ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΣ
Όλοι μιλούν για ανάπτυξη, όπως επίσης όλοι γνωρίζουν πως χωρίς ανάπτυξη είναι αδύνατον να ξεφύγει η Ελλάδα από την κρίση – να βρουν μία θέση εργασίας 1,5 εκ. άνεργοι, πριν ακόμη επικρατήσει το «ακραίο σενάριο», ο ορισμός του οποίου δεν είναι άλλος από το «εμείς εναντίον αυτών» (όπου το «εμείς» αναφέρεται στους Πολίτες, ενώ το «αυτοί» στα κόμματα και εν γένει στην πολιτική εξουσία).
Η ανάπτυξη όμως, η οποία αυτή τη φορά δεν θα έπρεπε να στηριχθεί στην επί πιστώσει κατανάλωση, αλλά στην αναβίωση του παραγωγικού ιστού της χώρας, έχει ορισμένες προϋποθέσεις – τις οποίες περιγράφει πάρα πολύ καλά ένας παλαιός γερμανός οικονομολόγος σε ένα βιβλίο του από το 1841 (Το εθνικό σύστημα της πολιτικής οικονομίας).
Ο κ. F. List (1789-1846) τεκμηριώνει πως εκείνες οι χώρες, οι οποίες θέλουν να αναπτυχθούν οικονομικά, θα πρέπει να προστατεύσουν την εγχώρια βιομηχανία τους στο ξεκίνημα της, απομονώνοντας την από το διεθνή ανταγωνισμό. Μόνο σε ένα αργότερο στάδιο, όπου η βιομηχανία θα έχει σταθεροποιηθεί, στηριζόμενη κυρίως στην εσωτερική αγορά, καθώς επίσης στις εξαγωγές μέσω κρατικών επιδοτήσεων, μπορούν οι χώρες αυτές να υιοθετήσουν το ελεύθερο εμπόριο.
Ο οικονομολόγος ανέπτυξε τη θεωρία του, έχοντας ουσιαστικά εξορισθεί στις Η.Π.Α. – όπου διαπίστωσε πως η νεαρή τότε χώρα προστάτευσε τη βιομηχανία της από το βρετανικό ανταγωνισμό, μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά ο ρυθμός ανάπτυξης της.
Κάτι ανάλογο εφάρμοσε και η Γερμανία το 19ο αιώνα, με στόχο την ενίσχυση της εξαγωγικής της βιομηχανίας – όπου πολύ συχνά δεν προστάτευε τη βιομηχανία της μόνο με την υιοθέτηση δασμών, αλλά με εξαγωγικές επιδοτήσεις, με φθηνά δάνεια, καθώς επίσης με εγγυημένες κρατικές παραγγελίες, οι οποίες αύξαναν το τζίρο των επιχειρήσεων και μείωναν το κόστος παραγωγής τους.
Οι ιδέες του List υιοθετήθηκαν αργότερα από την Ιαπωνία, καθώς επίσης από την Κορέα και την Ταιβάν – ενώμέχρι σήμερα οι τρεις αυτές χώρες είναι οι μόνες μη δυτικές, οι οποίες κατάφεραν να αναπτύξουν τη βιομηχανία τους, φτάνοντας το βιοτικό επίπεδο της Ευρώπης και των Η.Π.Α.
Επομένως συμπεραίνει κανείς εύλογα ότι, ο «επιλεκτικός προστατευτισμός» είναι πολύ σημαντικός για την αναβίωση ή την ανάπτυξη του παραγωγικού ιστού μίας χώρας – ενδεχομένως μονόδρομος, χωρίς να υπάρχουν άλλες εναλλακτικές δυνατότητες (άρθρο).
