Η Αλεξάνδρεια εξακολουθεί να χάνεται

Το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεσπόζει στην πόλη

Ο δρ Μοχάμεντ Αουαντ, γνωστός Αλεξανδρινός αρχιτέκτων με ξεχωριστή ευαισθησία για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας, είχε την ευκαιρία σε ένα από τα ταξίδια του στην Ελλάδα να «τα πει» με τον Αιγυπτιώτη ιστορικό Χάρη Τζάλλα, φίλο του και συνεργάτη, που τους ενώνει ένα κοινό πάθος: η Αλεξάνδρεια. Ο Χάρης Τζάλλας διευθύνει τις υποβρύχιες έρευνες στη θαλάσσια περιοχή της πόλης. Μεταφέρουμε μέσα από τις ερωτήσεις του κ. Τζάλλα τους προβληματισμούς του δρος Αουαντ, ή αλλιώς Μίμη όπως τον αποκαλούν οι φίλοι. Ενα μικρό οδοιπορικό σκέψεων από την πλατεία Ταχρίρ μέχρι τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, «ορθάνοιχτο παράθυρο της Αιγύπτου στον κόσμο».

* ΧΑΡΗΣ ΤΖΑΛΛΑΣ: Πώς βλέπετε την αλλαγή και τι πιστεύετε για το μέλλον της χώρας σας;

* ΔΡ ΑΟΥΑΝΤ: Αυτό που έγινε στην Αίγυπτο δεν έχει προηγούμενο παγκοσμίως. Στις 25 Ιανουαρίου του 2011 υπήρξε ένα μαζικό λαϊκό ξεσήκωμα της συντριπτικής πλειονότητας του αιγυπτιακού λαού εναντία στο καθεστώς του προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ. Μια πραγματική επανάσταση που κανένας δεν περίμενε, ούτε μπορούσε να προβλέψει. Στην πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Αιγύπτου το πλήθος που επίμονα ζητούσε την παραίτηση τού μέχρι τότε ισχυρού άνδρα έφθασε τα είκοσι εκατομμύρια. Τέτοια λαοθάλασσα δεν έχει ξαναεμφανιστεί πουθενά παγκοσμίως. Και αυτό το πλήθος από όλα τα κοινωνικά στρώματα, από όλες τις ηλικίες, επέμενε, δεν διαλυόταν ακόμα και όταν αποπειράθηκε η αστυνομία τη βίαιη εκκένωση των κεντρικών πλατειών που στοίχισε δεκάδες νεκρούς. Ο Χόσνι Μουμπάρακ μπήκε στο περιθώριο και εμφανίστηκε ο Μοχάμεντ Μόρσι, ένας άνθρωπος λίγο γνωστός στους Αιγύπτιους.

Ο επαναστατημένος λαός τον δέχτηκε, και στις εκλογές που ακλούθησαν τον ψήφισε. Του έδωσε και μεγάλη πίστωση χρόνου, ελπίζοντας, περιμένοντας καρτερικά μια αλλαγή προς το βέλτιστο. Δυστυχώς τα πράγματα πήγαν χειρότερα. Ο λαός διαπίστωσε, πέρα από την τέλεια αναποτελεσματικότητα της νέας κυβέρνησης, μια προσπάθεια αλλαγής του συντάγματος με την επιβολή ενός ισλαμικού θεοκρατικού καθεστώτος, ξένο προς την κουλτούρα του Αιγύπτιου.

Από τα περίπου 90 εκατομμύρια Αιγύπτιους είναι γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία του 85% είναι μουσουλμάνοι, αλλά ο κάθε μουσουλμανικός λαός έχει και τα δικά του πολιτιστικά γνωρίσματα. Αυτό που προσπαθούσαν να του επιβάλουν δεν του ταίριαζε. Πρέπει να δούμε ιστορικά το πώς διαμορφώθηκε η κουλτούρα της Αιγύπτου. Δεν έχουμε να κάνουμε με έναν πολιτισμό της ερήμου, δεν πρόκειται για πολιτισμούς της καμήλας και των καραβανιών, αλλά για έναν πολιτισμό που μετρά τις ρίζες του πάνω από τέσσερις χιλιετίες. Φαραώ, Πτολεμαίοι, Ρωμαίοι, Αραβες επηρέασαν και διαμόρφωσαν τη σύγχρονη αιγυπτιακή πολιτιστική ταυτότητα, όπου τα ακραία θρησκευτικο-πολιτικά δεν έχουν θέση.

