Η ελληνική κοινότητα των φυσητήρων!


Το κεφάλι του φυσητήρα είναι το ένα τρίτο του σώματός του. 
Πηγή: Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος


Οι θηλυκοί φυσητήρες μαζί με τα μικρά και τα νεαρά άτομα ζουν και μετακινούνται σε ομάδες
Πηγή: Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος
 Ζουν δίπλα μας αλλά σπανίως τους βλέπουμε. 
Οι φυσητήρες της Ελλάδας έχουν τη δική τους γλώσσα και μοναδικό DNA. Πηγαίνουν «σχολείο», βουτούν στα 2 χλμ. και μιλούν ασταμάτητα!

Ενας πολιτισμός γιγάντων κινείται χειμώνα-καλοκαίρι δίπλα στις ακτές μας εδώ και χιλιάδες χρόνια, αλλά μέχρι πρόσφατα δεν το είχαμε αντιληφθεί. Οσο και αν οι περισσότεροι τους έχουμε συνδέσει με τους ωκεανούς, τους πόλους και τα μακρινά και εξωτικά για εμάς μέρη της Γης, οι φυσητήρες ζουν μόνιμα στη Μεσόγειο και μάλιστα ένας από τους πιο «αγαπημένους» τόπους κατοικίας τους είναι οι θάλασσες της Ελλάδας. Η λέξη «γίγαντας» δεν θα πρέπει να σας τρομάζει. Παρά το δυσθεώρητο μέγεθός τους τα θαλάσσια αυτά θηλαστικά δεν διάκεινται εχθρικά απέναντί μας. Αντιθέτως έχουν πολλά κοινά με εμάς. Ο όρος «πολιτισμός» άλλωστε δεν έχει επιλεγεί τυχαία από τους επιστήμονες: πέραν της υψηλής ευφυΐας τους, ζουν και αυτά όπως εμείς σε κοινωνίες δομημένες με συγκεκριμένους κανόνες και πολύπλοκες σχέσεις, έχουν τα δικά τους ήθη και έθιμα και τη δική τους γλώσσα και επιδεικνύουν μια αλληλεγγύη που ενδεχομένως θα έπρεπε να ζηλεύουμε.

Οι επιστήμονες του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος μελετούν τους φυσητήρες της Ελλάδας εδώ και δεκαπέντε χρόνια
Πηγή: Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος

Τα πρώτα «κλικ» των φυσητήρων της Ελλάδας ακούστηκαν στο υδρόφωνο του Αλέξανδρου Φραντζή, ιδρυτή και επιστημονικού διευθυντή του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος, το 1998, στα ανοιχτά της Κρήτης, αφήνοντας άναυδο τον ίδιο και τους συνεργάτες του. Παρά το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης αναφέρει στις παρατηρήσεις του «φάλαινες» που ταιριάζουν στην περιγραφή, κανένας δεν είχε διανοηθεί έως τότε ότι ο Μόμπι Ντικ μπορεί να είχε «έλληνες» συγγενείς. Η πρώτη σκέψη κάποιου θα ήταν ότι οι ήχοι στο υδρόφωνο - το όργανο που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες για να συλλαμβάνουν ηχητικά κύματα μέσα στο νερό - προέρχονταν από κάποιον «αποπροσανατολισμένο» φυσητήρα που κατά λάθος είχε φθάσει έως εδώ από τη Δυτική Μεσόγειο, όπου η παρουσία των συγκεκριμένων θαλάσσιων θηλαστικών έχει καταγραφεί από τη δεκαετία του 1950. Συνεχίζοντας όμως τις έρευνές του ο κ. Φραντζής έκανε τη συγκλονιστική ανακάλυψη: οι φυσητήρες ζουν μόνιμα στα ελληνικά νερά και μάλιστα δείχνουν να τα προτιμούν αφού σε αυτά φαίνεται τουλάχιστον έως τώρα να εντοπίζεται ο μεγαλύτερος μεσογειακός πληθυσμός τους.

