Κίνα - Προς έναν νέο κομφουκιανισμό;

Ο κομφουκιανισμός υπήρξε το κυρίαρχο σύστημα ιδεών στην Κίνα επί δύο σχεδόν χιλιετίες, η επίσημη κρατική ιδεολογία και η μεγαλύτερη και αδιαμφισβήτητη δεξαμενή γνώσης και πνευματικής δύναμης. Παράλληλα, λόγω του σεβασμού στην παράδοση και την οικογένεια, υιοθετήθηκε για ζητήματα τρέχουσας πρακτικής στην καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων. Ο δε Κομφούκιος, με το έργο του της προάσπισης και του εμπλουτισμού της πολιτισμικής κληρονομιάς, αναδείχθηκε σε σύμβολο του κινεζικού πολιτισμού.
Οι κομφουκιανικές ιδέες δέχτηκαν, ωστόσο, πολλαπλά και σοβαρά πλήγματα στο πέρασμα των αιώνων· από τον αυτοκράτορα Σι Χουανγκτί, που ενοποίησε την Κίνα το 221 π.Χ., έως τους οπαδούς του Κινήματος της 4ης Μαΐου 1919 και εκείνους της Πολιτιστικής Επανάστασης. Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθούν να αποτελούν την πηγή από την οποία αντλεί ο κινεζικός κόσμος τόσο σε επίπεδο ιδεών όσο και πρακτικής ζωής. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, οι αναφορές στο όνομα του Κομφούκιου είναι όλο και συχνότερες, τόσο από διανοούμενους όσο και από υψηλά πολιτικά πρόσωπα.
Στο πλαίσιο αυτό, η επίσκεψη του προέδρου Σι Τζινπίγκ στη γενέτειρα του αρχαίου σοφού (Νοέμβριος 2013) και η επισήμανσή του στην ανάγκη το παρελθόν να υπηρετεί το παρόν ερμηνεύτηκαν ως σαφές μήνυμα των προσανατολισμών της νέας ηγεσίας. Ακολούθησαν συνάντηση με τον κορυφαίο μελετητή του κομφουκιανισμού, Ταγκ Ιτζιε, κατά την επίσκεψη του Κινέζου προέδρου στο Πανεπιστήμιο Πεκίνου (Μάιος 2014), καθώς και ομιλία του σε διεθνές συνέδριο, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 2.565 ετών από τη γέννηση του Κομφούκιου (Σεπτέμβριος 2014).
Οσον αφορά τους πνευματικούς κύκλους, είναι εμφανείς η τάση για επανεξέταση της παράδοσης στο πλαίσιο των σημερινών συνθηκών και η προσπάθεια να συμφιλιωθούν οι δημοκρατικές διαδικασίες με την κομφουκιανική αξιοκρατία.
Βασικό θέμα προβληματισμού αποτελούν η θέση που οι κομφουκιανικές ηθικές και πολιτικές αξίες μπορούν να έχουν σήμερα και η συμβατότητά τους με τη φιλελεύθερη δημοκρατία, δεδομένου ότι, ιστορικά, ο κομφουκιανισμός αναπτύχθηκε στο πλαίσιο ενός πατριαρχικού οικογενειακού συστήματος, μιας παραδοσιακής αγροτικής οικονομίας και μιας μοναρχικής εξουσίας.
Οι εισηγήσεις ποικίλλουν, καλύπτουν δε όλο το πολιτικό φάσμα, από τη ριζοσπαστική Αριστερά ώς τη συντηρητική Δεξιά, συμπεριλαμβάνοντας τόσο εκείνους που αποδίδουν στον κομφουκιανισμό έναν σαφή πολιτικό ρόλο όσο και εκείνους που προσπαθούν να τον αναδείξουν σε θρησκεία με ή χωρίς μεταφυσικές διαστάσεις. Γι’ αυτούς, ο κομφουκιανισμός, ως αστική θρησκεία, μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς για κοινωνική συνοχή, αρμονία και πολιτισμική ολοκλήρωση, αναγορευόμενος σε εθνικό σύμβολο που θα επέχει θέση ιερού συμβόλου.
