Τα κοινωνικά συμβόλαια υπό αμφισβήτηση

Σκίτσο του Γ.ΙΩΑΝΝΟΥ

  

Τα οργανωτικά χαρακτηριστικά του διεθνούς συστήματος περιέχουν στοιχεία διεθνο-πολιτικής κανονικότητας, αλλά και στοιχεία που δημιουργούν ασύμμετρες πιέσεις στις βασικές μονάδες της παγκόσμιας οργανωτικής δομής, τα κράτη. Οι πιέσεις αυτές προκύπτουν από το πεδίο της διεθνούς πολιτικής και το άναρχο διεθνές περιβάλλον, αλλά και από το πεδίο της γεω-οικονομίας.

Η οικονομική κρίση καταδεικνύει ότι το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα περιχαρακώνεται γύρω από ένα μικρό αριθμό κέντρων εξουσίας, τα οποία λειτουργούν πρακτικά ανεξέλεγκτα εις βάρος της αυτόνομης δράσης των κρατικών δρώντων. Το ζητούμενο για το διεθνολόγο σήμερα είναι σε ποιο βαθμό ο οικονομικός συγκεντρωτισμός θα επιτρέψει στα κράτη να διατηρήσουν το βαθμό πολιτικής και οργανωτικής τους νομιμοποίησης έναντι των συλλογικοτήτων που εκφράζουν.

Σε συνθήκες ασύμμετρων πιέσεων οι πολιτικές ελίτ ουσιαστικά συναινούν, ακόμα και σε χώρες του Πρώτου Κόσμου, στη νέα ανθρωπογεωγραφία της φτώχειας, υπονομεύοντας την ιστορική για πολλούς αναγκαιότητα δημιουργίας κρατών. Αυτό διευρύνει ποσοτικά το μέγεθος του Τέταρτου Κόσμου, των νεόπτωχων. Η διάβρωση της κρατικής ισχύος αποτελεί ένα αναμφισβήτητο γεγονός, ωστόσο απαιτείται ανάλυση των επιπτώσεων περιορισμού της κρατικής κυριαρχίας στα συμφέροντα συλλογικοτήτων και στο θεσμικό τρόπο έκφρασής τους σε ενδοκρατικό και διακρατικό πεδίο.

Ιστορικά, τα κράτη λειτούργησαν ως νομιμοποιημένα μέσα αναδιανομής πλούτου και ικανοποίησης κοινωνικών αιτημάτων που συνδέονται και αλληλοτέμνονται με πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα. Συνδέονται ακόμα με τον πλουραλισμό και την πολυμορφία που προκύπτει από εσωτερικές παραμέτρους της κοινωνίας και τις επιμέρους δομές εντός των οποίων αυτές διαμορφώνονται. Στο πλαίσιο αυτών των δομών καταγράφεται μια πολύπλευρη αλληλόδραση οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων, θεσμών και ετερογενών κοινωνικών δυνάμεων, οι οποίες συχνά δρουν με διαφορετικά ή απλά μη συμβατά κίνητρα.

Σήμερα περισσότερο από ποτέ τίθενται κρίσιμα ερωτήματα με βάση αντιλήψεις περί διεθνούς οργάνωσης, παγκόσμιας τάξης και εκπροσώπησης συλλογικοτήτων που προκύπτουν από την αποδυνάμωση των κρατών στο οικονομικό πεδίο. Το φαινόμενο αυτό, αποτέλεσμα της διεισδυτικής δράσης διεθνικών και μη πολιτικά υπόλογων οικονομικών παραγόντων αλλά και του διεθνικού κεφαλαίου, δεν ενισχύει την ασφάλεια σε ενδοκρατικό επίπεδο. Αντίθετα, με τη χρήση μετα-κανονιστικών θεσμικών μέσων οικοδομείται μια νέα μορφή ελεγχόμενης ενδοκρατικής αναρχίας, με θύματα συλλογικότητες και άτομα. Το παράδοξο είναι ότι αυτό λαμβάνει χώρα εντός ενός πλαισίου καινοφανούς νομιμοποίησης.