Ιόνιο, Πελοπόννησος, Κρήτη, Ρόδος
«Σήμερα ξέρουμε ότι στη Μεσόγειο η σημαντικότερη περιοχή για τους φυσητήρες είναι τα ελληνικά νερά - όχι όλα, αλλά συγκεκριμένα η ελληνική τάφρος που ξεκινάει από το Ιόνιο, από την Κεφαλλονιά, προχωράει προς τα νότια μέσω Ζακύνθου, Δυτικής Πελοποννήσου και Νότιας Πελοποννήσου και μετά συνεχίζει ανατολικά προς τα Κύθηρα, τα Αντικύθηρα, τη Δυτική και τη Νότια Κρήτη, την Κάρπαθο, τη Ρόδο και φθάνει έως την Αττάλεια της Τουρκίας» λέει ο θαλάσσιος βιολόγος στο «Βήμα». «Αυτό είναι το κυρίως ενδιαίτημα, η καλύτερη περιοχή για τους φυσητήρες στην Ανατολική Μεσόγειο και πιθανώς και η σημαντικότερη σε όλη τη Μεσόγειο». Ο λόγος για αυτή την «προτίμηση» είναι ότι τα συγκεκριμένα οδοντοκήτη τρέφονται αποκλειστικά με μεγάλα καλαμάρια που ζουν σε μεγάλα βάθη και οι «χαράδρες» και οι «γκρεμοί» που διαθέτει το ανάγλυφο της τάφρου (ας μην ξεχνάμε ότι στα ανοιχτά της Πύλου βρίσκεται το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου) φιλοξενούν πολλά από αυτά. Αν και, όπως έχουν δείξει οι έως τώρα παρατηρήσεις του Ινστιτούτου Πέλαγος, οι φυσητήρες της Ελλάδας μετακινούνται καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου κυρίως κατά μήκος της τάφρου, μπορούμε επίσης να τους συναντήσουμε και σε άλλα σημεία όπου υπάρχουν βαθιές λεκάνες: περιστασιακά κάνουν εισόδους στο Μυρτώο Πέλαγος αλλά και στο Αιγαίο, από τις Βόρειες Σποράδες έως τη Χαλκιδική και τη Σαμοθράκη.

Η νομαδική ζωή και η θυσία των αρσενικών
Οι φυσητήρες μετακινούνται συνεχώς - είναι νομάδες τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. «Η λογική της μετακίνησής τους είναι ότι τα ζώα από τη φύση τους για να μπορέσουν να επιβιώσουν πρέπει να εκμεταλλεύονται με τρόπο ορθολογικό τις φυσικές πηγές τους, να μην τις εξαντλούν» εξηγεί ο κ. Φραντζής. «Ετσι, όπως όλα τα νομαδικά ζώα, οι φυσητήρες φροντίζουν να μην εξαντλούν όλα τα καλαμάρια που βρίσκονται σε μια περιοχή - τρέφονται εδώ κι εκεί ώστε να δίνουν την ευκαιρία στο οικοσύστημα να ξαναφτιάχνει την τροφή τους». Τα νομαδικά «ταξίδια» τους γίνονται δε με βάση πολύ συγκεκριμένες κοινωνικές δομές, οι οποίες και πάλι υπαγορεύονται από την οικονομία της φύσης και το κοινό καλό.

Οι θηλυκοί φυσητήρες με τα μικρά και τα ανώριμα άτομα (αυτά, δηλαδή, που δεν έχουν φθάσει ακόμη σε αναπαραγωγική ηλικία) ζουν μαζί σε ομάδες στα τροπικά και υποτροπικά νερά. Οι αρσενικοί, που είναι πολύ μεγαλύτεροι σε μέγεθος και χρειάζονται πολύ περισσότερη τροφή (υπολογίζεται ότι καταναλώνουν ποσότητα τροφής ίση με το 3%-3,5% του βάρους τους, δηλαδή  1,2 έως 1,4 τόνους το 24ωρο), από τη στιγμή που θα ωριμάσουν εγκαταλείπουν την ομάδα και ζουν μοναχική ζωή ώστε να μην επιβαρύνουν τους υπολοίπους με τις ανάγκες τους. «Φεύγουν από τα τροπικά και τα υποτροπικά νερά και όσο πιο μεγάλοι γίνονται τόσο πιο πολύ απομακρύνονται, φθάνουν ακόμη και στα πολικά νερά, όπου λόγω των ικανοτήτων τους μπορούν να τραφούν μακριά από τις κοινωνικές ομάδες τους χωρίς να τις ανταγωνίζονται για την τροφή» λέει ο κ. Φραντζής. «Επιστρέφουν μόνο για την αναπαραγωγή και μετά ξαναφεύγουν».