Και για δεύτερη φορά σε λιγότερο από τρία χρόνια ο λαός ξεσηκώθηκε. Γέμισαν ξανά οι πλατείες με τους ίδιους άοπλους πολίτες, οι ίδιοι που δυο χρόνια πρωτύτερα είχαν ανατρέψει τον Μουμπάρακ. Μαζεύτηκαν πάλι, ήχησαν πάλι 20 εκατομμύρια κραυγές, υψώθηκαν πάλι τα ίδια διαμαρτυρημένα χέρια μπροστά στην προσπάθεια ριζικής πολιτισμικής ανατροπής, και το επιδιωκόμενο πισωγύρισμα. Είπαν, αρκετά... είναι αρκετά!!!

Στην Αίγυπτο ο στρατός είναι μια οργανωμένη δύναμη, μια δύναμη που εγγυάται τη σταθερότητα. Ελπίζουμε ότι θα πάνε τα πράγματα καλύτερα, βεβαίως δεν περιμένουμε θαύματα αλλά μια σταθερή βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολλών.

* Χ. ΤΖ. Η Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη, που είναι ένα ορθάνοικτο παράθυρο της Αιγύπτου στον υπόλοιπο κόσμο, είχε βρεθεί αρκετές φορές κατά τις συγκρούσεις οπαδών και αντιπάλων του έκπτωτου προέδρου Μόρσι στόχος επιθέσεων, όπως στόχος των Ισλαμιστών υπήρξε και ο γενικός διευθυντής της Bibliotheca Alexandrina δρ Ibrahim Serageldine.

* ΔΡ Α. Εγιναν πράγματι επιθέσεις εναντίον του γενικού διευθυντή της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης, δρος Σεραγκελτίν. Εννοώ ότι υποβλήθηκαν μηνύσεις και βρέθηκε στα δικαστήρια, αλλά αυτό έχει σχέση με το γεγονός ότι η Βιβλιοθήκη ήταν το καμάρι του καθεστώτος Μουμπάρακ. Σε στιγμές οχλαγωγίας το πλήθος κινήθηκε απειλητικά κατά του κτηρίου, αλλά να μην ξεχνάμε ότι η νεολαία στάθηκε ασπίδα και προστάτεψε το κτήριο. Το καθεστώς του Μόρσι δεν εναντιώθηκε στη Βιβλιοθήκη και πιστεύω ότι το νέο καθεστώς θα τη βοηθήσει να πάει ακόμα πιο μπροστά.

* Χ. ΤΖ. Η Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη θέλει να θεωρείται σαν μια προσπάθεια συνέχισης του Μουσείου των Πτολεμαίων, μέρος του οποίου ήταν από το 295 π.Χ. και η ξακουστή Βιβλιοθήκη. Τι απέγινε η Βιβλιοθήκη; Σώθηκε κάτι από τον πλούτο των χιλιάδων χειρογράφων; Συχνά αναφέρεται η μάλλον φανταστική ιστορία, όπου το 641 ο Αμρ εφόσον κατακτά την Αλεξάνδρεια ρωτά σε επιστολή τον Χαλίφη τι να κάνει με τα βιβλία της Βιβλιοθήκης. Και η υποτιθέμενη απάντηση: «Εάν λένε τα ίδια με το Κοράνι είναι άχρηστα, αν λένε το αντίθετο είναι επικίνδυνα. Κάψε τα». Και έτσι κάηκαν στα αλεξανδρινά λουτρά δεκάδες χιλιάδες μοναδικά έργα!

* ΔΡ Α. Για τη Βιβλιοθήκη, που ήταν πράγματι τμήμα του Μουσείου, δεν έχουμε κανένα αρχαίο κείμενο, ούτε αρχαιολογικό εύρημα που να μας υποδεικνύει τη θέση. Ξέρουμε ότι ήταν μέσα στα «Βασίλεια» όπως και η Βασιλική Νεκρόπολη με τον τάφο του Μεγαλέξανδρου. Και για τον Τάφο δεν έχουμε καμία ένδειξη. Πρέπει η θέση τους να ήταν ανατολικά γύρω από τη σημερινή περιοχή του Σάτμπι. Να προσθέσω ότι πριν από έναν αιώνα, κάπου κοντά στο σταθμό του Ραμλιού, σκάβοντας για τα θεμέλια ενός κτηρίου βρέθηκε μια πέτρινη ενεπίγραφη θήκη για κάποια χειρόγραφα και πιθανολογείται ότι ανήκε στη Βιβλιοθήκη. Οι αρχαίες πήγες αναφέρουν κάπου 500.000 ρολούς παπύρων, 50.000 είναι ένας ρεαλιστικός αριθμός, και πάλι μια τέτοια απώλεια είναι τραγική.