Στα πλαίσια αυτά, μία χώρα που είναι μέλος της ΕΕ, πόσο μάλλον και της Ευρωζώνης, οπότε αδυνατεί να χρησιμοποιήσει τα συγκεκριμένα εργαλεία, είναι πολύ δύσκολο προφανώς να αναπτυχθεί – εκτός εάν της δοθεί η άδεια από τις υπόλοιπες χώρες, οι οποίες θα έπρεπε να καταλάβουν πως μόνο η παροχή οικονομικής στήριξης δεν λύνει το πρόβλημα (εάν δεν το επιδεινώνει, όπως έχει τεκμηριωθεί από έναν άλλο οικονομολόγο –άρθρο).
Αυτό το γνωρίζει καλύτερα από όλους μας η Γερμανία – αφού συνεχίζει να χρησιμοποιεί προστατευτικές μεθόδους, αν και με έμμεσο τρόπο (κρατική επιδότηση των μισθών των εργαζομένων, δημιουργία συνθηκών που καθιστούν ασύμφορη τη λειτουργία ξένων επιχειρήσεων στο εσωτερικό της, αγορά των δικών της προϊόντων από τους πολίτες της κοκ.).
Όλα όσα λέγονται λοιπόν στη χώρα μας περί ανάπτυξης, αύξησης της απασχόλησης κλπ., μετά την εν ψυχρώ δολοφονία του παραγωγικού και επιχειρηματικού μας ιστού από το ΔΝΤ και τη Γερμανία, είναι απολύτως αναξιόπιστα – εκτός εάν υπάρχει κάποια άλλη οικονομική θεωρία, εφαρμοσμένη στην πράξη, η οποία να μας διαφεύγει.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΙΛΙΑΡΔΟΣ
ΣΧΕΤΙΚΑ
ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ
ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΥΝ ΤΙΣ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ
ΑΦΗΣΤΕ ΤΑ ΕΘΝΗ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΟΥΝ ΤΟΥΣ ΛΑΟΥΣ
Ο «προστατευτισμός» έχει αποκτήσει μία αδικαιολόγητα κακή φήμη πρόσφατα, χάρις στη σταθερή ροή προπαγάνδας που προωθείται από τους κερδοσκόπους και τους αρχιμάστορες της παγκόσμιας οικονομίας, με λίγα λόγια από τις πολυεθνικές ανώνυμες εταιρίες (πολυεθνικές). Οι πολυεθνικές ισχυρίζονται ότι οποιαδήποτε προσπάθεια διατήρησης τοπικών ή κοινοτικών αξιών, παραδοσιακών μορφών οικονομίας, τοπικών θέσεων εργασίας, ή τοπικών πόρων συνιστά προσβολή στην υπέρτατη αξία που είναι η παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Πλην, όμως, η παγκοσμιοποιημένη οικονομία συνιστά η ίδια μια τεράστια προστατευτιστική μηχανορραφία που έχει σχεδιαστεί από τις πολυεθνικές και τις τράπεζες προκειμένου να επεκτείνουν τις εξουσίες τους χωρίς να παρακωλύονται από τα άβολα συστήματα ελέγχου των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών. Καιρός είναι τον όρο «προστατευτισμό» να τον απαλλοτριώσουμε από τις πολυεθνικές και να τον επαναφέρουμε στον λαό.
Αυτό που εμείς αποκαλούμε Νέο Προστατευτισμό στοχεύει στο να αναγεννήσει το ενδιαφέρον για την επιβίωση των κοινοτήτων, της οικονομίας και των τρόπων ζωής. Θα εξασφάλιζε μια επιστροφή στην ασφάλεια που παρέχει η τοπική αυτάρκεια, μια αυτάρκεια που στηρίζεται στον τοπικό οικονομικό έλεγχο και στην τοπική παραγωγή για τοπική κατανάλωση και η οποία προστατεύεται από μια σύγχρονη εμπορική φιλοσοφία η οποία δεν αποκλείει όλες τις μορφές διεθνούς εμπορίου αλλά περιορίζει το αχρείαστο εμπόριο όπως και άλλες επιβλαβείς δραστηριότητες.