Η «Εύα» της Μεσογείου
Οι αρσενικοί φυσητήρες της Μεσογείου, ωστόσο, και ειδικότερα αυτοί της ελληνικής τάφρου, δεν βγαίνουν από τα μεσογειακά νερά - συνεχίζουν τη μοναχική ζωή τους χωρίς να απομακρύνονται υπερβολικά από τη «γενέθλια» περιοχή τους. «Ολες οι ενδείξεις και όλες οι παρατηρήσεις μας δείχνουν ότι οι αρσενικοί είναι και αυτοί επάνω στην τάφρο και πολλές φορές κινούνται κατά μήκος της, αλλά η διασπορά τους είναι πολύ μεγαλύτερη, σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο» αναφέρει ο βιολόγος. Οι μεσογειακοί φυσητήρες έχουν άλλωστε και γενετικές διαφορές από εκείνους του υπόλοιπου πλανήτη. «Ο μεσογειακός πληθυσμός είναι καθαρά μεσογειακός, είναι απομονωμένος από τον Ατλαντικό και μάλιστα διαφέρει και γενετικά» προσθέτει. «Από τις μελέτες που έχουμε κάνει σε συνεργασία με άλλες ερευνητικές ομάδες στη Μεσόγειο συγκρίνοντας δείγματα των εδώ φυσητήρων με δείγματα από τον Ατλαντικό φαίνεται ότι υπάρχουν διαφορές. Αυτό που δείχνει η γενετική είναι ότι κάποτε, πριν από πολλά χρόνια, δεν ξέρουμε ακριβώς πόσα, μια "Εύα" φυσητηρίνα πιθανώς μαζί με την κοινωνική της ομάδα πέρασαν στη Μεσόγειο και αυτοί έδωσαν τον μεσογειακό πληθυσμό. Γιατί ο πληθυσμός της Μεσογείου έχει πολύ χαμηλή ποικιλότητα στα γονίδιά του».

Το πλωτό σχολείο
Οι ομάδες των «γυναικόπαιδων» αποτελούνται συνήθως από 10-12 άτομα, έχουν ισχυρούς δεσμούς και είναι πολύ σταθερές στον χρόνο, αν και έχει παρατηρηθεί ότι όταν ξεπερνούν τον αριθμό των 10-12 μελών συνήθως «σπάζουν» σε μικρότερα κομμάτια (επίσης έχει παρατηρηθεί ομάδες που έχουν χάσει πολλά μέλη τους να ενώνονται μεταξύ τους). Οι κοινωνίες τους είναι καθαρά μητριαρχικές. Τα ώριμα θηλυκά επωμίζονται τη στήριξη της ομάδας και την ανατροφή των μικρών. «Αυτό είναι και το σχολείο» λέει ο κ. Φραντζής.«Είναι οι μαμάδες, οι θείες και οι γιαγιάδες - και οι γιαγιάδες είναι και η τράπεζα γνώσης γιατί έχουν συλλέξει τις περισσότερες εμπειρίες, ξέρουν πολύ καλύτερα τι και πώς πρέπει να γίνει για να συλλέξουν τροφή και να αποφύγουν τους κινδύνους».

