Τα Δεκεμβριανά 1944 όπως τα έζησα. Μια ταραγμένη εποχή που έχει αφήσει δυσεπούλωτες πληγές

Ετσι ολόκληρο σχεδόν τον Οκτώβρη και τον Νοέμβρη του 1944 η ατμόσφαιρα … στην πρωτεύουσα, ήταν ατμόσφαιρα γενικής δυσπιστίας. Δεν έχει ουσιαστική σημασία ποιος ήταν τότε δικαιολογημένος να δυσπιστεί στον άλλον και ποιος όχι, Σημασία έχει ότι η δυσπιστία που βάραινε θανάσιμα κάθε προοπτική του άμεσου μέλλοντος, ματαίωνε τις προσπάθειες για την πρόληψη της σύρραξης (Αλέξανδρος Σβώλος.” Η Δεκεμβριανή Σύρραξη” (1)).

Οι μνήμες της Ιστορίας, τα οδυνηρά θυμίσματα μιας ταραγμένης εποχής, που έχει αφήσει ως τώρα δυσεπούλωτες πληγές, έρχονται μοχθηρά επίμονες να πάρουν- όση ηρεμία σου έχει απομείνει από το σωτήριο έτος 2014 που μόλις έφυγε και όπου ουδείς γνωρίζει τι άλλο μας επιφυλάσσει μία βάσκανος μοίρα για το παρόν σωτήριο έτος 2015. Τούτες τις μέρες μας βασανίζουν πολύ περισσότερο από άλλοτε- κατανοητό άλλωστε- οι πιο απαισιόδοξες σκέψεις, λόγω των πολύ χαλεπών καιρών που διανύουμε και των βασάνων που μέλλει να υποστούμε ούτως ή άλλως (εκτός αν ο Τσίπρας μεταλλαχθεί σε θαυματοποιό) . Και σαν να μην έφτανε αυτό, ξαναθυμηθήκαμε-οι παλιότεροι- επετειακά τα «Δεκεμβριανά» του 1944, αυτή την κατασκότεινη περίοδο ξεσπάσματος αβυσσαλέου αδελφοκτόνου μίσους στον ούτως ειπείν «Μεγάλο Δεκέμβρη» (το κατά Γ.Παπανδρέου Α΄ «Δώρον του Υψίστου») όταν, χωρίς καν να προλάβουμε να χαρούμε την απελευθέρωση από τους Ναζί, ήλθαν πάλι οι ίδιες και πολύ χειρότερες δοκιμασίες: πείνα, δυστυχία και προπάντων θάνατος που σε παραμόνευε κάθε στιγμή, όπου κι αν ήσουν.

Ενώ οι Γερμανοί είχαν σεβαστεί την Αθήνα, ως ανοχύρωτη πόλη, οι Βρετανοί έπραξαν εντελώς το αντίθετο: τη βομβάρδιζαν ανελέητα με αεροσκάφη σπιτφάιαρ, και μποφάιτερ, είχαν εγκαταστήσει παντού ελεύθερους σκοπευτές και οχυρωνόντουσαν πάνω στον ιερό βράχο της Ακρόπολης με οπλοπολυβόλα. Παράλληλα, χρησιμοποίησαν το ίδιο έμψυχο υλικό, όπως οι Γερμανοί, δηλαδή τους προδότες γερμανοτσολιάδες, ταγματασφαλίτες, χωροφύλακες, δωσίλογους, συνεργάτες ακόμα και ποινικούς οι οποίοι πρόσφεραν «αφιλοκερδώς» την πολύτιμή τους πατριωτική βοήθεια για να αποτραπεί ο κομουνιστικός κίνδυνος και, αφετέρου να τη γλιτώσουν οι ίδιοι, που ήταν υπόδικοι .

Η Τεταμένη ατμόσφαιρα πριν από τα Δεκεμβριανά

Πισωγυρίζω προσώρας σε κάποια μέρα τέλη Νοέμβρη του 1944, σχεδόν ενάμιση μήνα μετά από την απελευθέρωση της Αθήνας. Κατέβαινα την οδό Αγίου Δημητρίου που οδηγεί στην Πλατεία Ψυρρή. Ολη η οδός ήταν γεμάτη κίνηση γιατί εκεί είχαν εγκατασταθεί προσωρινά τα «Λαδάδικα», πάγκοι που πουλούσαν λάδι με την οκά αλλά και άλλα τρόφιμα. Ξαφνικά ακούστηκε μια δυνατή φωνή να τραγουδάει: «Τα όπλα δεν τα δίνουμε-ένα, δύο, τρία τέσσερα/ Τα όπλα δεν τα δίνουμε πέντε, έξι, εφτά!». Αυθόρμητα όλοι οι άλλοι, νέοι, πιτσιρικάδες, γυναικούλες γέροντες και γριές τον ακολούθησαν και συνέχισαν με το: «Οι Αγγλοι θα νικήσουν-να νου να νου νανό/ όταν οι Μαύροι ασπρίσουν…».

Αναφέρονταν στα όπλα των ανταρτών που πολέμησαν τους Γερμανούς και τους τα πήραν, αλλά ο Βρετανός πρωθυπουργός Γουίνστον Τσόρτσιλ ανησυχούσε έντονα για την ισχύ του ΕΛΑΣ (Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) που ελέγχονταν από το ΚΚΕ. Ηδη από τότε έκαναν επίδειξη δυνάμεως, πρώτα το ΚΚΕ με προκλήσεις, άγριο ξύλο και άλλες μορφές έκφρασης βίας σε μία συγκέντρωση «εθνικοφρόνων» σε ξενοδοχείο της Ομόνοιας (Ερμής;). Αλλά μετά και οι Δεξιοί (Χίτες , ταγματασφαλίτες, δωσίλογοι) απάντησαν σε κομουνιστική συγκέντρωση με χρήσηι όπλων που συνεπέφερε ανθρώπινες απώλειες. Οι εχθροπραξίες είχαν αρχίσει πριν από τα «Δεκεμβριανά» με μια δυσοίωνη πρόβα που δεν άρεσε καθόλου στους Αθηναίους.

