Τι αφήνει πίσω του ο Κενάν Εβρέν


(...)
Το καθεστώς Εβρέν συνδέεται με τη σημαντικότερη τροποποίηση της σύγχρονης τουρκικής εθνικής ιδεολογίας. Κατά την κλασική κεμαλιστική αντίληψη, το σουνιτικό Ισλάμ αποτελούσε στοιχείο οπισθοδρομήσεως και τροχοπέδη στην πρόοδο του τουρκικού έθνους. Ο πολιτικός και κοινωνικός του ρόλος έπρεπε, επομένως, να ελαχιστοποιηθεί.
Ο Εβρέν ανέκρουσε πρύμναν σε αυτό το κορυφαίας σημασίας πολιτικό ζήτημα. Θεωρώντας ότι η διάδοση του κομμουνισμού αλλά και του κουρδικού εθνικισμού απειλούσαν τη συνοχή του τουρκικού έθνους, ανακάλυψε τη συσπειρωτική δράση της θρησκείας. Η επανεισαγωγή της υποχρεωτικής διδασκαλίας των θρησκευτικών ήταν μόλις το πρώτο βήμα για την αποκατάσταση του σουνιτικού Ισλάμ στην τουρκική δημόσια σφαίρα.
Η επιβολή του ιδεολογικού σχήματος που ονομάστηκε «τουρκοϊσλαμική σύνθεση» αποσκοπούσε και στην ευκολότερη χειραγώγηση της τουρκικής κοινωνίας από τον στρατό. Ωστόσο, η –αναπόφευκτη μετά αυτές τις εξελίξεις– άνοδος του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ αποδείχθηκε ανεξέλεγκτη.
(...) 