Όπως έχουν συνειδητοποιήσει με ενάργεια οι εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο, η ανάγκη να τερματιστεί η «αναπόφευκτη» πορεία προς την παγκοσμιοποίηση είναι επείγουσα. Η ταχύρυθμη αντικατάσταση θέσεων μόνιμης απασχόλησης με συμβάσεις προσωρινής απασχόλησης, η ημιαπασχόληση ή η χαμηλά αμειβόμενη απασχόληση ή η διαρθρωτική ανεργία επιταχύνει μια διευρυνόμενη αίσθηση ανασφάλειας, ενώ ρίχνει τη συνολικά ενεργή αγοραστική δύναμη, προσφέροντας τη συνταγή για μία πιθανή παγκόσμια οικονομική καταστροφή. Το 1995 η Διεθνής Οργανωση Εργασίας ανακοίνωσε ότι το ένα τρίτο του διαθέσιμου προς εργασία παγκόσμιου πληθυσμού είναι είτε άνεργο είτε υποαπασχολούμενο, η χειρότερη κατάσταση από τη δεκαετία του τριάντα.
Η παγκοσμιοποίηση οδηγεί αναπόφευκτα σε οικονομίες χαμηλόμισθων. Ο Βρετανός οικονομολόγος Adrian Wood έχει υπολογίσει μία καθόλου ευκαταφρόνητη μετακίνηση εννέα εκατομμυρίων θέσεων εργασίας από το Βορρά προς το Νότο η οποία έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια. Δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να καταλάβει κανείς το γιατί. Το 1993 το εργατικό κόστος στη βιομηχανική παραγωγή ήταν 24,9 δολάρια(Η.Π.Α.) / ώρα στη Γερμανία, $16,9 / ώρα στην Ιαπωνία, $16,4 / ώρα στις Η.Π.Α., και $12,4 / ώρα στη Βρετανία. Ταυτόχρονα όμως το αντίστοιχο κόστος εργασίας στη Νότια Κορέα είναι $4,9 / ώρα, στην Ουγγαρία $1,8 / ώρα, και μόλις μισό δολάριο / ώρα στην Κίνα ! Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον επιχειρήσεις όπως η Ιταλική εταιρία παραγωγής αθλητικών ειδών και παπουτσιών Fila έχουν βρει, όπως το έθεσε ένας σχολιαστής, «έναν τρόπο αντιμετώπισης του θεμελιώδους προβλήματος της Ευρωπαϊκής μεταποίησης · προσπαθούν να μην μεταποιούν οι ίδιοι απολύτως τίποτα.» Εν τω μεταξύ, η Βρετανία διαφημίζει τον εαυτό της ως χώρα χαμηλόμισθων προκειμένου να ελκύσει βιομηχανικές επενδύσεις. Η τάση είναι πλέον ξεκάθαρη.
Στη Γαλλία μία οικονομική επιτροπή του Κοινοβουλίου συμπέρανε σε πόρισμά της ότι ένα μεγάλο μέρος της παρούσας ανεργίας στη χώρα είναι άμεση συνέπεια της μεταφοράς των εργοστασίων στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Παράλληλα, έρευνα του 1993 που έγινε μεταξύ 10.000 μεγάλων και μεσαίων επιχειρήσεων της Δυτικής Γερμανίας, απέδειξε ότι μία στις τρεις επιχειρήσεις σχεδίαζαν τη μεταφορά μέρους της παραγωγής τους στην Ανατολική Ευρώπη ή στην Ασία, λόγω των χαμηλότερων εργατικών εξόδων και της χαλαρότερης νομοθεσίας προστασίας του περιβάλλοντος. Ακόμα και οι θέσεις υψηλής ειδίκευσης δεν μένουν στο απυρόβλητο. Στη Βρετανία, στον τομέα υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας, όλο και περισσότερες σημαντικές εταιρίες έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούν Ινδούς προγραμματιστές υπολογιστών που οι περισσότεροι κερδίζουν λιγότερ0 από $3,000 το χρόνο. Νέες ζώνες εξαγωγής ηλεκτρονικών που προσφέρουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και τεχνολογίας με πολύ χαμηλότερους μισθούς από ό,τι στην Ευρώπη, αναπτύσσονται πλέον γύρω από το Νέο Δελχί, την Καλκούτα, τη Βομβάη, το Κοχίν, το Κάντι και τη Μάντρας.