Το έγγραφο που αναφέρατε σχετικά με την ερώτηση του στρατηγού Αμρ Εμπν Ελ Ας και η απάντηση του Χαλίφη, είναι πολύ μεταγενέστερο από τον 7ο αιώνα και αναξιόπιστο, θα έλεγα μάλιστα ύποπτο για να είναι σύγχρονο με τις σταυροφορίες. Εχουν γραφεί δύο σημαντικά έργα για την καταστροφή της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης. Το ένα βιβλίο είναι του Ιταλού ιστορικού Κάμφορα, το άλλο του Αιγύπτιου καθηγητή Ελ Αμπάντι και ανατρέπουν αυτή τη θεωρία. Ξέρουμε ότι χάρη στους Αραβες διασώθηκαν πάμπολλα αρχαία ελληνικά κείμενα και μάλιστα από αραβικές μεταφράσεις.

Υπήρχε και μια μικρότερη Βιβλιοθήκη, η αποκαλούμενη «Θυγατέρα Βιβλιοθήκη» που περιείχε κάπου 40.000 χειρόγραφα και φιλοξενούνταν στο Σαράπειο. Ξέρουμε από χριστιανικές πηγές ότι το Σαράπειο καταστράφηκε ολοσχερώς κατά την επικράτηση του χριστιανισμού.

Και ένα τελευταίο. Να μην ξεχνάμε ότι τα «Βασίλεια» στην Αλεξάνδρεια υπέστησαν τρομερές καταστροφές το 272 μ.Χ. από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αυριλιανό και τον πόλεμό του με τη Ζηνοβία, την επαναστατημένη βασίλισσα της Παλμύρας.

* Χ. ΤΖ. Εμείς βλέπουμε την Αίγυπτο σαν μια χώρα αγροτική από τα πολύ παλιά χρόνια, η χώρα που είναι η ευλογία του Νείλου ή «Το Δώρο του Νείλου» κατά τον Ηρόδοτο. Αλλά η σημερινή Αίγυπτος έχει και πετρέλαια, κάποια βιομηχανία και ασφαλώς τον τουρισμό. Πώς βλέπετε το αύριο;

Ο δρ Μοχάμεντ Αουαντ, Αλεξανδρινός αρχιτέκτων, και ο Αιγυπτιώτης ιστορικός Χάρης Τζάλλας, κατά την πρόσφατη συνάντησή τους στην Αθήνα

* ΔΡ Α. Ναι, η Αίγυπτος πράγματι είναι μια χώρα αγροτική, αλλά λίγοι φαντάζονται τις τεράστιες δυνατότητες που έχει για ανάπτυξη και δυστυχώς τα τελευταία 50 χρόνια κανένας δεν ενδιαφέρθηκε για τις δυνατότητες αυτές. Βεβαίως ο τουρισμός μπορεί να προσφέρει πάρα πολλά στην οικονομία της χώρας, η Αίγυπτος είναι ένας κατ' εξοχήν αρχαιολογικός προορισμός, αλλά πρέπει να βελτιωθούν οι συνθήκες διαχωρίσεων των αρχαιολογικών χώρων, των Μουσείων, και πρώτιστα η ασφάλεια. Πρέπει ο επισκέπτης να αισθάνεται ασφαλής. Τουρισμός δεν σημαίνει μόνο καλά ξενοδοχεία, προϋποθέτει καλή υποδομή, μεταφορές και τόσα άλλα πολλά, τα οποία δυστυχώς αυτή τη στιγμή στερούμαστε.

* Χ. ΤΖ. Ποια είναι τα άμεσα σχέδιά σας, τι ετοιμάζετε;

* ΔΡ Α. Κατά την επιστροφή μου στην Αλεξάνδρεια με περιμένει πολλή δουλειά. Πέρα από τις υποχρεώσεις στην Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη, του Κέντρου Ελληνιστικών Σπουδών, του Πατριαρχείου, έχω αναλάβει την ανακαίνιση της Βίλλας Αντωνιάδη, ένα από τα ομορφότερα κτήρια που ανέδειξε η κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια. Θα γίνει πολιτιστικό κέντρο-μουσείο, ανήκει στη Βιβλιοθήκη. Ετοιμάζω και την έκδοση τεσσάρων μεγάλων λευκωμάτων. Το ένα αφορά την αρχιτεκτονική των Αλεξανδρινών Ελλήνων, το άλλο το θερινό ανάκτορο της Μοντάζαχ, στην Αλεξάνδρεια, το τρίτο είναι ένα βιβλίο πολλών συγγραφέων με άρθρα για τη διαχρονική ιστορία και την τοπογραφία της Αλεξάνδρειας. Σε ένα τέταρτο, που είναι σχεδόν έτοιμο, συγκέντρωσα σχέδια, φωτογραφίες και πληροφορίες για τις δεκάδες οικοδομές που εκπόνησε και έκτισε η εταιρεία μας στα εκατό χρόνια δραστηριότητάς της στην Αλεξάνδρεια. Αλλά θέλω να σταθώ στο Κέντρο Ελληνιστικών Σπουδών. Είναι μια σημαντική προσπάθεια στην οποία πρωτοστατούν η Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη, το Πανεπιστήμιο Αλεξάνδρειας και το Ιδρυμα Μαριάννα Βαρδινογιάννη. Εχουμε κάνει αρκετά, αλλά μπορούμε να κάνουμε ακόμα περισσότερα για τη μελέτη αυτής της σημαντικής περιόδου που ακολούθησε την κτίση της Μεγάλης Πόλης.

