Ανθρωποι και ζώα: βίοι παράλληλοι στον θάνατο
Ο ναζιστικός τρόπος με τον οποίο μεταχειριζόμαστε τα όντα του ζωικού βασιλείου, μέσα από μια προκλητική μεταφορά για το Ολοκαύτωμα
Charles Patterson
''Αιώνια Τρεμπλίνκα.
Η συμπεριφορά μας απέναντι
στα ζώα και το Ολοκαύτωμα''.
Μετάφραση Κώστας Αλεξίου.
Εκδόσεις ''Πράσινο Ινστιτούτο'', 2014,
σελ. 312, τιμή 16 ευρώ
«Κάθε ζώο και πουλί μετέφερε με τη δική του άναρθρη γλώσσα κάτι, μια ιστορία δοσμένη από τους προϊστορικούς καιρούς… Το λιοντάρι κοιμόταν και πού και πού άνοιγε ράθυμα τα χρυσαφιά του μάτια, που εξέπεμπαν τη μελαγχολία όσων δεν τους επιτρέπεται ούτε να ζουν ούτε και να πεθαίνουν... Ο λύκος βημάτιζε μπρος-πίσω, κυκλώνοντας την ίδια του την τρέλα… Η ατμόσφαιρα εδώ ήταν γεμάτη με λαχτάρα για ερήμους, λόφους, κοιλάδες, πεδιάδες, φαμίλιες. Οπως και οι Εβραίοι, τα ζώα τα 'χαν σύρει ως εδώ απ' όλα τα μέρη του κόσμου και τα καταδίκασαν σε απομόνωση και πλήξη. Κάποια ουρλιάζανε και κλαίγανε, άλλα παρέμεναν βουβά… Η Τρεμπλίνκα ήταν παντού… ό,τι οι Ναζί έκαναν στους Εβραίους ο άνθρωπος το κάνει στα ζώα» σκέφτεται ο Χέρμαν Μπρόντερ, που επέζησε από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ζει πρόσφυγας στις ΗΠΑ, σημαδεμένος για πάντα από το Ολοκαύτωμα, ο ήρωας του Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ στο βιβλίο Εχθροί, μια ερωτική ιστορία (μετ. Β. Αμανατίδης, Καστανιώτης).
Η Τρεμπλίνκα, το ναζιστικό στρατόπεδο στην Πολωνία όπου δολοφονούνταν μαζικά Εβραίοι, Πολωνοί και Ρομά, παραλληλίζεται με τη συμπεριφορά μας απέναντι στα ζώα από τον Ι. Μ. Σίνγκερ, τον συγγραφέα που έγραψε τα βιβλία του στα γίντις, τη γλώσσα των Εβραίων της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, και βραβεύτηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1978. Και ο Charles Patterson στην Αιώνια Τρεμπλίνκα τεκμηριώνει τις σκέψεις του Σίνγκερ, για τον οποίο γράφει ότι είναι ο πρώτος μεγάλος συγγραφέας που εστίασε την προσοχή του στον «ναζιστικό» τρόπο με τον οποίο μεταχειριζόμαστε τα ζώα.
Με ιστορικά ντοκουμέντα
Ο Patterson προσεγγίζει το θέμα του με ιστορικά ντοκουμέντα και μέσα από αφηγήσεις ανθρώπων, των οποίων οι οικογένειες βασανίστηκαν και χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα και οι οποίοι σήμερα είναι ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ζώων. Ο μεγάλος διχασμός, σχολιάζει ο συγγραφέας, ανάμεσα στον άνθρωπο και στα υπόλοιπα ζώα και το μεγάλο άλμα που είχε ως αποτέλεσμα την ανθρώπινη ομιλία, την ανακάλυψη της γεωργίας και τη χρήση των μετάλλων επέτρεψε στον άνθρωπο να εκμεταλλευτεί τους «άφωνους» κατοίκους του πλανήτη.