Παραδώστε τα όπλα !

Ο Τσόρτσιλ προβληματίστηκε σοβαρά. Τι θα γινόταν αν ο ΕΛΑΣ έπαιρνε την εξουσία σε μια περιοχή της Μεσογείου, μεγάλου ζωτικού γεωπολιτικού ενδιαφέροντος για τους Βρετανούς; Σε αυτό υπήρχε πλήρης ταυτότητα απόψεων μεταξύ Τσόρτσιλ και του αντικομουνιστή Γ. Παπανδρέου Α΄, νεοδιορισθέντος πρωθυπουργού της «κυβέρνησης εθνικής ενότητας» με έδρα το Κάιρο: η αναγκαιότητα αφοπλισμού των ανταρτικών ομάδων. Οπότε ο υποστράτηγος Ρόναλντ Σκόμπι, διοικητής των εκστρατευτικού σώματος των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα έλαβε αυστηρές εντολές, δεδομένης της υπαγωγής όλων των ανταρτικών δυνάμεων στη διοίκησή του, βάσει της Συμφωνίας Λιβάνου (20/5/1944). Αργότερα στην Καζέρτα η ΚΕ του ΚΚΕ (2/8/1944) αγνοώντας τις απαιτήσεις που είχε θέσει, βάσει της συνδρομής τους στον απελευθερωτικό αγώνα που είχε εσκεμμένα υποτιμηθεί, αναγκάστηκαν να συμβιβαστούν με έξι ήσσονος σημασίας υπουργεία. Αλλά ως προς το θέμα του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ και των λοιπών αντιστασιακών ομάδων, με καταληκτική ημερομηνία τη 10η Δεκεμβρίου,1944, ο Τσόρτσιλ υπήρξε ανυποχώρητος. Θα έμεναν μόνο η πολύ αξιόμαχη, άρτια εξοπλισμένη και εγγυημένα φιλομοναρχική Ορεινή Ταξιαρχία και ο Ιερός Λόχος που θα αποτελούσαν τον πυρήνα του πρώτου μετακατοχικού (φιλομοναρχικού) Εθνικού Στρατού, όπως είχαν συμφωνήσει ο Γεώργιος Παπανδρέου με τον Τσόρτσιλ, πρόταση που απέρριψαν ΕΑΜ- ΚΚΕ.

«Πρώτος γύρος», πρώτος κατοχικός εμφύλιος

ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος, ο ιδεολογικός αντίπαλος του ΕΛΑΣ) είχαν συνεργαστεί για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου το 1942, αλλά από το 1943 είχαν σχεδόν «ξεχάσει» τους Γερμανούς και επιδόθηκαν σε μάχες αλληλοεξόντωσης. Οι Αγγλοι το θεώρησαν αντιπαραγωγικό και τους συμβούλευσαν αυστηρά να ασχοληθούν με την εκδίωξη των Γερμανών αντί να τρώγονται μεταξύ τους. Συνήψαν μάλιστα την ad hoc « Συμφωνία της Πλάκας», στην γέφυρα του ποταμού Αράχθου, (28/2/1944) η οποία υπήρξε και μεταφορικά «συμφωνία της πλάκας» αφού τηρήθηκε μόνο για λίγο .Ο ΕΛΑΣ ήθελε το copyright του έπους της Εθνικής Αντίστασης και ως ένα βαθμό, δικαιολογημένα αλλά πολεμούσε όχι μόνο ενάντια στο Ζέρβα τού ΕΔΕΣ αλλά και κατά του ΕΚΚΑ (Εθνική Και Κοινωνική Απελελευθέρωση) του μετριοπαθούς Συνταγματάρχη Δημήτρη Ψαρρού τον οποίο τελικά εκτέλεσαν, πράξη που θεωρήθηκε άφρων, εμπαθής, και απολύτως κατακριτέα, αν ληφθεί υπόψη το χειρότερο: η συνακόλουθη εξόντωση μεγάλου μέρους του Συντάγματος 5/42 του ΕΚΚΑ που ζητούσε μία «Λαοκρατούμενη Δημοκρατία» αλλά δεν ανήκε στο ΕΑΜ.

Η παρανοϊκή δυσανεξία του ΚΚΕ προς κάθε άλλη αντιστασιακή ομάδα στιγμάτισε το μεγάλο έπος της εθνικής αντίστασης-κυρίως δικό του δημιούργημα- το 1943 κατάληξε να λάβει διαστάσεις εμφύλιας σύρραξης. Ισως μάλιστα να του στέρησε κατόπιν τη νίκη στη μάχη της Αθήνας αφού το μεγαλύτερο μέρος του ΕΛΑΣ στάλθηκε υπό την ηγεσία των δύο καλυτέρων αξιωματικών Σαράφη, και Βελουχιώτη στην Ηπειρο να αντιμετωπίσει τον Ζέρβα, παρά τη λογική πρόταση του Αρη να έλθουν στην Αθήνα η οποία κινδύνευε άμεσα από τους Βρετανούς που είχαν μεταφέρει στρατό από την Ιταλία και μαζί τους, εν χορδαίς και οργάνοις, αφίχθη η «Ορεινή Ταξιαρχία» που έγινε ενθουσιωδώς δεκτή γιατί αναπτέρωνε τις ελπίδες των ΕΑΜοφοβικών που ένιωθαν τώρα ασφαλείς.