Οι μαμάδες, οι θείες και οι γιαγιάδες προσέχουν τα μικρά, τους δείχνουν πώς να χρησιμοποιούν το σύστημα ηχοεντοπισμού τους, τους μεταδίδουν «χάρτες τροφής» και τους μαθαίνουν τους κανόνες της κοινωνίας τους και της επιβίωσης. Είναι μάλιστα αυστηρές. «Πολλές φορές έχουμε δει μικρά να "παραφέρονται", δηλαδή να είναι πιο περίεργα και να έρχονται κοντά για να παρατηρήσουν το σκάφος ή το υδρόφωνο, και αν αυτό δεν γίνει συλλογικά από την ομάδα και φύγουν χωρίς άδεια έρχεται αμέσως κάποια μεγάλη - μπορεί να είναι η μητέρα, μπορεί να είναι κάποια άλλη - για να το επαναφέρει στην τάξη» λέει ο βιολόγος. «Θα έρθει να μπει ανάμεσα στο μικρό και στο σκάφος για να του κλείσει τον δρόμο και θα το οδηγήσει πάλι πίσω στην ομάδα». Οταν υπάρχει κάποιος τοκετός, όλη η ομάδα βοηθάει και προστατεύει τη μελλοντική μητέρα και το νεογέννητο.

Η «κουβεντούλα» στο τέλος της ημέρας
Οι φυσητήρες κυνηγούν επί 24 ώρες το 24ωρο, όμως κάποια στιγμή προς το τέλος της ημέρας τα μέλη της ομάδας κάνουν ένα διάλειμμα και συγκεντρώνονται όλα μαζί: τρίβονται μεταξύ τους - όχι μόνο για να «αναγνωριστούν» και να ενισχύσουν με τη σωματική επαφή τους δεσμούς τους αλλά και για να κάνουν «scrub» - και... πιάνουν κουβέντα για να ανταλλάξουν τις εμπειρίες τους. Τα θαυμαστά κητώδη συνομιλούν μεταξύ τους εκπέμποντας με το βιοσόναρ τους μια σειρά συγκεκριμένους και διαφορετικούς μεταξύ τους ήχους τους οποίους οι επιστήμονες έχουν κατά κάποιον τρόπο «ταξινομήσει» αλλά δεν έχουν αποκρυπτογραφήσει. Είναι πολύ πιθανόν μάλιστα οι δικοί μας «ιθαγενείς» να μιλούν «ελληνικά φυσητηρικά» αφού, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι φυσητήρες έχουν μεν μια παγκόσμια γλώσσα αλλά χρησιμοποιούν πολλές τοπικές «διαλέκτους».
Εκβρασμένος φυσητήρας, θύμα σύγκρουσης με πλοίο στην ελληνική τάφρο
Πηγή: Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος

Θανατηφόροι ήχοι και συγκρούσεις
Αν υπάρχει, η ελληνική «φυσητηρική» διάλεκτος είναι πολύ περιορισμένη. Οι φυσητήρες που ζουν στην ελληνική τάφρο, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του κ. Φραντζή που διεξάγονται συνεχώς την τελευταία δεκαπενταετία, δεν ξεπερνούν τα 200 άτομα. Αν και ενδεχομένως ο μεγαλύτερος σε επίπεδο Μεσογείου, ο πληθυσμός θεωρείται πολύ μικρός αν λάβει κάποιος υπόψη ότι τα συγκεκριμένα οδοντοκήτη, τα οποία ζουν περίπου 70 χρόνια, έχουν τον χαμηλότερο ρυθμό αναπαραγωγής. Κινδυνεύει δε περισσότερο από όλους τους άλλους όχι τόσο από την κατάποση πλαστικών ή τα πελαγικά παρασυρόμενα αφρόδιχτα, που είναι οι σοβαρότερες απειλές για αυτά τα κητώδη στη Δυτική Μεσόγειο, όσο από τις συγκρούσεις με τα πλοία. «Οι φυσητήρες κινούνται σε μια πολύ συγκεκριμένη περιοχή της ελληνικής τάφρου» λέει ο κ. Φραντζής. «Και για κακή τους τύχη ακριβώς επάνω στην ίδια περιοχή, στην ίδια γραμμή, κινούνται και όλα τα διερχόμενα πλοία που έρχονται από το Σουέζ και πηγαίνουν στην Αδριατική ή στη Δυτική Μεσόγειο».