Ο θάνατος το βράδυ του Σαββάτου του Τούρκου αποστράτου στρατηγού και αρχηγού του πραξικοπήματος της 12ης Σεπτεμβρίου 1980 Κενάν Εβρέν αποτελεί ορόσημο. Δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι ο Εβρέν επηρέασε όσο ελάχιστοι τη σύγχρονη τουρκική ιστορία. Ταυτόχρονα συγκέντρωσε το μένος μεγάλου τμήματος της τουρκικής κοινωνίας. Τούτο δικαιολογείται και από το ότι δεν τιμωρήθηκε ποτέ για τις πράξεις του, παρά την πρόσφατη παραπομπή του σε δίκη. Ποια η πολιτική κληρονομιά του εκλιπόντος;
Το καθεστώς Εβρέν συνδέεται με τη σημαντικότερη τροποποίηση της σύγχρονης τουρκικής εθνικής ιδεολογίας. Κατά την κλασική κεμαλιστική αντίληψη, το σουνιτικό Ισλάμ αποτελούσε στοιχείο οπισθοδρομήσεως και τροχοπέδη στην πρόοδο του τουρκικού έθνους. Ο πολιτικός και κοινωνικός του ρόλος έπρεπε, επομένως, να ελαχιστοποιηθεί.
Ο Εβρέν ανέκρουσε πρύμναν σε αυτό το κορυφαίας σημασίας πολιτικό ζήτημα. Θεωρώντας ότι η διάδοση του κομμουνισμού αλλά και του κουρδικού εθνικισμού απειλούσαν τη συνοχή του τουρκικού έθνους, ανακάλυψε τη συσπειρωτική δράση της θρησκείας. Η επανεισαγωγή της υποχρεωτικής διδασκαλίας των θρησκευτικών ήταν μόλις το πρώτο βήμα για την αποκατάσταση του σουνιτικού Ισλάμ στην τουρκική δημόσια σφαίρα.
Η επιβολή του ιδεολογικού σχήματος που ονομάστηκε «τουρκοϊσλαμική σύνθεση» αποσκοπούσε και στην ευκολότερη χειραγώγηση της τουρκικής κοινωνίας από τον στρατό. Ωστόσο, η –αναπόφευκτη μετά αυτές τις εξελίξεις– άνοδος του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ αποδείχθηκε ανεξέλεγκτη.
Θεμελιώδη παρακαταθήκη του εκλιπόντος αποτελεί και το τουρκικό σύνταγμα του 1982. Γραμμένο με σαφείς προτεραιότητες την προστασία του κρατικού συμφέροντος εις βάρος των ατομικών δικαιωμάτων και την πάταξη κάθε είδους πλουραλισμού, το σύνταγμα αυτό παραμένει εμπόδιο στον εκδημοκρατισμό της Τουρκίας παρά τις επανειλημμένες αναθεωρήσεις του. Η εγκατάλειψη των σχεδίων εισαγωγής νέου συντάγματος από τις κυβερνήσεις του ΑΚΡ και η σύμπλευση με τις κατευθυντήριες αρχές του αποτέλεσαν ίσως το ασφαλέστερο τεκμήριο της στροφής του κόμματος προς τον αυταρχισμό. Στο πλαίσιο αυτής της κληρονομιάς εντάσσεται και το εκλογικό όριο 10% για την είσοδο των τουρκικών κομμάτων στο Κοινοβούλιο, το οποίο και εξακολουθεί να ταλανίζει το τουρκικό πολιτικό σύστημα.
Aπό την άλλη πλευρά, ο εκλιπών συνδέεται και με την επιτυχή εφαρμογή του προγράμματος οικονομικών μεταρρυθμίσεων που εισηγήθηκε ο Τουργκούτ Οζάλ κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Τούτο συνέβαλε στη μετατροπή του χαρακτήρα της τουρκικής οικονομίας από εσωστρεφή κρατικιστική σε εξωστρεφή ιδιωτική. Θα ήταν πολύ αμφίβολη η πολιτική βιωσιμότητα των μεταρρυθμίσεων Οζάλ χωρίς την αυταρχική συνδρομή του καθεστώτος Εβρέν.
Το πραξικόπημα της 12ης Σεπτεμβρίου 1980 υπήρξε καταλυτικό για την τύχη της τουρκικής αριστεράς, αλλά και την πορεία της τουρκικής δημοκρατίας. Ο απηνής διωγμός του καθεστώτος Εβρέν εναντίον της τουρκικής αριστεράς πέτυχε να περιορίσει την επιρροή της σε πλατιά στρώματα της τουρκικής κοινωνίας. Τα τουρκικά συνδικάτα, το φοιτητικό κίνημα, αλλά και η αριστερή πνευματική ηγεσία δεν ξεπέρασαν ποτέ τα πλήγματα που δέχθηκαν την περίοδο 1980-1983.
Υποσχόμενος το τέλος των αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ αριστερών και δεξιών οργανώσεων που χαρακτήρισαν το τέλος της δεκαετίας του 1970 στην Τουρκία, ο Εβρέν έβαλε την τουρκική δημοκρατία στον γύψο, ακριβώς τη στιγμή που άλλες χώρες της νοτίου Ευρώπης, όπως η Ελλάς, η Ισπανία και η Πoρτογαλία έκαναν αποφασιστικά βήματα προς τον εκδημοκρατισμό και την ένταξη στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Οι δρόμοι της Τουρκίας και της Ευρώπης χωρίστηκαν και η σύγκλιση αποτελεί έκτοτε ζητούμενο. Αποτελεί τραγική ειρωνεία ότι ο άνθρωπος που έπληξε όσο κανείς την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας απεβίωσε ανήμερα την «Ημέρα της Ευρώπης».

12-5-2015
Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης, 
επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.
ΠΗΓΗ: http://www.kathimerini.gr/814971/opinion/epikairothta/politikh/ti-afhnei-pisw-toy-o-kenan-evren












 Σ Χ Ε Τ Ι Κ Α 

1. 


2.
Το πραξικόπημα του 1980 στην Τουρκία

Το πραξικόπημα της 12ης Σεπτεμβρίου 1980 αποτελεί την τρίτη επέμβαση του στρατού στην πολιτική ζωή της Τουρκίας μετά τα πραξικοπήματα του 1960 και 1971. Ο στρατηγός Κενάν Εβρέν ανατρέπει την κυβέρνηση του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ.

