Η κοινωνική και πολιτική ιστορία του Ιράν
_svg.png)
Μια από τις χώρες που κατά καιρούς απασχολεί το διεθνή τύπο είναι το Ιράν. Οι εσωτερικές εξελίξεις και ο κοινωνικοπολιτικός του αναβρασμός, από τη μια, και το πυρηνικό πρόγραμμα ή η στήριξη της Χισμπολαχ, από την άλλη, κεντρίζουν την προσοχή των αναλυτών. Αυτό το άρθρο έχει γραφεί με σκοπό να φωτίσει κάποιες άγνωστες πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας του Ιράν μετά την ίδρυση του νεότερου κράτους του.
1.1 Οι δομές εξουσίας στο Ιράν στην νεότερη ιστορία’
Συχνά πυκνά, τίθεται το ερώτημα, είτε από τους ξένους είτε από τους επιφανειακούς μελετητές του Ιράν, πως μια μεγάλη χώρα με τόση ιστορία εξελίχθηκε έτσι ώστε να την κυβερνούν οι Ισλαμιστές Σιίτες με την άνοδο του Χομεϊνί το 1979 και την εδραίωση του Μουλαδο- γραφειοκρατικού συστήματος.
Ως απάντηση, και για να συνδεθούμε με το παρόν, πρέπει να πούμε, πως στην διάρκεια των 2,5 χιλιάδων[1] ετών που καταγράφουν οι Πέρσες ως ιστορία τους, ελάχιστες φόρες έχει τύχει να κυβερνιέται η χώρα από κάποιον που να κατάγεται από αυτήν. Οι λόγοι φαίνεται να είναι πολλοί και η παρούσα πολιτική εξιστόρηση αδυνατεί να τους καταγράψει.
Οι Κατζάρ, υπήρξαν μια τουρανική φυλή από την κεντρική Ασία που από το 1785 ως το 1925, μιμούμενοι τους Οθωμανούς, ήθελαν να εδραιώσουν ένα, βασιλικού τύπου, χαλιφάτο στο Ιράν. Στις αρχές του 11ου αιώνα οι Πέρσες που κατείχαν τους μηχανισμούς της εξουσίας με απάθεια δέχθηκαν τους Κατζάρ. Στην συνέχεια θα συμμαχήσουν μαζί τους, μέσω της σύναψης γάμων με την ισχυρή φυλή, δηλαδή, τους παντρεύουν με τις γυναίκες και κόρες τους.
Πράγματι, η μεθοδευμένη προσπάθεια να συνάψουν σχέσεις συγγενείας στάθηκε αρωγός στις Περσικές ελίτ για να παραμείνουν στα γρανάζια της εξουσίας. Ο ιδρυτής της δυναστείας Κατζάρ, Μουχάμαντ Χαν Κατζαρι, φημιζόταν για την σκληροκαρδία του και ένωσε διάφορα κόμματα του Μαμαλικ Μαχρουσε, δηλαδή, του τότε Ιράν.
Η ένωση των εδαφών αυτών με τη σύμφωνη γνώμη της απαθούς ελίτ κοστίζει χιλιάδες ζωές σε διάφορες περιοχές. Αυτή η χαρακτηριστική απάθεια για απώλεια ανθρωπίνων ζωών ίσως να προέρχεται από το ιστορικό παρελθόν το οποίο έχει κληρονομηθεί ως σήμερα.
1.3 Ο εκσυγχρονισμός του Ιράν
Οι αρχές του 18ου αιώνα συμπίπτουν με τις μεγάλες διαμάχες μεταξύ της τότε Ρωσίας και Βρετανίας και Γαλλίας. Το βασιλικό μέγαρο είχε πρίγκιπες και πριγκηπέσες για όλα τα γούστα. Όταν για πρώτη φορά ήρθαν ως επισκέπτες στην κεντρική Ευρώπη, στην επιστροφή άρχισε ένας ατελείωτος εκσυγχρονισμός που συνήθως κατέληγε να είναι μια κωμική παράσταση.Αυτός ο οποίος όμως συνέβαλε ουσιαστικά στο εκσυγχρονισμό του Μαμαλικ Μαχρουσε, δηλαδή, του τότε Ιράν, ήταν ο Αμίρ Καμπίρ.