Η «Μάχη της Αθήνας», ένα μακάβριο θέαμα

Το 1944 ο ΕΛΑΣ διέθετε μία στρατιά με 48.940 μαχητές, μη συμπεριλαμβανομένων των εφεδρικών δυνάμεων Αθήνας, Κρήτης, Σάμου και Μυτιλήνης. Το μεγαλύτερο μέρος του πήγε, όπως είπαμε, στην Ηπειρο αλλά και στη Θεσσαλονίκη για να έχουν υπό τον απόλυτο έλεγχό τους τη συμπρωτεύουσα. Το αντίπαλο στρατόπεδο είχε αρχικά μόνον 30.000 Βρετανούς. Προ του κινδύνου όμως επικράτησης του ΕΛΑΣ, που έλεγχε την ύπαιθρο και το μεγαλύτερο τμήμα της Αθήνας, ο Τσόρτσιλ θα καλέσει από την Ιταλία και άλλες δυνάμεις ώστε τα σύνολο των Βρετανών οπλιτών να υπερβεί τις 80.000, έναντι των 17.800 ΕΛΑΣιτών που πολεμούσαν στην Αθήνα .

Η μεγάλη του πλειονότητα του λαού, εργάτες, υπάλληλοι, μικροαστοί και μεσοαστοί συμπαθούσαν τότε τον ΕΛΑΣ αλλά απεχθάνονταν την ιδέα των ενόπλων συρράξεων γιατί είχαν κουραστεί από τις ατέλειωτες και ψυχοφθόρες δοκιμασίες του πολέμου και της κατοχής με μπλόκα, εκτελέσεις, φρικτά βασανιστήρια και προπάντων πείνα, που επανέκαμψε στην Αθήνα τον Δεκέμβρη του1944.

Ηττα του ΕΛΑΣ και ανακωχή

Αναπόφευκτα στα μέσα Ιανουαρίου ο πόλεμος θα τελειώσει με νίκη των υπέρτερων βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων. Οι βρετανοί θα αποβιβαστούν στο Φάληρο και από εκεί θα καταλάβουν μία-μία τις συνοικίες της Αθήνας με τανκ και βομβαρδισμούς συνοικιών. Ο Εθνικός Κήπος στην άκρη του προς τη λεωφόρο, όπως και η Πλατεία Κουμουνδούρου (μιλάω για ό,τι είδα ο ίδιος) είχαν γεμίσει από πρόχειρους ομαδικούς τάφους όπου οι νεκροί ήταν στη μεγάλη τους πλειονότητα άμαχοι, κυρίως θύματα όλμων και αδέσποτων σφαιρών. Το θέαμα ήταν μακάβριο αλλά ο κόσμος είχε πλέον συνηθίσει από την Κατοχή να βλέπει νεκρούς στους δρόμους. Αυτές οι 33 εφιαλτικές μέρες των «Δεκεμβριανών γεγονότων» ήταν πολύ χειρότερες από τις κατοχικές μέρες του χειμώνα του 1941-42. Γιατί στα Δεκεμβριανά, εκτός από το μεγάλο λιμό, οι ζωές των ανθρώπων απειλούνταν ανά πάσα στιγμή από κινδύνους που δεν τους απείλησαν ποτέ το 1941-42, στην Αθήνα.

Ηταν μια αιματοχυσία που ίσως μπορούσε να αποφευχθεί… Ισως. Γιατί το δημοσίευμα του Γ. Παπανδρέου στην «Καθημερινή(2/12/1948)καταδεικνύει εναργώς το αναπόφευκτο της σύγκρουσης. Το ρήμα-κλειδί ήταν το δεοντικό «έπρεπε»: το δέον γενέσθαι δια «την συντριβήν» του ΕΑΜ:

«Το συμπέρασμα είναι ότι ο Δεκέμβριος ημπορεί να θεωρηθεί “ Δώρον Tου Yψίστου “. Αλλά για να υπάρξει ο Δεκέμβριος, έπρεπε προηγουμένως να έχωμεν έλθη εις την Ελλάδα. Και τούτο ήτο δυνατόν με την συμμετοχή του ΚΚΕ εις την κυβέρνησιν, δηλαδή με τον Λίβανον(!!!).Και δια μα ευρεθούν οι Βρετανοί εδώ, οι οποίοι ήσαν απαραίτητοι δια την νίκην, έπρεπε προηγουμένως να είχε υπογραφή η συμφωνία της Καζέρτας…και δια να επιτευχθή η εκκαθάρισις, έπρεπε προηγουμένως να επιμείνω εις την άμεσον αποστράτευσιν του ΕΛΑΣ κα να θέσω το ΚΚΕ ενώπιον του διλήμματος, ή να αποδεχθή ειρηνικώς τον αφοπλισμόν του ή να επιχειρήση την στάσιν, υπό συνθήκας όμως πλέον αι οποίαι οδηγούν στην συντριβήν του. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια.

Πέραν πάσης αμφιβολίας! Και έχει δίκιο ο Φλάισερ (2007) που μιλάει για «Αλλαγή φρουράς» Γερμανών- Βρετανών στην Ελλάδα έμπνευσης- προσθέτω- Τσόρτσιλ – Παπανδρέου.

Ο υποστράτηγος Σκόμπι υπάκουσε στις διαταγές του Τσόρτσιλ: «Μη διστάσετε να κάνετε χρήση των όπλων σας. Να συμπεριφέρεστε σαν να είσαστε στρατός κατοχής!». Ο Σκόμπι έγινε αντικείμενο μίσους και χλευασμού.(«Το κ..λί του Σκόμπι/ είναι κόμποι- κόμποι»). Ακόμα και ο υπουργός Χάρολντ Μακμίλαν τον είχε χαρακτηρίσει «βλάκα (stupid), χωρίς διόλου μυαλό» και μαζί με τον στρατάρχη Αλεξάντερ σχεδίαζαν να τον απολύσουν λόγω των επιτυχιών του ΕΛΑΣ εξαιτίας των οποίων οι Βρετανοί είχαν εγκλωβιστεί μεταξύ Ομόνοιας και Συντάγματος, ομολογώντας ότι είχαν υποτιμήσει τη στρατιωτική ισχύ και την ικανότητα του ΕΛΑΣ

