Αναλύοντας «νευροπολιτικά» τις επιλογές των ψηφοφόρων.

Από αυτή τη στήλη έχουμε πολύ συχνά αναφερθεί στις εντυπωσιακές κατακτήσεις των νευροεπιστημών και της βιο-ψυχολογίας των ανθρώπινων νοητικών φαινομένων. Η «νευροπολιτική» θεωρείται από πολλούς η πιο πρόσφατη αλλά και η πλέον φιλόδοξη κοινωνική εφαρμογή των επιστημών του εγκεφάλου. 

Πρόκειται για ένα αδιανόητο, μέχρι πρόσφατα, επιστημονικό πρόγραμμα κατανόησης και άρα διαχείρισης των πολιτικών συμπεριφορών, το οποίο, αν εφαρμοστεί μαζικά και με επιτυχία, θα ανατρέψει όχι μόνο το νεωτερικό πολιτικό σύστημα των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων αλλά και την όποια ελευθερία έχει απομείνει στους πολίτες των σύγχρονων κοινωνιών.

Με αφορμή τις επικείμενες βουλευτικές εκλογές, αλλά και την παρατεταμένη πολιτική-κοινωνική κρίση που μαστίζει την Ελλάδα των μνημονίων τα τελευταία χρόνια, σκεφτήκαμε ότι θα είχε κάποιο ενδιαφέρον να διερευνήσουμε το γιατί και κυρίως το πώς επιχειρείται σήμερα να νομιμοποιηθούν «επιστημονικά» οι αδιαφανείς ανθρωποκτονικές στρατηγικές της παγκόσμιας μετανεωτερικής βιοεξουσίας.

Αν οι εκλογικές μας αποφάσεις είναι εγκεφαλικές, τότε γιατί η πολιτική αποδεικνύεται συνήθως... ανεγκέφαλη;

Σε περιόδους προεκλογικές, όπως αυτή που διανύουμε, οι υποψήφιοι των πολιτικών κομμάτων αναγκάζονται -εφόσον πιεστούν από τους αντιπάλους τους ή από τους δημοσιογράφους- να αποκαλύψουν τις λιγότερο εμφανείς συνέπειες των πολιτικών επιλογών τους καθώς και τα πιο μύχια και επιμελώς συγκαλυμμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους.

Ενα εύλογο λοιπόν ερώτημα πριν από τις εκλογές -και ειδικότερα σε περιόδους παρατεταμένης πολιτικής-οικονομικής κρίσης- είναι το εξής: από ποιους παράγοντες επηρεάζεται η εκάστοτε πολιτική μας επιλογή;

Είναι, άραγε, εφικτό να προβλέψουμε το πώς ακριβώς θα αντιδράσει ο εγκέφαλος των περισσότερων ψηφοφόρων όταν κληθεί να αποφασίσει ποιο κόμμα ή ποιον υποψήφιο θα ψηφίσει στις ερχόμενες εκλογές;

Μέχρι σήμερα, σ’ αυτό το αποφασιστικό ερώτημα προσπαθούσαν να απαντήσουν, με αδιαφανή κριτήρια και εν πολλοίς αβέβαια αποτελέσματα, οι ποικίλες δημοσκοπικές μετρήσεις.

Τα τελευταία χρόνια, όμως, ολοένα και περισσότεροι κομματικοί μηχανισμοί καταφεύγουν όχι μόνο στις γνωστές οικονομικές-κοινωνιολογικές αναλύσεις αλλά και στη διερεύνηση του ψυχολογικού προφίλ και της εκλογικής συμπεριφοράς διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων ή μεγάλων τμημάτων του εκλογικού σώματος.

Πώς ο εγκέφαλός μας περιορίζει τις εκλογικές μας «ελευθερίες»;

Πράγματι, στις πιο ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες, κυβερνήσεις, κόμματα ή εύποροι υποψήφιοι προσλαμβάνουν ως συμβούλους εξελικτικούς και κοινωνικούς ψυχολόγους μαζί με ειδικούς νευροεπιστήμονες προκειμένου να αναλύσουν όχι τις οικονομικοπολιτικές ανάγκες των ψηφοφόρων αλλά τις νευροψυχολογικές αδυναμίες και τις νοητικές έξεις τους.

Χάρη στα νέα επιστημονικά μέσα που διαθέτουν, αυτοί οι ειδικοί αναλαμβάνουν -με το αζημίωτο!- να αποκαλύψουν τις βαθύτερες εκλογικές προτιμήσεις, τις εκλογικές συνήθειες ή τις φοβίες των ψηφοφόρων-πολιτών.