Αν αναρωτιέστε πώς ένα ζώο με τόσο εξαιρετικές ικανότητες και τόσο οξεία ακοή δεν αντιλαμβάνεται ότι ένα πλοίο έρχεται κατά πάνω του, η απάντηση είναι απλή: ηχορρύπανση. Ακριβώς επειδή έχουν τόσο οξεία ακοή, οι φυσητήρες ακούνε κάθε θόρυβο μέσα στη θάλασσα σαν να βγαίνει από ηχείο με ενισχυτή. Με την τόσο αυξημένη πλέον κίνηση των πλοίων στη Μεσόγειο, ο ήχος της μηχανής τους είναι ένας μόνιμος εκκωφαντικός θόρυβος στον οποίο απλώς έχουν «κλείσει τα αφτιά τους». «Επί 24 ώρες το 24ωρο ακούνε πλοία, γιατί ο θόρυβος των πλοίων ακούγεται από πολύ μακριά, ακόμη και αν δεν φαίνονται. Ο ήχος τους είναι ένα διαρκές βουητό που τους έχει κάνει να χάσουν την ακοή τους» λέει ο βιολόγος. «Οι φυσητήρες έχουν χάσει την ακοή τους στις συχνότητες των ήχων των πλοίων όπως οι βιομηχανικοί εργάτες χάνουν την ακοή τους στις συχνότητες των μηχανημάτων με τα οποία δουλεύουν. Και έτσι γίνονται πιο ευάλωτοι, αντιλαμβάνονται τα πλοία όταν είναι πια πολύ αργά».

Ζητείται μεταβολή στις ρότες!
Παρά το γεγονός ότι οι φυσητήρες έχουν χαρακτηριστεί κινδυνεύον είδος, κάθε χρόνο περίπου ένας από τους φυσητήρες της ελληνικής τάφρου εκβράζεται με σημάδια που δείχνουν ότι έχει πέσει θύμα σύγκρουσης με πλοίο. Το ποσοστό του ενός θανάτου τον χρόνο είναι ήδη μεγάλο γι' αυτό που μπορεί να «αντέξει» ο τοπικός πληθυσμός, αλλά εκτιμάται ότι θα πρέπει να είναι ακόμη μεγαλύτερο καθώς τα ζώα που πεθαίνουν στη θάλασσα δεν εκβράζονται απαραίτητα στις ακτές. Οι επιστήμονες αναζητούν μια λύση για αυτή την απειλή και το Ινστιτούτο Πέλαγος έχει δύο προτάσεις.

Η μία είναι τεχνική: οι επιστήμονες αναπτύσσουν σημαδούρες οι οποίες θα ηχοεντοπίζουν τους φυσητήρες και θα μεταφέρουν τις πληροφορίες σχετικά με το πού βρίσκονται σε ένα σύστημα το οποίο θα ειδοποιεί τα πλοία ώστε να αλλάζουν πορεία και να τους αποφεύγουν.«Χρειάζεται περισσότερα χρήματα, αλλά έχουμε ξεκινήσει να τη δουλεύουμε και μάλιστα εφέτος, αυτό το καλοκαίρι, θα δοκιμαστεί για πρώτη φορά πειραματικά» λέει ο κ. Φραντζής.
Η δεύτερη πρόταση είναι πολιτική και δεν είναι καινούργια: έχει ήδη εφαρμοστεί και «δοκιμαστεί» με επιτυχία για την προστασία των κητωδών σε άλλες χώρες, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ισπανία. «Είναι πολύ πιο εύκολη, δεν κοστίζει τίποτε, αλλά εξαρτάται από το ελληνικό κράτος» επισημαίνει ο βιολόγος. «Σύμφωνα με μελέτες που κάναμε και με κάποιες άλλες που ολοκληρώνουμε τώρα με τη μοντελοποίηση των θέσεων των φυσητήρων και των θέσεων των πλοίων τα δύο τελευταία χρόνια, αν μετακινηθούν οι ρότες των πλοίων μερικά μίλια πιο ανοιχτά, οι συγκρούσεις θα μειωθούν σε τεράστιο βαθμό. Για να γίνει κάτι τέτοιο όμως χρειάζεται να κάνει πρόταση η ελληνική κυβέρνηση στον Διεθνή Οργανισμό Ναυσιπλοΐας».

Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τους φυσητήρες της Ελλάδας και ενδεχομένως να τους συναντήσετε, το επιστημονικό πρόγραμμα του Ινστιτούτου Πέλαγος είναι ανοιχτό σε εθελοντές - επιστήμονες και μη. Φυσικά απαιτείται προηγούμενη συνεννόηση (www.pelagosinstitute.gr).

ΤΟ ΖΩΟ ΤΩΝ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΩΝ
Δεν είναι φάλαινες!

Η χαριτωμένη, μακρόστενη σαν υποβρύχιο φιγούρα με το τεράστιο κεφάλι από όπου ξεπηδάει ένας πίδακας νερού και η μεγαλοπρεπής ουρά που βγαίνει έξω από το νερό την ώρα της κατάδυσης αποτελούν ενδεχομένως τις πιο «εμβληματικές» εικόνες που έχουμε συνδέσει με τις φάλαινες - από τις «real-life» φωτογραφίες ως τις φανταστικές απεικονίσεις των μυθιστορημάτων (με πρώτο τον «Μόμπι Ντικ»), των κόμικς και των κινουμένων σχεδίων. Παρ' όλα αυτά, πρόκειται για μια τεράστια παρεξήγηση. Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ανήκουν αποκλειστικά και μόνο στους φυσητήρες (Physeter macrocephalus) και οι φυσητήρες δεν είναι φάλαινες. Δεν είναι μυστακοκήτη, όπως οι τελευταίες, αλλά οδοντοκήτη: έχουν δόντια και όχι μπαλένες και συγγενεύουν περισσότερο με τα δελφίνια.

Η παρανόηση, όπως μας εξηγεί ο Αλέξανδρος Φραντζής, οφείλεται μάλλον στο γεγονός ότι στην αγγλική γλώσσα η λέξη που στα ελληνικά μεταφράζουμε ως «φάλαινα» χρησιμοποιείται για να δηλώσει όλα τα κητώδη, ανάμεσα σε αυτά και τους φυσητήρες. Εξάλλου το επιστημονικό - και κατ' επέκταση το κοινό - όνομά τους προέρχεται από τη λέξη «φυσητήρας» που επινόησε ο Αριστοτέλης για να περιγράψει την αναπνευστική οδό των φαλαινών και χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τον Στράβωνα ως ονομασία για τους φυσητήρες του Γιβραλτάρ. Είναι ο μεγαλύτερος οδοντοφόρος οργανισμός στη Γη και το τρίτο σε μέγεθος ζώο μετά τη γαλάζια φάλαινα και την πτεροφάλαινα. Τα αρσενικά ξεπερνούν σε μήκος τα 20 μ. αλλά στη Μεσόγειο είναι μικρότερα και οι επιστήμονες υποπτεύονται ότι μπορεί να εμφανίζουν νανισμό λόγω της απομόνωσής τους (το μέγιστο μήκος που έχει καταγραφεί είναι τα 17,3 μ.).