Η συντριπτική αριθμητική και οπλική υπεροχή όμως των Βρετανών όταν έφθασαν οι από Ιταλίας ενισχύσεις υπήρξε καταλυτική και ο ΕΛΑΣ υπογράφει με τον Σκόμπι ανακωχή στις 11/1/1945

Σφαίρες επιρροής : « η συμφωνία των ποσοστών»

Όμως ουδείς ήξερε τότε πως η μοίρα της Ελλάδας και άλλων Βαλκάνιων είχε προαποφασισθεί σε μια συνάντηση ανάμεσα στους Γουίνστον Τσόρτσιλ και Ιωσήφ Στάλιν στο Κρεμλίνο στις 9/10/1944. . Ότι ο Τσόρτσιλ είχε πρόχειρα γράψει τα ποσοστά της μοιρασιάς πάνω σε μία χαρτοπετσέτα : Ρουμανία 90% δικιά σου και 10% δικιά μου. Ελλάδα 90% δικιά μου και 10% δικιά σου. Επίσης, Γιουγκοσλαβία και Ουγγαρία από 50% έκαστος, ενώ τέλος η Βουλγαρία μοιράστηκε κατά 75% στο Στάλιν και 25% στον Τσόρτσιλ. Υποτίθεται πως η μοιρασιά αυτή συμπεριελάμβανε και τις ΗΠΑ. Αλλά ο πρόεδρός της Φράνκλιν Ρούζβελτ ήταν κάθετα αντίθετος σε οιαδήποτε διαίρεση του μεταπολεμικού κόσμου σε σφαίρες επιρροής. Ο Στάλιν έγνεψε καταφατικά, όταν πήρε την χαρτοπετσέτα και τα τσεκάρισε με ένα v αλλά ο Τσόρτσιλ παρατήρησε ότι θα ήταν προσβλητικό για τις χώρες αυτές να μάθουν ότι παζαρεύτηκαν με αυτόν τον τρόπο προτείνοντας να το κάψουν. Ο Στάλιν του είπε σιγά: «Όχι, κρατήστε το». Οι ζώνες επιρροής έγιναν ερήμην των άμεσα ενδιαφερομένων, όπου δύο από αυτούς (Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία) πολέμησαν στο πλευρό των Συμμάχων και ο Τσόρτσιλ κοπτόταν για τους τύπους (τη χαρτοπετσέτα) και όχι για την ουσία του αλογοπαζαρέματος που έκαναν οι δύο παντοδύναμοι έμποροι των εθνών, ωσάν να μιλούσαν για αποικίες-λάφυρα.

Η μοιρασιά εμπεριείχε ένα κάποιο υπερρεαλιστικό στοιχείο λόγω της οίησης των μεγάλων δυνάμεων που λογάριαζαν πάντα χωρίς τον ξενοδόχο. Πρωτίστως δεν έκαναν καμία διάκριση μεταξύ συμμάχων και ηττημένων εχθρών (Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία που πήγαν από τον Χίτλερ στο Στάλιν).Αλλά και κατά ποια λογική θα δεχόταν ο στρατάρχης Γιόζεπ Τίτο να τον αναλάβουν υπό την προστασία τους εξ ημισείας όταν είχε συγκροτήσει ο ίδιος έναν πανίσχυρο στρατό, είχε απελευθερώσει σημαντικό μέρος της χώρας ενώ οι παρτιζάνοι του ήταν οι μόνοι που διέθεταν στρατό, ναυτικό, ακόμα και αεροπορία; Ποιο 25% «επιρροής» θα έπαιρνε ο Τσόρτσιλ από τη Βουλγαρία και ποιο 10% από τη Ρουμανία; Τι να το έκανε ο Στάλιν το 10% της Ελλάδας αφού δεν τον ενδιέφερε καθόλου η χώρα μας και επέπληττε το ΚΚΕ για τη συμπεριφορά τους προς στους «συμμάχους» Βρετανούς;

«Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας» και κυβέρνηση του βουνού

Ένα γεγονός μείζονος σημασίας θα συμβεί στις Κορυσχάδες στη διάρκεια της Κατοχής: ιδρύεται «η κυβέρνηση του βουνού» (ΠΕΕΑ: Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) στις 10/3/1944 με πρωθυπουργό τον Σβώλο γεγονός που συνιστά την πλέον αξιόλογη προσπάθεια για την συγκρότηση ΕΑΜικού ευνομούμενου κοινωνικού κράτους δικαίου. Είναι η ουτοπία που μετασχηματίζεται προσώρας σε ευτοπία. Ευαισθητοποιεί αξιωματικούς αλλά κυρίως υπαξιωματικούς και οπλίτες των τριών σωμάτων στην Αίγυπτο που έχουν συγκροτήσει την «ΑΣΟ» (Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση) οι οποίοι τώρα ζητούν να υπαχθούν στην ΠΕΕΑ, πράγμα που εξόργισε τον πρωθυπουργό της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης Εμμανουήλ Τσουδερό διότι τόσο πολύ εταράχθη ο εξόριστος βασιλιάς Γεώργιος Β΄, ώστε να θεωρηθεί προδοτική ανταρσία που ανέλαβαν να πατάξουν πάραυτα οι Βρετανοί που μαζί με τον Τσόρτσιλ πίστευαν ακράδαντα πως ο βασιλέας ήταν ο μόνος εγγυητής της ομαλής πορείας της χώρας που δεν ήταν άλλη από αυτή της περιφρούρησης των βρετανικών συμφερόντων στη Μεσόγειο γενικά και στη Μέση Ανατολή ειδικότερα. Συνέλαβαν τους συστασιώτες και τους εξαπέστειλαν στο κολαστήριο Ελ Ντάμπα της Αφρικής να «παραθερίσουν». Λίγο αργότερα οι ΕΛΑΣίτες θα υποστούν όμοια παραθέριση: «… και μας πήραν μάνι μάνι/και μας πήγαν στο Χασάνι/ και μας βάλανε μια στάμπα (πάνω σε ροζέ πουκαμισάκι) και μας στείλαν στην Ελ Τάμπα».