Για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια οι πρόγονοί μας ήταν τροφοσυλλέκτες που ζούσαν από το κυνήγι, το ψάρεμα, τα φρούτα, τα λαχανικά, τους καρπούς. Τότε υπήρχε μια αίσθηση συγγένειας μεταξύ των ανθρώπων και των ζώων που θεωρούνταν πρόγονοι της ανθρώπινης φυλής, όπως φανερώνουν ο τοτεμισμός και οι μύθοι με ζώα ή με πλάσματα που είναι μισά άνθρωποι, μισά ζώα. Ωστόσο, με την εξημέρωση/υποδούλωση των ζώων και τη μετάβαση στην κτηνοτροφία, οι βοσκοί και οι κτηνοτρόφοι ανέπτυξαν μηχανισμούς αποστασιοποίησης και εκλογίκευσης με σκοπό να μείνουν σε συναισθηματική απόσταση από τους αιχμαλώτους τους. Ετσι, η εκμετάλλευση των ζώων έγινε αποδεκτή ως μέρος της φυσικής τάξης των πραγμάτων και άνοιξε η θύρα για παρόμοιους φρικτούς τρόπους μεταχείρισης άλλων ανθρώπινων πλασμάτων, όπως η ανθρώπινη σκλαβιά και το Ολοκαύτωμα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στις αρχαίες κοινωνίες όμοιες πρακτικές χρησιμοποιούνταν για να ελέγξουν τα ζώα και τους σκλάβους: ευνουχισμός, μαρκάρισμα, μαστίγωμα, δέσιμο με αλυσίδες, κόψιμο των αφτιών…
Η εξημέρωση των ζώων οδήγησε στον ρατσισμό, υποστηρίζει ο Patterson, σχολιάζοντας τη διαπόμπευση των αδυνάτων εκ μέρους των ισχυρών με χαρακτηρισμούς σχετικούς με ζώα, προκειμένου να τους μειώσουν και να δικαιολογήσουν την υποδούλωση, τον εξευτελισμό, την εκμετάλλευση και τον θάνατό τους. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια πολέμων, οι εχθροί διασύρονται ως υπάνθρωποι και ζώα και αυτό προετοιμάζει αιματοχυσίες, καθώς για τους περισσότερους ανθρώπους είναι ευκολότερο να σκοτώνουν ζώα παρά ανθρώπους. Γι' αυτό οι Εβραίοι αποκαλούνταν από τους ναζί «αρουραίοι», «αράχνες», «βδέλλες», «αρπακτικά», όπως και οι Ινδιάνοι από τους αποικιοκράτες «ζώα», «κτήνη», «γουρούνια», «σκυλιά», «λύκοι», «φίδια», «μπαμπουίνοι». Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οι Ιάπωνες αποκαλούνταν «ζώα», «έντομα», «οχιές», «παράσιτα» κ.ά. και αυτή η δυσφημιστική εκστρατεία έστρωσε τον δρόμο για τον πόλεμο στον Ειρηνικό, που κατέληξε στη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι.
Καθ' όλη την πορεία μας ως κυρίαρχου είδους, η καταπίεση των ζώων λειτούργησε ως πρότυπο για την καταπίεση ενός ανθρώπου από τον άλλον, επισημαίνει ο Patterson και τονίζει ότι η βιομηχανοποιημένη σφαγή των ζώων στην Αμερική ενέπνευσε τη δημιουργία και τη λειτουργία των στρατοπέδων, δηλαδή τη «βιομηχανοποιημένη» σφαγή των ανθρώπων. Στα σφαγεία κανένας ανθρώπινος νόμος δεν προστατεύει τα εκτρεφόμενα ζώα ως ζωντανά πλάσματα από την κακομεταχείριση, τον πόνο και τις φρικαλεότητες και ο τρόπος μεταχείρισής τους δίδαξε στους ναζί πώς να εξολοθρεύουν τους Εβραίους. Με τον ίδιο τρόπο οι προσπάθειες για την αναπαραγωγή των πιο επιθυμητών ζώων και τον ευνουχισμό και τη θανάτωση των υπολοίπων ενέπνευσαν την υποχρεωτική στείρωση και τη γενοκτονία στη ναζιστική Γερμανία.
Γύμνια και ζωική ταυτότητα
Ο Patterson υπενθυμίζει ακόμη ότι οι ναζί προτού σκοτώσουν τους Εβραίους τους ανάγκαζαν να γδύνονται και να στριμώχνονται, κάτι που για τα ανθρώπινα πλάσματα δεν είναι φυσιολογικό. Η γύμνια υποδηλώνει μια ζωική ταυτότητα και όταν συνδυάζεται με συνωστισμό θυμίζει κοπάδι αγελάδων ή προβάτων, καθιστώντας ευκολότερη την εκτέλεση των θυμάτων.
Πολύ ενδιαφέρον είναι το τρίτο μέρος του βιβλίου, στο οποίο μιλούν υπερασπιστές των ζώων που γνώρισαν το Ολοκαύτωμα. Είναι φανερό πως οι πρώην κρατούμενοι των στρατοπέδων και οι οικογένειές τους έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία για τα δεινά των ανθρώπων και πως η συμπόνια τους αγκαλιάζει και τα ζώα, «τα πιο ανυπεράσπιστα από όλα τα θύματα του κόσμου», συμπεραίνει ο Patterson.
Η αιώνια Τρεμπλίνκα είναι ένα συγκλονιστικό βιβλίο γραμμένο με ευαισθησία και επιστημονικά τεκμηριωμένο που έτυχε εξαιρετικής μετάφρασης από τον Κ. Αλεξίου. Είναι σίγουρο ότι θα συγκινήσει και θα κάνει πολλούς να αναθεωρήσουν τη σχέση τους με τα όντα του πλανήτη, ανθρώπινα και μη.