Η άλλη ομάδα διανοουμένων, αντιθέτως, αντιμετωπίζει τον κομφουκιανισμό με σαφή πολιτικά κριτήρια· δηλαδή, ως ένα σύστημα αξιών που μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση των πολιτικών κατευθύνσεων και επιλογών και, μελλοντικά, στην πολιτική διακυβέρνηση. Πρόκειται για μια ομάδα που τίθεται ανάμεσα στους νεοαριστερούς, οπαδούς ενός κινεζικού μοντέλου μαρξιστικής και μαοϊκής έμπνευσης, και τους δεξιούς νεοφιλελεύθερους.
Στον ευρύ αυτό ενδιάμεσο χώρο κατατάσσονται οι επονομαζόμενοι Νέοι Κομφουκιανοί, οι οποίοι εισηγούνται εναλλακτικά μοντέλα πολιτικής εξουσίας που ανάγονται ακριβώς στην κομφουκιανική παράδοση. Σ’ αυτά ανήκουν ο «κομφουκιανικός σοσιαλισμός», ο «πολιτικός κομφουκιανισμός», η «κινεζική σοσιαλιστική δημοκρατία», το «κομφουκιανικό περιεχόμενο με δημοκρατική μορφή» και ο «πνευματικός ανθρωπισμός».
Είναι προφανής η πρόθεση, αλλά και η ανάγκη, για υιοθέτηση ενός συστήματος ηθικών κανόνων και αξιών που να συνάδει με την κινεζική παράδοση και τις πολιτικές κατευθύνσεις της χώρας, ικανό να οδηγήσει μια κοινωνία, όπως είναι η κινεζική, αποπροσανατολισμένη από τις τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές, επικεντρωμένη στην απόκτηση πλούτου και στην κατανάλωση, και ταλανιζόμενη από κρίση ταυτότητας. Παράλληλα, είναι εμφανής και η εστίαση στην ανάληψη πρωτοβουλιών για προώθηση της ειρήνης, της αρμονικής συνύπαρξης και της βιώσιμης ανάπτυξης, στη βάση ενός πνευματικού ανθρωπισμού. Πρόκειται για αξίες βαθιά ριζωμένες στην κομφουκιανική παράδοση.
Ο κομφουκιανισμός αντιμετωπίζει, συνεπώς, μια νέα πρόκληση, στο πλαίσιο του κινεζικού ανοίγματος, που είναι κατ’ ουσίαν το μεγάλο στοίχημα της Κίνας τον 21ο αιώνα: πώς, δηλαδή, η μακρά πνευματική της παράδοση θα συνυπάρξει αρμονικά με την οικονομική και πολιτική ανάπτυξη σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Το ζήτημα που τίθεται αφορά σαφώς την επαναθεώρηση, σε ισότιμη βάση, της σχέσης της με το δυτικό μοντέλο και τη διασφάλιση της πολιτισμικής της ταυτότητας· ταυτότητα που δεν νοείται χωρίς την πανάρχαια κληρονομιά της, η οποία φέρει εμφανώς τα στοιχεία της κομφουκιανικής παράδοσης.
Ο ιδιαίτερος ρόλος που η παράδοση αυτή είχε, και εξακολουθεί να έχει, στη διαμόρφωση του γενικότερου πλαισίου της κινεζικής συνθήκης παραμένει αδιαμφισβήτητος. Υπ’ αυτή την έννοια είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες οι προοπτικές που διανοίγονται στο μέλλον.

  'Ελενα Αβραμίδου,
 αναπληρώτρια καθηγήτρια Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπισήμιο του Πεκίνου
23-4-2015
http://www.efsyn.gr/arthro/kina-pros-enan-neo-komfoykianismo