6 Αυγούστου:Οι ''Απαρχές''!
Αντίδωρο πρωτογέννημα, ένα τσαμπί σταφύλι
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ με τον ΓΕΡΑΣΙΜΟ ΡΗΓΑΤΟ
Στην παραδοσιακή ζωή των αγροτικών κοινωνιών, αλλά ακόμα και σε ημιαστικές-ημιαγροτικές συνθήκες διαβίωσης, η απόκτηση των αγαθών ήταν προϊόν μόχθου και υπομονής.
Γι' αυτό κάθε νέος καρπός, κάθε σοδειά, αποτελούσε αφορμή για γιορτή, για τελετές θρησκευτικές, για συναθροίσεις οικογενειακές και κοινωνικές. Μ' αυτό τον τρόπο εκφράζονταν οι ευχαριστίες προς τις υπέρτερες, θεϊκές δυνάμεις και προς τη μητέρα φύση για την καρποφορία της γης, διαχρονικά. Τέτοιες τελετές γίνονταν για κάθε καρπό, φυσικά και για το σταφύλι, που είναι ένας από τους τρεις βασικούς καρπούς τής παραδοσιακής ελληνικής παραγωγής. Σ' αυτού του είδους τις τελετές υπάγονται και οι απαρχές. Μιλάμε με τον πανεπιστημιακό, ιατρό, συγγραφέα και λαογράφο Γεράσιμο Ρηγάτο.
«Αυτός είναι η Αμπελος· εν ουρανοίς μεν έχουσα την ρίζαν, επί γης δε τα κλήματα· Αμπελος κλαδευομένη το σώμα, αλλ' ου την ρίζαν· Αμπελος βλαστάνουσα τον βότρυν της Αναστάσεως»
- Απαρχές;
«Είναι είδος θυσίας. Κατά την αρχαιότητα, εκτός από τις αιματηρές θυσίες των σφαγίων υπήρχαν και οι αναίμακτες των καρπών. Ηταν η προσφορά των πρώτων καρπών, του νέου, "αμόλυντου" ακόμα προϊόντος, η αρχή της θυσίας».
- Οι αποδέκτες;
«Οι θεοί, αλλά και οι νεκροί, που έπρεπε να γευτούν τους νέους καρπούς πριν κι από αυτούς που πρόσφεραν τη θυσία. Οι Αθηναίοι πρόσφεραν απαρχές σταριού στη Δήμητρα και την Κόρη. Ο θάργηλος, το πρώτο ψωμί από το καινούργιο αλεύρι, ήταν οι απαρχές για τον Απόλλωνα. Οι Πλαταιείς πρόσφεραν απαρχές καρπών στους νεκρούς της μάχης των Θερμοπυλών».
- Αργότερα;
«Κάποιες τόσο αρχαίες αντιλήψεις έχουν βαθιές ρίζες, γι' αυτό και διατηρούνται πολλούς αιώνες, παρά τις θρησκευτικές, τις πολιτιστικές και τις κοινωνικές αλλαγές. Αποδέκτες της προσφοράς καρπών κατά τους χριστιανικούς αιώνες ήταν Αγιοι και Αγίες, οι Απόστολοι και ο Ιησούς Χριστός».
- Των σταφυλιών;
«Προσφέρονται στις 6 Αυγούστου, του Σωτήρα. Δεν είναι μόνο γιατί τότε γίνονται τα σταφύλια. Κάποια μπορεί να έχουν γίνει και νωρίτερα. Είναι όμως η ημέρα που σημαδεύει τη θυσία, η γιορτή του Σωτήρα Χριστού στον οποίο προσφέρονται οι απαρχές. Υπάρχει και πρόσθετος λόγος. Ο συμβολισμός του Χριστού με την άμπελο. "Εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή και ο Πατήρ μου ο γεωργός", όπως γράφεται στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (15, 1-8). Βαρύνει και η λέξη αληθινή, καθώς στην προχριστιανική αρχαιότητα η άμπελος ήταν σύμβολο του Διονύσου και στην Παλαιά Διαθήκη σύμβολο του λαού των Εβραίων. Οσο για τους μαθητές και τους αποστόλους, τους λέει: "Εγώ ειμί η άμπελος, υμείς τα κλήματα"».
