Akira Kurosawa:''Ikiru'', 1952
Ο ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΟΣ (Ikiru)
Ιαπωνία 1952. Διάρκεια: 143΄. Σκηνοθεσία: Akira Kurosawa. Σενάριο: Shinobu Hashimoto, Akira Kurosawa. Κάμερα: Nakai Asakaso. Μουσική: Fumio Hayasaka. Ερμηνεία: Takashi Shimura, Nobuo Kaneko, Shinichi Himori, Haruo Tanaka, Minoru Chiaki, Miki Odagiri, Minosuke Yamada.
Η ταινία ''Ο καταδικασμένος'', το πιο φημισμένο σύγχρονο δράμα (gendai-geki) του Κουροσάβα, περιγράφει τους τελευταίους μήνες της ζωής ενός μικρού υπάλληλου, του Βατανάμπε, ο οποίος μαθαίνει πως πάσχει από καρκίνο. Νιώθοντας πως η ζωή του πέρασε χωρίς νόημα προσπαθεί απεγνωσμένα να εκπληρώσει κάποιες χαμένες επιθυμίες του. Σπαταλά τις οικονομίες του σε διασκεδάσεις, ερωτεύεται ένα νεαρό κορίτσι και αρχίζει να απολαμβάνει τη ζωή. Τελικά αποφασίζει ν΄ αγωνιστεί μέσα απ΄ τη δουλειά του για τη μετατροπή ενός ανθυγιεινού βάλτου σε παιδική χαρά, για να φανεί έτσι χρήσιμος στους συνανθρώπους του. Τονίζεται εδώ η αξία των κοινωνικών πράξεων ως βασικό συστατικό της ανθρώπινης ύπαρξης. Η μορφή του πρώτου μέρους της ταινίας που δείχνει αυτή την πορεία του Βατανάμπε, είναι εντελώς ελεύθερη και καθορίζεται από τις απαιτήσεις της αφήγησης. Στο δεύτερο μέρος, που χαρακτηρίζεται από μια φαινομενική ενότητα χρόνου και χώρου, οι συνάδελφοί του μαζεύονται μετά το θάνατό του για να τον τιμήσουν. Συζητούν την περίπτωσή του και ο καθένας έχει τη δική του εκδοχή για το χαρακτήρα και τα κίνητρα του νεκρού. Ξεκινώντας από ένα καθαρά ψυχολογικό και υπαρξιακό δράμα, ο Κουροσάβα φτιάχνει μια ταινία που λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα και καταλήγει σ΄ ένα δριμύ σχόλιο πάνω στα προβλήματα της μεταπολεμικής γιαπωνέζικης κοινωνίας, η οποία αντιμετωπίζει τα προβλήματα της Δύσης.
Ο Κουροσάβα ενσωματώνει στην αισθητική της ταινίας επιρροές απ΄ τον γερμανικό εξπρεσιονισμό, τον ιταλικό νεορεαλισμό, το αμερικανικό φιλμ-νουάρ και το ντοκυμανταίρ. Η μεγαλύτερη χρήση των πλάνων σεκάνς, η υποδειγματική χρήση των φλας-μπακ και του μοντάζ είναι ενδεικτικά στοιχεία για το στυλ της ταινίας. Για πολλούς μελετητές του κινηματογράφου Ο καταδικασμένος είναι η κορυφαία δουλεία της καριέρας του Κουροσάβα και η πιο τέλεια έκθεση της δραματουργικής του γεωμετρίας.
«Ο Καταδικασμένος», όπως είναι -εντελώς λανθασμένα- ο ελληνικός τίτλος αυτής της αριστουργηματικής ταινίας του κορυφαίου Ιάπωνα σκηνοθέτη, Akira Kurosawa και του 1952. Η ταινία περιγράφει τους τελευταίους μήνες της ζωής ενός γραφειοκρατικού υπάλληλου, του Βατανάμπε, ο οποίος μαθαίνει πως πάσχει από καρκίνο...
Δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στα μεγάλα αριστουργήματα του τεράστιου αυτού κινηματογραφιστή («Rashomon», «Ran», «Throne of Blood», «Kagemusha», μεταξύ άλλων), ωστόσο θεματικά το «Ikiru» νομίζω ότι ίσως αποτελεί την πιο αισιόδοξη και συγκινητική ταινία του Kurosawa και παράλληλα την αγαπημένη του ίδιου του μέγα δημιουργού.
Η υπόθεση της ταινίας:
Η δονκιχωτική εκστρατεία ενός μέσου διοικητικού υπαλλήλου, που μαθαίνει πως πρόκειται να πεθάνει, για τη δημιουργία ενός πάρκου. Ikiru, όμως στα ιαπωνικά δεν έχει σχέση με καταδίκη, καθώς σημαίνει αναζωογονώ. Ένα χαμηλών σκηνοθετικά τόνων,αλλά με έντονο συναισθηματισμό, ψυχολογικό δράμα που αν και γυρίστηκε πριν από 50 περίπου χρόνια θύγει μερικά πολύ ευαίσθητα θέματα που παραμένουν επίκαιρα.