Η όλο και αυξανόμενη ανεργία στον τομέα της βιομηχανικής παραγωγής υποτίθεται πως θα αντισταθμιζόταν με την ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών. Τώρα όμως, οι νέες τεχνολογίες καταργούν θέσεις εργασίας στις υπηρεσίες. Ένας από τους σημαντικότερους τομείς περικοπών στις Η.Π.Α. είναι πλέον αυτός των υπηρεσιών, με περικοπές θέσεων σε τράπεζες, σε ασφαλιστικές εταιρίες, σε γραφεία λογιστικά και νομικών συμβουλών, στις επικοινωνίες, στις αεροπορικές εταιρίες, στο λιανικό εμπόριο, και στα ξενοδοχεία.
Οι εταιρίες που προπορεύονται στην προώθηση του αυτοματισμού είναι αυτές που έχουν το επαρκές κεφάλαιο για την πλήρη εκμετάλλευση των νέων τεχνολογιών. Επικρατέστερες, βέβαια, είναι οι πολυεθνικές εταιρίες. Η παγκόσμια οικονομία γνωρίζει μία εντυπωσιακή συγκέντρωση δύναμης στα χέρια αυτών των οικουμενικών γιγάντων. Ο τζίρος πωλήσεων των 350 μεγαλυτέρων πολυεθνικών εταιριών είναι ίσος με το ένα τρίτο του συνόλου του Ακαθαρίστου Εθνικού Εισοδήμάτος όλων των βιομηχανικών κρατών. Οι εκατό μεγαλύτερες πολυεθνικές κατέχουν περισσότερα από τέσσερα τρισεκατομμύρια δολάρια από τα παγκόσμια κεφάλαια, από τα οποία τα δύο τρισεκατομμύρια δολάρια βρίσκονται έξω από τη χώρα προέλευσής τους.
Αυτός ο απίστευτος (και αυξανόμενος) συγκεντρωτικός έλεγχος της παγκόσμιας παραγωγής δεν είναι ενθαρρυντικός για το ζήτημα της απασχόλησης. Τα 100.000 των μικρών και μεγάλων πολυεθνικών εταιριών απασχολούν μόνο 65 εκατομμύρια ανθρώπους, μόλις το ένα τοις εκατό της παγκόσμιας εργατικής δύναμης. Είναι εμφανές ότι οι πολυεθνικές έχουν ρημάξει τον κόσμο της εργασίας. Σε μόνο ένα χρόνο, από 1992 μέχρι το 1993, σύμφωνα με το Ινστιτούτο των Διευθυντών, οι χίλιες πρώτες εταιρίες της Βρετανίας μείωσαν το συνολικό εργατικό τους δυναμικό από 8,6 εκατομμύρια στα 7 εκατομμύρια. Το κενό είναι αδύνατο να καλυφθεί από τις μικρότερες επιχειρήσεις.
