Σεισάχθεια και συμμετοχή

  

ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΣΗ της γενικευμένης χρεοκοπίας έγινε πολύς λόγος για την ανάγκη μιας σημερινής «σεισάχθειας», κατά τα πρότυπα των μεταρρυθμίσεων του Αθηναίου νομοθέτη Σόλωνα, όταν στις αρχές του 6ου π.Χ. διαγράφηκαν τα χρέη και απαγορεύτηκε εφεξής η υποδούλωση των ανθρώπων ένεκα χρεών. Αυτό όμως που δεν συζητήθηκε ήταν το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου έγιναν αυτές οι μεταρρυθμίσεις, καθώς επίσης το σύνολο των μεταρρυθμίσεων αυτών. Χωρίς αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, η «σεισάχθεια» μένει μετέωρη, όπως πολλά πράγματα στην Ελλάδα, ακόμη και η ίδια η χώρα.

Κατ’ αρχάς, αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι πως ο Σόλων δεν εμφανίστηκε από το πουθενά, αλλά τον ανέδειξε η είσοδος του κοινωνικού πλήθους στο πολιτικό προσκήνιο πρώτη φορά στην ιστορία. Τα κατώτερα στρώματα εξεγέρθηκαν και απαίτησαν αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης, όπως περιγράφει συνοπτικώς ο Αριστοτέλης: «Ενώ οι πολλοί ήταν υποδουλωμένοι στους ολίγους, εξεγέρθηκε ο δήμος κατά των ευγενών. Επειδή η σύγκρουση ήταν βίαιη και οι δύο παρατάξεις μάχονταν η μία με την άλλη για πολύ καιρό, εξέλεξαν από κοινού τον Σόλωνα ως μεσολαβητή και άρχοντα και του ανέθεσαν την οργάνωση της πολιτείας». Με άλλα λόγια, έγινε μια κοινωνική-πολιτική εξέγερση των κατώτερων στρωμάτων κατά των ανώτερων και κατά του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου της αριστοκρατίας που είχε στην κατοχή της το σύνολο σχεδόν της καλλιεργούμενης γης, με αποτέλεσμα πολλοί Αθηναίοι να έχουν καταντήσει δούλοι ένεκα χρεών. Εξέλεξαν λοιπόν ανώτατο άρχοντα τον Σόλωνα το 594-3, ο οποίος προέβη σε ριζικές μεταρρυθμίσεις που άλλαξαν το κοινωνικό και θεσμικό πλαίσιο.

ΠΡΑΓΜΑΤΙ, ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ τη «σεισάχθεια», ο Σόλων αφαίρεσε αρμοδιότητες και εξουσίες από τον Αρειο Πάγο και τις παραχώρησε στα μεσαία και κατώτερα στρώματα. Ο Αρειος Πάγος ήταν ένα αριστοκρατικό συμβούλιο ευγενών-γαιοκτημόνων, ανώτατο κυρίαρχο όργανο που κατείχε και ασκούσε αποκλειστικώς κάθε είδους εξουσία. Ο Σόλων προέβη μεταξύ άλλων σε δύο καινοτόμου πολιτικές αλλαγές, οι οποίες εισήγαγαν το κοινωνικό πλήθος στην πολιτική εξουσία πρώτη φορά στην ιστορία. Η μία ήταν η είσοδος των κατώτερων στρωμάτων στην Εκκλησία του Δήμου με δικαίωμα στην εκλογή των αρχόντων, οι οποίοι εντούτοις εκλέγονται μόνο από τα ανώτερα στρώματα. Η άλλη αλλαγή ήταν το δικαίωμα των κατώτερων στρωμάτων να συμμετέχουν στη δικαστική εξουσία, δηλαδή η ίδρυση πρώτη φορά των δικαστηρίων των πολιτών.