'Αννα Λυδάκη ,
καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=702475
Στην "Αιώνια Τρεμπλίνκα" δεν καταδεικνύονται απλά οι κοινές ρίζες της ναζιστικής καταπίεσης, της σφαγής και της υποδούλωσης των ζώων από τη σύγχρονη κοινωνία σε πρωτοφανή βαθμό, μα για πρώτη φορά είμαστε μπροστά σε εκτενή στοιχεία της βαθιάς και προβληματικής σύνδεσης ανάμεσα στην εκμετάλλευση των ζώων και στην Τελική Λύση. Επιπλέον, ο δρ. Πάτερσον δεν μας αφήνει να ξεχάσουμε ότι οι πρακτικές του χαρακτηριστικά αμερικανικού θεσμού των σφαγείων -που λειτούργησε ως μοντέλο για τη σφαγή ανθρώπινων πλασμάτων κατά το ναζιστικό Ολοκαύτωμα- ακμάζουν μέχρι σήμερα.
Ωστόσο, η "Αιώνια Τρεμπλίνκα" δεν σταματάει εκεί. Εξερευνώντας τον παγιωμένο ρατσισμό της αμερικανικής κουλτούρας, τον οποίο συχνά ο Χίτλερ χαρακτήριζε υποδειγματικό, το βιβλίο αναφέρει λεπτομερώς την υποστήριξη της Αμερικής προς την ανθρώπινη ευγονική και την υποχρεωτική στείρωση, όπως και τον ρόλο που έπαιξαν οι υποστηριχτές τους συνεισφέροντας στην Τελική Λύση. Είναι κάτι που θα έπρεπε να είχε γίνει πολύ καιρό τώρα, γιατί χωρίς αυτό ο αμερικανικός πολιτισμός είναι ιδιαίτερα απίθανο να έφτανε κάποτε σε σημείο να ξανασκεφτεί τις αξίες που συνεχίζουν να τον καθιστούν τον πιο εκμεταλλευτικό απέναντι στα ζώα πολιτισμό.
Όσο δύσκολο κι αν είναι να διαβαστούν οι αποκαλύψεις της "Αιώνιας Τρεμπλίνκα", το βιβλίο περνάει ένα μήνυμα ελπίδας. Το τελευταίο μέρος του βιβλίου προσπαθεί να πει τις ιστορίες ανθρώπων των οποίων η σύνδεση με το Ολοκαύτωμα, είτε ως θύματα είτε ως θύτες, τους οδήγησε στην υπεράσπιση της απελευθέρωσης των ζώων. Αν η εμπειρία των δεινών μπορεί να παράγει κάτι καλό, τότε αυτό το καλό είναι η εργασία εκείνων που η μνήμη τους τους παροτρύνει να ανακουφίσουν τα δεινά των άλλων.
(από την εισαγωγή του βιβλίου)
Σ Χ Ε Τ Ι Κ Α
«Ο όρμος» (The Cove, 2009)
Ένα ντοκιμαντέρ για τη σφαγή δελφινιών στην Ιαπωνία
Μια απίστευτη ιστορία μαζικής δολοφονίας δελφινιών καταγράφεται σε ντοκιμαντέρ και γίνεται ξανά επίκαιρη καθώς τις πρώτες ημέρες του Σεπτέμβρη η καθιερωμένη ετήσια πρακτική επαναλήφθηκε στο Ταϊτζί της Ιαπωνίας.
O Έλληνoαμερικανός Λούη Ψυχογιός (Louie Psihoyos), διάσημος φωτογράφος του National Geographic, σκηνοθετεί την ταινία «Ο όρμος» (The Cove, 2009) αποτυπώνοντας την ετήσια διαδικασία εξόντωσης δελφινιών στην Ιαπωνία.
Κάθε χρόνο, 23.000 δελφίνια σφαγιάζονται με την κάλυψη της Ιαπωνικής κυβέρνησης εκ των οποίων περίπου 1.500 αιχμαλωτίζονται ή θανατώνονται κάθε χρόνο στο Ταϊτζί, όπου οι ψαράδες τα οδηγούν μέσα σε έναν κόλπο και τα μαχαιρώνουν μέχρι θανάτου. Μια ομάδα ακτιβιστών, με τη βοήθεια του πρώην παρουσιαστή Ric O’Barry του πασίγνωστου «Φλίπερ, το Δελφίνι», εξοπλισμένοι με στρατιωτική τεχνολογία και χρησιμοποιώντας στρατιωτικές τακτικές επιχειρούν να αποκαλύψουν τη σφαγή - άγνωστη ακόμη και από τους ίδιους τους Ιάπωνες πολίτες.