Οσο για τον επιστημονικό κλάδο που αναλαμβάνει τέτοιες καινοφανείς πολιτειακές ανθρωπολογικές έρευνες, ονομάζεται «Νευροπολιτική».

Πρόκειται για έναν νέο διεπιστημονικό κλάδο ο οποίος επιδιώκει, προγραμματικά, να εφαρμόσει τα νέα εργαλεία των βιοεπιστημών (π.χ. τις τεχνικές των νευροεπιστημών για τη λειτουργική και δομική αναπαράσταση του εγκεφάλου) για να κατανοήσει επιστημονικά και συνεπώς να προβλέπει εγκαίρως τις ψυχοπολιτικές αντιδράσεις μας.

Για να το επιτύχει, ωστόσο, αυτό η νευροπολιτική οφείλει να «μεταφράζει» τις περίπλοκες σχέσεις του υποκειμένου με την κοινωνία του ως κάτι άμεσα εξαρτώμενο από ή, έστω, ως κάτι έμμεσα αναγόμενο στις λειτουργίες του εγκεφάλου του.

Σε τελευταία ανάλυση, υποστηρίζουν οι πιο ακραίοι νευροπολιτικοί αναγωγιστές, οι κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων δεν είναι τίποτα περισσότερο από σχέσεις μεταξύ των εγκεφάλων τους!

Εστω, αλλά ποιες ακριβώς εγκεφαλικές δομές ή ποιες νοητικές λειτουργίες του εγκεφάλου μας ενεργοποιούνται στις κοινωνικές μας σχέσεις διαμορφώνοντας τις προσωπικές μας επιλογές;

Κάποιες πρόωρες και μάλλον ασαφείς ανατομικές απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα τις αναζητούν οι ερευνητές της νευροπολιτικής στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου μας, καθώς και σε βαθύτερες υποφλοιώδεις δομές, π.χ. στην αμυγδαλή, μια δομή στο βάθος του κροταφικού λοβού, η οποία πρωταγωνιστεί στις ενδοκρινικές απαντήσεις του εγκεφάλου σε έντονα συγκινησιακά ερεθίσματα (φόβος και άγχος).

Η εμπλοκή της αμυγδαλής στις πολιτικές αποφάσεις διαπιστώθηκε για πρώτη φορά από νευροεπιστήμονες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας το 2007, κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ.

Υποβάλλοντας σε τεστ πολιτικού προσανατολισμού μια ομάδα αναποφάσιστων ψηφοφόρων, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όποτε οι εθελοντές άκουγαν τη λέξη «δημοκρατικός» ή «ρεπουμπλικάνος», καταγράφονταν υψηλά επίπεδα δραστηριότητας της αμυγδαλής.

Το γεγονός αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, δείχνει πόσο άγχος ή και φόβο δημιουργούσε στους εθελοντές αυτό το πολιτικό δίλημμα.

Οταν οι νευροπολιτικές επιλογές μας δεν συνάδουν με τα συμφέροντά μας

Απ’ ό,τι φαίνεται λοιπόν, οι παραδοσιακές δημοσκοπήσεις, οι εταιρείες κοινωνικο-οικονομικών αναλύσεων και οι καθιερωμένοι τρόποι πολιτικής προπαγάνδας είναι καταδικασμένοι να παραχωρήσουν αργά ή γρήγορα τη θέση τους στις νέες νευροπολιτικές στρατηγικές ή στις ψυχρές νευρο-οικονομικές αναλύσεις.

Μολονότι οι σημερινές τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου δεν είναι αρκετά τελειοποιημένες ώστε να διασφαλίζουν την αναγκαία φερεγγυότητα που απαιτείται στις νευροπολιτικές και νευρο-οικονομικές προβλέψεις, θα ήταν σοβαρότατο σφάλμα και πολιτική αφέλεια το να υποτιμώνται οι συνέπειες από την εφαρμογή των νέων βιοπολιτικών τεχνολογιών.

Μπορούμε, όμως, πράγματι, να σκιαγραφήσουμε με αυστηρά επιστημονικούς όρους το βιοψυχολογικό προφίλ του προοδευτικού ή συντηρητικού ψηφοφόρου και του ειλικρινούς ή ψευδόμενου πολιτικού ηγέτη;

Οσο απίστευτο κι αν ακούγεται, η απάντηση είναι θετική· τουλάχιστον σύμφωνα με τους ειδικούς της νευροπολιτικής, οι οποίοι θεωρούν ότι είναι ήδη σε θέση να προβλέπουν την «καυτή» ανθρώπινη συμπεριφορά όπου η πολιτική διαπλέκεται με τη βιολογία και τις νευροεπιστήμες.