O πανικός, οι σπασμωδικές κινήσεις και η υστερία του έθεσαν τον Τσουδερό εκτός πρωθυπουργίας: δεν παραιτήθηκε αλλά μάλλον «τον παραίτησαν» οι Αγγλοι αντικαθιστώντας τον, πρώτα με το Σοφοκλή Βενιζέλο και μετά με τον Γ, Παπανδρέου (24/4/1944). Στις 20/5/1944, εν τω περατούσθαι της Συνδιάσκεψης του Λιβάνου αποφασίζεται ο σχηματισμός «κυβέρνησης εθνικής ενότητας» αρχικά χωρίς το ΕΑΜ που απαιτεί τα υπουργεία-κλειδιά Εσωτερικών, Δικαιοσύνης και Στρατιωτικών, αλλά απορρίπτεται το αίτημά του. Παρά ταύτα συνυπογράφει τη μοιραία συμφωνία.

« Απελευθέρωση»

Στις 12 Οκτώβρη οι Γερμανοί αποχωρούν από την πρωτεύουσα. Χαρά, συγκίνηση, εναγκαλισμοί ανθρώπων που δεν γνωριζόντουσαν. Σημαίες ελληνικές και των τριών μεγάλων συμμαχικών δυνάμεων : Αμερικής, Βρετανίας, Σοβιετικής Ενωσης. Ανοίγουν ξανά τα σινεμά και τα θέατρα. Στο «Ρεξ Κοτοπούλη» ανεβαίνει το συγκινητικό έργο «Χαϊδάρι» (με υπόθεση βασισμένη σε συμβάντα στο ομώνυμο στρατόπεδο συγκέντρωσης) όπου όλοι οι Αθηναίοι σπεύδουν να το δουν.

Στις 18/10 φθάνουν στον Πειραιά ο Παπανδρέου με ένα κλιμάκιο υπουργών και συνοδεία Βρετανών. Εχουν φορτωμένο πρόγραμμα: έπαρση σημαίας στην Ακρόπολη, παρακολούθηση δοξολογίας στη Μητρόπολη και λόγος του πρωθυπουργού στο Σύνταγμα. Εκεί περίμενε τον Παπανδρέου μια δυσάρεστη έκπληξη: το θέαμα των κόκκινων λάβαρων και σημαιών με τα σφυροδρέπανα μέσα σε μια λαοθάλασσα που κραύγαζε ακατάπαυστα Λα-ο-κρα-τία. Εμφοβος ο Θεμιστοκλής Τσάτσος, Υπουργός Δικαιοσύνης που τον συνόδευε νόμιζε πως είχαν πάει σε κάποιο συλλαλητήριο του ΚΚΕ. Η κραυγή επαναλαμβανόταν συνεχώς, οπότε κατά παρέκβαση ο Παπανδρέου στον πανηγυρικό του λόγο του θα αναγκαστεί να θέσει την ιστορική σφήνα : «Πιστεύομεν και εις την Λαοκρατίαν». Το τι επακολούθησε δεν περιγράφεται με λόγια. Ο κόσμος ζητωκραύγαζε επί ένα τέταρτο ασταμάτητα. Το «και» καταδείκνυε την ψυχολογική πίεση που ασκήθηκε στον Παπανδρέου από μια λαοθάλασσα οπαδών του ΕΑΜ όπου κατά κάποιες εκτιμήσεις είχαν εμποδίσει τη συμμετοχή άλλων οργανώσεων. Τι έκανε το ΕΑΜ τόσο εσωστρεφές και καχύποπτο; Φόβοι που βγήκαν αληθινοί : ο απώτερος στόχος των Τσόρτσιλ και Παπανδρέου να το αφοπλίσουν, να το διαλύσουν, και τελικά να διωχθεί με τη βοήθεια των πρώην συνεργατών των Γερμανών, των Χιτών και των δωσιλόγων και ίσως με τη βοήθεια των μη ΕΑΜικών αντιστασιακών (ΠΕΑΝ,ΡΑΝ ΕΔΕΣ). Στους κεντρικούς δρόμους εκτός από τους δοσίλογους κυκλοφορούσαν κάποιοι τύποι με τα περιβραχιόνια των ΠΕΑΝ και ΡΑΝ που κοίταζαν γύρω τους προκλητικά

Κάποτε όμως το ΕΑΜ θα εμφανιστεί διαλλακτικό, προβαίνοντας σε στοχαστική αναδίπλωση, όπως νόμιζε το ίδιο. Στη «Συμφωνία της Καζέρτας (Μάιος 1944) αποδέχεται την προσφορά των έξι υπουργείων υποχρεώσεων αλλά όχι ισχύος: Δύο στο ΚΚΕ, Υπουργεία Γεωργίας και Εργασίας, (Γ .Ζέβγος και Μιλτ. Πορφυρογένη αντίστοιχα). Δύο στους ΣΚ ΕΛΔ (Σοσιαλιστές). Αλέξ. Σβώλος και Ηλίας Τσιριμώκος, Οικονομικών και Εθνικής Οικονομίας. Το Υπ Δημοσίων Εργων το αναλαμβάνει ο μη κομουνιστής ΕΑΜικός Ν. Ασκούτσης και το Υφυπουρ. Οικονομικών ο Εαμικός Αγγελ. Αγγελόπουλος. Λίγο αργότερα θα χρυσωθεί το χάπι με την ανάθεση του Υφυπουργείου Στρατιωτικών στον διακεκριμένο στρατηγό που είχε προσχωρήσει στο ΕΑΜ, τον Πτολεμαίο Σαρηγιάννη.