Η σφαγή Φύλακες περιπολούν την παραλία απαγορεύοντας την οποιαδήποτε φωτογράφιση ή καταγραφή. Ψαράδες στην πόλη Τaiji της Ιαπωνίας αιχμαλωτίζουν δελφίνια εκμεταλλευόμενοι την ευαισθησία τους στους ήχους και τα φέρνουν σε ερημικό όρμο. Τα πιο όμορφα επιλέγονται για πώληση σε τιμές που κυμαίνονται στις πολλές δεκάδες (ή και εκατοντάδες) χιλιάδες δολαρίων. Είναι τα δελφίνια που καταλήγουν σε πισίνες της Δύσης για να πραγματοποιήσουν σόου προς τέρψη των επισκεπτών.
Τα υπόλοιπα, τα περιμένει η σφαγή και πώληση του κρέατος, πλούσιο σε περιεκτικότητα υδραργύρου κι έτσι ακατάλληλο προς βρώση. Το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί μεταξύ άλλων τις συνέπειες που έχει στην υγεία των ανυποψίαστων Ιαπώνων αυτή η κατανάλωση.
«Φλίππερ το δελφίνι»
Στη διάρκεια της δεκαετίας του 60, ο Ric O’Barry ήταν ο πιο γνωστός εκπαιδευτής δελφινιών στον κόσμο και δούλευε στο πλατό της δημοφιλούς τηλεοπτικής σειράς «Φλίπερ το δελφίνι». Καθημερινά, ο Barry έβαζε τα δελφίνια να δουλεύουν κι έκανε έτσι το τηλεοπτικό κοινό να χαμογελά. Το 1970, ωστόσο, όλα άλλαξαν. Η σειρά είχε ολοκληρωθεί, κάποια από τα δελφίνια είχαν πουληθεί σε θιάσους, ενώ ένα από αυτά, η Κάθι, είχε περιοριστεί σε μια δεξαμενή στο Μiami Seaquarium. Ο Barry αισθανόταν τη θλίψη της, δεν είχε καθόλου αντιληφθεί όμως τη δύναμή της. «Μια μέρα κολύμπησε στην αγκαλιά μου, με κοίταξε μέσα στα μάτια, πήρε μια ανάσα, βυθίστηκε στον πυθμένα και έμεινε εκεί. Προσπάθησα να την επαναφέρω αλλά ήταν αργά. Για τα δελφίνια, κάθε ανάσα είναι μια συνειδητή προσπάθεια - όχι όπως στους ανθρώπους, που γίνεται αντανακλαστικά - και η Κάθι επέλεξε να μην πάρει την επόμενη ανάσα», εξομολογείται ο Ric O’Barry με δάκρυα στα μάτια. Ξαφνικά, αισθάνθηκε «βρώμικος».
Όρμισε στο γραφείο του διευθυντή ουρλιάζοντας: «Γιατί το κάνουμε αυτό; Γιατί;». Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, ο Ric O’Barry έχει αφιερώσει τη ζωή του στην κατεδάφιση της ίδιας βιομηχανίας που βοήθησε να χτιστεί, στην αφύπνιση των πολιτών του κόσμου ώστε να μπει ένα τέλος στην πρακτική της αιχμαλώτισης δελφινιών προς όφελος του ανθρώπου- είτε το όφελος αυτό ονομάζεται κέρδος, είτε φαγητό, είτε αναψυχή.
Η ταινία
Η ομάδα του Louie Psihoyos τον προσεγγίζει και αρχικά αποφασίζουν να κάνουν ένα περιγραφικό ντοκιμαντέρ. Ωστόσο, η παντελής άρνηση των ιαπωνικών αρχών να συνεργαστούν μετατρέπει την ταινία σε θρίλερ. Εξελίσσεται σε παράλληλες θεματικές ενότητες. Προετοιμασίες για την κρυφή επιχείρηση καταγραφής της σφαγής δελφινιών εναλλάσσονται με την πολιτική καταγραφή της στάσης της Ιαπωνίας στους διεθνείς οργανισμούς, και την αδυναμία των τελευταίων να επιβάλλουν μια απαγόρευση αυτής της πρακτικής.
Η ταινία δεν έχει προβληθεί στην Ιαπωνία, εκτός από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τόκυο. Ο δήμαρχος του Taiji, Kazutaka Sangen, διαμαρτυρήθηκε για τη βράβευση με Όσκαρ Καλύτερου Ντοκιμαντέρ στα Όσκαρ. «Νομίζω ότι είναι λυπηρό το γεγονός ότι η ταινία παρουσιάζει ως γεγονότα, υλικό που δεν έχει επιστημονική απόδειξη», δήλωσε ο ίδιος στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters, ενώ υποστήριξε πως το κυνήγι είναι νόμιμο στην Ιαπωνία και ζήτησε στάση σεβασμού απέναντι στις παραδόσεις διαφορετικών πολιτισμών.
5-11-2014