Η ίδρυση του Πανεπιστήμιου Νταρ Αλφνουν για την διδασκαλία νέων τεχνών και γραμμάτων, μεταρρυθμίσεις στην οικονομία, στο στρατό, σχολές για την εκπαίδευση των γυναικών και πολλά άλλα επιτεύγματα προέρχονται από εκείνη την εποχή. Άλλα, τελικά, με την συνομωσία της μητέρας του βασιλιά και τη δωροδοκία των μεγάλων χωρών ο βασιλιάς δολοφονήθηκε. Έτσι, η χώρα βυθίζεται εκ νέου στην παρακμή.
2.1 Η εποχή του Ρέζα Σάχη γνωστού ως Μίρ Πάντζ , ριζική αλλαγή στο πολιτειακό πολίτευμα της χώρας’
Σύμφωνα με έγκυρες πήγες ο πατέρας του Ρέζα Χάν ήταν από τους εξαγορασμένος από τους βρετανούς. Η καταγωγή τους είναι από την κεντρική Ασία. Με την βοήθεια των συγγενών γίνεται αποδεκτός στο στράτευμα. Στα 16 του χρόνια επενδύει σ αυτόν ο στρατός των Ρώσων Καζάκ. Το 1903 η Ολλανδική πρεσβεία τον χρησιμοποιεί ως φρουρό στο χώρο της.
Το 1921 θα φανεί χρήσιμος στους Μπολσεβίκους σε περιοχές κοντά στην Κασπία που συναντούσαν κάποιες αντιστάσεις. Ο τρόπος του στην εξόντωση των αντιφρονούντων, έδωσε όνομα και φήμη στον Ρέζα.
Έτσι, μετά από ένα πραξικόπημα, ο Ρέζα θα γίνει υπουργός πόλεμου και μετέπειτα βασιλιάς.
Με τη νέα βασιλική εξουσία θα επαναχαραχθούν οι πολιτικές των δυνάμεων που είχαν σχέση με τον Ρέζα Σάχ. Το Κράτος μετονομάστηκε σε Ιράν με επίσημη επιστολή το 1935 στην Κοινωνία των Εθνών. Η στενή φιλία του με τον Μουσταφά Κεμάλ, της τότε Τουρκίας, τον έφερε σε επαφή με τις ιδέες των Φασιστών που είχαν οργανώσει το στράτευμα του. Η άρια φυλή (Πέρσες) άρεσε στην κυρίαρχη ποια εθνότητα
Οι επιτακτικές εντολές να φτιάξει ο Ρέζα έναν λαό, μια γλώσσα, μια πατρίδα και μια θρησκεία είχαν ως αποτέλεσμα χιλιάδες άνθρωποι να αφανιστούν και η γεωγραφία τους να υποστεί καταστροφική μετάλλαξη. Οι πιο ευπαθείς σε αυτήν την περίπτωση ήταν οι κουρδικές επαρχίες της χώρας, δηλαδή, η Μηδία που είχε μακρά ιστορία πολιτικής αυτονομίας.
Ο Ρέζα Χάν απέκτησε τη φήμη του σκληρόκαρδου, στην κορύφωση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που οι Ναζί είχαν εισβάλει στην Ρωσία. Αυτό το γεγονός ήταν καθοριστικό για την πορεία της χώρας.
Ο Μοχάμαντ Ρέζα τον αντικατέστησε στο θρόνο στις 16 Σεπτεμβρίου 1941. Μετά την αλλαγή αυτή, το Ιράν έγινε ένας σημαντικός αγωγός προώθησης για τους Βρετανούς και, αργότερα, για την αμερικανική βοήθεια προς την ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του πολέμου. Αυτή η προσπάθεια είναι γνωστή ως περσικός διάδρομος
2.2 Ο γιος του Ρέζα ο Μοχάμαντ Ρέζα Σαχ ο νέος βασιλιά του Ιράν’
Η νέα χώρα με τις προϋποθέσεις των νέων ιδεών με όλα τα καλά και τα κακά είχε ως αποτέλεσμα να υποστεί μια αστικοποίηση που ως τότε ήταν πρωτόγονη. Σε αυτό έπαιξε ρόλο η εθνικοποίηση του πετρελαίου .