«Η Μαύρη Κυριακή» και τα συνακόλουθα

Τα γεγονότα τρέχουν. Οι συναντήσεις Βρετανών και Παπανδρέου με το ΕΑΜ αποβαίνουν άκαρπες, λόγω της αμετάκλητης απόφασης για διάλυση του στρατού της εθνικής αντίστασης. Οι ΕΑΜικοί υπουργοί παραιτούνται (1-2 Δεκεμβρίου), ενώ αναγγέλλεται συλλαλητήριο διαμαρτυρίας για τις 3/12- χωρίς να έχει χορηγηθεί αστυνομική άδεια- καθώς και γενική απεργία για την επομένη μέρα.

Μια ηλιόλουστη Κυριακή ο λαός αρχίζει να κατεβαίνει από το πρωί από τις συνοικίες προς το Σύνταγμα. Ολοι κρατούν αμερικανικές, σοβιετικές και βρετανικές σημαίες. Ανεβαίνω αργοπορημένα από το Μοναστηράκι τη Μητροπόλεως και μόλις περνάω την εκκλησία ακούω τις πρώτες τουφεκιές από το Σύνταγμα. Σε λίγες στιγμές ακούγονται υστερικές γυναικείες κραυγές και μετά οργισμένες ανδρικές, όπου κάποιος μου λέει άγρια: «φύγε εσύ ρε, μικρέ!». Ακολουθώ τη συμβουλή και τρέχω γιατί κατεβαίνει ένα μεγάλο κύμα πανικόβλητων διαδηλωτών, όπου άλλοι φωνάζουν, άλλοι βρίζουν και άλλοι κλαίνε. Απολογισμός μιας καθόλα άνανδρης επίθεσης από τα Ανάκτορα: 28 νεκροί και 140 τραυματίες. Κλεινόμαστε στα σπίτια μας. Ο ΕΛΑΣ συλλαμβάνει τους συνήθεις υπόπτους με επιδρομές στα αστυνομικά τμήματα. Σε λίγο θα αναλάβει την «τήρηση της τάξης» η ΟΠΛΑ («Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα»), με αρχικά καλές προθέσεις. Υστερα όμως ... «Κύριος οίδε». τι έπραξε. Αρκούσε η ρετσινιά του «αντιδραστικού» για να κακοποιηθείς, να βασανιστείς ή, και να εκτελεστείς. Ετσι την πλήρωσαν πολλοί αθώοι (ωσάν αντιδραστικοί) μέσα στην εξαλλοσύνη και την αγριότητα του «Μεγάλου Δεκέμβρη». Σε λίγο διάστημα η ΟΠΛΑ μεταλλάχθηκε από περιφρουρητική οργάνωση σε « άγγελο-τιμωρό» όπου τα θύματά του ξεπέρασαν τους 65.000.

Η Δευτέρα 4 Δεκεμβρίου είναι η μέρα έναρξης των εχθροπραξιών. Αλλά αρχίζει με την κηδεία των 28 θυμάτων. Οι τραυματίες ξεπερνούν τους εκατό. Βλέπω τον εαυτό μου, έναν αδύνατο από την πείνα πιτσιρικά να υψώνει τα γροθιά του μαζί με τους άλλους στο δεξιό πεζοδρόμιο της Μητροπόλεως καθώς περνάει η νεκρική πομπή. Πολλοί κλαίνε και άλλοι φωνάζουν «Εκδίκηση!». Δεν ακολούθησα την πομπή, αλλά απόλυτα εξακριβωμένα στην επιστροφή της είχε 100 νεκρούς από επιθέσεις αστυφυλάκων, Χιτών, ταγματασφαλιτών κλπ.

Επιστρέφοντας σπίτι ακούω το κροτάλισμα των πολυβόλων στο Θησείο όπου ο ΕΛΑΣ επιτίθεται στο άντρο της μοναρχοφασιστικής «Χ» του Γρίβα. Όταν κατά μικρά διαστήματα παύουν τα πολυβόλα ακούγεται μια δυνατή φωνή: « Ο- Ορέ-στης έρ-χε-ται». Ποιος ήταν αυτός; Μια πολύ αμφιλεγόμενη φιγούρα, ο κατά κόσμον Ανδρέας Μούντριχας, πρώην αξιωματικός της χωροφυλακής και μετά επικεφαλής της πανίσχυρης Β΄ Μεραρχίας που τελικά δεν ήλθε να ανακουφίσει τον ΕΛΑΣ της Αθήνας και γι’ αυτό ο «Ορέστης» κατηγορήθηκε από το ΚΚΕ για προδοσία αλλά γλίτωσε το στρατοδικείο διαφεύγοντας και τελικά άλλαξε παράταξη. Ο μεγαλύτερος εχθρός του ΚΚΕ ήταν η ηγεσία του και κάποια στελέχη του. Αργότερα σε μία κρίση αλήθειας το ΚΚΕ ομολογεί ότι « Εγιναν κάποια πράγματα που δεν έπρεπε να γίνουν». Ηταν πια πολύ αργά αφού οι νεκροί δεν επιστρέφουν

«Αντιδραστικοί» και «Εαμοβούλγαροι»

Η μάχη στην Αθήνα αρχίζει και ο ΕΛΑΣ προελαύνει νικηφόρα στις διάφορες συνοικίες, ενώ καταλαμβάνει το αρχηγείο της RAF στο ξενοδοχείο «Σέσιλ» της Κηφισιάς. Είναι πολύ κοντά στο Σύνταγμα, όπου στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετάνια» εδρεύει το βρετανικό επιτελείο. Συναντά όμως σθεναρή αντίσταση στου Μακρυγιάννη από το σύνταγμα χωροφυλακής. Αφετέρου όμως ο Μανόλης Γλέζος μπαίνοντας στους υπόνομους φθάνει κάτω από το ξενοδοχείο εφοδιασμένος με εκρηκτικές ύλες για να το ανατινάξει. Αλλά ματαιώνεται το τόλμημα όταν ο Γλέζος πληροφορείται ότι μέσα στο ξενοδοχείο βρίσκεται ο πρωθυπουργός Τσόρτσιλ που μας είχε κάνει βίζιτα χριστουγεννιάτικα.