- Η τελετή;
«Σε καθαρό και περιποιημένο σκεύος προσκομίζονται τα σταφύλια στον ιερέα. Υπάρχει στο επίσημο Ευχολόγιο της Εκκλησίας της Ελλάδος η ειδική "Ευχή εις μετάληψιν σταφυλής τη στ' Αυγούστου". Η ευχή καλεί τον Χριστό να ευλογήσει "τον καρπόν τούτον της αμπέλου τον νέον", ο οποίος με την ευκρασία του αέρα, τις σταγόνες της βροχής και τη γαλήνη του καιρού μπόρεσε να φθάσει στην ωριμότητά του. Ετσι που ο άνθρωπος να τον απολαμβάνει και, σύμφωνα με την ευχή, να σκέφτεται και τον εξιλασμό του από τις αμαρτίες όταν θα μεταλαμβάνει το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Εκτός από την ευχή της τελετής, άλλη απευθύνεται στον άνθρωπο που προσφέρει τα σταφύλια ή άλλους καρπούς ("Ευχή επί των προσφερόντων απαρχάς οπωρών"). Είναι μια ονομαστική ευχή, με την έννοια ότι αναφέρεται και το όνομα αυτού που προσφέρει. Με την ευχή παρακαλείται ο Χριστός, "ο της χήρας την κατά δύναμιν προσφοράν ευχαρίστως δεξάμενος", να αποδεχθεί και αυτούς τους καρπούς και να τους κατατάξει με τους αιώνιους θησαυρούς του, δωρίζοντας σ' αυτόν που προσφέρει "των εγκοσμίων αγαθών άφθονον την απόλαυσιν"».'
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΙΟΥΣΗΣ
ΠΗΓΗ:http://www.enet.gr/?i=arthra-sthles.el.interviews&id=442271
Γ.Σκαλτσής
Καθηγητής Α.Π.Θ-Απόσπασμα
Γιατί ευλογούνται τα σταφύλια την Εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος;(6 Αυγούστου)
...Η ΕΥΛΟΓΙΑ τῶν σταφυλιῶν κατὰ τὴ Μεταμόρφωση κατανοεῖται μέσα ἀπὸ τὶς θεολογικές, ἀνθρωπολογικὲς καὶκοσμολογικὲς διαστάσεις τῆς ἑορτῆς αὐτῆς.
῾Ο Κύριος «ἡμέρας ἓξ» ἢ «ὡσεὶ ἡμέρας ὀκτώ», μετὰ τὴν πρόρρηση τοῦ Πάθους Του,«εἰς ὄρος ὑψηλόν… μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν (Πέτρου, ᾿Ιακώβου καὶ ᾿Ιωάννου), καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἢλιος,τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς».
Αὐτὸς εἶναι ὁ Δημιουργὸς τοῦ κόσμου,ἀλλὰ καὶ ὁ κυρίαρχος τῶν ἐσχάτων. Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄμπελος «ἐν οὐρανοῖς μὲν ἔχουσα τὴν ρίζαν, ἐπὶ γῆς δὲ τὰ κλήματα·ἄμπελος κλαδευομένη τὸ σῶμα, ἀλλ᾿ οὐ τὴν ρίζαν· ἄμπελος μετὰ τρίτην ἡμέραν τοῦ κλαδευθῆναι βλαστάνουσα τὸν βότρυντῆς ἀναστάσεως».
Εἶναι φυσικό, λοιπόν, μὲ τὴ Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου νὰ φωτίζεται καὶ νὰδοξάζεται ὁλόκληρος ὁ κόσμος.
