Δημήτρης Νανόπουλος: Εψαχνα έναν σκοπό ζωής


Ο εξέχων φυσικός Δημήτρης Νανόπουλος, πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών


Ο διεθνώς διακεκριμένος φυσικός αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο, με τη συνεργασία του δημοσιογράφου Μάκη Προβατά, την πορεία του στη ζωή και στην επιστήμη στο νέο του βιβλίο, αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύουμε σήμερα


Δημήτρης Νανόπουλος

Στον τρίτο βράχο από τον ήλιο

Μια ζωή, η επιστήμη κι άλλα παράλληλα σύμπαντα
Σε συνεργασία με τον Μάκη Προβατά
Εκδόσεις Πατάκη, 
σελ. 272, τιμή 11,90 ευρώ



Σε μένα, όταν ήμουν έφηβος, όλα ξεκινούσαν από τη ζωτική μου ανάγκη να κατανοήσω το Σύμπαν, και από την πρώτη στιγμή που αντιλήφθηκα αυτή μου την ανάγκη δεν μπορούσε να με ικανοποιήσει τίποτε άλλο. Δεν με ένοιαζε να γίνω απλώς ένας διανοούμενος, και καταλάβαινα ότι δεν θα με γέμιζε ούτε η λογοτεχνία, ούτε η ποίηση, ούτε ο κινηματογράφος. Στα εφηβικά μου χρόνια ανακάλυψα ότι το κενό μέσα μου μπορούσε να το γεμίσει μόνο η επιστήμη, και μέσα από αυτήν θα μπορούσα να απολαμβάνω βαθύτερα και τις διάφορες τέχνες. Με ενδιαφέρουν πολύ όλες οι τέχνες, και κυρίως ο κινηματογράφος, όμως την πληρότητα που πάντοτε μου έδινε και μου δίνει η φυσική, με αυτές τις ρημάδες τις εξισωσούλες της, δεν είναι εύκολο να την εξηγήσω. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί έτσι. Είναι σαν τον έρωτα· μας συμβαίνει χωρίς να μας ρωτάει.
* * *
Θα θυμάμαι για πάντα τη μέρα που πήγα να το ανακοινώσω στους γονείς μου. Η στιγμή που τους είπα ότι θα φύγω από την Ελλάδα ήταν ίσως η πιο συγκινητική που ζήσαμε ως οικογένεια.
Ο πατέρας μου, φανερά φορτισμένος συναισθηματικά, γύρισε και είπε στη μάνα μου: «Βασιλική, το παιδί που έχουμε, έτσι πρέπει να κάνει». Ημουν το μοναχοπαίδι τους, και τους ήταν πολύ δύσκολος ο αποχωρισμός, αφού καταλάβαιναν ότι από τη στιγμή που θα έφευγα δεν θα γύριζα ποτέ ξανά πίσω. Δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να με μεταπείσουν, ίσως επειδή διαισθάνθηκαν ότι μέσα από τις σπουδές έψαχνα κάτι περισσότερο από τα πτυχία. Εψαχνα έναν σκοπό ζωής.
* * *
Προσωπικά υπήρξα μάρτυρας και συμμέτοχος σε όσα συνέβησαν για να τεθούν οι βάσεις για την ιστορική ανακάλυψη του μποζονίου Higgs το 2012. Εχοντας προτείνει συγκεκριμένους τρόπους για την ανακάλυψη του πεδίου Higgs, θέλω να τονίσω ότι θεωρώ τον εαυτό μου «ευλογημένο» που είχα την τύχη να παίξω κάποιον ρόλο σε αυτό το κορυφαίο επίτευγμα για τη θεωρητική φυσική. Οι θεωρητικοί φυσικοί που ήταν «ανοιχτοί» ή και «μυημένοι» στις ενοποιημένες θεωρίες, είχαν καταλάβει, ήδη από το 1971, την ανυπολόγιστη αξία του μηχανισμού Higgs στην προσπάθεια για την ενοποίηση των ηλεκτρομαγνητικών και των ασθενών αλληλεπιδράσεων, τις οποίες τώρα ονομάζουμε ηλεκτρασθενείς αλληλεπιδράσεις. Ωστόσο, κανείς δεν έδωσε τότε ιδιαίτερη σημασία στις συνέπειες αυτού του μηχανισμού, και ιδιαίτερα στο μποζόνιο Higgs. Γι' αυτό συνηθίζουμε να λέμε πλέον ότι «το μποζόνιο Higgs παρέμεινε στα αζήτητα μέχρι το 1975».