Η αδυναμία του ΕΛΑΣ να καταλάβει τον Μακρυγιάννη ώστε να φθάσει στη «Μεγάλη Βρετάνια» συντεταγμένος δίνει την ευκαιρία στους Βρετανούς να ανασυνταχθούν και με τη βοήθεια της αεροπορίας αλλά και των ενισχύσεων από την Ιταλία να χτυπήσουν τις συνοικίες αρχίζοντας από την Καισαριανή, «Το Στάλινγκραντ του λαϊκού αγώνα». Μία-μία οι συνοικίες πέφτουν στα χέρια των Βρετανών και των ταγματασφαλιτών – τιμωρών. Τα ίδια που είχαν διαπράξει ο ΕΛΑΣ και η ΟΠΛΑ με απίστευτη αγριότητα κατά των «αντιδραστικών», θα τα υποστούν τώρα οι «ΕΑΜοβούλγαροι» αθώοι πολίτες, ως πρόγευση της «λευκής τρομοκρατίας». Θα πρέπει εδώ όμως να «εξαρθούν» τα κατορθώματα της βρετανικής προπαγάνδας που συνέλλεγαν νεκρούς από φυσικό θάνατο ή χτυπημένους από βρετανικές σφαίρες ή, όλμους και τους εξέθεταν ως «αγρίως σφαγιασθέντας» ή, «κατακρεουργηθέντας» υπό των ΕΛΑΣιτών ή, υπό της ΟΠΛΑ» (όχι πως αποκλείονταν και τέτοιες περιπτώσεις). Αλλά η προπαγάνδα πέτυχε το στόχο της: στέρησε από το ΕΑΜ τη λαϊκή συμπάθεια.

Αντιδράσεις στο εξωτερικό

Ο Στάλιν δεν σχολίασε τη βρετανική επέμβαση και ο Τσόρτσιλ δεν έχανε ευκαιρία που να μην εξάρει τη συνεπή στάση του στο ελληνικό πρόβλημα. Αντίθετα, ο σοβιετικός πρόεδρος απεφάνθη ότι «οι Ελληνες (το ΕΑΜ) έκαναν βλακείες», αποχωρώντας από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας.

Διαφορετική υπήρξε η στάση Βρετανών και Αμερικανών. «Οι Τάιμς» του Λονδίνου, η κατεξοχήν συντηρητική εφημερίδα στηλιτεύει την βρετανική επέμβαση. Η έγκυρη βρετανική εφημερίδα πίστευε βαθιά ότι τα απελευθερωτικά κινήματα όφειλαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της μεταπολεμικής Ευρώπης (Σακκάς).

Αλλά το χειρότερο ήταν η αντίδραση του ΥΠ.ΕΞ των ΗΠΑ, Εντουαρντ Στετίνιους, που ανησύχησε τον Τσόρτσιλ: «Ο Αμερικανικός λαός βλέπει με συμπάθεια τις φιλοδοξίες των κινημάτων αντίστασης». Το ΥΠ.ΕΞ. των ΗΠΑ πληροφόρησε τον Ρούζβελτ ότι η κοινή γνώμη είχε σοκαριστεί από το θέαμα

σύγκρουσης Βρετανών με τους συμμάχους Ελληνες και κατηγορούσε τους Βρετανούς για αυτό. Σε αυτά προστέθηκαν οι κατηγορίες του Αμερικανού πρέσβη στην Αθήνα Λίλκολν Μακβί ότι οι Αγγλοι συμπεριφερόντουσαν, στους περήφανους Ελληνες σαν να ανήκαν σε βρετανικό προτεκτοράτο

Δριμύτερος όλων υπήρξε ο δεινός ρήτορας και μέλος της αριστερής πτέρυγας του Εργατικού Κόμματος, Ουαλός Ανάιριν Μπέβαν που δεν έπαψε ποτέ να εκφράζει την αποστροφή για την ωμή βρετανική στρατιωτική επέμβαση σε μια φίλη χώρα.

Η απανθρωπιά της ομηρείας

Το άσμα «Οι Αγγλοι θα νικήσουν όταν οι μαύροι ασπρίσουν εξ αντικειμένου αντικαθίσταται από το μοιρολατρικό «Μας πήραν την Αθήνα/μονάχα γι’ ένα μήνα». Μέσα στην απελπισία και την ταπείνωση της ήττας ο ΕΛΑΣ-ΟΠΛΑ ενεργούσε παρορμητικά και βίαια. Η περίπτωση της σύλληψης ομήρων και μάλιστα ανθρώπων μεγάλης ηλικίας που υπέφεραν τα πάνδεινα: απίστευτες κακουχίες που δεν τις άντεχαν και πέθαιναν καθ’ οδόν ή τουφεκίζονταν, προκάλεσαν τον αποτροπιασμό πολλών φίλα προσκείμενων προς το ΕΑΜ

Αφετέρου όμως λίγα έχουν γραφεί για τις συλλήψεις που έκαναν τότε οι Βρετανοί και η νεοσυσταθείσα, κυρίως από πρώην ταγματασφαλίτες, «Εθνοφυλακή»: «Οι Εγγλέζοι μας κυκλώσαν/ με τα τανκς και μας τσακώσαν». Δεν ήταν όμως ΕΛΑΣίτες αυτοί που «τσακώσαν αλλά και άνθρωποι άσχετοι, πολίτες που πιάναν στο δρόμο και τους χτυπούσαν αλύπητα για να τους σύρουν μετά στο (προσωρινό) στρατόπεδο συγκέντρωσης και από εκεί διεκπεραιώνονταν στη βορειοαφρικανική Ελ Ντάμπα όπου ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες στα συρματοπλέγματα μέσα στην ψείρα και στη βρόμα. Σε σύγκριση όμως με τους ομήρων του ΕΛΑΣ, η θέση τους ήταν καλύτερη.