Ως κυβερνήτης, εισήγαγε την Λευκή Επανάσταση , μια σειρά από οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις με τον διακηρυγμένο σκοπό την μετατροπή του Ιράν σε μια παγκόσμια δύναμη και τον εκσυγχρονισμό του έθνους με την κρατικοποίηση ορισμένων βιομηχανιών και τη χορήγηση δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες.
Ο Μοχάμαντ Ρέζα έχασε σταδιακά την υποστήριξη από τους σιίτες κληρικούς του Ιράν, καθώς και την εργατική τάξη, λόγω, κυρίως, της ισχυρής πολιτικής εκσυγχρονισμού που ακολούθησε, της εκκοσμίκευσης και της σύγκρουσης με την παραδοσιακή τάξη των εμπόρων.
Από την άλλη η αστικοποίηση είχε δώσει τη δυνατότητα στους Αζέρους και τους Κούρδους να διαπρέψουν στον επιστημονικό χώρο με μεγαλύτερη άνεση από τους συντηρητικούς σιίτες.
Το λεγόμενο Αρτές ή το παραδοσιακό στράτευμα όμως έβλεπε τις κινήσεις του βασιλιά με κακό μάτι διότι κινδύνευαν τα συμφέροντα του άμεσα από τις άλλες κοινωνικές ομάδες που είχαν βγει από την απομόνωση. Αυτός ήταν και ο λόγος που αργότερα δεν έδωσαν στήριξη στον Σάχη. Αυτές οι συντηρητικές δυνάμεις που προέρχονται από τις χαμηλές κοινωνικές τάξεις των Περσών συνέβαλαν στην ίδρυση των φρουρών της επανάσταση το 1979.
3.1 Η άνοδος των Μουλάδων ισλαμιστών στο Ιράν
Τα κοινωνικά στρώματα και οι τάξεις των Περσών στην πρωτεύουσα και στις κεντρικές πόλεις ήταν με τον Χομεϊνί. Ένας θλιμμένος ρήτορας που το Σαβάκ (οι μυστικές υπηρεσίες του Σάχη) είχε σκοτώσει τον γιο του. Αρχικά, στο τζάμι που ήταν Μουλάς, θρηνούσε για τον χαμό του γιου του.
Άλλα η ταύτιση της απώλειας του με το δόγμα των σιιτών και τις τραγωδίες εκείνης της αρχαϊκής εποχής του Ισλάμ, μετατράπηκε σε πολιτικό γεγονός. Έτσι έγινε αντίπαλος του Σάχη. Ο Σάχης, τον εξόρισε στο Ιράκ και στη Γαλλία. Εκεί, μέσω των διασυνδέσεών του και των εμπίστων του οργάνωσε την λεγόμενη Ισλαμική Δημοκρατία.
Ο Χομεϊνί έγινε Ανώτατος Ηγέτης, μια θέση που δημιουργήθηκε στο σύνταγμα ως η πιο υψηλόβαθμη πολιτική και θρησκευτική αρχή του έθνους, την οποία κατείχε μέχρι το θάνατό του ενώ επιβλήθηκε ο Ισλαμικός νόμος σε όλη την χώρα.
Το 1979, ο αγιατολάχ Χομεϊνί δημιούργησε το Basij Mostazafan , ένα εθελοντικό μαζικό κίνημα αποτελούμενο, κυρίως, από νέους. Όταν ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ ξεκίνησε το 1980, ο Χομεϊνί εξέδωσε φετφά και υπόσχονταν τον παράδεισο σε όσους ενσωματώνονταν στον ιρανικό στρατό. Κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ, ο Χομεϊνί διοργάνωσε επιθέσεις εν είδη «ανθρώπινων κυμάτων». Επιθέσεις μαζικές, μετωπικές με χιλιάδες νέους άνδρες, οι οποίοι πολεμούσαν μέχρι θανάτου.
