Συνέδριο της Βιέννης:Το πρότυπο της ευρωπαϊκής ενότητας

  

«Το Συνέδριο της Βιέννης»,πίνακας του Isabey (1819)

 Brian E. Vick

The Congress of Vienna. 

Power and Politics after Napoleon

Εκδόσεις Harvard University Press.

σελ. 436, τιμή 45 δολάρια ΗΠΑ

Ο Μπράιν Βικ, καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Emory, δίνει μια διαφορετική εικόνα για το Συνέδριο της Βιέννης από αυτήν που  είχαμε ως τώρα.

Ηταν το διαρκέστερο συνέδριο που υπήρξε ποτέ στη δυτική διπλωματία. Ελαβε χώρα από τον Σεπτέμβριο του 1814 ως τον Ιούνιο του 1815 στην πρωτεύουσα της Αυστρίας και έμεινε στην Ιστορία ως Συνέδριο της Βιέννης, αμφιλεγόμενο ακόμη και τώρα που συμπληρώνονται διακόσια χρόνια από τότε. Για πολλούς σηματοδοτούσε την επιστροφή στην απόλυτη μοναρχία, στα προνόμια των αριστοκρατών και την ενίσχυση του πολιτικού ρόλου της Εκκλησίας. Αλλοι υποστηρίζουν ότι αποκατέστησε την ειρήνη και συνέβαλε στην ανάπτυξη του αστικού πολιτισμού αποκαθιστώντας τη λεγόμενη «έννομη τάξη» (όπως φυσικά την αντιλαμβάνονται οι μονάρχες της Ευρώπης) μετά την ήττα του Ναπολέοντος το 1814. Πέραν όμως αυτών, στο Συνέδριο πάρθηκαν κρίσιμες αποφάσεις, κυριότερες από τις οποίες ήταν ο προσδιορισμός των συνόρων της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης, οι σχέσεις με τις ισλαμικές δυνάμεις, δηλαδή την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τους Πειρατές της Μπαρμπαριάς και ο χαρακτήρας που θα έπαιρναν έκτοτε η Κεντρική Ευρώπη και η Γερμανία.

Ο κυνισμός και οι αποφάσεις πίσω από κλειστές πόρτες χαρακτηρίζουν εν πολλοίς το Συνέδριο αλλά δεν το προσδιορίζουν απολύτως. Ο Ναπολέων διέλυσε την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Εθνους και άλλαξε τα ευρωπαϊκά σύνορα, όμως η Ευρώπη μετά το Συνέδριο δεν θα επέστρεφε στο προ του Ναπολέοντος status quo, δεδομένου ότι έπρεπε να αντιμετωπίσει το θέμα του «μεγάλου ασθενούς» που ήταν βεβαίως η Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Το θυελλώδες πέρασμα του Ναπολέοντος από την ευρωπαϊκή σκηνή δεν μπορούσε να μείνει χωρίς συνέπειες παρά την ήττα του. Το συνέδριο ήταν χωρίς αμφιβολία θρίαμβος των συντηρητικών δυνάμεων αλλά αυτή τη φορά οι μονάρχες που θα έπαιρναν τις αποφάσεις δεν μπορούσαν να αγνοήσουν την κοινή γνώμη, τον εθνικισμό που είχε αναπτυχθεί και τις δυνάμεις που απαιτούσαν σεβασμό των εθνικών δικαίων και πολιτική αυτοδυναμία, έστω και περιορισμένης κλίμακας.  

Η κοινή γνώμη εκφραζόταν από πολλές πλευρές μέσω του Τύπου που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται ραγδαία, των δημόσιων εκδηλώσεων και των συζητήσεων στις χοροεσπερίδες από διπλωμάτες, πολιτικά πρόσωπα, μεγαλεμπόρους, ανώτερους αξιωματούχους ή ανεξάρτητους παρατηρητές. Προέκυψε λοιπόν έντονη όσμωση ανάμεσα στις απόψεις των αστών και των αριστοκρατών, με αποτέλεσμα οι πολιτικές ζυμώσεις να παίξουν αποφασιστικό ρόλο στη λήψη των αποφάσεων. Υπήρχαν ως εκ τούτου και προοδευτικά μέτρα, όπως η ανεκτικότητα όσον αφορά το θρήσκευμα, με αποτέλεσμα ο εβραϊκός πληθυσμός της Ευρώπης να μην υφίσταται την πίεση και τις διακρίσεις του παρελθόντος στα χρόνια που ακολούθησαν.