Η ελληνική απόδοση του «Ikiru», όπως ανέφερα στον πρόλογο είναι απολύτως λανθασμένη. Γιατί "ikiru" σημαίνει "να ζεις". Άρα λοιπόν, το «Ikiru» δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να μεταφραστεί «Ο Καταδικασμένος», αφού και το νόημα της ταινίας κάθε άλλο παρά πεσιμιστικό είναι. Ο ήρωάς μας θα μάθει πως έχει καρκίνο (και θεωρητικά θα τον «καταδικάσει»), αλλά ουσιαστικά αυτό θα τον ωθήσει στο να ζήσει επιτέλους τη ζωή του, αφού μέχρι τότε και σύμφωνα με την ζωή που (δεν) έκανε, έμοιαζε να ήταν ζωντανός νεκρός!
Σε ασπρόμαυρο φόντο και με έναν εκπληκτικό Takashi Shimura, που από το βλέμμα του μόνο, μέχρι τις εκφράσεις και το περπάτημά του πείθει στο ρόλο του ετοιμοθάνατου υπαλλήλου Βατανάμπε, ο Κουροσάβα κάνει με το κλασικό πια «Ikiru» την πιο αισιόδοξη και συγκινητική για πολλούς ταινία του.
Ο Βατανάμπε λοιπόν, ένας γραφειοκρατικός υπάλληλος, χήρος και πολύ ήσυχος άνθρωπος, θα πληροφορηθεί πως πάσχει από καρκίνο και του απομένουν μερικοί (απροσδιόριστο ως προς την ακρίβεια) μήνες ζωής.
Έχοντας το γνώθις εαυτόν, ξέρει πολύ καλά πως η μέχρι τώρα ζωή του ήταν «άδεια» από εύθυμες καταστάσεις, έντονες στιγμές, συναισθήματα, προσωπική διασκέδαση, έρωτες... Η πρώτη του σκέψη, αυθόρμητα, θα είναι να προλάβει στο διάστημα που του απομένει να καλύψει το πολύ μεγάλο κενό τόσων χρόνων και να εκπληρώσει στο βαθμό που μπορεί κάποιες επιθυμίες του που μοιάζουν χαμένες... Και παράλληά θα τον απασχολήσουν διάφορα φιλοσοφικής φύσης ερωτήματα.
Θα αρχίσει να σπαταλάει τις οικονομίες του αποκλειστικά για διασκέδαση, θα ερωτευθεί ένα νεαρό κορίτσι και για πρώτη φορά θα δείχνει να απολαμβάνει και να ευχαριστιέται πραγματικά αυτό που λέμε «ζωή».
Σύντομα όμως θα συνειδοτοποιήσει ότι άλλο είναι αυτό που επιθυμεί. Θα σταματήσει να διασκεδάζει και να κάνει πράγματα για τον εαυτό του και θα αποφασίσει να βοηθήσει τους συνανθρώπους του. Συγκεκριμένα θα δουλέψει για να συνεισφέρει οικονομικά στη δημιουργία μιας παιδικής χαράς προσφέροντας έτσι κοινωνικό έργο αλλά και χαρά σε τόσους συνανθρώπους του...
Και μετά θα πεθάνει, προσδίδοντας με τον θάνατό του νόημα στους συναδέλφους του, όπως ακριβώς και το -μικρό- υπόλοιπο της ζωής του θα αποκτήσει νόημα για τον ίδιο...
Και ο Κουροσάβα θυμίζοντάς μας τον Αριστοτέλη μας μιλάει για τις κοινωνικές πράξεις και αξίες και φυσικά τον άνθρωπο ως κύριο εκφραστή τους. Ενώ θα παίξει και με τον χωρο-χρόνο και τη σχετικότητα της αλήθειας (όπως έκανε στο Rashomon) όταν μετά τον θάνατο του Βατανάμπε, οι συνάδελφοί του θα συγκεντρωθούν για να τον τιμήσουν και ο καθένας θα παρουσιάσει την δική του εκδοχή και άποψη για τον αποθανόντα και την ζωή του, προφανώς κρυμμένοι πίσω απ' τις δικές τους ατέλειες.
Και σκηνοθετικά βεβαίως θα αριστεύσει. Με μεγάλη χρήση των πλάνων-σεκάνς, εξαιρετική χρήση των φλας μπακ, έξοχο μοντάζ, μη γραμμική, οικονομική αφήγηση και επιρροές από διάφορα κινηματογραφικά είδη (ιδιαίτερα έντονος ο γερμανικός εξπρεσιονισμός) ο Κουροσάβα με σοβαρότητα και δίχως να κυνηγάει το μελό θα μας προσφέρει την πιο άρτια παρουσίαση του πλουσιοτάτου δραματουργικού του έργου.
Η ανακοίνωση του θανάτου ως μέσο ώθησης για την ζωή και η καταδικασθείσα ασθένεια ως τρομερή κινητήρια δύναμη για ζωντάνια και προσωπική ευτυχία.
ΠΗΓΕΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