Είναι σαφές, πλέον, ότι η κρίση δημιουργεί συνθήκες εσωτερικής απονομιμοποίησης των ηγεσιών, πολιτική αστάθεια και ενισχύει ετερογενείς συντηρητικές δυνάμεις. Η παρούσα οικονομική κρίση και ειδικότερα το πλαίσιο διαχείρισής της από εξωεθνικά, τεχνοκρατικής υφής θεσμικά ή εξω-θεσμικά όργανα δεν εξασφαλίζει σε κράτη και συλλογικότητες την οργανωτική επιβίωσή τους και, ως εκ τούτου, την επίτευξη εγγενών συμφερόντων ως υπέρτατες αξίες. Η φτώχεια και οι δραματικές ανισότητες αποκτούν μία μη επιθυμητή οικουμενικότητα, ενώ προσδιορίζονται ως μία διεργασία «εξορθολογισμού» των διαχειριστικών εκτροπών του παρελθόντος. Ο μοναδικός τρόπος εφαρμογής αυτής της πολιτικής είναι η υποδόρια ή εμφανής υπονόμευση της δημοκρατίας και των θεσμών. Είναι περισσότερο από σαφές ότι η δημοκρατία υποχωρεί σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στην Ευρώπη, πλέον, δεν εκλαμβάνεται ως προαπαιτούμενο μιας κοινής πορείας προς μια νέα ευρωπαϊκή οργανωτική αρχιτεκτονική διακρατικής ισονομίας. Υπό αυτό το πρίσμα, η περίπτωση της Ελλάδας και ο τρόπος οργανωτικής και δημοσιονομικής τιθάσευσής της θα κρίνουν πολλά όχι μόνο για την ίδια, αλλά και για άλλες χώρες του Πρώτου Κόσμου, όπου πιθανότατα θα αμφισβητηθεί οργανωτικά, συνταγματικά και διαχειριστικά το κοινωνικό συμβόλαιο. Το παρόν θεσμικό και διαχειριστικό πλαίσιο λειτουργίας της Ενωσης χαρακτηρίζεται από δαρβινισμό. Προσεγγίζει τον Θουκυδίδη και απομακρύνεται από τον Μονέ και τον Σουμάν. Από το ενωμένοι στη διαφορετικότητα οδηγηθήκαμε στην προσπάθεια θεσμικής εμπέδωσης ενός οικονομικού ηγεμονισμού που αναδεικνύει με σαφήνεια το σαθρό θεσμικό και κυρίως ιδεολογικό-πολιτειακό υπόβαθρο της ενοποιητικής διαδικασίας.

Το ζήτημα της συνέχειας και μεταβολής αποτελεί διαχρονικά κομβικό αντικείμενο των διεθνών σχέσεων. Το διεθνές περιβάλλον ουδέποτε αποτελούσε ένα στατικής υφής πεδίο. Ωστόσο, σήμερα απειλείται ο ίδιος ο λόγος ύπαρξης των κρατών ως νομιμοποιημένων οργανωτικών μονάδων. Αν η τεχνοκρατική, απρόσωπη διακυβέρνηση δεν τεθεί στο περιθώριο, τα εθνικά κοινωνικά συμβόλαια θα αποδομηθούν. Η δημοκρατία πλέον δεν μπορεί να εκλαμβάνεται ως δεδομένο, όπως ορθά υποστήριξαν οι ερευνητές του βρετανικού DEMOS. Αν αυτό δεν αποτελεί ένα εφήμερο χαρακτηριστικό αλλά μία νεοτερική κανονικότητα, τότε θα σηματοδοτήσει την απαρχή του τέλους για την ενωμένη Ευρώπη και για την αστική δημοκρατία στον Πρώτο Κόσμο.

  1 Οκτωβρίου 2014

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΣ,

αναπληρωτής καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών 

στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

http://www.enet.gr/?i=arthra-sthles.el.home&id=449967