Τα «ρεκόρ» τους όμως δεν σταματούν εδώ. Ο κ. Φραντζής τους αποκαλεί «το ζώο των υπερθετικών» και δεν έχει καθόλου άδικο. Οι φυσητήρες εμφανίζουν επίσης τον πιο έντονο φυλετικό διμορφισμό από όλα τα θηλαστικά: τα θηλυκά έχουν σχεδόν το μισό μήκος από τα αρσενικά αφού δεν ξεπερνούν τα 12 μ. (το μέγιστο στη Μεσόγειο είναι 10,5 μ.) ενώ, με βάρος 13 τόνων, είναι τρεις φορές ελαφρύτερα (τα αρσενικά έχουν κατά μέσον όρο βάρος 40 τόνων αλλά μπορεί να φθάσουν ως και τους 50). Επιπλέον επιδεικνύουν τη μεγαλύτερη ασυμμετρία μεταξύ των θηλαστικών. «Το κεφάλι του φυσητήρα είναι τελείως ασύμμετρο. Σε αντίθεση με όλα τα άλλα οδοντοκήτη, έχει ένα ρουθούνι αριστερά, στο μπροστινό μέρος του κεφαλιού, αλλά το δεύτερο βρίσκεται εσωτερικά και είναι "τυφλό" - δεν φαίνεται πουθενά αλλά και από αυτό περνάει αέρας» εξηγεί ο βιολόγος.

Εκτός του ότι διαθέτουν τον μεγαλύτερο εγκέφαλο και το ισχυρότερο βιοσόναρ, είναι επίσης οι καλύτεροι δύτες: «Μπορούν να φθάσουν τα 2.000 ή και παραπάνω μέτρα βάθος και να κρατήσουν την αναπνοή τους σχεδόν για δύο ώρες» λέει ο κ. Φραντζής. Ο μέσος όρος κατάδυσής τους κυμαίνεται στα 25-60 λεπτά για τους αρσενικούς και στα 20-24 λεπτά για τους θηλυκούς, ενώ οι «βουτιές» του είδους επαναλαμβάνονται περίπου 20 φορές μέσα στο 24ωρο καθώς καταδύονται συνεχώς στα 500-1.000 μ. ή και ακόμη πιο βαθιά για να βρουν τα μεσοπελαγικά και βαθυπελαγικά καλαμάρια που αποτελούν τη βασική τροφή τους.  Στα «αντίστροφα» ρεκόρ τους συγκαταλέγεται το ότι έχουν τον χαμηλότερο ρυθμό αναπαραγωγής: τα θηλυκά ωριμάζουν στα 10 έτη, η κύηση διαρκεί 16 μήνες και ο θηλασμός πάνω από τρία χρόνια, ενώ ο μέσος ρυθμός γεννήσεων ενός θηλυκού υπολογίζεται στα 5 χρόνια. Τέλος, είναι το πιο «ομιλητικό» ζώο στον πλανήτη: παράγουν ήχους επί 20 ώρες το 24ωρο - δηλαδή, κατά το 80% του χρόνου της ζωής τους.

ΠΑΝΙΣΧΥΡΟ ΒΙΟΣΟΝΑΡ
Ο μεγαλύτερος εγκέφαλος στον πλανήτη Γη

Το υπερμέγεθες κεφάλι των φυσητήρων, το οποίο αντιστοιχεί στο ένα τρίτο του σώματός τους, κρύβει έναν αναλόγων διαστάσεων εγκέφαλο. «Είναι εντυπωσιακό, είναι ο μεγαλύτερος εγκέφαλος που έχει εμφανιστεί ποτέ στον πλανήτη Γη» λέει ο Αλέξανδρος Φραντζής. Στα μεγάλα αρσενικά το βάρος του φθάνει τα 8-10 κιλά και είναι μεγαλύτερος από εκείνον της γαλάζιας φάλαινας, του μεγαλύτερου ζώου στον πλανήτη. Αυτό, όπως επισημαίνει ο βιολόγος, συμβαίνει επειδή οι γαλάζιες φάλαινες δεν έχουν πολύπλοκες κοινωνικές σχέσεις σαν τους φυσητήρες - και οι κοινωνικές σχέσεις είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που «ενισχύουν» τον εγκέφαλο, σύμφωνα με τους επιστήμονες.«Γενικά πιστεύουμε ότι τα ζώα εκείνο που τα κάνει να τα θεωρούμε, εντός εισαγωγικών, εξελιγμένα νοητικά είναι αφενός η δυσκολία στο να βρουν την τροφή τους, γιατί τα αναγκάζει να λύνουν διάφορα προβλήματα, και αφετέρου και πιο σημαντικό, που το έχουν τα κητώδη, το να ζουν σε κοινωνίες στις οποίες υπάρχουν κανόνες και κοινωνικές σχέσεις και είναι αναγκασμένα, όπως και εμείς, να ξεχωρίζουν το κάθε άτομο και να συμπεριφέρονται σε αυτό ανάλογα με τη θέση του, δηλαδή να αναγνωρίζουν προσωπικότητες» εξηγεί.