Κάτι που με λυπεί είναι ότι τα τελευταία χρόνια έγιναν ανεπανόρθωτες καταστροφές στην Αλεξάνδρεια, κτήρια που ήταν το κόσμημα της πόλης καταστράφηκαν. Αλλα παραμορφώθηκαν. Δυστυχώς υπάρχει έλλειψη εφαρμογής των νόμων που προστατεύουν την αρχιτεκτονική κληρονομιά. Οι πόλεμοι, οι φυσικές καταστροφές μετέτρεψαν την αρχαία πόλη σε ερείπια, οι ίδιοι οι Αλεξανδρινοί, δυστυχώς, κατέστρεψαν και συνεχίζουν να καταστρέφουν την κοσμοπολίτικη πόλη τους. Αλλά πάντα ελπίζω ότι αυτός ο κατήφορος θα σταματήσει και ότι κάτι θα προλάβουμε να σώσουμε. Θα ήθελα στο μέλλον να εστιάσω τις προσπάθειές μου στην προστασία και την ανάδειξη της ιστορικής κληρονομιάς της Αλεξάνδρειας, ταυτόχρονα με την προώθηση των σκοπών του φιλανθρωπικού ιδρύματος της οικογένειάς μου, που ξεκίνησε ο πατέρας μου το 1948.

Μίμης, ο προστάτης της κοσμοπολίτικης πόλης

Ποιος είναι ο Μοχάμεντ Αουαντ (Mohamed Awad); Ο Μίμης, για τους φίλους του, είναι ο γνωστός Αλεξανδρινός αρχιτέκτων με ξεχωριστή ευαισθησία για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας που κινδυνεύει τα τελευταία χρόνια. Είναι ο άνθρωπος που προσπαθεί να διασώσει ό,τι μπορεί ακόμα να διασωθεί, από αρχαία και νεότερα ιστορικά κτήρια μέχρι παλιές γκραβούρες, φωτογραφίες και χάρτες της Μεγάλης Πόλης.

Η Συλλογή του από πρωτότυπους παλιούς χάρτες της Αλεξάνδρειας είναι μοναδική, είναι η πληρέστερη στον κόσμο και στεγάζεται σε μια ξεχωριστή αίθουσα της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης.

Είναι καθηγητής στο Πολυτεχνείο της Αλεξάνδρειας, όπου έχει ολοκληρώσει τις σπουδές του και το διδακτορικό.

Η κατασκευαστική εταιρεία του καθηγητή Αουαντ ιδρύθηκε το 1911 από τον παππού του και τη συνέχισε ο πατέρας του, είναι η παλαιότερη στην Αλεξάνδρεια. Οι δυο γιαγιάδες του Μίμη ήταν Ελληνίδες, η μια από τη Λήμνο, η άλλη από την Κρήτη. Ετσι αισθάνεται και Ελληνας, μιλά καλά τα ελληνικά πέρα από τη μητρική του γλώσσα και σαν κάθε μορφωμένος Αλεξανδρινός τα γαλλικά, και τα αγγλικά που τα έμαθε στο ξακουστό Victoria College.

Γνωστός ως αρχιτέκτονας για τις ωραίες αστικές και παραθεριστικές κατοικίες που σχεδίασε και κατασκεύασε στην Αλεξάνδρεια, έχει επανειλημμένως βραβευτεί.

Το 2000 ο μακαριστός Πέτρος Α', ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής, του ανέθεσε το δύσκολο έργο της μετατροπής ενός ιστορικού σχολικού συγκροτήματος σε πατριαρχική έδρα. Η πρόκληση ήταν μεγάλη. Επρεπε διατηρώντας το νεοκλασικό ύφος του Αβερωφείου, ενός ιστορικού κτηρίου που είχε κατασκευαστεί το 1856 -στα χρόνια της μεγάλης άνθησης του αλεξανδρινού ελληνισμού-, να το προσαρμόσει στις σύγχρονες ανάγκες ενός Μεγάλου Πατριαρχείου.