῾Η κτίση φαιδρύνεται καὶ ἀποκτᾶ τὴ λαμπρότητα ποὺ εἶχε κατὰ τὸ χρόνοτῆς δημιουργίας.Γι᾿ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸ λόγο καὶ ἡ κτίση, ἀνταποκρινόμενη δοξολογικὰ σ᾿ αὐτὴ τὴ δωρεὰ καὶ τὴν ἐλπίδα, ἀναφέρεται πρὸςτὸ Δημιουργό της καὶ τὸν εὐχαριστεῖ, ἀλλὰ καὶ ἡ ᾿Εκκλησία στὴν πιὸ κατάλληλη ἑορτή, τῆς Δημιουργίας καὶ τῶν ᾿Εσχάτωντῆς ἀνανέωσης καὶ τῆς ἐλπίδας, συνηθίζει νὰ εὐλογεῖ τὸν κόσμο καὶ τὶς ἀπαρχές του, ἐπιβεβαιώνοντας ἔτσι ὅτι ἡ ἀνανέωση ἀρχίζει ἀπὸ τὸ Θεό, περνᾶ μέσα ἀπὸ τὴ φύση καὶ καταλήγει στὴσωτηρία τοῦ ἀνθρώπου.
῾Η εὐλογία τῶν σταφυλιῶν, τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν αὐτῶν ἀπαρχῶν τοῦ κόσμου, εἶναι μία λειτουργικὴ πράξη ποὺ τονίζει–ἰδιαίτερα τὴ δοξολογικὴ καὶ εὐχαριστιακὴ προσφορὰ τῆς ὕλης καὶ τῶν καρπῶν τῆς γῆς στὸ Δημιουργὸ Θεὸ καὶ κτίστη τῶν ἁπάντων. Πολὺ περισσότερο μάλιστα, ὅταν ὁ καρπὸς αὐτὸς τῆς ἀμπέλου μᾶς δίδει τὸ κρασί, ποὺ ὁ Χριστὸς εὐλόγησε στὴν Κανᾶ, γιὰ νὰ τονίσει τὴν ἐν Χριστῷ μεταμόρφωση τοῦ κόσμου,ἀλλὰ καὶ μᾶς τὸ παρέδωσε στὸ Μυστικὸ Δεῖπνο, ὡς τὸ στοιχεῖο ἐκεῖνο, ποὺ μαζὶ μὲ τὸ ψωμί, τὴν ὥρα τῆς θείας Λειτουργίας ἀφθαρτοποιοῦνται χαρισματικά, μεταποιούμενα σὲ Κυριακὸ «σῶμα καὶ αἷμα», θεία Εὐχαριστία.
᾿Εκτὸς τούτων, ἡ εὐλογία τῶν σταφυλιῶν τονίζει καὶ τὴν ἀνάγκη συνεχοῦς πνευματικῆς καρποφορίας καὶ μεταμορφωτικῆς πορείας τοῦ ἀνθρώπου, καθόσον «οἱ τῷ ὕψει τῶν ἀρετῶν διαπρέ-ψαντες, καὶ τῆς ἐνθέου δόξης ἀξιωθήσονται»
Καθηγητής Α.Π.Θ-Απόσπασμα
Περιοδικό «᾿Εφημέριος», Σεπτέμβριος 2000, σελ. 11-14.