Εκτός από τον μεγαλύτερο εγκέφαλο, το κεφάλι των φυσητήρων φιλοξενεί επίσης το μεγαλύτερο όργανο παραγωγής ήχων στη Γη, όπως χαρακτηριστικά το αποκαλεί ο κ. Φραντζής: το σύστημα ηχοεντοπισμού ή βιοσόναρ τους. Το σύστημα αυτό, το οποίο διαθέτουν και τα άλλα οδοντοκήτη όπως τα δελφίνια, επιτρέπει στα θαλάσσια θηλαστικά να «βλέπουν» μέσω του ήχου - χάρη σε αυτό οι φυσητήρες μπορούν να εντοπίζουν στο «λυκόφως» του βυθού ή και στο απόλυτο σκοτάδι τα καλαμάρια, που αποτελούν τη βασική τροφή τους. Το χρησιμοποιούν επίσης για να προσανατολίζονται και για να επικοινωνούν μεταξύ τους.

«Το δεύτερο, εσωτερικό ρουθούνι του φυσητήρα έχει διαμορφωθεί σε ένα όργανο που λέγεται ρύγχος του πιθήκου γιατί μοιάζει κάπως έτσι, έχει δύο χείλη που ανοιγοκλείνουν και από εκεί περνάει αέρας υπό πίεση και κάθε φορά που περνάει ο αέρας και ανοίγουν και κλείνουν δημιουργείται ένας ήχος, ένα "κλικ"» εξηγεί ο ειδικός. Αυτό το «κλικ» διοχετεύεται προς το πίσω μέρος του κεφαλιού το οποίο οι φυσητήρες μπορούν να χρησιμοποιούν σαν «φακό» ώστε να «καλιμπράρουν» ανάλογα με την περίσταση τον ήχο αλλάζοντας τη συχνότητά του, κάνοντάς τον πιο ευρύ, εστιάζοντάς τον κ.ο.κ., και να τον στέλνουν ξανά προς το μπροστινό μέρος του κεφαλιού τους.

«Από εκεί εκπέμπουν τον ήχο ο οποίος φεύγει προς το περιβάλλον, μέσα στον ωκεανό»περιγράφει. «Αν ο ήχος συναντήσει κάποιο εμπόδιο - το οποίο, ανάλογα με το αν τον εκπέμπουν οριζόντια ή κάθετα, μπορεί να είναι π.χ. ένα σκάφος, το υδρόφωνό μας, ένας άλλος φυσητήρας ή ένα καλαμάρι - ανακλάται και γυρίζει πάλι πίσω. Αυτή η ανάκλαση περιέχει πληροφορίες σχετικά με το τι είναι αυτό επάνω στο οποίο "χτύπησε" - τα μέγεθός του, την υφή του, την ταχύτητά του και πολλά άλλα στοιχεία». Ο ανακλώμενος ήχος - και μαζί με αυτόν τα δεδομένα που μεταφέρει - λαμβάνεται κυρίως από αισθητήρια όργανα στην κάτω σιαγόνα και οδηγείται στο ακουστικό νεύρο και από εκεί στον εγκέφαλο. «Με αυτό το ηχοεντοπιστικό σύστημα οι φυσητήρες, όπως και τα δελφίνια, μπορούν να βλέπουν ακούγοντας» λέει ο κ. Φραντζής. Το βιοσόναρ των φυσητήρων είναι όμως πολύ πιο μεγάλο και ισχυρό από αυτό των δελφινιών.

ΛΑΛΙΝΑ ΦΑΦΟΥΤΗ
3-8-2014