Το έργο ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία και ο σημερινός Πατριάρχης Θόδωρος Β', αμέσως του ανέθεσε την ανακαίνιση του χώρου της Πατριαρχικής Βιβλιοθήκης, του Σκευοφυλακίου και τη διαμόρφωση Αρχαιολογικού Μουσείου που πρόσφατα εγκαινιάστηκε. Αυτό το μικρό αλλά ξεχωριστό μουσείο μέσα στον εντυπωσιακό υπόγειο χώρο ενός βυζαντινού υδραγωγείου θεωρείται το ωραιότερο της Αιγύπτου.

Αλλά ο Μίμης ανακαίνισε και τον Αγ. Νικόλαο στην Ιμβραχιμίεχ και έκανε όλη τη μελέτη για την αποκατάσταση του πρωτοχριστιανικού ναού του Αγίου Γεωργίου στο Κάιρο. Πρόκειται για το σημαντικότερο Παλαιοχριστιανικό μνημείο της Αιγύπτου.

Ο Αλεξανδρινός αρχιτέκτονας τονίζει ότι το Πατριαρχείο της Αλεξάνδρειας κατά τα δέκα χρόνια πατριαρχίας του Θεοδώρου Β' επιτέλεσε σπουδαίο έργο στην Αίγυπτο και σε πολλές άλλες χώρες της Αφρικής και συντελεί στη σύσφυξη των παραδοσιακών φιλικών δεσμών της Αίγυπτου με την Ελλάδα.

Πέρα από θρησκευτικούς χώρους, διαμόρφωσε στην ιστορική είσοδο της Αλεξάνδρειας την πλατεία όπου στέκεται το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ την προτομή του στρατηλάτη τοποθέτησε στην είσοδο της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης.

Το 1985 ο Μ. Αουαντ ίδρυσε το Alexandria Preservation Trust που έχει σαν σκοπό την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Αλεξάνδρειας από την αρχαιότητα μέχρι τα χρόνια της κοσμοπολίτικης πόλης που οραματίστηκε ο Μοχάμεντ Αλι.

Οταν το 2000 ιδρύθηκε η Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη ο Αουαντ διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην προώθηση των σκοπών αυτού του ιδρύματος, που φιλοδοξεί να σταθεί σαν διάδοχος του Μουσείου των Πτολεμαίων, μια κιβωτός γνώσης. Ιδρυσε και διηύθυνε για δέκα χρόνια το AlexMed, έναν επιστημονικό φορέα που ενώνει τον πολιτισμό των μεσογειακών χωρών.

Οταν σκάβανε για τα θεμέλια της Βιβλιοθήκης ο Αουαντ παρακολουθούσε νυχθημερόν την πρόοδο του έργου μήπως και καταστρέφονταν αρχαία. Επειδή ο χώρος καλυπτόταν στην αρχαιότητα από τα Βασίλεια, εντοπίστηκαν πράγματι ωραιότατα ψηφιδωτά που σώθηκαν χάρη στην εμμονή του και σήμερα κοσμούν το αρχαιολογικό μουσείο, την Bibliotheca.

Από το 1998 καταχώρισε σε μια κατάσταση όλα τα αλεξανδρινά κτήρια που θεώρησε διατηρητέα, η κατάσταση αυτή υιοθετήθηκε επίσημα και το 2006 συμπληρώθηκε πάλι από τον ίδιο με πρόσθετες οικοδομές. Αλλο ένα επίτευγμά του είναι το Κέντρο Ελληνιστικών Σπουδών, ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα που λειτουργεί στην Bibliotheca Alexandrina και χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα Μαριάννα Βαρδινογιάννη.

Μεγάλο είναι το συγγραφικό και εκδοτικό έργο του Μ. Awad, που περιστρέφεται ιδιαίτερα στην αρχιτεκτονική και την ιστορία της Αλεξάνδρειας. Γι' αυτό έχει βραβευτεί από την Αίγυπτο, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Αγγλία και την Ιταλία. Ξεχωριστή είναι η τιμητική διάκριση που του έγινε το 2008 όταν του απονεμήθηκε ο τίτλος του Πρεσβευτή του Ελληνικού Πολιτισμού, ενώ για το 2013 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.

Υπεύθυνος:

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΙΛΗΣ ΚΑΪΤΑΤΖΗΣ

http://www.enet.gr/

?i=news.el.texnes--politismos&id=443038