίας;
Ας απομακρύνουμε όμως το μαρκήσιο από το κύμα ηλιθιότητας που τον έπνιξε και στην εποχή του και ας τον θαυμάσουμε στο βάθρο της απόλυτης ελευθερίας, αυτής που κατέκτησε μέσα από ανελέητο κυνηγητό και αλλεπάλληλες φυλακίσεις –παραδοξολογία αντάξια του μεγαλείου του. Ο de Sade εξερεύνησε την ανθρώπινη δυναμική πέρα από το εφεύρημα της ηθικής. Οποιοσδήποτε διατεθειμένος να απαλλάξει την ύπαρξή του από τα βαρίδια θα πραγματοποιήσει μια συγκλονιστική διαδρομή από την «Ιουστίνη» στην «Ιουλιέτα» και από τη «Φιλοσοφία στο μπουντουάρ» στις «120 ημέρες των Σοδόμων».
Η κύρια παρέμβαση του αδικοχαμένου Pasolini στο σαδικό έργο έγκειται στη μετάθεση της δράσης –όσα θα δούμε εκτυλίσσονται κάπου στη Β. Ιταλία, που βρίσκεται υπό φασιστο-ναζιστική κατοχή. Με λίγα λόγια: μια παρέα ανώτατων αξιωματικών του καθεστώτος επιλέγουν με μεγάλη φροντίδα τις πόρνες, τους φρουρούς και τους ανθρώπους –ερωτικά αντικείμενα που θα τους συνοδέψουν σε μια απομακρυσμένη βίλα. Εν συνεχεία ανοίγουν και κλείνουν διαδοχικά ο γύρος της τρέλας, ο γύρος των κοπράνων και ο γύρος της τρέλας, τα ονόματα των οποίων είναι μάλλον ενδεικτικά του περιεχομένου.
Η κάμερα του Pasolini καταγράφει με την αινιγματική ψυχρότητα ενός αόρατου παρατηρητή και αρνείται να δραματοποιήσει τα τεκταινόμενα. Καμία χαρακτηρολογία, καμία προφανής σύγκρουση: ο θεατής γίνεται κι αυτός δεσμώτης σε ένα μαρτύριο που σταδιακά μοιάζει εξαρτησιογόνο. Η ειρωνεία πλανάται στον αέρα, μέσα από τη σύνδεση των διαλόγων και τα εγκεφαλικά ντεκόρ, εκμηδενίζοντας θύτες και θύματα. Ακόμα και η ύστατη δραματική χρήση της μουσικής στη σκηνή των βασανιστηρίων δεν είναι παρά ένα… ραδιοφωνικό τραγούδι, που θα αλλάξει με μια κίνηση σε κάτι ανώδυνο. Ωστόσο, ο Pasolini δε μετατρέπει απλώς σε εικόνες τη σαδική… ανήθικη ηθική. Προσθέτει δραστικά στην εξίσωση τον παράγοντα «εξουσία», για να ερευνήσει την αλληλεπίδραση της ανθρώπινης αβύσσου με τις αντικειμενικές συνθήκες και ρόλους (μήπως να θυμηθούμε και το Dogville;) και να κρίνει τελικά το φασισμό ως μηχανισμό παραγωγής «σχιζοφρενών» -το φινάλε είναι καταλυτικό. Έναν φασισμό που οPasolini ποτέ δε θεώρησε ιστορικό απολίθωμα, συνεπώς και το Salóμόνο ως ετεροχρονισμένη κριτική δε μπορεί να προσπεραστεί.
Υ. Γ. Για όσους αρέσκονται σε συνδέσεις και συμπτώσεις, η διασκευή ενός σαδικού έργου από τον Ιταλό σκηνοθέτη έμελλε να πιστοποιήσει το παράλληλο των βίων τους. Εκτός νόμου στον έρωτα και ελεύθερος σκοπευτής στην πολιτική, μαύρο πρόβατο για τους ενταγμένους μαρξιστές και μονίμως στο στόχαστρο ακροδεξιών στοιχείων, ο Pasolini ίσως να υπέγραψε τη θανατική του καταδίκη με αυτό το άκρως πολιτικό χρονικό του σαδομαζοχισμού –η δολοφονία του πιθανότατα κουκουλώθηκε ως σεξουαλικό έγκλημα. ''
Ας απομακρύνουμε όμως το μαρκήσιο από το κύμα ηλιθιότητας που τον έπνιξε και στην εποχή του και ας τον θαυμάσουμε στο βάθρο της απόλυτης ελευθερίας, αυτής που κατέκτησε μέσα από ανελέητο κυνηγητό και αλλεπάλληλες φυλακίσεις –παραδοξολογία αντάξια του μεγαλείου του. Ο de Sade εξερεύνησε την ανθρώπινη δυναμική πέρα από το εφεύρημα της ηθικής. Οποιοσδήποτε διατεθειμένος να απαλλάξει την ύπαρξή του από τα βαρίδια θα πραγματοποιήσει μια συγκλονιστική διαδρομή από την «Ιουστίνη» στην «Ιουλιέτα» και από τη «Φιλοσοφία στο μπουντουάρ» στις «120 ημέρες των Σοδόμων».