Καιρός είναι πλέον να ξανασκεφτούμε την κατεύθυνση της παγκόσμιας οικονομίας. Αυτό που εμείς αποκαλούμε νέο προστατευτισμό, σκοπό έχει να επιστραφεί η εξουσία στα τοπικά, περιφερειακά και εθνικά επίπεδα διακυβέρνησης, επιτρέποντάς την ανάληψη της ευθύνης της οργάνωσης των οικονομιών σε αυτά τα επίπεδα, προκειμένου να προχωρήσει η επαναδιαφοροποίηση και η επανατοπικοποίησή τους. Σκοπός είναι η μέγιστη δυνατή ανάπτυξη του τοπικού εμπορίου στα πλαίσια διαφοροποιημένων, αυτοσυντηρούμενων τοπικών οικονομιών, και η ελαχιστοποίηση του εμπορίου μεγάλων αποστάσεων. Απώτερη επιδίωξη είναι η ανάπτυξη πραγματικά αυτοσυντηρούμενων οικονομιών και η αποστασιοποίηση από οικονομίες που υποτάσσουν τις τοπικές θέσεις εργασίας στα παγκόσμια κέντρα επιρροής. Μερικά μέτρα προς αυτήν την κατεύθυνση θα μπορούσαν να είναι τα εξής :
# Έλεγχος εισαγωγών-εξαγωγών : Αυτά πρέπει να εισαχθούν στο εθνικό και το περιφερειακό επίπεδο, με το σκοπό να επιτραπεί σε τοπικές οντότητες και σε χώρες η παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων τροφίμων και υπηρεσιών. Μόνο τα είδη που δεν μπορούν να προμηθεύονται τοπικά να αποκτώνται σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, και μόνο αν είναι αναπότρεπτο να γίνεται η προσφυγή στο εμπόριο μεγάλων αποστάσεων.
#Τοπικός έλεγχος κεφαλαίου : Επί του παρόντος, με τη διάλυση των εμπορικών φραγμών και την ανεμπόδιστη ροή του διεθνούς κεφαλαίου, τα εθνικά θησαυροφυλάκια έχουν χάσει πια τον έλεγχο της οικονομίας. Θα πρέπει να δημιουργηθούν κανόνες που να διέπουν τη λειτουργία τραπεζών, αμοιβαίων κεφαλαίων, όπως και συνταξιοδοτικών και ασφαλιστικών ιδρυμάτων ώστε να διασφαλιστεί ότι η πλειοψηφία των επενδύσεων τοποθετείται μέσα στα όρια της περιοχής από την οποία προέρχεται τα χρήματα, μία πολιτική δηλαδή «τοπικής επένδυσης για τοπική ευημερία».
#Έλεγχος των πολυεθνικών εταιριών : Η δραστηριότητα των πολυεθνικών εταιριών πρέπει να επανέλθει υπό το έλεγχο των εθνικών κυβερνήσεων, ακόμα κι αν αυτό συνεπάγεται την κατάργηση της συμφωνίας της GATT (Γενική Συμφωνία περί Δασμών και Εμπορίου) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
#Νέα πολιτική για τον ανταγωνισμό : Το γεγονός της κυριαρχίας των μεγάλων εταιριών είναι κάτι που πρέπει να τεθεί σε άμεση αμφισβήτηση. Πολλές πρέπει να διαλυθούν προκειμένου να εξασφαλιστεί ο τοπικός ανταγωνισμός που είναι απαραίτητος προκειμένου να εξασφαλίζεται η προώθηση βελτιωμένων προϊόντων, η πιο αποτελεσματική χρήση πρώτων υλών, και το δικαίωμα επιλογής του καταναλωτή.
#Εμπόριο και παροχή βοήθειας για την εξασφάλιση της αυτάρκειας : Η GATT θα πρέπει να μετασχηματιστεί σε Γενική Συμφωνία για τη Στήριξη του Εμπορίου της Αυτοσυντήρησης, ενώ οι τεχνολογικές ανταλλαγές και τα περισσεύματα του διεθνούς εμπορίου θα πρέπει να κατευθύνονται στην καλλιέργεια αυτοσυντηρούμενων τοπικών οικονομιών με σκοπό τη μεγιστοποίηση της απασχόλησης μέσω της αυτοσυντηρούμενης τοπικής αυτάρκειας.
#Εισαγωγή φορολόγησης πόρων : Θα βοηθούσε τη χρηματοδότηση των απαραίτητων ριζοσπαστικών οικονομικών μεταβολών και θα ήταν περιβαλλοντικά ωφέλιμη. Ο ανταγωνισμός από περιοχές που δεν είχαν εισαγάγει ακόμα τέτοιους φόρους θα περιοριζόταν από την εκ νέου εφαρμογή πολιτικής δασμών και ελέγχων. Η επανατοπικοποίηση θα σήμαίνε επίσης ότι όποιες αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες θα βιώνονταν μόνο στο τοπικό επίπεδο, αυξάνοντας έτσι την δυναμική και την προοπτική ανάπτυξης ελέγχων και βελτιωμένων προτύπων.