Η ιδέα που κρύβεται πίσω από αυτήν την αναγωγιστική προσέγγιση είναι αναμφίβολα «σκληροπυρηνική» και για ορισμένους ακόμη και αντιδραστική: οι πολιτικές πεποιθήσεις μας ίσως να καθορίζονται από τη βιολογία μας και να διαπλάθονται από την ιδιαίτερη δομή των εγκεφαλικών μας κυκλωμάτων.

Οσο για τις επιτυχείς προβλέψεις των νευροπολιτικών αναλύσεων, αυτές εκλαμβάνονται αυθαίρετα ως η επιβεβαίωση της θεμελιακής επιστημολογικής παραδοχής: ότι δηλαδή όλοι οι πολίτες, προοδευτικοί ή συντηρητικοί, αριστεροί ή δεξιοί, οφείλουν τις συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές πεποιθήσεις τους στην ιδιαίτερη μικροδομή και λειτουργία του εγκέφάλου τους.

Μια σκοπίμως αόριστη και απλοϊκή νευροπολιτική «αρχή» που, επιπρόσθετα, οδηγεί σε ύποπτες και επικίνδυνες κοινωνικοπολιτικές ατραπούς. Αραγε, προοδευτικός γεννιέται κανείς ή γίνεται;

Σύμφωνα με την κυρίαρχη νευροπολιτική άποψη, δεξιοί και αριστεροί είναι περίπου το ίδιο, αφού μοιράζονται από κοινού τα ίδια γονίδια και τις ίδιες τυπικά ανθρώπινες εγκεφαλικές δομές.

Ομως, για αυτά τα επιστημονικοφανή ιδεολογήματα θα μιλήσουμε εκτενώς στο επόμενο άρθρο μας, όπου θα παρουσιάσουμε τους γνωστικούς και κοινωνικούς κινδύνους που εγκυμονεί η σύγχρονη «νευρομανία», η προσπάθεια δηλαδή να αποδοθούν όλες οι ανθρώπινες ιδιαιτερότητες αποκλειστικά σε νευροβιολογικά αίτια.

Για παράδειγμα, η νευροπολιτική άποψη ότι ο προμετωπιαίος φλοιός παίζει αποφασιστικό ρόλο τόσο στη μόνιμη απομνημόνευση ορισμένων σημαντικών πληροφοριών όσο και στις περισσότερες συνειδητές αποφάσεις μας, δεν εξηγεί και πολλά για το πώς τελικά αποφασίζουμε να εμπιστευτούμε ένα κόμμα ή έναν πολιτικό ηγέτη και όχι κάποιον άλλο.

Σε αντίθεση με αυτήν την προσέγγιση, οι παραδοσιακοί κοινωνικοί ψυχολόγοι, βασιζόμενοι στα συμπεράσματα επιτόπιων ερευνών σε διάφορες χώρες, επιμένουν ότι οι ηθικο-πολιτικές μας αξίες είναι αυτές που τελικά καθορίζουν τι θα ψηφίσουμε.

Με άλλα λόγια, ούτε ο εγκέφαλος αλλά ούτε και η ταξική προέλευση, η κοινωνική θέση ή οι απολαβές ενός προσώπου φαίνεται να αποτελούν πλέον έναν ασφαλή κοινωνικό-δημογραφικό δείκτη για το τι θα αποφασίσει να ψηφίσει.

Μολονότι είναι βέβαιο ότι οι πολιτικές επιλογές επηρεάζονται και από αυτούς τους «αντικειμενικούς» παράγοντες, δηλαδή από τα κοινωνικο-οικονομικά συμφέροντα, ωστόσο η πρόθεση ψήφου διαμορφώνεται και τελικά καθορίζεται, σε μεγάλο βαθμό, από «υποκειμενικούς» και άρα αστάθμητους πολιτικά παράγοντες, π.χ. από τις ηθικές-πολιτικές αξίες, από τη θετική ψυχολογική διάθεση ή, εναλλακτικά, από την απογοήτευση και την αγανάκτηση των ψηφοφόρων.

Πιθανότατα, στη σύντομη προεκλογική περίοδο που διανύουμε, οι ίδιοι ακριβώς αστάθμητοι υποκειμενικοί ή και ψυχολογικοί παράγοντες θα αναδειχτούν σε βασικούς πρωταγωνιστές για τη διαμόρφωση του εκλογικού αποτελέσματος.

Ετσι εξηγείται το γιατί αυτοί οι παράγοντες αποτελούν αντικείμενο έντονης πολιτικής διαχείρισης από μέρους των κομμάτων.