Η κύρια παρέμβαση του αδικοχαμένου Pasolini στο σαδικό έργο έγκειται στη μετάθεση της δράσης –όσα θα δούμε εκτυλίσσονται κάπου στη Β. Ιταλία, που βρίσκεται υπό φασιστο-ναζιστική κατοχή. Με λίγα λόγια: μια παρέα ανώτατων αξιωματικών του καθεστώτος επιλέγουν με μεγάλη φροντίδα τις πόρνες, τους φρουρούς και τους ανθρώπους –ερωτικά αντικείμενα που θα τους συνοδέψουν σε μια απομακρυσμένη βίλα. Εν συνεχεία ανοίγουν και κλείνουν διαδοχικά ο γύρος της τρέλας, ο γύρος των κοπράνων και ο γύρος της τρέλας, τα ονόματα των οποίων είναι μάλλον ενδεικτικά του περιεχομένου.
Η κάμερα του Pasolini καταγράφει με την αινιγματική ψυχρότητα ενός αόρατου παρατηρητή και αρνείται να δραματοποιήσει τα τεκταινόμενα. Καμία χαρακτηρολογία, καμία προφανής σύγκρουση: ο θεατής γίνεται κι αυτός δεσμώτης σε ένα μαρτύριο που σταδιακά μοιάζει εξαρτησιογόνο. Η ειρωνεία πλανάται στον αέρα, μέσα από τη σύνδεση των διαλόγων και τα εγκεφαλικά ντεκόρ, εκμηδενίζοντας θύτες και θύματα. Ακόμα και η ύστατη δραματική χρήση της μουσικής στη σκηνή των βασανιστηρίων δεν είναι παρά ένα… ραδιοφωνικό τραγούδι, που θα αλλάξει με μια κίνηση σε κάτι ανώδυνο. Ωστόσο, ο Pasolini δε μετατρέπει απλώς σε εικόνες τη σαδική… ανήθικη ηθική. Προσθέτει δραστικά στην εξίσωση τον παράγοντα «εξουσία», για να ερευνήσει την αλληλεπίδραση της ανθρώπινης αβύσσου με τις αντικειμενικές συνθήκες και ρόλους (μήπως να θυμηθούμε και το Dogville;) και να κρίνει τελικά το φασισμό ως μηχανισμό παραγωγής «σχιζοφρενών» -το φινάλε είναι καταλυτικό. Έναν φασισμό που οPasolini ποτέ δε θεώρησε ιστορικό απολίθωμα, συνεπώς και το Salóμόνο ως ετεροχρονισμένη κριτική δε μπορεί να προσπεραστεί. Υ. Γ. Για όσους αρέσκονται σε συνδέσεις και συμπτώσεις, η διασκευή ενός σαδικού έργου από τον Ιταλό σκηνοθέτη έμελλε να πιστοποιήσει το παράλληλο των βίων τους. Εκτός νόμου στον έρωτα και ελεύθερος σκοπευτής στην πολιτική, μαύρο πρόβατο για τους ενταγμένους μαρξιστές και μονίμως στο στόχαστρο ακροδεξιών στοιχείων, ο Pasolini ίσως να υπέγραψε τη θανατική του καταδίκη με αυτό το άκρως πολιτικό χρονικό του σαδομαζοχισμού –η δολοφονία του πιθανότατα κουκουλώθηκε ως σεξουαλικό έγκλημα. ''
ΣΧΕΤΙΚΑ
http://www.lifo.gr/tv/art-cinema/1138
(1.Α,Β.)http://www.koinotopia.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=328:-120-salo-o-le-120-giornate-di-sodoma-&catid=10:2009-10-18-21-13-18&Itemid=11
(2) http://cine.gr/film.asp?id=1953&page=4
Πιέρ Πάολο Παζολίνι
Πιέρ Πάολο Παζολίνι
- Ο Παζολίνι στο imdb
- Ιταλική ιστοσελίδα με εκτενή σχόλια πάνω στις ταινίες και τη λογοτεχνία του
- Senses of Cinema: Βάση Δεδομένων Μεγάλων Σκηνοθετών
- Άρθρο του BBC για την επανεξέταση της δολοφονίας του
- Γκάι Φλάτλεϊ: "Ο Άθεος που Ήταν Παθιασμένος με το Θεό"
- Εκτενής βιογραφία στην λογοτεχνική ιστοσελίδα Kirjasto
- Νταγκ Άιρλαντ: Αποκαθιστώντας τον Παζολίνι
- Η Μαρία Κάλλας στη Μήδεια
- Σημειώσεις του Παζολίνι για την ταινία Σαλό
| Directed by | Pier Paolo Pasolini |
|---|---|
| Produced by | Alberto Grimaldi |
| Written by | Pier Paolo Pasolini Sergio Citti |
| Based on | The 120 Days of Sodomby Marquis de Sade |
| Starring | Paolo Bonacelli Giorgio Cataldi Umberto Paolo Quintavalle Aldo Valletti Caterina Boratto Elsa De Giorgi Hélène Surgère Sonia Saviange Inès Pellegrini |
| Music by | Ennio Morricone |
| Cinematography | Tonino Delli Colli |
| Editing by | Nino Bragli Tatiana Casini Morigi Enzo Ocone |
| Studio | Les Productions Artistes Associés |
| Distributed by | United Artists |
| Release dates |
|
| Running time | 116 minutes[1] |
| Country | Italy France |
| Language | Italian French German |
| Box office | SEK 1,786,578 |