ΠΗΓΗ:http://fdathanasiou.wordpress.com/2012/08/05/%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AF-%CE%B5%CF%85%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%86%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BF%CF%81/
6 Αυγούστου:
Η γιορτή των σταφυλιών από τις αρχαίες «απαρχές» στους αμπελώνες των Αθηνών
Αφού το σταφύλι υπήρξε από τα κυριότερα προϊόντα του τόπου μας, ανάλογες ήταν οι λαϊκές δοξασίες και τα έθιμα που το συνόδευαν. Άλλα έθιμα και δοξασίες τηρούνταν όταν ωρίμαζαν τα πρώτα σταφύλια και ήταν έτοιμα για κατανάλωση και άλλα όταν παραωρίμαζαν και έφταναν στην εποχή του ευλογημένου τρύγου. Η εποχή του τρύγου έχει περιγραφεί και υμνηθεί. Διαθέτουμε πλούσια και σημαντικά κείμενα, από την αρχαιότητα ακόμη, για τα τρυγήματα και τους τρύγους. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για την εποχή που ωρίμαζε το πρώτο σταφύλι. Παρά το γεγονός ότι μέχρι πριν λίγες δεκαετίες ακόμη στην Αττική και ιδιαίτερα στην Αθήνα συνεχιζόταν προσαρμοσμένο στη χριστιανική πραγματικότητα το πανάρχαιο έθιμο των «απαρχών», όπως αποκαλούνταν οι πρώτοι ώριμοι καρποί που προσφέρονταν στους θεούς.
Όπως διέσωσε ο Καθηγητής Παν. Τρεμπέλας, η Εκκλησία μας υιοθέτησε τις αρχαίες «απαρχές» όχι με τη μορφή θυσίας αλλά προσφοράς που αποστελλόταν στον οίκο του επισκόπου και των πρεσβυτέρων. Αργότερα άρχισαν οι «απαρχές» να προσάγονται στις εκκλησίες και στις 6 Αυγούστου να διαβάζεται από τους ιερείς ιδιαίτερη ευχή για να καταξιώσει ο Θεός «τοις αιωνίοις θησαυροίς εναποθέσθαι ταύτα». Και η λαϊκή σοφία φρόντιζε με ένα δίστιχό της να ειδοποιεί: «Τζίτζικας ελάλησε/ μαύρη ρόγα γυάλισε». Αλλά επειδή προφανώς δεν ήταν δυνατόν o τζίτζικας να ξεκινά πάντα την ίδια ημέρα, οι παλιοί Αθηναίοι υπολόγιζαν επίσημα ως ημέρα της αρχής των σταφυλιών τη γιορτή του Σωτήρος, δηλαδή την 6η Αυγούστου. Μέχρι εκείνη την ημέρα, ένας άγραφος νόμος απαγόρευε στους παλαιούς Αθηναίους να καταναλώνουν σταφύλια. Και η απαγόρευση ίσχυε μέχρι την παραμονή της γιορτής, οπότε και δοκίμαζαν τα σταφύλια για να γιορτάσουν ανήμερα του Σωτήρος το γεγονός.
Κάθε οικογενειάρχης που είχε κτήματα στην Αθήνα πήγαινε την παραμονή στ’ αμπέλια με όλη τη φαμίλια του. Μπροστά εκείνος με το γαϊδουράκι και πεζοί πίσω οι υπόλοιποι. Ο νοικοκύρης έκοβε τα καλύτερα και πιο ώριμα σταφύλια και οι άλλοι του εύχονταν: -Και του χρόνου! Και καλά κρασιά! Από τα διαλεγμένα σταφύλια, τα ωραιότερα έμπαιναν σε καλαθάκι, ενώ τα υπόλοιπα κατανάλωνε η οικογένεια, σε κατάσταση ευθυμίας, με χαρές και παιχνίδια. Αυτή η γιορτή ήταν αυστηρά οικογενειακή. Τον χορό έσερνε η μεγαλύτερη κόρη του κτηματία, ενώ η γιορτή είχε το δικό της τραγούδι: «Ήρθε πάλι ο Αύγουστος/ στα ολοπράσινα ντυμένος/ κι όλους κοιτάει γελαστός/ μήνας ευτυχισμένος. / Ήρθε πάλι ο Αύγουστος / σταφύλια φορτωμένος σ’ όλους μοιράζει απ’ αυτά /με ρόδα ραντισμένος».