Ας σημειωθεί πάντως ότι αυτή η πολιτική εκτίμηση δεν συνεπάγεται αυτομάτως ότι το τελικό αποτέλεσμα των επικείμενων βουλευτικών εκλογών θα είναι παρόμοιο με των προηγούμενων.

Από τη νευροπολιτική στη... νευροοικονομία

Την εποχή της διαδικτυακής πληροφόρησης, αποστολή της πολιτικής παιδείας και της επιστήμης θα έπρεπε να είναι η διαμόρφωση αυτόνομων πολιτών, ικανών να σκέπτονται και να επεξεργάζονται από μόνοι τους αυτές τις πληροφορίες.

Σε αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να συμβάλουν αποφασιστικά οι επαναστατικές ανακαλύψεις των επιστημών του ανθρώπινου νου και εγκεφάλου.

Διόλου περίεργο, λοιπόν, που από τις νευροεπιστήμες αναδύονται συνεχώς νέοι τομείς έρευνας, όπως η νευροαισθητική, η νευροφιλοσοφία και, πιο πρόσφατα, η νευροπολιτική και η νευρο-οικονομία.

Πάντως, τόσο η νευροπολιτική όσο και η νευροοικονομία αποδέχονται άκριτα και επιχειρούν να νομιμοποιήσουν επιστημονικά το κυρίαρχο μοντέλο του «Homo oeconomicus»: ότι δηλαδή ένα πολιτικό ή οικονομικό υποκείμενο δρα ώστε να εξυπηρετεί τα ιδιωτικά συμφέροντά του.

Ο εγκέφαλος του «Homo oeconomicus»

Η νευροοικονομία είναι ένα άλλο νευροεπιστημονικό εγχείρημα που εστιάζει στο πώς ο εγκέφαλος των οικονομικών δραστών μπορεί να διευκολύνει ή, εναλλακτικά, να εμποδίζει τον τρόπο που αποφασίζουν να δράσουν στη σφαίρα της οικονομίας.

Δεδομένου του αντικειμένου της, η νευροοικονομία είναι ένα αμάλγαμα από διαφορετικές γνωστικές προσεγγίσεις: οι νευροεπιστήμες συνδυάζονται με τη μικροοικονομία και τη γνωσιακή οικονομία, και ταυτόχρονα με την κοινωνική και γνωσιακή ψυχολογία.

Αυτές οι τόσο διαφορετικές προσεγγίσεις επιχειρούν να διαμορφώσουν ένα γνωσιακό μοντέλο ικανό όχι μόνο να εξηγεί αλλά και να προβλέπει τις «αποφάσεις» ή τις συγκεκριμένες επιλογές ενός ενσυνείδητου υποκειμένου-δράστη.

Πολύ συχνά οι οικονομολόγοι διερωτώνται ποια είναι η «βέλτιστη» απόφαση ανάμεσα σε διαφορετικές και φαινομενικά ισοδύναμες επιλογές.

Με άλλα λόγια, ποια είναι η πιο αποδοτική, οικονομικά, απόφαση όταν πρέπει να επιλέξουμε γρήγορα και σε συνθήκες αβεβαιότητας.

Στόχος λοιπόν της νευροοικονομίας είναι να καταπολεμήσει την οικονομική αβεβαιότητα που δημιουργείται όχι μόνο από τα ανταγωνιστικά ιδιωτικά συμφέροντα αλλά και από τη θλιβερή άγνοιά μας για το πώς σκέπτεται και συμπεριφέρεται κάθε οικονομικός δράστης.

Θα πρέπει ωστόσο να επισημάνουμε ότι το πρόγραμμα της νευροοικονομίας παρουσιάζει σοβαρά επιστημολογικά και πολιτικά προβλήματα και ακόμη πιο σοβαρές επιστημονικές ελλείψεις.

Για παράδειγμα, η συνύπαρξη διαφορετικών επιστημονικών ιδιωμάτων οδηγεί συχνά σε μια παραπλανητική και τεχνητή εικόνα της ανθρώπινης οικονομικής συμπεριφοράς.

Ενώ και οι υπόρρητες ή ιδεοληπτικές παραδοχές για την «ανθρώπινη φύση» οδηγούν συχνά σε ένα μερικό και άρα λανθασμένο μοντέλο των παγκοσμιοποιημένων οικονομικών παιγνίων.

ΜΗΧΑΝΕΣ ΤΟΥ ΝΟΥ 

05.09.2015 

Συντάκτης: Σπύρος Μανουσέλης

http://www.efsyn.gr/arthro/analyontas-neyropolitika-tis-epiloges-ton-psifoforon