#Επαναδυναμοποίηση των κυβερνήσεων : Στο όνομα της παγκοσμιοποίησης, η διακυβέρνηση απομακρύνεται αδυσώπητα από το τοπικό επίπεδο και μεταφέρεται στο διεθνές (και στις πολυεθνικές). Τούτο πρέπει να αντιστραφεί. Οι παγκόσμιοι οργανισμοί πρέπει να επαναπροσανατολιστούν στο τοπικό επίπεδο. Οι τοπικές, κρατικές, και περιφερειακές κυβερνήσεις πρέπει να επαναποκτήσουν έλεγχο πάνω στην πρόσβαση στις αγορές και να πατρονάρουν περισσότερα τοπικά συστήματα αποταμίευσης και τραπεζών.
***
Όταν οι άνθρωποι δεν διασφαλίζουν την απασχόληση και την ελπίδα μιας αξιοπρεπούς ζωής, το αποτέλεσμα είναι η αποσταθεροποίηση της κοινωνίας. Το «Κατεστημένο της Παγκοσμιοποίησης» είναι παγιδευμένο από δύο δεσμεύσεις. Από τη μία ωθείται στην αναδιάρθρωση της παραγωγής και στον περιορισμό του εργατικού δυναμικού. Από την άλλη έχει ανάγκη από καταναλωτές. Οι φωνές ενάντια σ΄ αυτό το σύγχρονο κατεστημένο έχουν ήδη αρχίσει να υψώνονται. Ακόμα και στο εσωτερικό των λεγομένων «Τίγρεων της Ασίας» αναπτύσσεται η κριτική ενάντια στην καταστροφή που προκαλεί η αχαλίνωτη έλλειψη δικαιοσύνης, ισότητας, και εξασφαλισμένης εργασίας όπως και η επέκταση της κοινωνικής αποδιάρθρωσης. Φυσικό είναι αφού το μήνυμα που μεταφέρει το Κατεστημένο της Παγκοσμιοποίησης στους λαούς είναι πως «Μπορεί να είστε και αχρείαστοι».
Δεν ισχυριζόμαστε πως πρέπει να γυρίσει ο χρόνος πίσω. Το επιχείρημά μας είναι πως η κατάρρευση των φραγμών στο διεθνές εμπόριο, προς όφελος των οικουμενικών γιγάντων -τόσο εταιριών όσο και κρατών- έχει αναδείξει τις δομικές αιτίες της νέας κοινωνίας της ανασφάλειας. Η ανασφάλεια, που βρίσκεται πλέον σε επίπεδα που έχει να δει ο κόσμος από τη δεκαετία του ΄30, πρέπει να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Αν δεν γίνει κάτι τέτοιο, η ιστορία θα μπορούσε να επαναληφθεί. Δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε τον ανατριχιαστικό ρεαλισμό του Μουσολίνι που δήλωνε ότι : «Ο φασισμός... δεν ήταν μία ιδεολογία που προσχεδιάστηκε με επιμελή λεπτομέρεια. Γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη για δράση».
* O Colin Hines υπήρξε συν-διευθυντής του τομέα των Διεθνών Οικονομικών της Greenpeace, και είναι σήμερα συν-διευθυντής του Διεθνούς Φόρουμ για την Παγκοσμιοποίηση-Ευρώπη. Ο Tim Lang είναι καθηγητής διατροφικής πολιτικής στο Thames Valley University του Λονδίνου. Είναι συγγραφείς του βιβλίου The New Protectionism (The New Press). Το κείμενο συνοψίζει τη βασική θέση του βιβλίου τους και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nation, 15/22 Ιουλίου 1996.
Μετάφραση από τα αγγλικά, Νίκος Κόμπλας