Η δικαστική μεταρρύθμιση ήταν πολύ σημαντική και κατέστησε τη δικαστική εξουσία των πολιτών κυρίαρχη στην αθηναϊκή πολιτεία, αφού στη δικαιοδοσία της ενέπιπταν όλες οι κοινωνικές και πολιτικές υποθέσεις, με αποτέλεσμα η εξουσία να μην είναι πλέον αυθαίρετη και ανεξέλεγκτη. Αυτή η ιδέα της δικαστικής εξουσίας που ασκείται από πολίτες -και όχι από επαγγελματίες, όχι από κλειστό συντεχνιακό σώμα- αποτέλεσε την αδιαμφισβήτητη βάση και της δημοκρατικής πολιτείας από το 508 π.Χ. (Κλεισθένης): όπως και οι άλλες εξουσίες -εκτελεστική, νομοθετική– έτσι και η δικαστική εκπορεύεται και ασκείται από τον δήμο. Τα βασικά στοιχεία λοιπόν της σολώνειας μεταρρύθμισης ήταν η εξέγερση του κοινωνικού πλήθους με επίμονη απαίτηση για ριζικές αλλαγές που είχε αποτέλεσμα τη συμμετοχή των κατώτερων στρωμάτων στα πολιτικά τεκταινόμενα και κυρίως στη δικαστική εξουσία.

ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΤΑ μπορούν να αποτελέσουν γνώμονα και στις παρούσες δύσκολες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Τηρουμένων των αναλογιών και σήμερα η ουσιαστική εξουσία και ο πλούτος ανήκουν σε μια «αριστοκρατία» του χρήματος (τράπεζες, επιχειρήσεις), των κομμάτων, του Κοινοβουλίου, των δικαστών, της Εκκλησίας και των ΜΜΕ, που οδήγησαν στο σημερινό γενικευμένο αδιέξοδο. Οι πολλοί ουδεμία ουσιαστική εξουσία ασκούν, αφού όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται ερήμην τους και επιπλέον βρίσκονται σε δεινή οικονομική και κοινωνική κατάσταση με μεγάλη ανεργία, φτώχεια, ανασφάλεια και χρέη. Είναι λοιπόν απαραίτητες ορισμένες ριζικές αλλαγές που θα αφαιρέσουν πλούτο και εξουσίες από τις κυρίαρχες εξουσιαστικές ελίτ και θα τα αποδώσουν στην κοινωνία.

Αναγκαία συνθήκη όμως είναι να υπάρξει κοινωνική εξέγερση και απαίτηση για θεσμικές αλλαγές με κύριο στόχο τη συμμετοχή της κοινωνίας σε αυτά που αποφασίζονται και νομοθετούνται ερήμην της, και έχουν δυστυχώς υποθηκεύσει το μέλλον των επόμενων γενεών. Βασική αλλαγή λ.χ. είναι όχι μόνο η ανεξαρτητοποίηση της δικαστικής εξουσίας από την κυβερνητική, αλλά και η εκ βάθρων αναδιάρθρωσή της με συμμετοχή της κοινωνίας. Δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική αλλαγή προς τη δημοκρατία χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών στην εξουσία, άρα και στη δικαστική. Αυτό είναι το σημαντικό δίδαγμα τόσο από τον Σόλωνα όσο και από τον Κλεισθένη.

Η ανάγκη αυτή είναι επιτακτική σήμερα, διότι η υπάρχουσα δικαστική εξουσία έχει νομιμοποιήσει όλα τα αντικοινωνικά οικονομικά και πολιτικά μέτρα που ευνοούν σκανδαλωδώς τα ανώτερα στρώματα, ενώ ταυτοχρόνως καθιστούν τα κατώτερα υποτελή και υποταγμένα. Οι αλλαγές δεν μπορούν να γίνουν αν η κοινωνία δεν αποτοξινωθεί από τον κομματισμό και τη νοοτροπία της ανάθεσης σε «αντιπροσώπους». Τα κόμματα και οι βουλευτές δεν έφεραν ποτέ ριζικές αλλαγές προς όφελος της κοινωνίας και της δημοκρατίας. Οι αλλαγές ήλθαν μόνο έπειτα από αυτόνομους αγώνες του κοινωνικού πλήθους.

20-11-2014

Γιώργος Ν. Οικονόμου

 -Δρ Φιλοσοφίας

http://www.efsyn.gr/arthro/seisahtheia-kai-symmetohi-0