Η στρατιωτική επέμβαση του 1980 έθεσε τέρμα στη μακρά σύγκρουση του κράτους με την εξωκοινοβουλευτική αριστερά και ταυτόχρονα επιβεβαίωσε τον υπό στρατιωτική κηδεμονία χαρακτήρα του τουρκικού κράτους, αφού οι ένοπλες δυνάμεις απεδείχθησαν για άλλη μια φορά ο μοναδικός θεσμός που μπορούσε να δώσει «λύση» σε οποιαδήποτε πολιτική κρίση αντιμετώπιζε η χώρα. Μετά το πραξικόπημα του 1971 ακολούθησε μια τριετία (1971-1974) όπου οι πολιτικές κυβερνήσεις συνασπισμού διατελούσαν υπό τον άμεσο έλεγχο των στρατιωτικών και επετεύχθη μια κάποια μορφή σταθερότητας στην πολιτική ζωή της Τουρκίας.

Κατά την περίοδο 1974-1980 αυτή η σταθερότητα εξασθενίζει σταδιακά, αφού οι βραχείας διαρκείας κυβερνήσεις συνασπισμού που θα συνέβαλλαν στη σταθεροποίηση της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, αποτυγχάνουν. Το αποτέλεσμα ήταν να αυξάνεται η πολιτική αστάθεια μέσα σε ένα πλαίσιο ακραίας πόλωσης μεταξύ κράτους και εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και να εντείνονται τα φαινόμενα της οικονομικής εξαθλίωσης και της αυξημένης κοινωνικής αντιπαράθεσης που προκαλούσε η εσωτερική μετανάστευση πληθυσμού από την περιφέρεια προς τις αστικές περιοχές και η συνεπακόλουθη αύξηση της ανεργίας που απετέλεσε τη δεξαμενή της πολιτικής δύναμης των κομμουνιστών.

Καθοριστικής σημασίας για το πραξικόπημα του 1980 υπήρξαν και οι περιφερειακές εξελίξεις κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το 1979 η γεωστρατηγική σημασία της Τουρκίας αυξάνεται σημαντικά για τις ΗΠΑ λόγω της Σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν αλλά ιδιαίτερα λόγω της Ιρανικής επανάστασης που ανέτρεψε τη φιλοαμερικανική μοναρχία του Ιράν και στέρησε από τις ΗΠΑ ένα από τους πιο σημαντικούς στρατηγικούς συμμάχους στη Μέση Ανατολή. Για τις ΗΠΑ, η έντονη δράση των αριστερών οργανώσεων στην Τουρκία, ιδιαίτερα των κομμουνιστών, αποτελούσε γεωστρατηγική απειλή λόγω της αύξησης της επιρροής της ΕΣΣΔ στα εσωτερικά της Τουρκίας. Για τις ΗΠΑ, η αποσταθεροποίηση της Τουρκίας έπρεπε να σταματήσει με κάθε τρόπο ούτως ώστε να μην επαναληφθεί ο εφιάλτης του Ιράν, γεγονός που θα έφερνε τους Αμερικάνους σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση έναντι της ΕΣΣΔ.

Η χούντα του στρατηγού Κενάν Εβρέν εκμεταλλεύτηκε αυτό το γεωπολιτικό πλεονέκτημα που της παρείχε η συγκυρία και κατάφερε να υπερκεράσει τις ελάχιστες εξωτερικές πιέσεις που εδέχθη σχετικά με την κατάλυση των δημοκρατικών αρχών, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την καταπίεση των Κούρδων, που μετά το πραξικόπημα του 1980 οργανώνουν το δικό τους μαζικό εθνικό κίνημα. Το γεωπολιτικό αυτό πλεονέκτημα συνεχίζει να το απολαμβάνει μέχρι σήμερα η Τουρκία, αφού η κατάρρευση της ΕΣΣΔ άνοιξε νέες προοπτικές για την περιφερειακή της αναβάθμιση στον αμερικανικό στρατηγικό σχεδιασμό.

 (Το κείμενο αναδημοσιεύεται από τον "Πολίτη", 20/03/2002)
ΠΗΓΗ
http://tvxs.gr/news/%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1/%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CF%80%CF%81%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%80%CE%B7%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-1980