Όλες αυτές οι κινήσεις άρεζαν στους φανατικούς πιστούς. Ακόμη, ο πόλεμος Ιράν –Ιράκ ήταν ευκαιρία κατά την αντίληψη των φανατικών σιιτών ώστε να πάρουν πίσω τις σιιτικές περιοχές και να τις προσθέσουν στο Ιράν. Φυσικά η οικονομική ανάπτυξη του Ιράν ναυάγησε και η νίκη στον πόλεμο αποδείχθηκε, τελικά, μάταιη.
Ο Χομεϊνί, πέθανε το 1989. Μετά το θάνατό του τον διαδέχθηκε ο Αλί Χαμενεΐ.
Μεταξύ του Αλί Χαμενεΐ και της οικογένειας Χομεϊνί υπήρξαν ρήξεις.
3.2 Ο ρόλος του κουρδικού λαού στην εποχή Χομεϊνί
Ο Κουρδικός λαός, είναι το 14% του πληθυσμού του Ιράν, από την αρχή είδε με δυσπιστία τις ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις. Για αυτό με υπομονή προσπάθησε να εκτιμήσει όλα όσα συνέβαιναν. Τελικά, οι αριστεροί και οι διανοούμενοι τάχθηκαν μαζί με το λαό, υπέρ της επανάστασης άλλα όχι της ισλαμικής. Ο κόσμος προσπάθησε να πάρει όλα όσα δεν είχε επί Σάχη.
Οι πήγες αναφέρουν πως ο κόσμος έφτιαχνε αλυσίδες στις πορείες. Ο Χομεϊνί εξέδωσε εντολή –Φετβα του Τζίχαντ το 1980 κατά του απίστου κουρδικού λαού. Η εντολή επέτρεπε στους συντηρητικούς αμόρφωτους να καταστρέφουν τις αστικές περιοχές ενώ οι τάξεις των μορφωμένων στην πλειοψηφία τους εξοντώθηκαν. Ειδικά τις γυναίκες, νεαρές μορφωμένες, τις βίαζαν και μετά τις απαγχόνιζαν ομαδικά.
Η αντίσταση των κούρδων κατά του στρατού του Χομεϊνί είναι γνωστή στην νεότερη ιστορία ως πόλεμος των 36 ημερών στην οποία έλαβαν μέρος άντρες και γυναίκες.
Τελικά η αντίσταση δεν άντεξε τον βομβαρδισμό από τον αέρα. Πολλοί από την αντίσταση αναγκάζονται να φύγουν στα βουνά του Ζάγρος και μετά στα κουρδικά μέρη του Ιράκ. Οι συντηρητικοί φανατικοί του στρατού σε αντιπαροχή τις θέσεις τους, και με την επίκληση ότι το Ιράν δεν πρέπει να γίνει Δύση, κατέστρεψαν τους κούρδους που ήταν η πιο προοδευτική εθνότητα της χώρας. Αυτό φαίνεται και στις πολιτικές που ακολούθησαν όλα αυτά τα χρόνια είτε στο εξωτερικό είτε στο εσωτερικό της χώρας. Πήραν στα χέρια τους τον έλεγχο της επιστήμης, αλλά στον πολιτισμό και τις τέχνες ακόμη διαπρέπουν οι κούρδοι.
3.4 Τα πρόσωπα κλειδιά και ο τρόπος λειτουργίας του καθεστώτος στην εξουσία’
Οι Μουλάδες της ισλαμικής επανάστασης των σιιτών, εκείνο που αντιλαμβάνονται ως δημοκρατία εξαντλείται μεταξύ κάποιων προσώπων τα οποία συνδέονται άμεσα μεταξύ τους με ένα μυστήριο κάλυμμα.