Σε λίγο θα ακολουθούσε η συμφωνία της Βάρκιζας και μετά το αποτρόπαιο έγκλημα της «Λευκής Τρομοκρατίας» (στη ύπαιθρο περσότερο χοροστατούντος του Σούρλα και άλλων παρακρατικών. Η Ελλάδα είχε πρωτοτυπήσει υπό την εξής έννοια: ενώ σε άλλες χώρες οι αντιστασιακοί τιμήθηκαν και έχαιραν μεγάλου σεβασμού και εκτίμησης, εδώ διώχτηκαν ανελέητα, τουφεκίστηκαν, εξορίστηκαν και σάπισαν στα ξερονήσια από μία πατρίδα ευγνωμονούσα. Στη Βάρκιζα ο ΕΛΑΣ παράδωσε τα όπλα (ο βασικός λόγος και υποσχέθηκε να διάγει βίον ενάρετον. Δεν το έπραξε γιατί δεινοπάθησε από το παρακράτος. Ο τρίτος γύρος και η τελική καταστροφή ήταν ζήτημα χρόνου, όπως ήταν και η αποξένωση του ΕΑΜ από το λαό που άρχισε να συμφιλιώνευαι με την ιδέα της παλινόθωσης: «Τα μάθατε τι έγινε; Γλεντάτε όλοι αράδα/ο βασιλιάς μας έρχεται για μια καινούργια Ελλάδα.

Ομολογουμένως το γλεντήσαμε! Αλλά πάλι κάποιος θα μας πρόβαλλε το ακαταμάχητο επιχείρημα: Γιατί δηλαδή; Καλύτερα θα είμαστε αν γινόμαστε μια Αλβανία ή μια Βουλγαρία; Ρητορικόν το ερώτημα.

Ελληνική Βιβλιογραφία

Αφιέρωμα, 2014 (14/12) .70 χρόνια από τα Δεκεμβριανά. Αθήνα: Εφημερίδα “Καθημερινή”.

Γλέζος, Μανώλης. 2006. Εθνική Αντίσταση 1940-1945.Τόμ. Α΄, Β΄ Αθήνα: Στοχαστής

Iατρίδης, Ιωάννης. 2013. Εξέγερση στην Αθήνα. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Λιβάνη.

Kακουριώτης, Θάνος. 2004. (20/11). “Από τη γερμανική στη βρετανική κατοχή”.” Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία”.

Καλυβάς, Στάθης, Ν.2014(14/12). “Ένα «Ελληνικό Κατύν»; Το ανθρώπινο κόστος των Δεκεμβριανών”. 70 χρόνια από τα Δεκεμβριανά. Στο αφιέρωμα “Καθημερινής”.

Κανελλόπουλος, Παναγιώτης. 2003. Β΄ έκδοση. Ημερολόγιο Κατοχής 31 Μαρτιου1942-- 4 Ιανουαρίου1945. Αθήνα : Εστία

Κεπέσης, Νίκανδρος. 1982. Ο Δεκέμβρης του 1944. Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.

Κομνηνός Πυρομάγλου .2013 . Δούρειος Ιππος. Αθήνα :Εκδόσεις Δωδώνη.

Κούλογλου, Στέλιος. 2006. Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο και την ελληνική Αριστερά. Αθήνα: Εστία,

Μουμτζής, Σάκης.2013. Κόκκινη Βία.1943-1946 Αθήνα: Εκδόσεις Επίκεντρο.

Παπανδρέου, Γεώργιος.2009.(Ειδική έκδοση για Το Βήμα).Η Απελευθέρωση της Ελλάδος. Αθήνα: «Εκδόσεις Μπίρης».

Φαράκος, Γρηγόρης. 2000. Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία. Μυστική Έκθεση [1946] και Άλλα Ντοκουμέντα Τόμος Β΄ Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

Φλάισερ, Χάγκεν. 2009. (Ειδική έκδοση για Το Βήμα). Στέμμα και σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και Αντίστασης. Τόμοι Α & Β΄. Αθήνα: «Εκδόσεις Παπαζήσης.

Χανδρινός, Ιάσονας Γ.2012. Το τιμωρό χέρι του λαού. Η δράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα. Αθήνα: Θεμέλιο.

Χαραλαμπίδης, Μενέλαος 2014. Δεκεμβριανά 1944, η Μάχη της Αθήνας .Αθήνα : Εκδ. Αλεξάνδρεια.

Ξένη Βιβλιογραφία

Aunty, Ph. , R. Clog.1975. British Policy towards Wartime Resistance in Yugoslavia and Greece. London: MacMillan.

Byford- Jones, W. 1945. The Greek Trilogy ( Resistance, Liberation, Revolution). London: Hutchinson.

Churchill, Winston .1990. Memoirs of the Second World War. Boston: Houghton Miffin Co.

Eudes, Dominique.2009. (Εδική έκδοση για Το ΒΗΜΑ). Οι καπετάνιοι. Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος 1943-1949. Αθήνα: Εκδόσεις Εξάντας.

Gerolymatos, Andre.2005. Κόκκινη Aκρόπολη Mάυρος Tρόμος: Από την Αντίσταση στον Εμφύλιο 1943-1949.Αθήνα: Εκδόσεις Κοχλίας.

Mazοwer, Mark.1993. Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής. Μτφρ Κώστας Κουρεμένος. Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Papastratis, Prokopis .1984. British Policy Towards Greek Resistance during the Second World War 1941-1944. Cambridge: Cambridge University Press

Rizopoulos, Nicholas X.2014.Civil and Uncivil Wars: Memories of a Greek Childhood 19936-1950. Tide Pool Press.

Sakkas, J.1993. British Public Opinion and Greece. (Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή) University of Hull.

Vulliamy, Ed & Elena Smith. “Observer”. 2014. (30/11). “Athens 1944: Britain’s dirty secret”.

Woodhouse, Christopher. 1948. The Apple of Discord. London: Hutcinson.

ΘΑΝΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ,

 ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ  

http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=673259

2-2-2015