Ουσιαστικές διαπραγματεύσεις

Ο Μπράιν Βικ, καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Emory, μας δίνει μια κάπως διαφορετική εικόνα για το Συνέδριο της Βιέννης από αυτήν που είχαμε ως τώρα. Ανεξαρτήτως του ότι οι εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων αναγνώριζαν λίγα μόνον συνταγματικά δικαιώματα στους λαούς της Ευρώπης δεν στάθηκαν αδιάφοροι όσον αφορά τα εθνικά τους δίκαια, ενώ υποστήριξαν το ζήτημα της ανεξιθρησκίας, κάτι που παλαιότερα θα ήταν αδιανόητο. Ο Βικ συμπεραίνει λοιπόν ότι τα πορίσματα του Συνεδρίου ήταν συνδυασμός φιλελεύθερων και συντηρητικών αποφάσεων. Οι συμβιβασμοί επομένως που έγιναν από τις διάφορες πλευρές αποδεικνύουν ότι προηγήθηκαν ουσιαστικές διαπραγματεύσεις ανάμεσα στους ενδιαφερομένους και το παιχνίδι εξουσίας παίχθηκε σε πολλά επίπεδα. Οι συντηρητικοί ηγεμόνες δεν ήθελαν μεν να χάσουν τα προνόμια και την εξουσία που απολάμβαναν αλλά ούτε και να ξαναζήσουν την περιπέτεια των ναπολεόντειων πολέμων.

Εξαιρετικές είναι οι σελίδες όπου ο Βικ περιγράφει τη ζωή στη Βιέννη κατά την πολύμηνη διάρκεια του συνεδρίου. Μουσικές εκδηλώσεις, χοροεσπερίδες, συζητήσεις στα καφέ και στους δρόμους - όλη η πόλη ζούσε στους ρυθμούς ενός «συνεδριακού βαλς» όπως έγραψε χαρακτηριστικά η Wall Street Journal. Φυσικά, δεν πρέπει να αγνοήσει κανείς τον ρόλο που έπαιξε όχι μόνον η διπλωματία του σαλονιού αλλά και του μπουντουάρ.

Το σύστημα δύναμης και εξουσίας που εγκαθιδρύθηκε στην Ευρώπη μετά το Συνέδριο δεν ήταν ό,τι καλύτερο αλλά αποδείχθηκε αποτελεσματικό στη διαχείριση των κρίσεων στα επόμενα εκατό χρόνια, ως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο που το διέλυσε εκ θεμελίων. Ο Μέτερνιχ το αποκάλεσε «νέο νομικό κώδικα της Ευρώπης» ο οποίος στόχευε στο να καταπολεμήσει τα επικίνδυνα πολιτικά πειράματα που υπήρχε κίνδυνος να οδηγήσουν στον ριζοσπαστικό εξτρεμισμό.

Ο Βικ τα περιγράφει όλα αυτά βασισμένος στα αρχεία και σε άγνωστα ως τώρα ντοκουμέντα. Το δικό μας συμπέρασμα είναι πως το πρότυπο της ευρωπαϊκής ενότητας που προέκυψε από το συνέδριο μπορεί να μη μας αρέσει, ήταν όμως αποτελεσματικότερο αυτού που πάει να επιβληθεί σήμερα. Και βέβαια η επίδρασή του στο Διεθνές Δίκαιο υπήρξε τεράστια, αφού κατήργησε τη δουλεία, καταδίκασε το δουλεμπόριο, αναγνώρισε τη μόνιμη ουδετερότητα της Ελβετίας και καθιέρωσε την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στους διεθνείς ποταμούς.

Ο Μέτερνιχ, ο Καποδίστριας και ο τσάρος Αλέξανδρος

Μολονότι στο Συνέδριο δεν συμμετείχε εκπρόσωπος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Μέτερνιχ και οι Βρετανοί που συμμετείχαν δεν ήθελαν καν να συζητήσουν το ζήτημα της απελευθέρωσης των λαών της Βαλκανικής φοβούμενοι ότι αυτό θα αποσταθεροποιούσε όχι μόνο την περιοχή αλλά ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Ειδικά για την περίπτωση της Ελλάδας ο φόβος ήταν ακόμη μεγαλύτερος γιατί υπήρχε ενδεχόμενο να υποκινήσει φιλελεύθερα κινήματα και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Καποδίστριας που συνόδευε τον τσάρο Αλέξανδρο ζήτησε να συζητηθεί το θέμα της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τον οθωμανικό ζυγό με αποτέλεσμα να συγκρουστεί με τον Μέτερνιχ και στη συνέχεια να τον υπερασπιστεί ο τσάρος. Το αίτημα δεν εξετάστηκε στη συνέχεια αλλά ο Καποδίστριας είχε στο μεταξύ εργαστεί στο παρασκήνιο (τις κινήσεις του τις περιγράφει λεπτομερώς και με ακρίβεια ο Βικ) και είχε φροντίσει να αποκτήσει την υποστήριξη επιφανών προσωπικοτήτων της Ευρώπης που στάθηκε αποφασιστική στην ανάπτυξη του φιλελληνισμού, όταν έξι χρόνια αργότερα θα ξεσπούσε η ελληνική επανάσταση.

Βιστωνίτης Αναστάσης 

08/03/2015  

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=683529