Α) Ο Χαμενεΐ κατέχει τον τίτλο του Σαγίντ, που σημαίνει ότι έχει άμεση πατρογονική καταγωγή από την κόρη του Μωάμεθ. Μερικοί από τους προγόνους του Χαμενεΐ είναι από το Tafresh στη σημερινή επαρχία Markazi, και μετανάστευσαν από το Tafresh στο Ταμπρίζ. Γεννημένος Σαγίντ, ο Javad Χαμενεΐ και η Khadijeh Mirdamadi (κόρη του Χασέμ Mirdamadi) που γεννήθηκε στο Mashhad, είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος από τα οκτώ παιδιά του. Και οι δύο από τους αδελφούς του, είναι επίσης κληρικοί. Ο νεότερος αδερφός του, Hadi Χαμενεΐ , είναι ένας διάσημος εκδότης εφημερίδων και κληρικός.
Παρακολούθησε μαθήματα θρησκευτικών σπουδών στο υποτυπώδες και προχωρημένο επίπεδο στην Hawza της Mashhad, σύμφωνα με τους συμβούλους του, όπως ο Σέιχ Χασέμ Qazvini, και ο Αγιατολάχ Milani, και στη συνέχεια πήγε στην Νατζάφ το 1957. Μετά από μια σύντομη παραμονή έφυγε από τη Νατζάφ για το Mashhad , και το 1958 εγκαταστάθηκε στην Κομ. Ο Χαμενεΐ παρακολούθησε τα μαθήματα του Seyyed, Hossein Borujerdi και Χομεϊνί . Αργότερα, ασχολήθηκε με τις ισλαμικές δραστηριότητές του, το 1963 που οδήγησαν στη σύλληψή του το Birjand στη Νότια Χορασάν. Λίγο αργότερα, απελευθερώθηκε και άρχισε, πάλι, να διδάσκει σε θρησκευτικά σχολεία και τα τζαμιά της Mashhad, τη διδασκαλία της Nahj αλ-Balagheh. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ο Χαμενεΐ σπούδασε και αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Φιλίας των Λαών της Ρωσίας στην Σοβιετική Ένωση.
Β) Ο νυν πρωθυπουργός που λέγεται Ροχάνι είναι από τους πρωτεργάτες της ισλαμικής επιβολής στο Ιράν. Αν και δεν μιλά αγγλικά ένα Πανεπιστήμιο της Αγγλίας του έχει απονείμει Διδακτορικό.
Στους μηχανισμούς της εξουσίας έχουν ενσωματωθεί για να υπηρετήσουν το Ιράν και κάποιο άνθρωποι με μια ποιότητα άλλα εξ ανάγκης έχουν προσαρμοσθεί στα γρανάζια της εκτελεστικής εξουσίας.
Το σημερινό Ιράν υποφέρει από το χάος, από την απόλυτη επιβολή θρησκευτικών νόμων, οι γυναίκες της χώρας εκτιμηθήκαν κατώτερης αξίας των αντρών, τα ναρκωτικά, το ανεξέλεγκτο εμπορείο, τα ατελείωτα σύνορα και, φυσικά, το πρόβλημα του νερού.
Και το πιο βασικό στοιχείο ο Ρέζα, το περασμένο αιώνα, επρόκειτο να δώσει λύση στο ζήτημα των εθνικών ομάδων άλλα το πρόβλημα, ακόμη, υφίσταται.
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν είναι συνέχεια της μανίας του Σάχη που ήθελε το Ιράν να γίνει υπερδύναμη άλλα η εμμονή των Περσών να ερμηνεύουν τα πάντα σύμφωνα με τη σιιτικη παράδοση, δυσκολεύει τα πράγματα.
Αναμφίβολα το Ιράν των μουλάδων κληρονόμησε τους μηχανισμούς και τις ιδιομορφίες της Περσικής αυτοκρατορίας. Στην προκείμενη περίπτωση ο αυτοκράτορας μετατράπηκε σε Μουλά και έβαλε ισλαμικά ράσα.
Δρ. Χίβα Παναχί,
συγγραφέας Κουρδικής καταγωγής Ελληνίδα, Διδάκτορας Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πάντειου Πανεπιστημίου.
http://www.anixneuseis.gr/?p=114320