Την επομένη, του Σωτήρος, η οικογένεια πήγαινε στην εκκλησία κομίζοντας «προσφορές». Κουβαλούσε κρασί, λάδι και λιβάνι, αλλά κυρίως το καλαθάκι με τα πρώτα διαλεκτά σταφύλια. Ο οικογενειάρχης άφηνε το καλάθι μπροστά στην εικόνα του Χριστού, ενώ ο παπάς το ευλογούσε στο τέλος της λειτουργίας παρακαλώντας τον Θεό για πλούσια σοδειά. Κάθε οικογενειάρχης έπαιρνε το αντίδωρο και το καλάθι, άφηνε λίγα σταφύλια στον ιερέα και γύριζε στο σπίτι όπου όλοι εύχονταν «καλή σοδειά» και κατανάλωναν τα «πρωτοστάφυλα». Ανταλλάσσονταν ευχές και οι επισκέπτες απολάμβαναν τα νέα σταφύλια και καλό παλιό κρασί που φυλασσόταν στο κατώγι.
Οι αρραβωνιασμένοι εκείνη την ημέρα επισκέπτονταν το σπίτι της αρραβωνιαστικιάς. Η οικογένεια του κοριτσιού υποδεχόταν στην πόρτα την οικογένεια του νέου που φιλούσε τα χέρια των γονιών της. Τα αδέλφια έριχναν τριαντάφυλλα και εύχονταν κάθε ευτυχία. Τις παραδοσιακές αυτές γιορταστικές συνήθειες απεικόνισαν με τη γραφίδα τους και οι περιηγητές που επισκέπτονταν την Ελλάδα πριν από την Επανάσταση του 1821.
Η σκηνή συνεχιζόταν στο σπίτι του κοριτσιού, όπου οι διπλές ευχές για καλή σοδειά και καλή ζωή διαδέχονταν η μία την άλλη. Το νέο κορίτσι αφού πρόσφερε φρέσκα σταφύλια, τράταρε τους επισκέπτες παλιό κρασί και ένα γλύκισμα που είχε φτιάξει με τα χέρια της. Στα σπίτια όλων των κτηματιών των Αθηνών δινόταν πλούσιο γεύμα στα μέλη της οικογένειας, χωρίς καλεσμένους. Ο γηραιότερος ευχόταν «νάναι καλή και μεγάλη η σοδειά».
Κατά το ηλιοβασίλεμα οι Αθηναίοι μαζεύονταν στις πλατείες και έσερναν το χορό με συνοδεία ντόπιων οργάνων. Ο εορτασμός αυτός ήταν όμοιος με εκείνους των Κούλουμων και της Τρίτης του Πάσχα (Ρουσάλια). Τα κορίτσια φόραγαν τα καλύτερα φορέματά τους και ο χορός βαστούσε μέχρι αργά τη νύχτα. Μετά στα σπίτια, το δείπνο ήταν εύθυμο και ακούγονταν και κλέφτικα τραγούδια που έσχιζαν την ησυχία μέχρι τα μεσάνυχτα.
Τα έθιμα της 6ης Αυγούστου τηρούνταν αυστηρά στην Αθήνα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Διατηρήθηκαν και για κάμποσα χρόνια μετά την απελευθέρωση. Σχεδόν στερεότυπα όλο τον δέκατο ένατο αιώνα οι εφημερίδες έγραφαν την είδηση: «Σήμερον εις τους ναούς ευλογούνται αι ευλογημέναι σταφυλαί και αναγινώσκεται υπό του ιερέως η ωρισμένη ευχή. Κατά το έθιμον διανέμονται τοις εκκλησιαζομένοις ολίγοι βότρυς μετά την ανάγνωσιν της ευχής». Το όμορφο έθιμο της γιορτής των πρώτων σταφυλιών κρατούσε ακόμη τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Χάθηκε ήρεμα, μαζί με τους κτηματίες της που είχαν και καλλιεργούσαν τα αμπέλια τους στην ευλογημένη γη.
Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
ΠΗΓΗ:http://mikros-romios.gr/3099/6-aygoystoy/
H εικονογράφηση του κειμένου της αναρτήσεως
- με εικόνες απο το World-Wide Web -
γίνεται με ευθύνη του blogger.