* * *
Την εποχή εκείνη έμενα μέχρι αργά στο CERN και όταν έφευγα ακολουθούσα με το αυτοκίνητο μια συγκεκριμένη διαδρομή μέχρι το σπίτι. Αυτή η μηχανική οδήγηση των είκοσι λεπτών με βοηθούσε να σκέφτομαι λίγο πιο χαλαρά το πρόβλημα της πειραματικής απόδειξης των ενοποιημένων θεωριών. Αυτή ήταν η μοναδική έγνοια που απασχολούσε το μυαλό μου. Ενα βράδυ του Μαΐου του 1975, καθώς οδηγούσα προς το σπίτι, στη μικρή ανηφόρα που ενώνει το CERN με το Μερέν, την πλησιέστερη στο CERN κατοικημένη περιοχή, ήρθε η επιφοίτηση: το «ξεχασμένο» από τους φυσικούς μποζόνιο Higgs! Αυτό ήταν το σωματίδιο-κλειδί που έπρεπε να αναζητήσουμε στον επιταχυντή, για να αποδειχτεί στην ουσία η θεωρία μας. Ηταν κυριολεκτικά επιφοίτηση, μια σκέψη που ήρθε από το πουθενά. Ενιωσα αμέσως ότι κανένα κύτταρο του εγκεφάλου μου δεν αμφέβαλλε πως αυτή ήταν η σωστή ιδέα.
* * *
Πάντως, το ότι έχουμε φτάσει τόσο κοντά στο απώτατο όριο της γνώσης μας για τα πάντα είναι κάτι που με έχει κάπως αποδιοργανώσει εσωτερικά. Πολλές φορές πλέον κάνω τη σκέψη: «Τερματίσαμε εδώ; Αυτό είναι όλο;». Τουλάχιστον όταν ήμουν μικρό παιδί στο Χαρβάτι, κοίταζα έξω από το παράθυρο και πίστευα ότι υπήρχε ένας άλλος κόσμος. Αργότερα, όταν μπήκα στο πανεπιστήμιο, είχα κάτι να ελπίζω, γιατί ήξερα ότι υπήρχαν οι σπουδές σε Ευρώπη και Αμερική. Τώρα πλέον, κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο του κόσμου, πέρα από την ευτυχία που θα φέρουν οι επιβεβαιώσεις των θεωριών μας, δεν μπορώ να δω κάτι άλλο, και αυτό από μια άποψη είναι τραγικό. Αυτό το συναίσθημα είναι καθαρά υποκειμενικό και προσωπικό, και ίσως να μην έχει σημασία. Εκτός της φυσικής, περιμένω σπουδαίες εξελίξεις στις νευροεπιστήμες και στην επιστήμη της πληροφορικής, οι οποίες προχωρούν αργά αλλά σταθερά. Αυτή η τελική γνώση της δημιουργίας των πάντων φέρνει αναπόφευκτα δέος και ένα περίεργο μούδιασμα στο μυαλό. Υπάρχει μια συγκεκριμένη αίσθηση μουδιάσματος του μυαλού, η οποία μπορεί να σημαίνει ότι τα πρωτόνια, τα νετρόνια και τα ηλεκτρόνια από τα οποία αποτελείται το σώμα μας επαληθεύουν αυτό που αισθανόμαστε. Δεν είναι σε θέση να πουν ψέματα στον εαυτό τους, αφού κουβαλάνε την πρωταρχική μνήμη και γνώση του Σύμπαντος.


Αλλωστε, όπως γράφει ο Ντοστογιέφσκι στον Ηλίθιο, «πάνω στη Γη όλα αρχίζουν αλλά τίποτα δεν τελειώνει».
Αν μπορούσα να δώσω πρόσωπο στη Φύση και να τη δω μπροστά μου, θα της έλεγα με σκυμμένο το κεφάλι «σε έχω καταλάβει».


Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία τη Δευτέρα 9 Νοεμβρίου.

 08/11/2015
http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=752051